Grodzisko „Piotrówka” – powstało w wyniku potrzeb strategicznych, celem strzeżenia brodu na rzece Mlecznej i bagniskach, jak również z potrzeb społeczno-ekonomicznych. Radom był wówczas ważnym ośrodkiem osadniczym, znajdującym się pod władzą możnowładczego Włodyki, a potem siedzibą kasztelanii, która strzegła państwa przed najeźdźcami ze wschodu i północnego wschodu (Jaćwingowie, Litwini, Tatarzy).

Na zdjęciu widoczny na obszarze zielonym okrągły ślad starożytnego grodziska

Pierwotny gród był mały i miał ok. 80-85 m średnicy. Był on systematycznie rozbudowywany (XI w.). Otrzymał nowy pierścień umocnień i osiągnął powierzchnię 1,4 ha. Miał kształt zbliżony do koła, otoczony był fosą zasilaną wodą ze źródeł, której brzegi umocnione zostały konstrukcjami skrzyń wypełnionych gliną a wał pierścienia obronnego miał 11 m szerokości u podstawy oraz około 8-9 m wysokości i wzmocniony był okładziną z kamieni polnych. Do grodu prowadziła droga przez bagnisko wymoszczona balami dębowymi.

W dolinie Mlecznej istniały jeszcze dwie osady: rolnicza i produkcyjna (wytop żelaza). Odkrycia wykopaliskowe wskazują, że Radom i jego okolice mają ciągłość osadniczą począwszy od schyłkowego paleolitu (12 000-8000 l. p.n.e.) aż do okresu wczesnopiastowskiego (X-XIIw.). Odkryte z tego okresu zabytki kultury materialnej reprezentują m.in. kulturę ceramiki sznurowej i pucharów lejkowatych. Na wspomnianych obszarach w epokach brązu (1700- 700 r. p.n.e.) i żelaza (700 r. p.n.e.- 1200 n.e.) powstały trwalej użytkowane osiedla prasłowiańskie, pozostające pod wpływem kultury łużyckiej(1200 r. p.n.e.- 700 r.p.n.e.). Proces osadnictwa kontynuowany był aż do czasów pojawienia się stałych osad słowiańskich w okresie wczesnośredniowiecznym (600-1200 n.e.).

Zielony obszar to Piotrówka, miejsce o udokumentowanej już teraz ciągłości archeologicznej od paleolitu do XII wieku n. e. Jest to jedno – z może niebyt wygodnych dla wielu – potwierdzeń wyników badań genetycznych o ciągłości pobytu Słowian w Polsce właśnie mniej więcej od tego czasu – od 12.000 lat p.n.e.

Od XI/XII w. gród stał się siedzibą kasztelanów radomskich. W źródłach pisanych wymieniani są: Marek (1233 i 1237 r.), Janusz (1263 i 1264 r.), Piotr (1284 r.), Mścisław (1290 r.). Na terenie grodu istniał kościół p.w. św. Piotra, stąd z czasem całe wzgórze zaczęto nazywać Piotrówką. Wokół grodu rozwijały się osiedla: osada wiejska na obu brzegach rzeki, nieco dalej na południe osada hutnicza i osada targowa na terenie dzisiejszego Placu Stare Miasto. Zabudowa w osadach była zróżnicowana: w dolinie rzeki wznoszono solidne, drewniane, zrębowe chaty naziemne (ze względu na podmokłe podłoże), w osadzie na wzgórzu ziemianki i półziemianki. Ponadto budowano pomieszczenia gospodarcze, np. niewielkie drewniane chlewiki.
W osadzie nad Mleczną odkryto urządzenia spiętrzające wodę w rzece ? zapewne pozostałość po wczesnośredniowiecznym młynie oraz drewnianą drogę, biegnącą od przeprawy na rzece do grodu i dalej na wschód.

Do Radomia docierali kupcy. Przywozili tu liczne towary: przęśliki z różowego łupku wołyńskiego lub sam surowiec, paciorki szklane, przedmioty związane z magią i obrzędowością słowiańską (grzechotki, pisanki) z Rusi oraz brązowe okucia pasa z terenu dzisiejszych Węgier.
Mieszkańcy Radomia chowali swych zmarłych na cmentarzu oddalonym od osad (XI – XII w.), układając ich na plecach w pozycji wyprostowanej, kobiety z głowami skierowanymi na wschód, mężczyzn – na zachód. Do grobów wkładano dary, co świadczy o przetrwaniu starych, pogańskich zwyczajów. Dary grobowe to przedmioty codziennego użytku, ozdoby, narzędzia, naczynia gliniane i monety. Cmentarzysko istniało u zbiegu dzisiejszych ulic Limanowskiego i Przechodniej.
W osadach rozwijały się rzemiosła. Ludność zajmowała się m.in. wytopem i obróbką żelaza, garncarstwem, produkcją glinianych przęślików, obróbką drewna oraz kości i rogu. Rozkwit rzemiosł i handlu spowodował powstanie pierwszego miasta na prawie polskim (zapewne około roku 1300) na terenie dawnej osady targowej. Jeszcze przed uzyskaniem praw miejskich zbudowano tu kościół p.w.św. Wacława (wielokrotnie przebudowywany, dziś zrekonstruowany) wokół którego powstał cmentarz przykościelny.

Ok. poł. XIII w. osada leżąca obok grodu (zwana później Starym Radomiem) otrzymała prawa miejskie średzkie, a w 1276 (?) wybudowano murowany kościół św. Wacława.

Kolejną fazę rozwoju miasta stanowiła lokacja (ok. 1340) przez króla Kazimierza Wielkiego tzw. Nowego Radomia.

Obecnie Piotrówka znajduje się w samym środku miasta.

To wstęp do utworzenia Parku Mleczna, a w szczególności jego części, czyli Skansenu Archeologicznego. Koncepcja autorstwa Miejskiej Pracowni Urbanistycznej przewiduje, że po zakończeniu prac wykopaliskowych zostanie tam zrekonstruowana miejska zabudowa z IX-XII wieku. W skansenie będzie można nie tylko zobaczyć, jak wyglądało życie przed wiekami, ale też nauczyć się dawnych rzemiosł i uczestniczyć w codziennych zajęciach. Będzie też można poznać tajniki warsztatu archeologicznego. Część obiektów odsłoniętych w trakcie wykopalisk będzie pozostawiona na miejscu i udostępniona zwiedzającym po odpowiedniej konserwacji.

[Miejmy nadzieję, że te szczytne plany zostaną zrealizowane. C.B]

Zanim jednak ruszą jakiekolwiek prace budowlane, cały teren, za względu na swój charakter, musi być szczegółowo przebadany przez archeologów. W czwartek prezydent Andrzej Kosztowniak podpisał umowę o współpracy z Instytutem Archeologii i Etnografii Polskiej Akademii Nauk. W imieniu Instytutu dokument sygnował jego dyrektor, prof. dr hab. Andrzej Buko.

– Miasto ma imponujący skarb w postaci Piotrówki, unikatowy w skali Polski a nawet Europy. To największe na Mazowszu grodzisko, na modelowym miejscu, wyłączonym spoza zwartej zabudowy, co pozwala mieć nadzieję, że pozostałości zespołu wczesnomiejskiego są doskonale zachowane. Wchodząc na Piotrówkę człowiek staje zachwycony, że jeszcze coś takiego się zachowało. Wyraźnie widać, gdzie jest droga, gdzie plac. To fascynujące miejsce od strony naukowej. Nasze prace pozwolą pokazać miasto, jakie ono było u swoich źródeł – mówił prof. Buko. Jak podkreślał, pozostałości drewnianej zabudowy mogły zachować się w idealnym stanie dzięki podmokłemu terenowi nad Mleczną.

– Woda doskonale konserwuje drewno. Gdybyśmy osuszyli ten teren, w ciągu kilkunastu lat z rozległej zabudowy pozostałyby jedynie pojedyncze drzazgi – potwierdzał doc. dr hab. Marek Dulinicz, zastępca dyrektora IAE ds. naukowych, który na mocy podpisanej umowy będzie koordynował prace na Piotrówce. Według niego grodzisko istniało i prosperowało jako ważny ośrodek administracyjny i handlowy jeszcze zanim powstało Państwo Polskie.

– Takich miejsc jest w kraju zaledwie kilka. Radom jest pod tym względem tak samo wyjątkowy i fascynujący, jak np. Poznań, Biskupin czy Gniezno – uważa Marek Dulinicz.

Jak zapowiedzieli przedstawiciele Instytutu, powołany zostanie zespół do spraw badań w Radomiu, w skład którego wejdą specjaliści różnych dyscyplin. Jeszcze w tym roku naukowcy będą chcieli przeprowadzić wstępne badania, a ich wyniki przedstawić na zorganizowanym w naszym mieście seminarium naukowym. Realizacja projektu ma potrwać kilka lat.

– To będzie awans cywilizacyjny miasta, jeśli chodzi o jego historyczne korzenie – podkreśla prof. Buko.

Źródło: Gazeta Wyborcza Radom , luty 2009