Bogowie Kiru (Godowie) i inne motywy słowiańskie - oczami Alfonsa Muchy

Alfons Mucha – portret

Alfons Mucha był jak wiadomo jednym ze Strażników Słowiańskiej Wiary Przyrodzonej, z urodzenia Czechem, jak wszyscy w tamtych czasach związany był z całą Słowiańszczyzną w obszarze Austro-Węgier, także z Galicją, a od końca I Wojny Światowej przede wszystkim z wolnymi Czechami, Morawami i Słowacją. Zainteresowanych jego związkami z Krakowem odsyłam do artykułu biograficznego na stronach tego Blogu.

Tutaj poświęcimy głównie miejsce na przedstawienie jego wizji Bogów Kiru, czyli tych których nazywamy także Bogami Stron i Pór, Stronporami albo Godami. Jest to trzeci rząd bóstw wielogłowych – bogowie o dwóch postaciach, męskiej i żeńskiej. Jednakże Alfons Mucha przedstawiał ich bardziej klasycznie – wyłącznie jako postacie żeńskie, czyli tak jak można odczytywać ich imiona w językach słowiańskich potocznie, rozumiejąc je wprost, bez podtekstu wiary przyrodzonej.

Alfons Mucha w swojej twórczości z wielkim upodobaniem ukazywał obrazy bogiń Stron Świata, Pór Dnia, czy Pór Roku. Jego twórczość można lubić lub nie, jest mistrzem secesji podobnie jak był nim Stanisław Wyspiański, tyle, że Alfons Mucha zyskał znacznie większy rozgłos w kręgach paryskich dzięki swoim plakatom teatralnym i wytworom sztuki użytkowej.

Dla nas jego postać wiąże się przede wszystkim z bardzo niedocenianym i słabo popularyzowanym cyklem „Epopeja słowiańska”. Epopeję w wielu obrazach przedstawiliśmy w biografii malarza, tam, też piszemy o jego spotkaniach w Krakowie w roku 1903, ze Stanisławem Wyspiańskim i innymi Strażnikami Wiary Przyrodzonej Słowian.

Oto zatem na początek Bogowie Kiru:

Godowie (Stronporowie, Kirowie) – w wizji Alfonsa Muchy

Boginie Pór Roku I

Boginie Pór Roku I

Wiosna (szkic)

Wiosna

Lato

Jesień (szkic)

Jesień

Zima (szkic)

Zima

Dla przypomnienia kilka słów o tym kim był Alfons Mucha

i o jego ważnym krakowskim epizodzie.

Alfons Mucha był jedną z najbardziej fascynujących artystów przełomu XIX i XX wieku. Jego twórczość nierozerwalnie wiąże się ze stylem, którego nazwa – Art Nouveau była jednocześnie jego programem. Wpisując się w program nowego ruchu, który opowiadał się za wszechstronnością, Mucha stosował całościowe podejście do sztuki. Był nie tylko malarzem i grafikiem, ale interesował się także rzeźbą, biżuterią, dekoracją wnętrz i sztuką użytkową, Jednak jego prawdziwy talent ujawnił się w grafikach. Stała się ona podstawą jego ogromnej sławy, która trwa dzisiaj.

Alfons Mucha urodził się w 1860 roku w Ivančicach (południowe Morawy). Jego podanie o przyjęcie do Praskiej Akademii Sztuk Pięknych zostaje odrzucone z adnotacją: Proszę sobie poszukać innego zawodu, w którym będzie pan mógł być bardziej pożyteczny. Rzemiosła artystycznego uczy się w Wiedniu, gdzie pracuje jako malarz kulis, sztuki piękne (dzięki wsparciu mecenasa) studiuje najpierw w Monachium, a później w Paryżu. W 1889 roku zaczyna pracować jako ilustrator, m.in. dla pisma teatralnego Le Costume Au théâtre oraz dla wydawcy Armanda Colina. Wynajmuje pracownię przy Rue de la Grande Chaumiere, poznaje Gauguina, z którym dzieli pracownię.

Punkt zwrotny w jego karierze to przełom lat 1894/95. Ukazują się wtedy jego pierwsze plakaty dla Sarah Bernhardt, ubóstwianej diwy paryskiego świata teatralnego. Plakat do Gismondy okazuje się sensacją: wąski, pionowy, prawie naturalnej wysokości człowieka format, delikatne pastelowe kolory i boska Sarah: w aureoli kwiatów, dumnie wyprostowana i pewna swojej urody. Paryżanie, by zdobyć egzemplarz plakatu przekupują plakaciarzy; Mucha z dnia na dzień staje się sławny; aktorka podpisuje z nim 5-letni kontrakt na projekty scenografii, kostiumów i plakatów.

Mucha tworzy odtąd projekty graficzne na zamówienie. Są to: plakaty reklamowe, kalendarze, etykiety, karty dań, biżuteria, okładki i tytuły czasopism oraz panneaux décoratifs – cykle obrazów drukowane na jedwabiu, które składały się z kilku prac oscylujących wokół jednego tematu przewodniego (pory roku, pory dnia, kamienie szlachetne) i które przeznaczone były głównie dla kolekcjonerów. Mucha projektuje także wnętrza (m.in. salon jubilerski Georgesa Fouqueta), artyści bowiem chcieli tworzyć nie tylko dla galerii czy salonów sztuki, lecz, zgodnie z ideami angielskich teoretyków Williama Morisa oraz Johna Ruskina, upiększać całe codzienne otoczenie człowieka, projektując wnętrza, latarnie uliczne, wejścia do metra, meble, tkaniny, sprzęty domowe, opakowania… Świat człowieka miał się wypełnić pięknem. (A. Osęka)

Mucha zostaje członkiem Salonu Stu (1895), ma pierwsze indywidualne wystawy, za wkład w paryską Wystawę Światową zostaje w 1900 roku mianowany kawalerem Orderu Legii Honorowej.

Jego sława jako mistrza sztuki użytkowej była tak powszechna, a liczba zamówień tak ogromna, że Mucha wpada na pomysł wydania podręcznika dla rzemieślników-artystów. Książkę Documents décoratifs (1901) zawierającą wzory ornamentów wraz z propozycjami ich zastosowania w praktyce sprzedawano do szkół i bibliotek w całej Europie, a pomysły i rozwiązanie Muchy tam zawarte są do dziś powielane.

Popyt na dzieł Muchy – pisze Ronald F. Lipp – utrzymywał się dzięki wyjątkowości i atrakcyjności jego rozpoznawalnego na pierwszy rzut oka stylu – le style Mucha – który stał się wizytówką francuskiej secesji. Figurą centralną twórczości artysty jest kobieta – symboliczna personifikacja duszy świata. Anielsko piękna, zmysłowa, długowłosa, wyidealizowana wpisana jest w kompozycje płynnych miękkich linii, symboli, znaków, roślinnych ornamentów. Niezwykłe jest jej spojrzenie: nieco zamglone, zupełnie jakby właśnie wracała do świadomości, tak jak to się dzieje w momencie przebudzenia, na granicy światów…

Jego sława nie ogranicza się tylko do Europy. W 1904 roku wyrusza w pierwszą podróż do Ameryki, gdzie jest anonsowany jako największy mistrz sztuki zdobniczej na świecie. Kolejne podróże do Ameryki odbywa z żoną, którą poślubił w 1903 roku; w Nowym Jorku rodzi się córka Muchy – Jaroslava (1909), sześć lat później jego syn – Jiři.

Będąc u szczytu popularności artysta opuszcza Paryż i przenosi się do kraju swojej młodości (1910). Odchodzi wtedy od wcześniejszej formuły swojej sztuki, angażując się, zgodnie z patriotycznymi ideałami, w problemy swojego narodu. Tworzy malowidła ścienne w gmachu Obecní dům, projektuje m.in. godło, znaczki i banknoty nowo powstałego państwa i monumentalny cykl Epopeję słowiańską, który uważał za swoje największe osiągnięcie. Wielkoformatowe (20 kompozycji o wymiarach 6 x 8 m) obrazy ukazujące wydarzenia, które wpłynęły na kształtowanie się odrębności Słowian, Mucha przekazał czeskiemu społeczeństwu – dziś można je oglądać w miejscowości Moravský Krumlov. W ramach zbierania dokumentacji do Epopei odwiedził także Polskę (1903).