Ludność największej wyspy Grecji jest od dawna obiektem badań genetyków. Najnowsza ich praca dowodzi, że współcześni Kreteńczycy są blisko spokrewnieni z… Polakami. Bardziej niż mieszkańcy innych greckich wysp i Hellady kontynentalnej. Przy tym płaskowyż Lasithi, położony we wschodniej części Krety, wskazywany jest jako miejsce schronienia Minojczyków, kiedy ich cywilizacja została zdruzgotana wskutek eksplozji wulkanu Thira około 1 600 r. p.n.e. Stąd znaczenie badań genetycznych populacji Krety w ustalaniu dziejów naszej cywilizacji.

Znana ze wspaniałych pałaców minojskich Kreta przez wielu historyków uważana jest za najstarszą cywilizację w Europie. Ocena ta zmienia się w ostatnich latach dzięki coraz większej świadomości roli kultur bałkańskich i środkowoeuropejskich w narodzinach cywilizacji Starego Kontynentu. Jednak pozostałości architektury i sztuki Kreteńczyków z pierwszej połowy II tys. p.n.e. niezmiennie zachwycają swoją jakością i oryginalnością. Naukowcy wielu dziedzin od dziesięcioleci starają się przybliżyć do odpowiedzi skąd pochodzili Minojczycy. Długo przeważał pogląd, że cywilizację pałaców na wyspie stworzyli przybysze z Anatolii (dzisiejsza Turcja). Wskazywano też na źródła egipskie. Pomijano kierunek północny, z którego mogły nadejść ludy wywodzące się ze starych kultur naddunajskich. Jednak genetyka zaczyna przywoływać historyków i archeologów do bardziej samodzielnego myślenia.

W czerwcu br. ukazała się praca “Genetic history of the population of Crete”, autorstwa zespołu Petrosa Drineasa. Jej autorzy stwierdzili wyższe pokrewieństwo mieszkańców Krety z północnymi Europejczykami niż w przypadku innych ludów basenu egejskiego. Postanowili też do populacji porównawczych włączyć Polaków. Posłużyli się metodą badania identyczność przez pochodzenie (identity by descent – IBD), czyli przeanalizowania z którymi ludami Kreteńczycy mają najwięcej wspólnych przodków. Napisali: “Wyniki pokazały, że Kreteńczycy mają wysokie IBD z populacjami Europy Zachodniej (CEU), środkowej (niemiecka, polska), północnej (CEU, skandynawska) i wschodniej (ukraińska, rosyjska). Rzeczywiście, we wcześniejszych badaniach odnotowano nadwyżkę dzielenia się IBD między Europą Wschodnią a Grekami [ogólnie], jednak domyślano się domieszki polskiej, jako reprezentatywnej populacji wschodniego komponentu w populacji greckiej (Hellenthal i in., 2014 ; Ralph i Coop, 2013). Szczególnie wyniki Hellenthal i in. (2014), którzy wykorzystali GLOBETROTTER do wnioskowania (w modelu domieszki impulsowej o takich samych założeniach jak ALDER), że greckie DNA można opisać jako mieszaninę 37% DNA ze źródła polskiego i 63% ze źródła cypryjskiego”. W badaniu Hellenthala założono, że taka ogólnogrecka populacja mogła powstać w Średniowieczu, biorąc pod uwagę dominującą w Niemczech teorię o późnym pojawieniu się Słowian na Bałkanach.

Greccy genetycy, wychodząc z tego samego dogmatu historycznego, doszli jednak do szerszych wniosków: “Wyniki te mogą odzwierciedlać wcześniejsze osadnictwo na Krecie z Europy. Rzeczywiście, Kreta została zaatakowana z północy przez Mykeńczyków i Dorów w czasach prehistorycznych lub we wczesnej historii. Były to plemiona greckie, które wraz z Minojczykami i innymi prehistorycznymi mieszkańcami wyspy ukształtowały strukturę genetyczną populacji Kreteńczyków. […] Odkąd Kreta, Sycylia i Cypr zostały skolonizowane przez Greków w czasach prehistorycznych lub historycznych, zbadaliśmy, czy Sycylia i Cypr również mają wyższe IBD wśród populacji europejskich; w istocie obie tak mają (tabele S9 – S10). Możliwą interpretacją wyników IBD jest to, że ujawniają starożytne greckie pochodzenie populacji trzech wysp. Inna interpretacja jest taka, że wyniki IBD na trzech wyspach odzwierciedlają niepowiązane wydarzenia historyczne: dzielenie się IBD między Sycylią a Europą Północną / Wschodnią może odzwierciedlać trwającą od stuleci okupację Normanów w średniowiecznej Sycylii, chociaż nie ma wzmianki o rozległym osadnictwie Normanów na Sycylii (Burry, 1963). Podział IBD między Cyprem a północno-wschodnimi Europejczykami możnaby wytłumaczyć, jeśli w wyniku ekspansji w Azji Mniejszej państw tureckich w XII-XIII wieku n.e. ludność bizantyjska, w tym Scytowie i Słowianie, migrowała na Cypr.”. Autorzy sygnalizują też inne możliwości osadnictwa słowiańskiego na Krecie. Nadmieniają, że Goci najechali Bałkany w V w. n.e., ale nie ma zapisów współczesnych lub późniejszych historyków o osadnictwie gockim na Krecie. Następnie przytaczają, że od VI w. n.e. Słowianie emigrowali na Bałkany, ale w tym przypadku też nie ma zapisów historyków bizantyjskich lub łacińskich o słowiańskich osadach na Krecie. Rozważają również zasiedlenie wyspy przez Bizantyjczyków ludnością Greckich Gotów (Gothogreeks) i zhellenizowanych Słowian (Hellenized Slavs) z Azji Mniejszej. Jakby zapomnieli, że wcześniej odnotowali brak zapisków bizantyjskich o osadnictwie Słowian na Krecie. Ponadto, jaką logikę ma wyjaśnianie obecności słowiańskich genów na Krecie imigracją z Azji Mniejszej, przy równoczesnym twardym ustaleniu (na gruncie nauki przyrodniczej, a nie spekulacji na marginesie braku zapisów źródłowych), że te geny mają najwięcej wspólnego z Polakami, żyjącymi w Europie Środkowej.

Z ustaleń zespołu Drineasa można wnioskować, że spośród populacji innych niż greckie, wschodnia Kreta ma najwyższą IBD (identyczność przez pochodzenie) z Ukrainą (odsetek par z IBD – 41,6%, średnia długość segmentów IBD parami – 1,39 cM) i Polską (odsetek par z IBD – 39,5%, średnia długość segmentów IBD parami – 1,29 cM). Natomiast zachodnia Kreta ma najwyższy odsetek zgodności genetycznej z Polską (42% i 1,48 cM) i Ukrainą (39,9% i 1,37 cM). Sumując, największy odsetek par z IBD (42%) oraz największa długość dzielonych segmentów (1.48 cM) łączy Kreteńczyków z Polakami. Inne ciekawe spostrzeżenie zapisane w pracy Drineasa dotyczy Żydów aszkenazyjskich. Grecy zauważyli: “W PCA na tle Europy, Kreteńczycy pokrywają się z trzema populacjami: peloponezką, sycylijska i Żydami aszkenazyjskimi (patrz ryc. 4a, S17 i S18). […] Ponadto w analizach PCA i ADMIXTURE stwierdzamy, że Aszkenazyjczycy są bardziej podobni do Kreteńczyków niż do dwóch lewantyńskich populacji semickich. Jednym z możliwych wyjaśnień jest to, że relacja ta może ujawnić wspólne pochodzenie śródziemnomorskie, które dzieli populacja Kreteńczyków i Aszkenazyjczyków”. W badaniach genów współczesnych Aszkenazyjczyków zaobserwowano podwyższone występowanie haplogrupy męskiej R1a, która dominuje wśrod Słowian.