© by Jarek z Bielska (http://www.halfsciencenonfiction.blogspot.com/)
Stare przyłowie mówi „jaki jest koń, każdy widzi”, ale czy każdy wie, co koń oznacza?
Koń jest chyba najbardziej charakterystycznym zwierzęciem, które przychodzi nam do głowy, kiedy myślimy o polskiej, a także szerzej-słowiańskiej tradycji. Do dzisiaj zajmuje chyba należne sobie miejsce w sercach wielu Polaków. Jako naród mamy przysłowiową rękę do koni. Nie jest to też przypadek, że konie z polskich hodowli osiągają na międzynarodowych aukcjach zawrotne sumy. Pisałem już o swoistym łączniku pomiędzy symboliką konia, a wierzeniami Słowian.
Przypomnę jeszcze raz poniższy cytat z pracy „Средњовековне хумке на Сјеничко-пештерској висоравни”, której autorem jest Драгица Премовић-Алексић : „Један од локалитета са средњовековним хумкама назива се Кобиљка. На основу овог топонима могућа је и друга претпоставка о томе ком божанству су могле ту да се приносе жртве. Назив Кобиљка и Кобилица (врх изнад падине са хумкама), уско су повезани са култом коња код старих Словена. Са тог аспекта могуће да су на локалитету приношене жртве неком од соларних божанстава: Световиду, Перуну, Сварогу, Хорсу или Тројану, чији су атрибути коњ, кобила, вранац или копито.”. Możemy jednak zadać sobie pytanie, dlaczego tak ważny dla Słowian był koń, a nie dzik, czy niedźwiedź, które też pojawiają się w słowiańskiej mitologii. Odpowiedzi możemy poszukać w pacy „Od staroslovanskega Svarožiča/Radogosta do slovenskega Kresnika”, której autorem jest Zmago Šmitek: „Indoiranski mitološki junak *Wrtrahan, ubijalec kačjega htonskega demona, je imel v indijskem prostoru svojega dvojnika v vedskem bogu Indri. Med Skiti, na območju step severno od Črnega morja, pa je bil to *Waragan, zmagovalec nad demonom Waro (v indijski obliki Valo ali Vrtro). V izvirni skitski obliki je bil morebitna inkarnacija samega Waragana beli konj, *Aspa-waragan .
https://bialczynski.pl/wp-content/uploads/2014/05/peryn.jpg
Максим Сухарев, Irkuck -Rosja]
Na ta mitološki lik se je pozneje toliko lažje navezal krščanski kult svetega Jurija, jahajočega na belem konju, ki se je iz Bizanca hitro širil v Rusijo.
http://www.blog.bielsko.pl/blogi/obrazki/253/139914475802089800.jpg
Pri baltskih Slovanih sta bila atributa Svarožiča konj bele barve in kopje, podobno kot v svetišču Sventovita v Arkoni. Bojevniško božanstvo skitskih plemen (primerljivo z Mitro) je bilo *Sparag ali *Sfarag, kar prav tako izhaja iz imena *Aspa-waragan. Od tod pa prihaja ime vladarske dinastije, ki se v grški transkribciji glasi Spargapeithes ali Spargapises. Kraljevski antroponim Spargapeithes ali Spargapises bi lahko – po Cornillotu – prevedli kot »sinovi boga na zmagujočem konju«. Ta oblika je v severnih skitskih narečjih prešla iz oblike *Sparag v *Sfarag. Slovanski odmev te besede je teonim Svarog, ki ga leta 1114 omenja Ruska kronika. Iz njegovega imena je bil izpeljan teonim Svarožič, »sin Svaroga«.
SVETOVID KAO MOTIV NA STECKU
https://bialczynski.pl/wp-content/uploads/2014/11/ce068-427361_10150742281295269_1130911239_n.jpg
http://bosnabogumili.blogspot.com/2012/10/svetovid-kao-motiv-na-stecku.html
Kult Svarožiča torej pri Slovanih ne more biti sorazmerno nov in izoliran pojav, saj ima osnove v starejši plasti slovanske kulture.”.
Widzimy zatem, że kult jakim Słowianie otaczali konia jest głęboko zakorzeniony w słowiańskiej tradycji, o czym świadczy również jego obecność w słowiańskiej obrzędowości. Warto zatem zapoznać się z kolejną ciekawą pracą „The Horse as a Cosmological Creature in the Slovene Mythopoetic Heritage” , której autorką jest Monika Kropej. Poniżej ciekawy fragment z tej właśnie pracy „The Horse in the Yearly Cycle- All of the four yearly turning points – the midwinter and midsummer solstices, the beginning of spring and fall – are marked with the image of the horse in Slovenian heritage. Christmas, namely the birth of the young god, the foal, is announced by St. Stephen who assumed the role of the protector of horses in folk heritage. The Carnival, during which horse masks are frequently seen, forecasts the coming of spring when at last St. George, a hero on a white mare, defeats a terrifying dragon and casts winter from the country. Midsummer Day is announced by Kresnik who was born with horse hooves and who often assumes the image of the horse. Finally, when summer turns to fall, Jarnik, St. George with a gun, shoots a white horse, a goat or a chamois named Goldenhorn, symbol of the sun, but only to be reborn at Christmas as the young sun, or the foal.(…) The Slavs have preserved the image of the horse as a sacrificial animal in their mythopoetic heritage. Based on this, we can conclude that Perun, the highest Slavic deity, was closely connected with the horse, with fertility and the processes of renewal. His earthly incarnations, captured in the yearly cycle, were marked by important attributes of horses, his double nature – that of the earth and of the sun – clearly evident in them.”.
Powyższe rozważania znajdują ciekawe potwierdzenie w szeroko rozumianej kulturze ludowej. Dobry przykład stanowić tu mogą noworoczni przebierańcy zwani na Żywieczczyźnie Dziadami , którzy występują przebrani m.in. za konie http://zywiecinfo.pl/zwyczaje/. Widać tu zatem nawiązanie do tej części artykułu, w którym autorka napisała , iż „Rituals which tie horses to the renewal of nature are typical of the period of midwinter solstice when days are shortest and nights are longest. This is the time when the young sun is supposed to be born.(…)we could find a parallel in Perun and Veles fighting each other. Indra kills Vritra and sets the sun free. A similar case takes place during Christmas when the Christmas horse is set free and is born.”.
Kolejną ciekawostką jest fragment poświęcony Kresnikowi: „Summer solstice is announced by Kresnik. As is evident from the name, in people’s notions Kresnik was connected with fire, with striking fire, with the sun which attains its zenith on midsummer solstice. N. Kuret allowed for a comparison between the “goldenhaired and goldenarmed son of the heavenly ruler” – Kresnik – and the sun-god, the Old Slavic Sventovit. Stories about Kresnik say that he was born with horse’s hooves (Popotnik 5/1, Jan. 10., 1884; Slovenski gospodar 29/1895) and could change his appearance.”. Zwróćmy uwagę na podkreślone fragmenty. Rysuje się tutaj bardzo interesujące powiązanie między tymi właściwościami, a toponimami takimi jak choćby Kopytko opisne już na tym blogu https://bialczynski.pl/slowianie-w-dziejach-mitologia-slowian-i-wiara-przyrody/swiatynie-wiary-przyrodzoney-slowian/dobczyce-swiete-wzgorze-dadzboga-i-dabogi-dany-oraz-kamien-kopytko-kult-swietowita-w-swiatnikach-gorce/
Istnieją przypuszczenia, że owe wgłębienia w kształcie kopyta miały służyć obrzędowemu niceniu ognia. Jeśli zatem połączymy tą teorię z twierdzeniami autorki ww. pracy , otwiera nam się całkiem ciekawa perspektywa, jeśli chodzi o możliwe wytłumaczenie funkcji takich właśnie miejsc. Piszę miejsc, bo takich kamieniu z wykuciami końskich podków jest więcej, o czym możemy się przekonać odwiedzając stronę http://bozestopki.pl/?cat=20 , http://www.archeologia.pl/index.php?n=15&m=4. Rysuje się tu bowiem możliwość powiązania tego typu miejsc z konkretnym obrzędem , reprezentowanym przez określone bóstwo, któremu przypisywane jest urodzenie się z końskimi kopytami.
Opisane powyżej dwa przykłady stanowią zapewne tylko mały fragment szerszej opowieści, a jej rozwinięcia szukać należy chyba w źródłach dostępnych etnografom. ”