Franciszek Pabel z Karłowa (1773 – 1861) – Śląski Strażnik Wiary Słowian

Franciszek Pabel

(ur. 17 listopada 1773 w Karłowie w Górach Stołowych, zm. 2 czerwca 1861 tamże) – sołtys Karłowa, jako pierwszy oficjalnie mianowany przewodnikiem turystycznym w Sudetach, twórca trasy turystycznej na Szczeliniec Wielki. Wykonał 665 kamiennych stopni prowadzących na niezdobyty dotąd szczyt. W 1813 uzyskał od króla Prus, Fryderyka Wilhelma III, zaszczytny certyfikat pierwszego w Prusach przewodnika turystycznego.

Przez 71 lat swojego długiego życia Pabel uprawiał działalność przewodnicką i oprowadzał gości, często 3-4 razy dziennie wchodząc na Szczeliniec Wielki. Dzięki swojej wiedzy, przedsiębiorczości i miłemu stylowi bycia zyskiwał dotacje na działalność turystyczną. W 1815 zbudowano pod Szczelińcem letnią chatkę dla turystów, w 1845 otwarto schronisko turystyczne, nazywane Schweizerei (Szwajcarka).

pabel

W 1843 Franz Pabel wydał Krótką historię Szczelińca Wielkiego (niem. Kurze Geschichte des Bekanntwerdung und Anlagen-Einrichtung der Heuscheuer), która cieszyła się popularnością i doczekała się trzech wydań, kolejnych w 1851 i 1857. Po śmierci Franza Pabla przewodnictwem na Szczelińcu zajęli się jego syn i wnuk, jednak nie zdołali dorównać klasą pierwszemu przewodnikowi sudeckiemu. Po nich obowiązki przewodnickie przejęła rodzina Stieblerów, która posiadała karczmę w Karłowie aż do końca lat 60. XX wieku

Na tarasie przed Schroniskiem na Szczelińcu znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona Franzowi Pablowi.

Franciszek Pabel i jego zasługi dla rozwoju turystyki w Karłowie

Kasa Szczelińca Wielkiego była rodzajem funduszu celowego, z którego finansowano wydatki związane z zagospodarowaniem turystycznym Szczelińca Wielkiego pochodzące z pobieranych od 1804 roku opłat turystycznych (4 grosze od dorosłych i 2 grosze od dzieci i służących, później 5 groszy i 2 ½ grosza – inflacja?) oraz z dotacji rządowych. W 1813 roku, po powstaniu w Karłowie nadleśnictwa, obowiązki związane z pobieraniem opłat wstępu na Szczeliniec przejął w całości sołtys Karłowa – był nim w latach 1773-1861 Franz Pabel, mianowany oficjalnym przewodnikiem i kasjerem, który później stał się także właścicielem miejscowej gospody. Staraniem Pabla w roku 1814 oddano do użytku pierwsze, drewniane schody na szczyt. W roku 1815 postawiono drewniany domek letni czyli pawilon dla turystów obok którego w roku 1845 wybudowano schronisko Szwajcarka (w stylu górskich schronisk szwajcarskich). Obsługą turystów w Karłowie zajmowała się cała rodzina Pablów – żona sołtysa prowadziła gospodę z miejscami noclegowymi, a synowie przygotowywali się do funkcji przewodników po Szczelińcu.

Franz Pabel był nie tylko solidnym przewodnikiem ale także dobrym organizatorem i propagatorem Karłowa i Szczelińca. W roku 1843 roku wydał bardzo popularną w tym czasie książeczkę zatytuowaną Kurze Geschichte des Bekanntwerdung und Anlagen-Einrichtung der Heuscheuer. Mitgebeilt von Heuscheuerfürer Schulzen Franz Pabel (Krótka historia rozsławienia oraz ułatwienia zwiedzania Szczelińca. We wspomnieniach przewodnika po Szczelińcu, sołtysa Franza Pabla). Następne wydania tej ksiązki ukazały się w 1851 i 1857 roku. Polskie wydanie pod tytułem „Krótka historia uprzystępnienia Szczelińca” w tłumaczeniu Zbigniewa Gdowskiego wyszło dopiero w roku 1996.

Franciszek Pabel przeżył 81 i pół roku z czego, jak sam pisał, przez 71 lat osobiście prowadził wycieczki na Szczeliniec.

Góra Hyszowa w Sudetach to odwieczne uroczyszcze, w którym do XIX wieku urządzano tajemne zbory

i odprawiano obrzędy. Góra składa się z dwóch szczytów, zwanych Małą i Wielką Hyszową (dzisiaj Mały

i Wielki Szczeliniec). Są to najwyższe szczyty Gór Stołpowych (dziś Stołowych). W którejś z pobliskich

wiosek zawsze zamieszkiwał żerca Strażnik Góry, należący najpewniej do gromady stróżya. Był on opiekunem

tamtejszego uroczyszcza poświęconego Kaukom-Alkom – Czarnogłowowi i Białobodze. Wielka Hyszowa

była miejscem kultu Czarnogłowa, zaś Mała Hyszowa ośrodkiem czci Beli-Białobogi. Mała Hyszowa mieści

naturalny ukryty amfiteatr, sacrum pogańskie – miejsce kultu. Dostęp na szczyt Wielkiego Szczelińca, gdzie

odbywały się spotkania – zbory Gromady Gromad – najwyższego kręgu kapłanów wiary przyrody, a potem

adeptów i czcicieli dawnych bogów (w XIX wieku), był bardzo trudny. W roku 1804 górę powszechnie znaną

z odbywanych tutaj mistycznych praktyk odwiedził osobiście królewicz pruski. Wtedy ostatni potwierdzony

zapisem kronikarskim żerca-stróż sanktuarium, sołtys Pabel (znany jako uzdrawiacz i czciciel bogów pogańskich),

wykuł kamienne schodyb wiodące na sam szczyt. Żeby potomnym zostawić niewątpliwy znak swojego

wtajemniczenia i odwieczny ślad świętości Góry Hyszowej, wykonał dokładnie 665 stopni. Wtajemniczonym

liczba ta mówi wszystko. 665 = 17 (bo 6 + 6 + 5) = 8 (bo 1 + 7) – czerta Pełni, znak skończonego Kręgu.

Szóstki są czertami oznaczającymi Życie, lecz gdyby ich było 3 ´ 6, czyli 666 stopni, oznaczałoby to Śmierć

(18 = 9). Uważając, że Góra Hyszowa jest i pozostanie zawsze sanktuarium żywym, tak jak żywa jest wiara

przyrody, tę symbolikę – pełni i życia wiecznego – zawarł Pabel w swoich 665 stopniach wiodących na szczyt

Świętej Góry.

Kupując (TERAZ – TUTAJ!) Budujesz Wolne Media Wolnych Ludzi!

a O gromadzie stróży patrz w przypisach do Tai Ósmej, gdzie także o wieszczkach jelonach z Pliski.

b H. Waniek Hermes w Górach Śląskich.

Szczeliniec Wielki (na pierwszych mapach po 1945 Strzaskany^[1], niem. Große Heuscheuer, czes. Velká Hejšovina) – najwyższy szczyt (919 m n.p.m.) w Górach Stołowych, na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Należy on do Korony Gór Polski i jest jedną z największych atrakcji turystycznych Sudetów, z rezerwatem krajobrazowym i tarasami widokowymi z panoramą Sudetów.

Szczeliniec Wielki, podobnie jak całe Góry Stołowe, zbudowany jest ze skał górnej kredy, głównie piaskowców ciosowych. Powstawały one w środowisku morskim.

Szczeliniec Mały

Bardzo blisko Szczelińca Wielkiego znajduje się nieco niższy, ale równie rozległy masyw Szczelińca Małego. Szczeliniec Mały jest objęty ochroną ścisłą i jest całkowicie zamknięty dla ruchu turystycznego, chociaż do połowy lat 80. XX w. wolno się tam było wspinać pod warunkiem posiadania uprawnień taternickich.

Rzeźba terenu

Pomimo niedużej wysokości bezwzględnej szczyt ten jest widoczny już z daleka jako trapezoidalny blok skalny porośnięty lasem iglastym. Piaskowcowa powierzchnia szczytu jest zwietrzała i popękana, dzięki czemu tworzy różnorodne formy skalne przypominające swoim wyglądem ludzi oraz zwierzęta Wielbłąd, Mamut, Słoń, Kwoka, Małpa, Pies, Żółw, Sowa, Fotel Pradziada oraz głębokie wąwozy i korytarze (Piekiełko, Diabelska Kuchnia) tworzące labirynt skał. Ciekawostką są dwie skały, tzw. chybotki: Kołyska Księżniczki Emilki oraz Serce Ducha Gór, które, pomimo znacznej masy, można niewielkim wysiłkiem poruszyć. Wewnątrz licznych korytarzy panuje swoisty mikroklimat, a w niektórych miejscach śnieg utrzymuje się do lipca.

Historia

Pierwsze potwierdzone ślady bytności na szczycie ludzi datują się na rok 1576. Anonimowi mnisi wyryli wtedy na skale zwanej Fotelem Pradziada napis IHSV 1576. Podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648) skały Szczelińca prawdopodobnie służyły jako schronienie prześladowanym protestantom. W XIX w. szczyt stał się już ogólnie znaną atrakcją turystyczną. Odwiedziło go wiele znanych osobistości, m.in. Johann Wolfgang von Goethe.

Turystyka

Na szczyt prowadzi kręty szlak składający się z 665 schodów^[^{potrzebne źródło}^] ułożonych w 1814 przez Franza Pabla, sołtysa pobliskiego Karłowa. Od strony północnej wiedzie szlak z Pasterki na przełęcz między Szczelińcami. Na okrężnej, jednokierunkowej trasie o długości około 5 km, biegnącej wierzchowiną Szczelińca, znajduje się również schronisko turystyczne Szwajcarka wybudowane w 1846 roku w stylu tyrolskim (wówczas jako Schweizerei). Wstęp na teren rezerwatu obejmującego szczytowe partie góry jest płatny w okresie turystycznym.

Okrężny szlak zaczyna się i kończy w okolicach płatnego parkingu w Karłowie.

Ciekawostki

Na Szczelińcu, a dokładniej w Piekiełku, kręcono film “Opowieści z Narnii: Książę Kaspian”

Szczeliniec Wielki – jest najwyższym szczytem Gór Stołowych- 919 m.npm. i wspaniałym punktem widokowym. Najłatwiej dostępny ze wsi Karłów. Na szczyt prowadzi droga zbudowana z ponad 600 kamiennych stopni ( czas wejścia ok. 40 min.). Płaski wierzchołek to ogromny labirynt powstały w naturalny sposób z oryginalnie uformowanych form skalnych. Nazwy nadane najciekawszym formom pochodzą od ich charakterystycznych kształtów: Wielbłąd, Słoń, Wiewiórka czy stanowiący wręcz symbol tych gór Małpolud. Ciekawostką są dwie skały tzw. Chybotki ? ?Kołyska Księżniczki Emilki?, które pomimo znacznej masy można przy niewielkim wysiłku poruszyć. Wewnątrz licznych korytarzy panuje swoisty mikroklimat, a w niektórych miejscach śnieg utrzymuje się do lipca (Piekiełko).

Szczeliniec Wielki

Na szczycie znajduje się kilka punktów widokowych, skąd przy dobrej widoczności można zobaczyć całą Ziemię Kłodzką, a także pasmo Sudetów wraz z Karkonoszami. Na szczycie działa schronisko z bufetem. Skały Szczelińca stanowią również doskonałe miejsce wspinaczkowe.

Szczyt porasta ubogi las świerkowy z niewielką domieszką sosny. Interesującą florę mają głębokie i chłodne rozpadliny skalne – występują w nich reliktowe gatunki wątrobowców oraz świecący mech – świetlanka. Z ciekawszych gatunków fauny trzeba wymienić ptaki: pustułkę, kopciuszka, rudzika i mysikrólika. Godne uwagi są jednak przede wszystkim walory krajobrazowe Szczelińca, zwłaszcza niezwykłe bogactwo form skalnych.

Góry Stołowe

Szczeliniec Wielki od dawna był celem wypraw turystycznych. Pierwsze znane wejście miało miejsce już w XVI wieku – świadczy o tym zatarta data 1576 na najwyższej skałce zwanej Fotelem Pradziada. Prawdziwy rozwój turystyki na Szczelińcu nastąpił na przełomie XVIII i XIX wieku. W 1790 roku na szczyt wszedł książę weimarski Karol August, a wraz z nim wybitny poeta niemiecki Johann Wolfgang Goethe. Dziesięć lat potem na Szczelińcu stanął późniejszy prezydent Stanów Zjednoczonych – John Quincy Adams.

W związku z rozwojem ruchu turystycznego ówczesny sołtys Karłowa – Frantz Pabel w 1804 roku wytyczył ścieżkę na Szczeliniec kładąc 665 schodów, a na płaskowyżu szczytowym wzniósł prymitywną gospodę. Zajmował się także oprowadzaniem turystów. W roku 1813, w uznaniu zasług sołtysa Karłowa, król pruski Fryderyk Wilhelm II nadał mu tytuł przewodnika po Szczelińcu Wielkim. W połowie XIX wieku wybudowano na Szczelińcu schronisko, stojące do dzisiejszego dnia. Dla ich ochrony już w 1957 roku utworzono rezerwat przyrody.

Położenie (Punkt wyjściowy):

Powiat: Kłodzko, Gmina: Radków, Miejscowość: Karłów, Adres: Centrum wioski

O wójcie Franciszku Pabelu ze strony pana Piotrowicza

http://zbigniewpiotrowicz.eu/blog/index.php/2012/06/05/przewodnik-krolewski-franz-pabel/

Przewodnik królewski Franz Pabel

Data wysłania postu: 5 czerwca 2012 r.

Jest 17 listopada 1773 roku. Karłów (Carlsberg), niewielka osada z leśniczówką u stóp Szczelińca Wielkiego istnieje dopiero od czterdziestu trzech lat. Nazwę swą zawdzięcza Karolowi VI, cesarzowi Austrii, który tę miejscowość ulokował wśród leśnych ostępów. Wyznaczenie dwunastu parceli pod gospodarstwa było możliwe po wielkim pożarze, jaki wzniecił człowiek o nazwisku Taubitz. Ogień stawił wielkie połacie lasu i powstrzymały go dopiero południowe zerwy Szczelińca. Z czasem pogorzelisko zamieniło się w rozległą łąkę na której osiedliła się między innymi rodzina Pablów. Właśnie tego dnia, u progu zimy w chałupie Pablów przychodzi na świat syn, któremu nadano imię Franz. Młody chłopak pracował w gospodarstwie, ale pociągały go niedostępne skalne labirynty, które odkrywał w okolicznych lasach. Ziemia Kłodzka i Karłów od niedawna znajdują się na obszarze państwa pruskiego. Król Fryderyk II ma świeżo w pamięci wojny śląskie i zamierza zabezpieczyć się przed utratą tych terenów. W tym celu planuje zbudowanie rozlicznych fortyfikacji na Śląsku. Młody Franz ma piętnaście lat, gdy w Karłowie zjawia się major wojsk pruskich Bonaventura von Rauch z poleceniem zbudowania na pobliskich wzgórzach fortu. Ceniąc znajomość terenu młodego Franza i jego inteligencję, czyni go swoim ordynansem i przewodnikiem. Wspinają się razem na zalesione wgórza i w końcu wybór pada na wierzchołek góry Ptak wznoszącej się nad ważną komunikacyjnie Lisią Przełęczą. Decydując o budowie fortu (zwanego później Fortem Karola) i stanowiska baterii artyleryjskiej w Pasterce, von Rauch zwraca uwagę na strategiczne znaczenie masywu Szczelińca. Skalne bastiony mogłyby tworzyć naturalną, wielką twierdzę. Decyzja przekracza jednak jego kompetencje. Może ją podjąć tylko król. Przygotowując wizytę króla Bonawentura von Rauch wykorzystuje swoje artyleryjskie doświadczenie i wysadza w powietrze niektóre skały utrudniające dostęp do płaskowyżu, buduje drewniane kładki i w towarzystwie swego ordynansa penetruje masyw. W pracach tych pomaga mu syn, młody podporucznik i absolwent Akademii Inżynieryjnej w Poczdamie, Gustav von Rauch, który zaprzyjaźnia się z młodym Pablem i przez następne lata kontynuuje budowę fortu. Fryderyk Wilhelm II wraz z dwoma księżniczkami zjawia się 10 sierpnia 1790 roku i osobiście wizytuje Szczeliniec. Przewodnikiem jest siedemnastoletni Franz Pabel. Koncepcja zbudowania twierdzy upada, natomiast król, pewnie pod wpływem księżniczek, zwraca uwagę na wyjątkowe walory romantyczne tego miejsca. W ten sposób zaczyna się turystyczna historia Szczelińca i początek przewodnickiej pracy Pabla. Obecność króla i prace inżynierskie von Raucha sprawiły, że wierzchołek Szczelińca stał się łatwo dostępną atrakcją. Pabel zaś zyskał sławę znakomitego znawcy skalnych labiryntów. Ruch był na tyle duży, że w 1804 roku ustalono opłaty za wejście: dzieci i służące po dwa srebrne grosze, a pozostali turyści po cztery grosze. Z czasem ilość gości zaczyna być liczona w tysiącach rocznie. Aby sprostać zamówieniom Pabel na wierzchołek wchodzi trzy, czasem cztery razy dziennie. Gdy w roku 1813 Karłów odwiedza król Fryderyk Wilhelm III, zapobiegliwy Pabel jest już sołtysem wsi i właścicielem gospody. Oprowadza króla po górze i otrzymuje od niego oficjalną nominację na królewskiego przewodnika i kasjera Szczelińca. Zostaje pierwszym certyfikowanym przewodnikiem górskim w Europie. Otrzymuje też państwową dotację na budowę szlaków i schronu dla turystów. Z biletów wstępu (które w międzyczasie podrożały do 2 i 1/2 oraz 5 groszy) tworzy fundusz celowy, służący dalszemu udostępnianiu góry. Pieniądze uzyskane z tych źródeł wykorzystuje na budowę 665 stopni skalnych i zabezpieczenie tarasów widokowych. Chatka chroniąca przed deszczem powstaje w 1815 roku. W 1843 Pabel wydaje przewodnik własnego autorstwa, a dwa lata później kończy budowę schroniska zwanego „Szwajcarką”.