Na pytanie kim są i gdzie mieszkają Szeklerzy przeciętny Kowalski nie potrafi chyba udzielić prawidłowej odpowiedzi. Nic dziwnego, bo ta egzotyczna nazwa nie jest zbyt popularna w polskim słownictwie. Zatem kim są i gdzie mieszkają owi Szeklerzy?

Szeklerzy (węg. Székely, rum. Secui) to grupa etniczna zamieszkująca wschodnią część Transylwanii w Rumunii; obszar ten nazywany jest Szeklerszczyzną, bądź z rumuńska Ţinutul Secuiesc. O ich pochodzenie do dziś dnia spierają się znawcy tematu. Część z nich w Szeklerach widzi potomków Hunów, inni dopatrują się w nich potomków Awarów, czy jeszcze innych ludów ugryjskich. Sami Szeklerzy mówią o sobie, że są potomkami Csaby, syna wodza Hunów, Attyli.

Współcześni Szeklerzy, utożsamiają się z etnicznymi Węgrami i w spisach powszechnych deklarują się właśnie jako Węgrzy; w powszechnym spisie z 1992 r. tylko około 1 tys. osób potwierdziło swoją szeklerską przynależność. W dniach 18 do 27 marca 2002 r. w Rumunii odbył się spis powszechny, według którego najliczniejszą mniejszość narodową w Rumunii stanowią Węgrzy: 1.431.807 etnicznych Węgrów, co stanowi 6,6 proc. ogólnej liczby mieszkańców. Jak doszło do tego, że Węgrzy, i to w tak znaczącej liczbie znaleźli się na terytorium rumuńskim? Przyczyną tego jest zawarty w dniu 4 czerwca 1920 r. w pałacu Grand Trianon w Wersalu traktat pokojowy między Węgrami a państwami Ententy. Na mocy tego traktatu obszar Węgier zmniejszył się z 325 do 93 tys. km kw., zaś ludność z 21 do 8 mln. Na rzecz Rumunii Węgry utraciły Transylwanię, którą zamieszkiwali głownie Węgrzy. W 1940 r. w wyniku arbitrażu wiedeńskiego Transylwania powróciła do Węgier, z tą różnicą, że etniczni Węgrzy nie byli już w niej większością. W 1944 r. Siedmiogród był znów rumuński.

W 2009 r. László Tőkés, obecnie wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego, bohater rewolucji grudniowej z 1989 r., która obaliła dyktaturę Nicolae Ceauşescu, były zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Reformowanego (kalwińskiego) w Rumunii bp kalwińskiej diecezji Piatra Craiului z siedzibą w Oradea, człowiek który od zawsze walczył z niesprawiedliwością społeczną w Rumunii stał się inicjatorem otwarcia w Brukseli „Biura Kraju Szeklerów”. Do otwarcia tej „specyficznej placówki dyplomatycznej” przyczynili się także sami mieszkańcy rumuńskich województw: Mureş, Covasna, Harghita, w których mniejszość węgierska jest jednocześnie większością. To właśnie w tych województwach Rumuni stanowią mniejszość. Szeklerszczyzna (rum. Ţinutul Secuiesc), w całości obejmuje województwa Covasna

i Harghita oraz w znacznej części woj. Mureş i w niewielkim stopniu sąsiadujące woj. Alba. Przedsięwzięcie to jak się można było domyślać wywołało ostrą krytykę strony ze strony rumuńskiej. Cristian Diaconescu, ówczesny (i także obecny) minister spraw zagranicznych Rumunii powiedział, że „jest to jawna i bezsensowna prowokacja wymierzona w Rumunię, a Bruksela nie potrzebuje tego typu biur”, zaś rumuńska europosłanka Ramona Mănescu określiła ten fakt jako „bezprecedensowym zamachem na suwerenność i integralność terytorialną Rumunii”. W podobnym tonie wypowiadał się rumuński prezydent Traian Băsescu, który nazwał tą inicjatywę „brakiem szacunku dla Konstytucji i Rumunów”, chociaż jak twierdzi Băsescu „nie pociąga ona za sobą konsekwencji politycznych”.

Sam Tőkés, odpiera te zarzuty i próbuje przekonać do swojego pomysłu międzynarodową opinię. Wystosował m.in. list do byłego gubernatora stanu Nowy Jork George Pataki’ego, Węgra z pochodzenia. Przebywający w rumuńskim mieście Oradea, na zaproszenie Tőkésa oraz partii Demokratyczna Unia Węgrów w Rumunii (rum. Uniunea Democrată Maghiară din România) G. Pataki dla rumuńskiej agencji prasowej Agerpress, powiedział: „Myślę, że bardzo ważne jest, aby wziąć pod uwagę, iż Szeklerszczyzna to w region, w którym 90 proc. ludności utożsamia się z kulturą, językiem i obyczajami węgierskimi. Jest to wyjątkowa rzecz, a państwo rumuńskie powinno brać to pod uwagę, tak samo jak chciałoby aby rumuńskie zwyczaje i obyczaje były respektowane poza granicami Rumunii. Mam nadzieję, że prawa mniejszości węgierskiej będą w pełni respektowane, a sami Węgrzy będą cieszyć się autonomią”. Dodał także, że „istnieją pewne granice tej autonomii i jako przykład podał stan Nowy Jork, w którym mieszkańcy mają zagwarantowaną autonomię w różnych sprawach, m.in. w możliwości wybierania swoich przedstawicieli, jednakże autonomia ta nie może być

w konflikcie z prawe państwowym; tak samo musi być i w Rumunii”. Natomiast László Tőkés stwierdził, że „on sam jak i pozostali Węgrzy chcą żyć w zgodzie z Rumunami, chcą tu mieszkać, ale chcieliby aby ich prawa jako mniejszości narodowej były jeszcze bardziej respektowane”.

Czy problem autonomii Węgrów i Kraju Szeklerów jest rzeczywiście tak poważny jak kreślą go politycy, czy wszyscy się nim zajmują? Jako przykład może posłużyć opisana w gazecie Evenimentul Zilei historia mieszkańców gminy Zagon w województwie Covasna. W artykule tym czytamy: „Zagon, jedna z największych gmin województwa, zamieszkuje ją 5 tys. mieszkańców, z czego po połowie Węgrzy i Rumuni i około 40 Romów”.

„Zagon chlubi się, że jego różnorodność etniczna znajduje odbicie w obrębie administracji i pod tym względem może być wzorem dla innych. Węgierski burmistrz Zagonu József Kiss tworzy zgodny zespół ze swym rumuńskim zastępcą Nicolae Cozneanem. Obaj panowie znają się od dawna, bo w podstawówce siedzieli w jednej ławce. „Ja się tu urodziłem i mogę powiedzieć, że u nas nigdy nie było żadnych napięć etnicznych między nami, Węgrami a Cyganami”, tłumaczy zastępca burmistrza. „Szczerze mówiąc, w ogóle nie rozumiem tej sprawy z Krajem Szeklerów. W ostatnich dniach rozmawiałam z policjantem pochodzenia węgierskiego, który zapytał mnie: ‘No więc, jak już urządzą ten Kraj Szeklerów, to czy będę wtedy zarabiał dwa razy więcej niż mój rumuński kolega?’”. W Zagonie niemal każdy zna zarówno rumuński, jak i węgierski, a w urzędzie gminy posługiwanie się obu językami jest praktycznie warunkiem zatrudnienia”. W podobnym tonie opisana jest historia młodego małżeństwa; ona Rumunka Sorina, on Węgier Gyusz Kertenz. „Nigdy nie było żadnych problemów związanych z tym, że mąż jest Węgrem, a żona Rumunką, albo na odwrót. Tutejsi ludzie dorastali razem i nie mogą siebie nienawidzić, wbrew temu, co się słyszy w telewizji”, oświadcza stanowczo Gabriela Creţu, była nauczycielka w gminnym przedszkolu, nawiązując do etnicznych postulatów społeczności węgierskiej podsycanych przez nacjonalistów z Budapesztu. Tartoli Bila ma 75 lat i całe życie spędził w Zagonie. Niewiele wie na temat autonomii i zresztą specjalnie go to nie interesuje. Tam, gdzie spędził większość życia – to znaczy na polu, nie ma miejsca na kłótnie i wszyscy pracują w podobny sposób. „Wszyscy tu żyjemy, rumuńska dziewczyna wychodzi za Węgra i na odwrót. To jest problem dla tych wielkich ludzi, którzy się pojawiają w wiadomościach. Ja idę na pole, do lasu, zajmuje się moją pracą, i tyle”, mówi starzec. Przed domem w dzielnicy rumuńskiej plakat wyborczy Partii Narodowo-Liberalnej (PNL) powiewa na wietrze. Właściciel posesji Mugurel Grigorescu jest przewodniczącym lokalnych struktur partii. Ten stróż pracujący w Covasnie jest „cierniem w stopach Węgrów”. „Mam wielu węgierskich przyjaciół: zwykli ludzi są za bardzo zajęci pracą na roli. Kwestię autonomii Szeklerów podnosi jedynie garstka polityków. Żądają autonomii: no to dajmy im gdzieś tam jakiś kawałek ziemi i niech sobie sami radzą z wyżywieniem, dostawami prądu i ze wszystkim”. Bo jego zdaniem istnienie niepodległego Kraju Szeklerów jest niemożliwe: „Tworzenie państwa w państwie jest zupełnie nielogiczne. W każdym razie nie można mówić autonomii państwowej, jeśli wcześniej nie zostanie osiągnięta autonomia ekonomiczna. A oni są we wszystkim uzależnieni od Rumunii: jeśli chodzi o gaz, ropę naftową, elektryczność”. Liderzy Węgierskiej Unii Demokratycznej w Rumunii (UDMR) już od lat walczą o autonomię dla swoich obszarów, ale ludzie z Zagonu sprawiają wrażenie, jak gdyby nigdy o nich nie słyszeli. Mniejszość węgierska w Rumunii ma już pewne podstawowe prawa: do nauczania języka węgierskiego w szkołach i prowadzenia szkół, ochrony własnej kultury czy swobodnego tworzenia środków przekazu (gazet, telewizji, stacji radiowych). Przysługuje jej czas antenowy w publicznej telewizji i w radiu,

a jej członkowie mogą bez żadnych przeszkód praktykować własną religię, budować miejsca kultu, wybierać przedstawicieli do krajowego parlamentu i używać macierzystego języka w sądach”. Ktoś mógłby powiedzieć, że jedna jaskółka wiosny nie czyni w stosunkach rumuńsko-węgierskich, drugiej strony kto jak nie sami mieszkańcy poszczególnych gmin, regionów, okręgów wiedza lepiej czego im d życia potrzeba…

Przy okazji warto też wspomnieć o węgierskiej ustawie o podwójnym obywatelstwie, której projekt 17 maja 2010 r., złożyła w węgierskim parlamencie prawicowa partia FIDESZ Victora Orbana; ustawie, która dotyczy 3,5 mln Węgrów mieszkających w państwach sąsiadujących z Węgrami. „Zgodnie z projektem nowelizacji ustawy o obywatelstwie, złożonym w węgierskim parlamencie, o przyznanie obywatelstwa węgierskiego będą mogli się ubiegać w uproszczonym trybie, niekaralni potomkowie obywateli Węgier znający język węgierski”- czytamy w tymże projekcie. Najostrzej krytykuje i sprzeciwia się temu Słowacja,

Jeśli chodzi o stanowisko Rumunii to zaniepokojenie tym faktem widać bardziej u lokalnych polityków ( jak chociażby lider partii România Mare- Wielka Rumunia, Corneliu Vadim Tudor). Taki stan rzeczy być może wynika z faktu, iż Rumunia od kwietnia 2009 roku sama liberalizuje kryteria przyznawania rumuńskiego obywatelstwa obywatelom Mołdawii, oraz dość dobrych relacji rumuńsko-węgierskich, ważniejszych priorytetów, jak chociażby dla współpraca w zakresie polityki regionalnej w UE.

I na sam koniec warto wspomnieć o tym, że László Tőkés wystapił z Demokratycznej Unii Węgrów w Rumunii (UDMR) partii, której był założycielem, oskarżając jej obecnych liderów o oportunizm. W ten sposób zaprotestował on przeciwko poparciu UDMR dla kontrowersyjnej budowy kopalni złota przez kanadyjską firmę Rosia Montana Gold Corp

w miejscowości Roşia Montană w województwie Alba. Tőkés był jednym z inicjatorów rezolucji Parlamentu Europejskiego zakazującej używania cyjanku w przemyśle górniczym, powiedział, że „nie może akceptować zgody i wsparcia” swojej partii dla projektu budowy kopalni w Siedmiogrodzie. Ekolodzy, nie tylko rumuńscy, domagają się od rządu wstrzymania planów budowy nowej kopalni, która ma rocznie zużywać w procesie pozyskiwania złota 12 tys. ton cyjanku.

Budowę kopalni poparł należący do UDMR minister kultury Kelemen Hunor. Projekt oczekuje na zielone światło ministra środowiska László Borbély’ego, również członka tej partii.”Dla mnie najbardziej przykre jest odpowiadanie na pytania kolegów w Parlamentu Europejskiego o sytuację w Rumunii. Naprawdę nie chcę im powiedzieć, że kanadyjska firma kupiła naszych ministrów” – napisał Tőkés w komunikacie i przy okazji przypomniał wyciek cyjanku z należącej do australijskiego koncernu rumuńskiej kopalni złota Aurul w mieście Baia Mare (woj. Maramureş) w 2000 r., który spowodował międzynarodową katastrofę ekologiczną w dorzeczu Cisy i Dunaju.

Jak zatem będą układać się dalsze relacje i stosunki węgiersko-rumuńskie? Należy mieć nadzieję, że będą one wzorowe, mimo wielu różnic po obu stronach. W końcu Węgry i Rumunia są w UE, a bez wzajemnej współpracy opartej na dobrosąsiedzkich stosunkach egzystowanie w strukturach Unii będzie chyba bardzo utrudnione, żeby nie powiedzieć, że niemożliwe.

Kopijnik w Mińsku Mazowieckim

Pobierz opracowanie naukowe: pdf: Węgrzy__Kabarowie__Szeklerzy__Czangowie