Jan Antoni Czeczot herbu Ostoja (ur. 24 czerwca/7 lipca 1796 w Maluszycach 53°29′15″N 26°04′19″E , zm. 11/23 sierpnia 1847 w Druskienikach) – polski poeta, tłumacz, etnograf, przyjaciel Adama Mickiewicza, sekretarz Towarzystwa Filomatycznego^[1].

Matka – Klara z Haciskich, ojciec – Tadeusz Czeczot herbu Ostoja^[2], ekonom. Jan Czeczot kształcił się w Nowogródku – w powiatowej szkole dominikańskiej. Studiował na Uniwersytecie Wileńskim – przerwał studia najprawdopodobniej z powodów finansowych, po czym został pisarzem w zarządzie majątków Radziwiłłów.

Jan Czeczot tworzył w epoce romantyzmu zarówno po polsku jak i w „chłopskiej niszczyźnie”, którą sam nazywał mową sławiano-krewicką. Czeczot nie uważał, żeby istniał taki język, który dałoby się nazwać białoruskim^[3], a ten, w którym opisywał ludowe piosenki nazywał właśnie mową sławiano-krewicką. Mowa ta była, mimo odrzucenia tego postulatu przez Czeczota, kształtującym się wówczas właściwym językiem białoruskim, który nie posiadał jeszcze nawet żadnej gramatyki czy słownika. Wówczas od kilku zaledwie lat najprawdopodobniej istniał w tym języku tylko sporadycznie spotykany katechizm zatytułowany: „Krótkie zebranie nauki chrześcijańskiej dla wieśniaków mówiących językiem polsko-ruskim wyznania rzymskokatolickiego”. Czeczot przez całe życie był zbieraczem folkloru rodzinnej ziemi.

Był sekretarzem Towarzystwa Filomatycznego, do którego należał między innymi Adam Mickiewicz. Za działalność konspiracyjną skazany został na zesłanie (lata 1825-1841). Został zesłany do Ufy, gdzie przebywał do 1831. Został następnie przeniesiony do Tweru a w 1833 do Lepla. Pracował jako sekretarz zarządu Kanału Berezyńskiego. W nagrodę za znakomite opracowanie ustawy dla nawigacji po berezyńskim systemie wodnym zezwolono mu powrócić na Litwę. Przez trzy lata po powrocie z zesłania był bibliotekarzem A.Chreptowicza w Szczorsach. Był przyjacielem Mickiewicza, został wymieniony w dedykacji do trzeciej części Dziadów.

Pierwszy zbiór pieśni („Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny, niektóre przysłowia i idiotyzmy w mowie sławiano-krewickiej z postrzeżeniem nad nią uczynionymi”) wydał w 1837 roku w Wilnie. Łącznie Czeczot wydał aż siedem tomów podobnych „piosnek”.

Melodie do wierszy Czeczota układał Stanisław Moniuszko, co stało się przyczyną ich dużej popularności. Do najpopularniejszych zalicza się Prząśniczka.

Ballady Czeczota zawiera tzw. „Raptularz Czeczota” znajdujący się w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich.

Autor Prząśniczki — oficjalnego (od 1998) hejnału miasta Łodzi.

Bibliografia

• Stanisław Świrko „Z kręgu filomackiego preromantyzmu”
• Tomasz Krzywicki „Szlakiem Adama Mickiewicza po Nowogródczyźnie, Wilnie i Kownie” – przewodnik