IV Starosłowiańska Świątynia Światła Świata w Wilnie - Salomon Rysiński (1565 - 1625)

Salomon Rysiński herbu Ostoja, zwany też: Rysinius Sarmata, Pantherus, Leucorussus, (ur. około 1565 w Rysinie koło Połocka, zm. 13 listopada 1625 w Dolatyczach nad Niemnem) – polski paremiolog, pisarz, poeta, tłumacz i filolog

Życiorys

Pochodził ze szlacheckiej rodziny zamieszkałej we wsi Rysin w Połockiem. Jako wychowawca młodych Buczyńskich przebywał w Niemczech. Studiował w Altdorf bei Nürnberg, gdzie wydał Epistolarum Salomonis Pantheri libros duos (1587) – listy do rodaków oraz postaci nieżyjących i fikcyjnych. Silnie związany z Radziwiłłami: najpierw wychowawca (dworzanin), a później doradca Krzysztofa, któremu towarzyszył podczas jego studiów zagranicznych, a także nauczyciel jego syna Janusza. Po powrocie do Polski przebywał najczęściej w Wilnie. Wyznawca i czynny działacz kalwiński. Nigdy nie założył rodziny. Zmarł 13 listopada roku 1625 w Dolatyczach nad Niemnem, w majątku swego przyjaciela, Daniela Naborowskiego. Pochowany został w pobliskim Lubczu.

Twórczość

Jego głównym dziełem były Proverbiorum polonicorum… centuriae decem et octo (1618; tytuł polski: Przypowieści polskie) – pierwszy zbiór polskich przysłów, zawierający ich 1800, podający również zagraniczne odpowiedniki, wydawany po wielokroć. Twórca licznych panegiryków. Zgromadził dużą bibliotekę, szczególnie bogatą w literaturę religijną.

Ważniejsze utwory

Strona tytułowa Proverbiorum Polonicorum wydanej po łacinie i po polsku w Lubczy w 1618

Monumenta… diversis personis… posita, Lubcz 1614 (według Estreichera), drukarnia P. Blastus Kmita; według G. Korbuta: Lubcz ok. 1625, (zbiór nagrobków, głównie dla Radziwiłłów)
Rerum ab Christophoro Radivilio… gestarum… epitome, Lubcz 1614, drukarnia P. Blastus Kmita; unikat: Biblioteka Narodowa, sygn. XVII. 2. 569, (zawiera także nagrobki dla K. Radziwiłła)
Proverbiorum polonicorum… centuriae decem et octo, Lubcz 1618, drukarnia P. Blastus Kmita, wyd. następne (według Estreichera): pt. Przypowieści polskie, Kraków 1619 w wersji cyfrowej na PBI; pt. Przypowieści polskie… teraz novo przydane i na wielu miejscach poprawione, Kraków 1620; (?); Lublin 1629; Kraków 1634 (według A. Kaweckiej-Gryczowej: Raków, drukarnia S. Sternecki); (według G. Korbuta: wyd. 2 przed 1625; wyd. 3 Lublin 1629; wyd. 4 rok 1634); wyd. lubelskie z 1629 przedr. K. W. Wójcicki Biblioteka starożytna pisarzy polskich, t. 2, Warszawa 1843; także wyd. 2 Warszawa 1854; wybór przysłów przedr. K. Bartoszewicz Księgi humoru polskiego, t. 1, Petersburg 1897, s. 305-308
Ad epistolas L. Aennaei Senecae, philosophi stoici, notarum sive coniecturarum liber, Norymberga 1620, drukarnia J. F. Sartorius; unikat: Biblioteka Narodowa, sygn. XVII. 2. 569, (przedmowa dat. z Wilna 31 marca 1616)

Przekłady

Niektóre Psalmy Dawidowe, Lubcz 1614, drukarnia P. Blastus Kmita

Listy i materiały

Epistolarum Salomonis Pantheri libri duo, Altdorf 1587, (zbiór 70 listów); przekł. polski listu do Jana Petrycego z roku 1586: L. Joachimowicz, ogł. L. Szczucki, J. Tazbir Literatura ariańska w Polsce XVI wieku. Antologia, (Warszawa) 1959
Listy do C. Ritterhusiusa i J. Posthiusa z lat 1597-1598; rękopis: Biblioteka Uniwersytetu w Getyndze
Kilkadziesiąt listów, przeważnie do Krzysztofa II Radziwiłła; Archiwum Główne Akt Dawnych Warszawa, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. V, teka 316, nr 13 601.
zob. także: Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae seria I, zeszyt 1 (1913); wyd. 2 rok 1925, s. 160, 169

Utwór o autorstwie niepewnym

Stanu wdowiego, teskliwego pobożne zabawy i pociechy, z rękopisu Biblioteki Kórnickiej ogł. Z. Celichowski Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznania, t. 18 (1891) i odb., (autorstwo Rysińskiego przypisał wydawca)

Bibliografia

Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 195-196

Porzekadła Salomona Rysińaskiego

Jak zobaczycie poniżej Salomon Rysiński nie zwykł był stronić od uciech życia i ułożył sporo porzekadeł związanych z nadużywaniem trunków. Problem nie jest zatem nowy a raczej odwieczny.

Salomon Rysiński (ok. 1565–1625) – polski pisarz.

Albo pij, albo się bij.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, oprac. Stanisław Świrko, Poznań 1975, s. 76.

Co wino radzi pijają, a tłuste kąski jadają, nie zbiorą tacy pieniędzy, owszem, zawsze będą w nędzy.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 74.

Daj Boże wszystko umieć, a nie wszystkiego używać.

Dał się Bóg napić, a diabeł nie dał się wyspać.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 76.

Dziecię za rękę, matkę za serce.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 120.

Galant w półtory poły.
- Źródło: Michał Wiszniewski, Michała Wiszniewskiego Historya literatury polskiéj, Uniwersytet Oksfordzki, 1844

Gdy dwaj rzeką, żeś pijany, możesz iść spać bez nagany.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 77.

Gdzie szewcy a furmani piją, tam najlepsze piwo.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 73.

Każdy się zmieni, kto się ożeni.

Koń jeźdźcem, żona mężem stoi.

Którą gęś uderzą, ta gęgnie.

Lis grzeje, kuna chłodzi, sobol zdobi, baran wszy płodzi.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 84.
- Zobacz też: futro, wszy

Miłość panieńska, szczęście w karty, łaska pańska i krasa róży – wszystko nietrwale rzeczy.

Na gładką żonę patrząc, syt nie będziesz.

Nie tak szpetny diabeł, jak go malują.
- Źródło: Antologia poezji głupich i mądrych Polaków, wybór Ludwik Stomma, Gdańsk 2000.

Nie zbywaj starej sukni, póki nowej nie sprawisz.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 85.

Opucha droższa kożucha.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 84.

Pijanego a dziecięcia Pan Bóg strzeże.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 77.

Pijany a dziecię prawdę powie.
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 77.

Począwszy od Adama, każdy człowiek kłamie.
- Opis: przysłowie polskie
- Źródło: Na wszystko jest przysłowie, op. cit., s. 48.
- Zobacz też: kłamstwo