Wielcy Polacy: Kazimierz Funk (1884 – 1967)
Kazimierz Funk (ur. 23 lutego 1884 w Warszawie, zm. 19 listopada 1967 w Nowym Jorku) – polsko-brytyjsko-amerykański biochemik[3], twórca nauki o witaminach.
W 1900 ukończył gimnazjum w Warszawie, po czym wyjechał do Szwajcarii. Studiował biologię w Genewie, następnie chemię w Bernie[4]. W 1904 pod kierownictwem Stanisława Kostaneckiego przeprowadził przewód doktorski.
W następnych latach pracował w Instytucie Pasteura w Paryżu, na Uniwersytecie Berlińskim i w Wielkiej Brytanii (prowadził badania nad nieznaną wcześniej przyczyną choroby beri-beri).
Odkrył i wyodrębnił z otrąb ryżowych pierwszą witaminę B1. Jego badania pozwoliły wykryć obecność tej witaminy w rozmaitych pokarmach, m.in. w drożdżach, mleku i mózgu wołowym.
Funk jest autorem terminu „witamina” (łac. vita – życie, amina – związek chemiczny zawierający grupę aminową), który wprowadził w 1912 roku[4]. Pomógł mu w tym Ludwik Rajchman, który zaproponował Funkowi napisanie publikacji przeglądowej związanej z jego pracą, a nie pracy eksperymentalnej. Według ówczesnych przepisów praca przeglądowa nie wymagała zgody na publikację zwierzchników Funka, którzy sprzeciwiali się zastosowaniu nowego pojęcia „witaminy”. Artykuł ukazał się w Journal of Stale Medicine, którego Rajchman był jednym z redaktorów[5][4].
Zajmował się leczeniem chorych na awitaminozy. Przewidywał, że brak witamin może powodować inne choroby: krzywicę, szkorbut, pelagrę. Większość swoich prac badawczych zrealizował w Instytucie Pasteura w Paryżu.
W czasie I wojny światowej przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie prowadził badania nad wykorzystaniem witamin do celów leczniczych. W 1923 wrócił do Polski dzięki Ludwikowi Rajchmanowi, który jako przedstawiciel Ligi Narodów przekonał najpierw Funka a potem Fundację Rockefellera, by ta zapewniła Funkowi odpowiednie wynagrodzenie, jako kierownikowi oddziału biochemii w PZH w Warszawie. W latach 1923–1928 kierował tym oddziałem Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie, pracował tam m.in. nad wyizolowaniem insuliny. Badał wpływ witaminy B1 na przemianę węglowodanową i zajmował się badaniem kwasu nikotynowego[4].
W 1928 wyjechał do Paryża, gdzie prowadził badania nad hormonami. W 1939, po wybuchu II wojny światowej, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał do końca życia. W ostatnim okresie życia Funk zajmował się badaniem przyczyn raka[4].
Jest autorem kilkuset publikacji naukowych. Zmarł w Nowym Jorku w wieku 83 lat.
- Casimir Funk. The etiology of the deficiency diseases. Beri-beri, polyneuritis in birds, epidemic dropsy, scurvy, experimental scurvy in animals, infantile scurvy, ship beri-beri, pellagra. „J. State Med.”. 20, s. 341–368, 1912.
- Funk, C. 1914 Die Vitamine. J. P. Bergmann, Wiesbaden.
- Joanna Podgórska. Muzeum życia (rozmowa z Jerzym Halbersztadtem, dyrektorem powstającego Muzeum Historii Żydów Polskich). „Polityka”, 2007-06-27.
- Michael Shapiro: The 100 Most Influential Jews of All Time (ang.). adherents.com [on-line], 2001-07-07; ostatnia aktualizacja: 2005-11-15. Pierwodruk: The Jewish 100: A Ranking of the Most Influential Jews of all Time. Citadel Press Book: 1994. [dostęp 2012-09-16].
- Funkowi przypisuje się pochodzenie żydowskie, choć zdaniem jego wnuczki, Desire Funk Laz, jest to nieprawdą[1][2].
- Griminger, Paul: Casimir Funk, A Biographical Sketch (1884-1967) (ang.). Journal of Nutrition, American Society for Nutrition, September 1, 1972. [dostęp 19-10-2014].
- Witold Iwańczak. Witamina ma 100 lat. „Niedziela”. 21/2012.
Badacz miał świadomość, że jego odkrycie to nie tylko wyklarowanie jednego związku, a raczej całej grupy. Późniejsze badania nad niedoborem witamin wykazały, że awitaminoza może być przyczyną bardzo wielu chorób. Odkrycie to było krokiem milowym w podejściu do odżywiania i znaczenia zbilansowanej diety.
Pionier nauki o witaminach prowadził przez wiele lat tułaczy żywot. W 1923 roku Funk przeniósł się do Warszawy, gdzie tworzył się nowy ośrodek badań naukowych – Państwowy Zakład Higieny. Wówczas zaczął zajmować się badaniami nad hormonami, głównie w celu wyizolowania insuliny. W 1927 roku powrócił do Francji, gdzie nawiązał współpracę z firmami farmaceutycznymi. Po wybuchu II wojny światowej przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, aby tam prowadzić dalsze badania.
Witold Iwańczak
Witamina ma 100 lat
Witaminy są fascynującymi związkami, które cechuje niezwykła moc przywracania ludzkiego zdrowia. Gdy ich brakuje w organizmie, zamiera przemiana materii, a ludzie szybciej się starzeją i podupadają na zdrowiu.
„Narodziny” witaminy
„Ojcem chrzestnym” nazwy „witamina” jest Polak – Kazimierz Funk, który jako pierwszy na świecie w 1911 r. wyodrębnił z otrębów ryżowych związek znany dziś jako witamina B1 (należąca do amin, czyli związków zawierających azot) i opublikował to w pracach: „Badania nad przyczyną beri-beri” oraz „Chemiczny charakter związku, który leczy zapalenie wielonerwowe ptaków, wywołane dietą zawierającą polerowany ryż”. Jak wynika z biografii Funka, którą w latach 50. napisał Amerykanin Benjamin Harrow – Funk nie mógł wówczas użyć tej nazwy, bo sprzeciwiali się temu pracownicy Instytutu Listera, a zarazem wydawcy czasopisma, w którym publikował swe dokonania. Natomiast rok później w czerwcu w artykule „Etiologia chorób wywołanych niedoborem…” po raz pierwszy użył terminu „witamina” (od łac. „vita” – życie), czyli amina życia. To było 100 lat temu.
Biografia Kazimierza Funka
Polski biochemik Kazimierz Funk urodził się 23 lutego 1884 r. w Warszawie i tam też skończył gimnazjum w 1900 r. Wówczas, mając zaledwie 16 lat, wyjechał do Szwajcarii – do Genewy – na studia biologiczne. Przeniósł się jednak do Berna na chemię. Tam pod kierownictwem słynnego polskiego chemika prof. Stanisława Kostaneckiego prowadził badania nad syntezą estrogenu – hormonu płciowego, które zakończył uzyskaniem doktoratu. Miał wtedy zaledwie 20 lat! Po ukończeniu studiów pracował najpierw w Instytucie Pasteura we Francji, a 2 lata później na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie współpracował z Emilem Fischerem, laureatem Nagrody Nobla z dziedziny chemii. W 1910 r. przeniósł się do Londynu i prowadził eksperymenty w Instytucie Listera. W 1911 r., prowadząc badania nad przyczyną choroby beri-beri, wyodrębnił witaminę B1.
W związku z wybuchem I wojny światowej przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie w 1920 r.otrzymał obywatelstwo. Praca w Nowym Jorku przyniosiła mu wprawdzie wysokie dochody, ale nie dawała swobody w wyborze kierunku badań. Dlatego 3 lata później, gdy uzyskał grant z Fundacji Rockefellera, wraz z żoną i synem Janem wrócił do Polski i rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Higieny w Warszawie. Prowadził tam głównie badania nad wyizolowaniem hormonu – insuliny. Badał też wpływ witaminy B1 na przemianę węglowodanową i zajmował się badaniem kwasu nikotynowego. Funk wiele wówczas podróżował, brał udział w zjazdach naukowych i konferencjach. W tym czasie otrzymał miłą wiadomość, że uczeni duńscy wysunęli jego kandydaturę do Nagrody Nobla.
W 1927 r. wygasła umowa wiążąca go z Państwowym Instytutem Higieny i Funk przeniósł się do Francji, gdzie pracował dla jednej z firm farmaceutycznych, a następnie na własny rachunek w wybudowanym w tym celu ośrodku w Rueil-Malmaison na przedmieściach Paryża. Ten dwunastoletni okres pobytu we Francji poświęcił głównie badaniom hormonów, pracy nad insuliną i zagadnieniem cukrzycy oraz nad wyciągami wątrobowymi, jedynymi wówczas lekami przeciwko anemii złośliwej. W roku 1936 podpisał kontrakt z Vitamin Corporation w Nowym Jorku.
W roku 1939, tuż po wybuchu II wojny światowej, Funk wraz z żoną i dwojgiem dzieci uciekł do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał już do śmierci. W USA stał się doradcą wielu instytucji w różnych dziedzinach biochemii. W uznaniu jego zasług i pracowitości utworzono w 1947 r. w Nowym Jorku Fundację Funka dla Badań Medycznych. W ostatnim okresie życia Funk zajmował się badaniem przyczyn raka. Zmarł 19 stycznia 1967 r. w Nowym Jorku.
Odkrycie witamin i wyjaśnienie ich znaczenia dla żywych organizmów wiąże się ściśle z rozwojem nauki o żywieniu. Funk swoimi badaniami zrewolucjonizował wiele gałęzi medycyny, począwszy od onkologii, przez diabetologię, po witaminologię. Jest autorem kilkuset publikacji naukowych, w tym „Die Vitamine” z 1924 r. Przez wszystkie lata pracy na obczyźnie nigdy nie tylko nie wyrzekł się narodowości polskiej, ale wręcz podkreślał swoją polskość. Szczególnie w latach pobytu i pracy w Niemczech nie uległ namowom zmiany obywatelstwa.
Współpraca z Ludwikiem Rajchmanem
Jedną z najważniejszych osób, które wspierały prace Funka, był poznany w Londynie inny wielki Polak – Ludwik Rajchman, inicjator powstania w 1945 r. Światowej Organizacji Zdrowia, a nieco później UNICEF-u, którego został pierwszym przewodniczącym. To Rajchman pomógł Funkowi w opublikowaniu w czerwcu 1912 r. artykułu o witaminach. Zaproponował mu, aby napisał przegląd zagadnień związanych z jego pracą, a nie opisywał pracy eksperymentalnej, co według ówczesnych przepisów nie wymagało zgody na publikację zwierzchników Funka. Artykuł ukazał się w „Journal of Stale Medicine”, którego Rajchman był jednym z redaktorów. Najbardziej godna uwagi jest zawarta w tym artykule hipoteza, że oprócz beri-beri przyczyną również takich chorób, jak krzywica, pelagra, szkorbut, jest brak odpowiednich witamin. Nazwa „witamina” zyskała sobie prawa obywatelstwa na całym świecie i dała imię nowej dziedzinie wiedzy – witaminologii.
Kolejny raz zaczęli współpracować 11 lat później. Polska uzyskała niepodległość, Funk robił wybitną karierę w Ameryce, a Rajchman chciał go przyciągnąć z powrotem do kraju. Przewidział on ważność dla Polski nowej dziedziny chemii fizjologicznej i chorób spowodowanych brakiem odpowiedniego pożywienia i chciał mieć jednego z najlepszych specjalistów w Polsce. Rajchman jako przedstawiciel Ligi Narodów zjawił się w Nowym Jorku w roku 1923 i przekonał najpierw Funka, a potem Fundację Rockefellera, by ta zapewniła Funkowi odpowiednie wynagrodzenie jako kierownikowi Zakładu Biochemii w Państwowym Zakładzie Higieny. W Warszawie Funk zajmował się głównie produkcją insuliny. Przy stosunkowo skromnych środkach udało mu się osiągnąć sukces. W ciągu paru lat Polska stała się po Danii i Wielkiej Brytanii trzecim krajem produkującym ten hormon.
wiecej: http://www.niedziela.pl/artykul/97944/nd/Witamina-ma-100-lat