Genetyka – Skąd pochodzą Słowianie R1a – epizod Sundalandzki 

Ja napisałbym „skąd pochodzą Pra-Słowianie R1a lub Ariowie R1a”. CB. Fragment artykułu Księdza Stanisława Pietrzaka z Sanktuarium w Tropiu:

http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/polacy1.htm#Praindoeuropejczycy (dostęp 10 stycznia 2016)

Pre-praindoeuropejski ród (genetyczna haplogrupa)
R1a-M420 i jego migracja z południowo-wschodniej Azji ku Polsce

         Haplogrupa to grupa ludzi mająca wspólnego przodka, u którego powstała określona mutacja ( zwana SNP, single nucledotide polimorphism). Mutacje w Y-DNA dziedziczone są w liniach prostych przez wszystkich męskich potomków określonego tą mutacją przodka. Według tymczasowych obliczeń tabeli, około 34.000 lat temu w genealogicznym drzewie człowieka współczesnego  w ojcowskim chromosomie Y wyłoniła się mutacja-polimorfizm SNP, oznaczona symbolem M207, która – dziedziczona przez wszystkich męskich potomków – utworzyła ludzką grupę rodową, czyli haplogrupę, oznaczoną symbolem R. Język tej grupy można umownie nazwać dialektem języka nostratyckiego. Kolejny polimorfizm typu SNP, do którego mogło dojść około 33.000 lat temu także w Azji Południowo-Wschodniej dał początek rodu (haplogrupy) o symbolu R1-M173. Kolejna, jakby przełomowa mutacja, powstała około 29.000 lat temu; oznaczona R1a-M420 (jak na poniższym drzewie). 

1. Sundajski epizod haplogrupy (rodu) R, R1a i R1a-M420
   Kiedy i gdzie żył pierwszy ojciec wspólny dla całej gałęzi R1a?  Według eksperymentalnego obliczenia czasu haplogrup współczesnego człowieka (tabela z 01.05.2014) gałąź R1a wyłoniła się z ojcowskiej R1 (i wcześniejszej R) orientacyjnie około 10,400 lat przed Chr.
   Natomiast testowanie archeologicznego Y-DNA Malta-1 (MA-1) z południowej Syberii datuje R* (bez nowszych mutacji) na czas 24.000 lat temu.
   Gdzie to nastąpiło? Po opublikowaniu 4 czerwca 2014 r. pracy Karafet et al. 2014 „Improved phylogenetic resolution and rapid diversification of Y-chromosome haplogroup K-M526 in Southeast Asia” http://dienekes.blogspot.com/2014/06/refined-structure-in-haplogroup-k-m526.html Już więc wiemy, że na drodze migracji naszych przodków z Afryki do Europy i Polski zaistniał ważny „epizod sundajski”.

         Otóż w czasie Wielkiego Zlodowacenia (LGM), gdy poziom oceanu  był niższy nawet do 140 m, na terenie wielkiego wówczas lądu, zwanego Sunda (Sundaland), który był południowo-wschodnim przedłużeniem kontynentu azjatyckiego ku Australii, powstała (wyłoniła się) około 47.400 lat temu haplogrupa K-M526. Intensywnie tam, na Sundalandzie, rozwijająca się haplogrupa K-M526 wyłoniła z siebie wiele podgrup. Między nimi powstała haplogrupa N (dziś głównie w północnej Eurazji), O (dziś głównie w Azji wschodniej, Chiny), P i P1, Q (dziś Azja wschodnia i Ameryka), a w końcu R Grupy te wczesną migracją na północ i zachód Azji, jeszcze przed katastrofą Sundalandu, uratowały swoją wielką przyszłość.

         Około 27.700 lat temu w rodzie R powstały podgrupy: euroazjatycka R1 i południowoazjatycka R2; następnie w tej pierwszej około 24.400 lat temu (22.400 przed Chr) powstały kolejne dwie podgrupy: R1a-M420 i R1b-M343. Język wczesnych etapów rozwoju grup R1a i R1b.
Trwająca kilka tysięcy lat migracja rodu R1a-M420* z Azji Południowo-Wschodniej ku Europie w ostatnim odcinku prowadziła zapewne, jak świadczą genetyczne ślady, przez północne Płaskowyże Irańskie

2. W Azerii na północnym Płaskowyżu Irańskim czasowy pobyt rodu R1a-M420*?

         Gdy po okresie LGM około 12.000 lat przed Chr. zaczęły kurczyć się brzegi Morza Kaspijskiego, odsłoniły się i zazieleniły nadmorskie równiny na wschodzie, w pobliskich jaskiniach górskich mogła pojawić się jakaś pierwsza ludność paleolityczna, a później protoneolityczna, z hodowlą owiec  i kóz i ceramicznymi naczyniami na mleko. Co to za ludzie? Intuicyjnie i na podstawie dalszych archeologicznych śladów  myślimy o migrującym rodzie R1a-M420*.

         Na południowym wybrzeżu Morza Kaspijskiego w grotach Hotu i Belt w Iranie, u stóp irańskich gór,  pojawiła się jakaś wczesna, przedrolnicza ludność, zostawiając po sobie zabytki kamienne i ceramiczne, świadczące o kontaktach z przodującymi ośrodkami rodzącego się neolitu u zboczy gór Zagros i w rejonie Żyznego Półksiężyca. Wyobraźnia każe domyślać się rodu R1a-M420*

Groty Belt i Hotu nad Morzem Kaspijskim w Iranie

http://archaeology.org.az/pdf/AASIA&E%20presentation7.pdf  albo: https://www.google.pl/url?q=http://archaeology.org.az/pdf/AASIA%26E%2520presentation7.pdf&sa=U&ei=gMmFU7PgHbLB7Ab70IDwAg&ved=0CCMQFjABOAo&usg=AFQjCNF218LNJs_Wu-ZTPzIFrsVy70eWYA

Wśród Azerów w północnym Iranie znaleziono 6 próbek (około 1%)  R1a-M420* (Underhill et al. 2014)

         Uwaga. Tu, na terenie Azerii i sąsiedniej Armenii na południe od Kaukazu około VII tysiąclecia przed Chr. musiało dojść do bliższych kontaktów kulturowych między rodami R1a i R1b, czyli potomkami wspólnego przodka R1, i ponownego zbliżenia ich proto-praindoeuropejskich języków. Obecność R1a-M420* jest stwierdzona badaniami Underhilla (2014). Natomiast obecność jakiejś wczesnej podgałęzi R1b na terenie wzgórz Armenii jest stwierdzona w badaniach  Haak et al. 2015 – w postaci komponentu w genomach R1b kultury jamowej nad Samarą i Wołgą w Rosji.

3. 3. Osada Edzani (dziś Calka, ang. Tsalka) wśród gór Kaukazu
   i ślady migracji R1a1-M459 przez Ukrainę ku Polsce

         W archeologicznych zabytkach osady Edzani (Calka, Tsalka) z czasu około VII tysiąclecia przed Chr. znajdujemy pierwszy wyraźny ślad szlaku wędrówki proto-neolitycznej grupy ludności i jej archeologicznej kultury ku osadzie Dęby stan. 29 na Kujawach.

Zob. na liście kultur późnoneolitycznych: Janislawice-RudojOstrov-OleniOstrov.pdf

W Edzani rozpoznano migrację wkładek typu „Dęby”, podobnych narzędzi, surowca, metod produkcji i ludzi, zapewne z północnej części Płaskowyżu Irańskiego ku Polsce, do kręgu kultury janisławicko-rudoostrowskiej.

(http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/images/georgia.tsalka.jpg)

         Archeologiczne ślady (w postaci tzw. „wkładki typu Dęby„, o czym niżej) migracji jakiejś niewielkiej grupy ludzkiej ku Europie , od Płaskowyżu Irańskiego prowadzą szlakiem przez przełęcze Kaukazu, osada Edzani nad Tbilisi, VII tysiąclecie przed Chr.), krymskie stepy w kulturach Murzak i Kukrek http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/images/amfora7.jpg , ziemie nad Dniestrem (Soroki), osadę  Rudoj Ostrow u brzegu rzeki Zdwirz pod Kijowem  http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/images/amfora11.jpg , natępnie Stare Baraki pod ujściem Sanu do Wisły, Janisławice pod Skierniewicami, gdzie odkryto bogato wyposażony grób ze szczątkami tzw.
Człowieka z Janisławic, datowany radiowęglowo  na czas około 5,500 Cal. przed Chr.

http://www.czlowiekzjanislawic.pl/wstepne-wyniki-analizy-dna.php ,  by ostatecznie pojawić się na Kujawach w kulturze rudoostrowsko-janisławickiej, której świadkiem jest archeologia osady „Dęby 29” na Kujawach.

Rekonstrukcja grobu kultury janisławickiej (postawa siedząca) i jego bogate wyposażenie: wyroby z kamienia ozdoby z kości i rogu.
Czas 5500 lat przed Chr.  Odpowiedniki takiego pochówku R1a1 znaleziono na Jeleniej Wyspie na J. Onega, z tego samego czasu.

Tutaj znajdujemy już wyraźny archeologiczny sygnał migracji protoneolitycznych wyrobów kamiennych,  surowca oraz metod wytwarzania w kierunku Kujaw na polskiej ziemi, i zapewne ludzi, z docelowym punktem w miejscowości Dęby, stanowisko 29.
(Literatura: L. Domańska, Kaukasko-nadczarnomorskie wzorce kulturowe…, Inowrocław 1990 (passim);  L. Czerniak, Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach 5400-3650 p.n.e., Poznań 1994; tenże: The neolithization of the Cuyavian communities, Archeologia Polona 1988; Kośko, Szmyt, Między Bałtykiem a Morzem Czarnym…, Poznań 2011, s. 205 i n.; Kotova Nadezhda, The Neolithization of Northern Black Sea area in the context of climate changes,  Documenta Praehistorica XXXVI (2009) Institute of Archaeology, Kiev, UA  http://arheologija.ff.uni-lj.si/documenta/pdf36/36_10.pdf , 159-174; i inni.)

         Tu warto zauważyć okoliczność, że powstanie około roku 6,000 przed Chr. kultury osady Rudoj Ostrow kojarzy się z migracją pod koniec katastrofalnej suszy ogólnoeuropejskiej w ostatnim kwartale VII tysiąclecia przed Chr. (N. Kotova 2009), kiedy rozmaite plemiona, niosąc z sobą tradycje szlaku protoneolitu kaukaskiego i zakaukaskiego oraz zachodniego szlaku neolitycznego (Bałkany, Anatolia), wędrowały z suchego stepu pontyjskiego, szukając ratunku w wilgotniejszej strefie leśnej nad środkowym Dnieprem, a później także na podmokłych ziemiach polskich Kujaw.

          Ciekawym potwierdzeniem tej migracji R1a1 zza Kaukazu do Polski przez Rudoj Ostrov nad Dnieprem około roku 6000 przed Chr. jest wczesna obecność tej grupy w rosyjsko-fińskiej Karelii, na Jeleniej Wyspie (Олений Oстров) na jeziorze Onega. W tamtejszym archeologicznym cmentarzysku znaleziono szczątki ludzkie, w których genetycy (Haak et al. 2015) w 2015 r. rozpoznali genetyczną grupę R1a1* z mutacją M459. Grób datowano na lata 5500-5000 (więc około 5250) przed Chr. Powstanie tej mutacji datowane jest przez zespół YFull na około 9000 lat przed Chr. Ta mutacja dziedziczona jest przez olbrzymią indoeuropejską populację spośród całej haplogrupy (rodu) R1a.
O związku ludności ziem polskich z częścią ludności północnego plemienia Wepsów w rejonie północnych jezior i Jeleniej Wyspy już wcześniej sygnalizował Underhill i zesp. 2014:

         Człowiek z Jeleniej wyspy (Oleni Ostrov) na pewno był jakimś migrantem na północ z kultury Janisławicko-rudoostrowskiej, zapewne z ziem polskich, skoro genetyczne testy wykazały największe jego podobieństwo genomowe (w R1a1 i autosomach HG) do Polaków, zob. niżej, Polska – kolor czerwony na ilustracji niżej. 

Tabela podobieństwa 150 populacji świata do genomu R1a1 z jeleniej Wyspy:
IBD genetic-similarity-to-R1a1-OleniOstrov.pdf
Obraz stopnia podobieństwa (intensywność koloru czerwonego w Polsce)

………..
Niżej: kolor zielony – największe podobieństwo (IBD) do genomu człowieka z Jeleniej Wyspy (hg. R1a1 – ok. 5250 ybC);
kolor czerwony – największe podobieństwo do genomu ludzi z kultury jamowej znad Wołgi (hg. R1b – ok. 3000 ybC).

……..
Podobieństwo genetyczne do ludzi kultury jamowej/Samara (kol. czerwony)
– brak go w Polsce, Ukrainie i Białorusi, bowiem tu podobieństwo do ludzi kultury ceramiki sznurowej.

……….
Największe podobieństwo (IBD) do genomu człowieka z kultury ceramiki sznurowej (I0103. R1b?)
z Esperstedt w Niemczech. Widocznie dziedziczył genom ludzi z kultury Samara/jamowa.

……….
Jak wyraźnie różniły się między sobą starożytne populacje
ENF/EEF (kolor zielony) и WHG/EHG/ANE (kolor czerwony), z których wywodzą się dzisiejsi Europejczycy.


*   *   *

4. 
   Osada Dęby, stan. 29, w pradolinie rzeki Bachorza na Kujawach
   O możliwości wczesnego przybycia grupy R1a1 świadczy archeologia wielokulturowej (w tym protoneolitycznej) osady Dęby:

Lech Czerniak, The neolithization of the Kuyavian communities, ArchPol. 1988:
https://www.google.pl/url?q=http://www.iaepan.edu.pl/archaeologia-polona/object/407&sa=U&ei=xoKFU__tHsav7Abk64HABA&ved=0CD0QFjAG&usg=AFQjCNFRPII2vRfU4UBTxJh2W6QPH1O8-g
L. Domańska, Kaukasko-nadczarnomorskie wzorce kulturowe…, Inowrocław 1990, passim.

Mniej więcej około połowy VI tysiąclecia przed Chr.  na Niżu polskim pojawiają się dwa neolityzujące nurty, sprowadzając na te tereny elementy protoagrarne i agrarne. Od południa, znad środkowego Dunaju i Bałkanów napływa tu ludność kultury ceramiki wstęgowej rytej (KCWR/LBK), niosąc ze sobą nowe formy ceramiki, kulturę rolną, hodowlę bydła i mniejszych zwierząt użytkowych, specyficzną formę budowy domów (wielkich) oraz zagospodarowania osiedli. Równocześnie (a może nieco wcześniej) od południowego wschodu, od płyty północnoczarnomorskiej i Kaukazu, pojawiają się tu wpływy kultury protorolniczej, preceramicznej, a więc nieco opóźnionej, ale już z pierwszymi elementami uprawy i zbioru roślin oraz hodowli udomowionych mniejszych zwierząt użytkowych; owcy-kozy oraz świni. Ten nowy nurt – to krąg janisławicko-rudoostrowski (KJR). Szczególnym miejscem tych wpływów okazała się osada Dęby, stanowisko 29, w pradolinie rzeki Bachorza na Kujawach

Osada Dęby, stan. 29.  
Kulturę tej osady cechuje homogeniczność i troskliwe kontynuowanie pełnego zestawu cech wydzielonego nurtu kultury  kaukasko-nadczarnomorskiej, cech dystynktywnych względem innych kultur. Tę dystynktywność kultury można wytłumaczyć allochtonizmem (obcością) przybyłej ludności wśród innych mezolitycznych populacji lokalnych, a także jednoznaczną odrębnością języka.  W tej kulturze zidentyfikowano liczne ślady udomowionych zwierząt (owcy-kozy i świni) oraz kamienne, narzędziowe elementy protoneolityczne, w tym wkładki typu „Dęby”. „Tylko w materiałach ze stanowiska kultury janisławickiej w Dębach (…) najpełniej zaobserwowano zmiany dokonane przez ludność kręgu janisławicko-rudoostrowskiego (…) Fenomen kultur  kręgu janisławicko-rudoostrowskiego tkwi przede wszystkim w tym, że są to na obszarach Niżu pogranicza Europy Wschodniej i Środkowej jedyne kultury w pełni odzwierciedlające procesy protonelityzacyjne  strefy kaukasko-nadczarnomorskiej” (L. Czerniak 1988; L. Domańska 1990, s. 46).
Datowania radiowęglowe z kalibracją uzyskały czas około 5.250 lat przed Chr.

         Owe wkładki typu „Dęby”, dla których uzyskano radiowęglową datę około 5.250 lat przed Chr. (Cal), to najbardziej informatywne świadectwo nie tylko migracji przedmiotów, metod ich wytwarzania i protorolniczego trybu życia, lecz także ślady osadników, wytwórców kultury. Przybyli oni tu od Kaukazu lub zza Kaukazu około połowy VI tysiąclecia przed Chr. zapewne szlakiem wyznaczonym przez powstałą około 6.000 lat przed Chr. w okolicach Rudoj Ostrov (nad brzegiem rzeki Zdwirz) kulturę rudoostrowską (Здвиж, dopływ rz. Teteriv pod Żytomierzem na Polesiu, płynącej na wschód do Dniepru pod Kijowem).
Na ten właśnie czas migracji aktualnie datuje się powstanie mutacji M417 u wspólnego ojca wszystkich Indoeuropejczyków z grupy R1a.  Mutacji M417 możemy ewentualnie przypisać pochodzenie już kujawskie.
Pojawienie się w kręgu kultury janisławickiej na Kujawach zespołu kulturowego z wkładkami typu „Dęby” i innymi elementami było zapewne jakby końcowym aktem wielowiekowej migracji małej grupy ludzkiej, genetycznej haplogrupy R1a,  począwszy zapewne od zagrożonego wzrastającym poziomem morza ziem Sundalandu po LGM około 15.000 lat temu, przez  wschodnie tereny przykaspijskie,  np. kultury Dżebel (Dzhebel/Jebel) w Turkmenii, gdzie właśnie ród R1a w początkowych mutacjach mógł dłuższy czas przebywać i rozwijać się, a następnie przez południowe tereny przykaspijskie, np. groty Hotu i Belt (lub lub Anatolię). Kolejne migracje ku Polsce prowadziły przez Edzani na Kaukazie, krymski Kukrek, naddniestrzńskie Soroki, naddwirzowski Rudoj Ostrow i wreszcie nadwiślańskie Stare Baraki i Janisławice.
……………………………………………….            …………………………………..        ………………………………………………..

L. Czerniak (1988) wskazuje trzy cechy protoneolitycznej, wówczas świeżo odkrytej, ale bogatej grupy archeologicznych znalezisk w Dębach, stan. 29, datowanych na schyłek 6. tysiąclecia przed Chr., obejmujących pozostałości udomowionej owcy-kozy oraz świni, zarazem manifestujących odrębność wobec dotychczasowej tradycji kulturowej myśliwych-zbieraczy szeroko rozumianego kompleksu Maglemose:
a) przynależność do tradycji kultury janisławickiej,
b) oparcie wytwórczości prawie w 100 % na krzemieniu czekoladowym,
c) obecność w tym kompleksie wyrobów typowych dla kultur Kaukazu i Krymu (Kukrek, Grebeniki).
To każe dostrzegać szlak penetracji i kolonizacji tej części kujawskiej ziemi przez ludność pochodzącą z nadczarnomorskiej strefy formowania się kultur rolniczych.  Jednak przybycie i powstanie kulturowego kompleksu typu „Dęby” było incydentem jakby jednorazowym. Nie włączył się on w proces dojrzałej neolityzacji, zapoczątkowanej przez KCWR/LBK. Nie wykazał więc większego wpływu na rozwój neolitycznych kultur LBK oraz kultury pucharów lejkowatych FBK/TRB.
Ten wniosek L. Czerniaka jest w pełni usprawiedliwiony. Przyczyną stagnacji w zespole „Dęby” jest widoczny w genetycznej analizie kryzys demograficzny w grupie R1a, trwający do lat około 5.500 przed Chr., gdy dopiero po pojawieniu się mutacji M-417 ród zaczyna się z powrotem, ale nadal powoli rozgałęziać i powiększać swoją populację; umożliwiło to powstanie około 4.000 r. przed Chr. jakby od zera nowej kultury, zwanej kulturą amfor kulistych (KAK) na Kujawach.

II-b.
Kujawy – kolebką Kultury Amfor Kulistych
i ostatnią wspólną ojczyzną Praindoeuropejczyków rodu R1a-M417

Poznawanie regionu

więcej: Tropie – ksiądz Stanisław Pietrzak