AUTOCHTONIZM i ALLOCHTONIZM,czyli od kiedy Słowianie zamieszkują Europę?
Od kilku wieków trwają spory pomiędzy dwiema głównymi koncepcjami na ten temat. W czasie zaborów, na zamówienie polityczne Prus i następnie Niemiec opracowano teorię, według której na obszarze Europy Środkowej, Słowianie pojawili się w V-VI wieku ne. i zastąpili wcześniej dominującą w Europie ludność germańską. To jest fundament koncepcji allochtonicznej, bazującej głównie na archeologii i językoznawstwie. Zwolennicy koncepcji autochtonicznej powołując się na badania historiograficzne, etnologiczne, religioznawcze, archeologiczne oraz onomastyczne twierdzą, że Słowianie żyli na tych terenach już znacznie wcześniej i zamieszkiwali je wówczas z Bałtami, Scytami, Nordykami i Staroeuropejczykami. To jest fundament koncepcji autochtonicznej. Naszym zdaniem najnowsze badania archeogenetyczne zespołu M. Figlerowicza i I. Stolarka (2023) rozstrzygają spór trwający między tymi dwiema koncepcjami. Wyniki tych badań dowodzą, że ludność słowiańska na terenie Europy Środkowej znajduje się od czasów rzymskich a protosłowiańska od epoki brązu (świadczy o tym subklada Y-DNA R1a M458, występująca w omawianych epokach).
Zacznijmy od tego, czym jest archeogenetyka? To dziedzina nauki, która spełnia rolę narzędzia ustalającego migracje etniczne, zachodzące od czasów pradziejowych do współczesnych. Badania archeogenetyczne polegają na pobieraniu próbek z ludzkich szczątków i ustalaniu ich etnosu na podstawie materiału genetycznego. Na fali popularności tematyki słowiańskiej bardzo modne stało się nawiązywanie do haplogrupy R1a jako do charakterystycznej dla Słowian. Należy tu jednak podkreślić, że samo odwoływanie się do głównych haplogrup (Hg) często nie jest wystarczające, istotne są bowiem tzw. subklada czyli mutacje poszczególnych Hg, Tym samym nie wszystkie Y-DNA (męskie) R1a są słowiańskie, ponieważ są haplogrupy R1a aryjskie, bałtyjskie czy skandynawskie.
Projekt zespołu M. Figlerowicza badał geny społeczności kultury wielbarskiej tzw. Gotów, przez zwoleników allochtonizmu identyfokowanych z Germanami. W omawianych badaniach okazało się, że znaczna część zbadanych genomów miała pochodzenie słowiańskie, bałtyjski i sarmackie. Oznacza to, że Goci po dotarciu do terenów Odrowiśla wymieszali się z ludnością tubylczą. Ważnym jest pytanie kim była ta ludność i kim byli sami Goci?
Goci byli migracją ze Skandynawii, która zmieszała się ze społecznością miejscową, czyli z przedstawicielami kultury przeworskiej tzw. Wandalami, których zwolennicy allochtonizmu uważają także za Germanów. Badania genetyczne prowadzone na Sardynii, na szczątkach ludności wandalskiej jednoznacznie potwierdziły, że większość z nich miała genetyczny komponent R1a i I2a oraz subklady identyfikowane ze Słowianami. W ten sposób okazało się, że Wandalowie byli w większości Słowianami, zaś Goci byli mieszanką etniczną Nordyków, Bałtów, Słowian, i Stepowców (Sarmatów).
Co więcej badania zespołu M. Figlerowicza przesunęły czas funkcjonowania Słowian w Europie Środkowej, co najmniej do epoki brązu. Chociaż wyniki wskazujące na zasiedlanie przez ludność protosłowiańską i bałtosłowiańską Odrowiśla w czasie epoki brązu znane są również z innych badań genetycznych. Genomy protosłowiańskie w próbkach kultury ceramiki sznurowej, sięgającej do początków III tysiąclecia pne. znaleniono m.in. na terenie Niemiec, Polski, Rosji, Czech, Danii, Szwecji (Linderholm 2020, Malmstrom 2019, Saag 2017, Mittnik 2017, Allentoft 2015, Haak 2008). Ślady genomów protoariosłowiańskich (R1a M417 i R1a M198) znaleziono także wśród szczątków przedstawicieli kultury pucharów lejkowatych. To najstarsze genomy charakterystyczne dla Słowian, znalezione na ziemi współczesnej Polski. Najstarsze haplogrupy charakterystyczne dla protosłowian znalezione w Europie to genomy z północnego obszaru europejskiej części Rosji, które pochodzą z XI tysiąclecia pne.
Zwolennicy koncepcji allochtonicznej w stosunku do badań archeogenetycznych, które obalają ich teorię sformowali zarzut, że geny nie mówią nic o kulturze, ani o języku, czy etnosie. Tym samym sugerują, że ludy o genach słowiańskich czy bałtyjskich w czasach starożytnych nie byli Słowianami czy Bałtami. Jednak Słowianie jak i Bałtowie są doskonałym przykładem na tożsamość genów, języka i kultury. Tam, gdzie występują haplogrupy z subkladami słowiańskimi, tam występuje np. charakterystyczny język, obrzędowość, symbole. Jedyne wyjątki (Węgrzy) można wyjaśnić historycznymi migracjami, co wskazuje na zbieżność archeogenetyki z historiografią i językoznawstwem. W efekcie archeogenetyka precyzyjnie opisuje ruchy migracyjne etnosów w minionych dziejach, aby to dostrzec trzeba wyjść poza perspektywę jednej, wąskiej dziedziny naukowej i popatrzeć na migracje ludów z perspektywy wielu dyscyplin. Szczególnym jest także to, ze zwolennicy allochtonizmu nie kwestionują genetyki, jeśli trzeba wskazać na celtyckość mieszkańców Europy Zachodniej lub skandynawskość Nordyków.
Podsumowując wyniki zespołu M. Figlerowicza i I. Stolarka potwierdzają, że nie doszło do migracji ludności słowiańskiej w V-VI w ne. na teren Odrowiśla, co sugerują przedstawiciele allochtonizmu. Spadek populacji między III a VI w ne., był charakterystyczny dla całej Europy ówczesnych czasów. Nie miał jednak związku z wymyśloną wymianą ludności z germańskiej na słowiańską. Na naszych terenach był na pewno związany z migracją Wizygotów i Ostrogotów, z którymi odeszła także część słowiańskiej ludności tubylczej oraz z wędrówką Wandalów i Alanów, czyli Słowian i Sarmatów.
Więcej na ten temat w książkach naszego wydawnictwa prazrodla.pl i na instagram.com/historiaprazrodla
Jeśli chcecie wesprzeć nasze badania i wydanie nowej książki zapraszamy na patronite.pl/prazrodla