OEC: Klis – Pogańskie gry
Pagan games
It is really funny how sometimes things just happen to coincide in the most curious ways. Like me writing a series of articles about Hurling and it’s influence on the development of all other European curved stick and ball games during the same week when Hurling was placed on UNESCO list of protected cultural activities…
Pogańskie gry
To jest naprawdę zabawne, jak czasami sprawy zderzają się w najbardziej dziwny sposób. Jak teraz, ja piszę serię artykułów o Hurlingu i jego wpływie na rozwój wszystkich innych gier z zakrzywionym kijem i piłką w Europie, a w tym samym tygodniu Hurling został wpisany na listę chronionych skarbów kultury UNESCO
In my first article „The cross between hockey and murder” I talked about mythological, historical and archaeological references to hurling which show that this Gaelic game could be over 3000 years old.
In my second article „The invasions of hurlers” I talked about the spread of hurling to other parts of North Western Europe and how this spread was facilitated by the Irish invasions of Scotland and Wales and the Irish settlement in Iceland. It looks like Hurling could be an origin of such games as shinty in Scotland, cammag in Isle of Man, bando (bandi) in Wales, field hockey in England, choule in France, knattleikr in Iceland, Bandi in Scandinavia and in Russia and eventually ice hockey.
In my third article „The long puck” I talked about a version of Hurling which could be an origin of such games as kolf in Netherlands and golf in Scotland.
In this article I will talk about the origin of Hurling 🙂
If you read a history of any stick and ball game, you will come across these three things:
1. A drawing from a tomb at Beni Hasan (circa 2140 to 1991 BC) in the valley of the Nile close to Minia in Egypt, depicts two men playing what looks like a game played with curved sticks.
W moim pierwszym artykule „Krzyżówka hokeja i morderstwa” mówiłem o mitologicznych, historycznych i archeologicznych odniesieniach do hurlingu, które pokazują, że ta celtycka gra może mieć ponad 3000 lat.
W moim drugim artykule „Inwazja hurlersów” mówiłem o rozprzestrzenianiu się hurlingu na inne części północno-zachodniej Europy oraz o tym, jak rozprzestrzenianie się ułatwiały irlandzkie najazdy Szkocji i Walii oraz irlandzkie osady na Islandii. Wygląda na to, że Hurling może być źródłem takich gier, jak gra shinty w Szkocji, cammag na Wyspie Man, bando (bandi) w Walii, hokej na trawie w Anglii, choule we Francji, knattleikr na Islandii, Bandi w Skandynawii oraz w Rosji i ewentualnie hokej na lodzie.
W moim trzecim artykule „Długi krążek” mówiłem o wersji hurlingu, która może być źródłem takich gier jak kolf w Holandii i golf w Szkocji.
W tym artykule będę mówić o pochodzeniu Hurlingu 🙂
Jeśli przeczytasz historię jakiejkolwiek gry typu stick and ball, natkniesz się na te trzy rzeczy:
1. Rysunek z grobowca w Beni Hasan (ok. 2140-1991 p.n.e.) w dolinie Nilu w pobliżu Minii w Egipcie przedstawia dwóch mężczyzn grających w coś, co wygląda jak gra z zakrzywionymi kijami.
2. On this embossed marble panel found in Athens and dated to 600 BC, we can see two male figures playing ball with curved sticks on their hands and other players waiting on either side.
2. Na tym wytłoczonym marmurowym panelu znalezionym w Atenach i datowanym na 600 r. p.n.e. widzimy dwóch mężczyzn grających w piłkę z zakrzywionymi kijami w dłoniach i innych graczy czekających po obu stronach.
3. It is believed that the Romans imported this Greek game and that it later became their „Paganica” or „Paganicus” which was played with curved stick and a leather ball filled with feathers…as the Roman Empire and the Romans expanded towards the North of Italy and Northern Europe, Paganica was also introduced to these Northern countries. It probably became the ancient root of several other sports played with sticks (or clubs) and balls found in North Western Europe such as Hurling, Hockey, Golf, Cricket…
3. Uważa się, że Rzymianie sprowadzili tę grecką grę i że później stała się ona ich „Paganicą” lub „Paganikiem”, a grana była zakrzywionym kijem i skórzaną kulą wypełnioną piórami … gdy Imperium Rzymskie i Rzymianie rozszerzyli się na północ od Włoch i do północnej Europy, Paganica została również wprowadzona do tych północnych krajów. To prawdopodobnie stało się starożytnym korzeniem kilku innych sportów rozgrywanych za pomocą kijów (lub pałek) i piłek, jakie znajdujemy w północno-zachodniej Europie, takich jak hurling, hokej, golf, krykiet …
There is a problem with this chronology.
Firstly, it is very difficult to establish the direct connection between the Egyptian and Greek images.
Second, as far as I know, Greek written sources have no mention of any Greek game played with a stick and a ball.
Thirdly, again as far as I know, Roman written sources have no mention of any Roman game played with a stick and a ball.
Mamy problem z tą oczywistą chronologią.
Po pierwsze, bardzo trudno jest ustalić bezpośredni związek między obrazami egipskimi i greckimi.
Po drugie, o ile mi wiadomo, greckie źródła pisane nie wspominają o żadnej greckiej grze z kijem i piłką.
Po trzecie, znowu, o ile mi wiadomo, rzymskie źródła pisane nie wspominają o żadnej rzymskiej grze z kijem i piłką.
I don’t speak old Greek or Latin, so I relied on secondary sources. For example the „English game of cricket; comprising a digest of its origin, character, history and progress; together with an exposition of its laws and language” published in 1877 by Box, Charles and A Dictionary of Greek and Roman Antiquities Published by John Murray, London, 1875 both list Greek and Roman ball games and neither mentions any game which involved stick.
I would love if someone pointed me to an original source that talks about Greek and Roman stick and ball games, but until then I would have to disregard the proposal that Hurling (and other stick and ball games that descended from it) actually descended from Roman Paganica…
However the whole story about Paganica is very interesting from linguistic point of view.
In Wiktionary we can find this translation of the Latin „pāgānus”
Of or pertaining to the countryside, rural, rustic.
(by extension) rustic, unlearned
(substantive) villager, countryman
(substantive) civilian
(substantive, Ecclesiastical Latin) heathen, pagan
Jednak cała historia o Paganice jest bardzo interesująca z językowego punktu widzenia.
W Wikisłowniku możemy znaleźć tłumaczenia łacińskiego „pāgānus”
W odniesieniu do obszarów wiejskich, ruderalnych, rustykalnych.
(przez rozszerzenie) rustykalny, nieuczony
(rzeczowy) wieśniak, rodak
(rzeczowy) cywil
(rzeczowy, kościelna łacina) poganin, pogański
In „English game of cricket; comprising a digest of its origin, character, history and progress; together with an exposition of its laws and language” we read that:
„Every scholar knows that pagus means ” a village, a tribe, or division of country and people, a canton, or district.” Pagamis, a country man, a peasant ; anyone not a soldier. It has been conjectured that the Christians called the Gentiles Pagani, or Pagans, because they did not come under the banner of Christ. The word Paganicus, taken as an adjective, signifies ” of or belonging to the country ; pertaining to the peasantry as contra-distinguished from the soldiery.” The game of ball, therefore, in which the Paganica pila was used may originally have had some foreign rural characteristics, while the others were more of an inborn kind. ”
This is very interesting. I believe that during both Ancient Greek and Roman time there was, in the Balkans (and probably through out Celtic Europe) a barbarian, peasant, shepherd stick and ball game, actually games, which were widely played in the countryside. But being of barbarian peasant origin these games were not worthy of the Greek and Roman citizens and soldiers and this is why they were never mentioned in any Greek or Roman texts.
These „pagan” peasant, shepherd games were still played in the Balkans but also in all the other Slavic lands up until very recently…
„Każdy uczony wie, że pagus oznacza „wioskę, plemię, dzielnicę/prowincję kraju i jej mieszkańców, kanton/pag, lub okręg „. Pagamis, człowiek z prowincji, wieśniak, ktokolwiek nie jest żołnierzem, zostało przypuszczone, że chrześcijanie nazywają Pogani lub Poganie, tych którzy nie idą pod sztandarem Chrystusa. Słowo Paganicus, jako przymiotnik, oznacza „przynależnny do kraju”, lecz odnosi się do chłopstwa w odróżnieniu od żołnierzy. „Gra w piłkę, w związku z tym, w której użyto Paganica pila, mogła początkowo mieć pewne obce cechy chłopskie, podczas gdy inne były bardziej wrodzone.”
To jest bardzo ciekawe. Uważam, że zarówno w czasach starożytnej Grecji, jak i Rzymu były na Bałkanach (i prawdopodobnie w całej celtyckiej Europie) gry barbarzyńskie, chłopskie, pasterskie z piłką, które były szeroko rozpowszechniane na wsi. Ale mając barbarzyńskie, chłopskie pochodzenie, te gry nie były godne greckich i rzymskich obywateli i żołnierzy i dlatego nigdy nie wspomniano o nich w żadnych greckich czy rzymskich tekstach.
Te „pogańskie” chłopskie, pasterskie gry były nadal grane na Bałkanach, ale także na wszystkich innych słowiańskich ziemiach aż do niedawna …*
(*Autor w tym artykule z jednej strony jakby oddziela świat Celtów od świata Słowian a w innych zdaniach utożsamia Słowian z Celtami jako jeden etnos barbarzyński. Norman Davis w jednej ze swoich książek twierdzi, że amerykański bejsbol wywodzi się wprost od zmodyfikowanej gry polskich emigrantów jaką oni rozpowszechnili w Ameryce, czyli od palanta. Rzeczywiście należy stwierdzić, że gra w piłkę z kijem lub pałką, jeśli występowała w ogóle w Rzymie i Grecji, na co nie ma dowodów, to mogła być grą niewolników z podbitych krajów, w tym krajów celtyckich i słowiańskich, chociażby z Tracji czy Dacji, albo z Ilirium, od Wenetów, z ziem przez cały czas w starożytności zamieszkiwanych przez Słowian południowych. CB)
Traditional Russian stick and ball game „Kotel” (Cauldron) also known as (Russian hockey, zagon, pogonya, svinka, sharenie, kotyol, kozii rog, klyushki…):
A big circle, 4-5 meters in diameter is drawn on the ground (or on the snow). In it’s center a hole with the diameter of around 0.3-0.4 meters is dug. One player is a guard. He guards the cauldron. He is not allowed to go outside of the circle. The remaining players are on the outside of the circle. They are attackers. They can’t go insid the circle. If any player steps over the circle line, he leaves the game. The attackers pass the ball to each other using curved sticks, trying to bypass the guard and get the ball into the cauldron. The guard tries to protects the cauldron, beating the ball back to the the attackers. The attacker who manages to drive the ball into the cauldron, becomes the guard.
Tradycyjna rosyjska gra z kijami i piłką „Kotiel” (Kocioł, Cauldron) znana również jako (rosyjski hokej, zagon, pogonya, svinka, sharenie, kotyol, kozii rog, kliushki …):
Na ziemi (lub na śniegu) rysowane jest duże koło o średnicy 4-5 metrów. W jego środku wykopany jest otwór o średnicy około 0,3-0,4 metra. Jeden gracz jest strażnikiem „kotła”, czyli dołka. Chroni kocioł. Nie wolno mu wychodzić poza koło. Pozostali gracze znajdują się poza kołem. Są napastnikami. Nie mogą wejść w koło. Jeśli któryś z graczy przekroczy linię koła, opuszcza grę. Atakujący przekazują piłkę sobie nawzajem za pomocą zakrzywionych patyków/kijów, próbując ominąć strażnika i wepchnąć piłkę do kotła. Strażnik próbuje chronić kocioł, uderzając piłkę z powrotem do atakujących. Atakujący, któremu udaje się wbić piłkę do kotła, staje się strażnikiem.
Istnieje również przeciwny wariant. Jest w nim jeden atakujący, a wszyscy pozostali gracze są strażnikami strzegącymi kotła. Atakujący znajduje się poza kołem, próbując uderzyć piłkę tak by trafiła do kotła, podczas gdy strażnicy próbują mu to uniemożliwić.
Istnieje również wariant bez koła, w którym napastnicy mogą swobodnie poruszać się wokół kotła.
Additionally, each attacker can have his own, smaller hole (base). All the bases are dug the same distance from the main central hole, and the attacker has to protect his base from the guard of the main central hole. If while attacking, the guard places the curved tip of his stick into one of the attacker base holes, before the attacker puts the ball into the central hole, the attacker who lost his hole becomes the guard of the central hole.
This game is also played in the Balkans, although it has almost completely died out.
Dodatkowo każdy atakujący może mieć swoją własną, mniejszą dziurę (bazę). Wszystkie bazy są wykopane w tej samej odległości od głównego otworu centralnego, a atakujący musi chronić swoją bazę przed strażnikiem głównej centralnej dziury. Jeśli podczas ataku, strażnik umieści zakrzywioną końcówkę swojej laski w jednym z otworów bazowych któregoś napastnika, zanim napastnik zdąży włożyć piłkę do centralnej dziury, atakujący, który stracił swoją bazę, staje się strażnikiem centralnej dziury/bazy.
Ta gra jest również rozgrywana na Bałkanach, choć prawie całkowicie wymarła.
This video shows an old man talking about his childhood spent minding sheep and playing this and other stick and ball games.
This game could also be the mysterious „hole game” described in the Táin Bó Cúalnge.
Ten film (This video) pokazuje starego człowieka opowiadającego o jego dzieciństwie spędzonym na pasaniu owiec i graniu w tę i inne gry z patykiem i piłką.
Ta gra może być również tajemniczą „grą w dziurę” opisaną w Táin Bó Cúalnge.
„Conchobar went to the playing field (arin faidchi) and saw something that astonished him; thrice fifty boys at one end of the field and a single boy at the other end, and the single boy winning victory in taking the goal and in hurling (‘immána’, driving) from the thrice fifty youths. When they played the hole-game.. and when it was their turn to cast the ball and his to defend, he would catch the thrice fifty ball outside the hole and none would go past him into the hole. When it was their turn to keep goal and his to hurl, he would put the thrice fifty balls unerringly into the hole…”
„Conchobar udał się na boisko (arin faidchi) i zobaczył coś, co go zadziwiło: trzykroć, pięćdziesięciu chłopców, na jednym końcu pola i jednego chłopaka na drugim końcu, i ten jeden chłopiec osiągnął zwycięstwo zdobywając bramkę uderzeniem („immána”, pchnięciem) po trzykroć nad tymi pięćdziesięcioma chłopakami. Wtedy gdy oni grali w dziurę… … A kiedy przyszła kolej na rzucanie piłki i jego obrony, złapał trzykrotnie piłkę poza dziurą i nikt nie wszedł przez niego, nie minął go przed dziurą. A gdy przyszła kolej na zdobycie gola przez niego on uderzał i umieścił po trzykroć pięćdziesiąt piłek w dziurze…”
This game is still puzzling the Irish historians:
„There is possibly an implication here that the ‘hole game’ is different than other field-sports. Cú Chulainn defends a ‘goal’, each boy appears to use his own ball. Angela Gleason suggests that the existence of a distinct game known as the ‘hole-game’ is also implied by the law-tract Bretha Éitgid describing injuries sustained during it. The terms used are balls (liathroide), sticks (lorg), holes (poll) and pis (long)”
This is not the only stick and ball game played in the Balkans.
„Istnieje prawdopodobnie implikacja, że” gra w dziury „różni się od innych sportów terenowych, Cú Chulainn broni” bramki „, każdy chłopiec wydaje się używać swojej własnej piłki. Angela Gleason sugeruje, że istniała odrębna gra znana jako „gra w dziurę”, co ma wynikać z traktatu prawnego Bretha Éitgid opisującego obrażenia odniesione w trakcie gry. Używane terminy to kule (liathroide), kije (lorg), dziury (poll) i pis (długi) „
To nie jedyna gra w piłkę i kij na Bałkanach.
Gudža (traditional stick and ball game from Polimlje, Montenegro)
This photo taken in the summer of 1948 in Polimlje region of Montenegro shows kids playing stick and ball game called „Gudža”. The game was played like this: a hole, 20 cm deep and 60 cm in diameter, was dug in a field. This was the central hole. Players used alder sticks which were naturally curved at one end to hit a ball made from alder root. Players were divided into two teams. One tried to put the ball into the central hole while the other team tried to prevent them from doing it.
The picture captured a moment from a game between the kids from two clans, Pečići i Bučići, which was played on St Peter’s day on Turija field.
To zdjęcie zrobione latem 1948 roku w regionie Czarnogóry Polimlje pokazuje dzieci grające grę z kijami i piłką o nazwie „Gudża”. Rozgrywano w ją tak: na polu wykopano dziurę o głębokości 20 cm i średnicy 60 cm. To była centralna dziura. Gracze korzystali z patyków olchowych, które zostały naturalnie zakrzywione na jednym końcu, którym uderzali kulkę wykonaną z korzenia olchy. Gracze zostali podzieleni na dwie drużyny. Próbowano umieścić piłkę w centralnym otworze, podczas gdy druga drużyna próbowała uniemożliwić im to.
Zdjęcie uchwyciło moment z gry między dzieciakami z dwóch klanów, Pečići i Bučići, które rozegrano w dniu świętego Piotra na polu Turija.
Kuturanje (traditional stick and ball game from Podravske Sesvete, Croatia)
The game is played by two teams. The field is divided into two halves and each team defends their half. Each player uses a naturally curved stick called „kuturača” which looks like a hockey stick. They play with a small ball or disc called gluntak. The game starts by one player throwing the ball (gluntak) across the mid field line into the opponents half. From that moment on the players are supposed to return the ball (gluntak) to the opponents’ half by hitting it with the stick (kuturača). The team scores a point when the ball (gluntak) stops moving (dies) in the opponents’ half. The team which lost the point then restarts the game by throwing the ball (gluntak) across the mid field line into the opponents half.
W grze biorą udział dwie drużyny. Pole dzieli się na dwie połowy, a każda drużyna broni swojej połowy. Każdy gracz używa naturalnie zakrzywionej laski o nazwie „kuturača”, która wygląda jak kij hokejowy. Bawią się małą kulką lub dyskiem o nazwie gluntak. Gra rozpoczyna się od gracza rzucającego piłkę (gluntak) przez środkową linię pola na połowę przeciwnika. Od tego momentu gracze mają zwrócić piłkę (gluntak) na połowę przeciwnika, uderzając ją kijem (kuturača). Drużyna zdobywa punkt, gdy piłka (gluntak) przestaje się poruszać (umiera) na połowie przeciwnika. Drużyna, która straciła punkt, rozpoczyna grę od początku, rzucając piłkę (gluntak) przez środkową linię na połowę przeciwnika.
These games look like they could have been the games played by the Bronze and Iron Age shepherd warriors from Irish legends. The games from which Hurling and all the other European curved stick and ball games developed, such as hockey, shinty, bandy…True cultural relics.
I believe that these games have been played in Central and Eastern Europe since the the Time of the Celts. And probably even earlier. Since Early Bronze Age. I believe that these games are traditional games of the R1b people. As they spread from their homeland in Black Sea steppe (today southern Russia and Ukraine) through Eurasia and North Africa, they brought their games with them. Which is why we find the curved stick and ball games in Egypt. R1b population still living in upper Egypt has been there since at least Early Bronze. I wrote about this in my post „The woman with blue eyes„. And this is why we find the curved stick and ball games in all the Eurasian lands reached by this Bronze Age R1b people, from Ireland to China.
The proof for the link between R1b population and the stick and ball games can actually be found in Serbian parts of the Balkans.
But more about this in my next post.
Te gry wyglądają tak, że mogły być grami, w które grali wojownicy z epoki brązu i żelaza z irlandzkich legend. Gry, z których rozwinął się Hurling i wszystkie inne gry z użyciem zakrzywionego kija i piłki, takie jak hokej, shinty, bandy … Prawdziwe relikty kulturowe.
Uważam, że te gry były rozgrywane w Europie Środkowej i Wschodniej od czasów Celtów. I prawdopodobnie jeszcze wcześniej. Od wczesnej epoki brązu**. Uważam, że te gry to tradycyjne gry ludzi R1b. Gdy rozprzestrzenili się z ojczyzny na stepie Morza Czarnego (dziś południowa Rosja i Ukraina) przez Eurazję i Afrykę Północną, przynieśli ze sobą swoje gry. Właśnie dlatego znajdujemy zakrzywione gry w kij i piłkę w Egipcie. Mieszkańcy R1b wciąż żyjący w górnym Egipcie byli tam co najmniej od epoki wczesnego brązu. Pisałem o tym w moim poście „Kobieta o niebieskich oczach”. I dlatego znajdujemy gry zakrzywionym kijem i piłką we wszystkich obszarach euroazjatyckich osiągniętych przez ludzi rasy R1b z epoki brązu, od Irlandii po Chiny.
Dowód na związek między populacją R1b a grą w patyk i piłkę można znaleźć w serbskich częściach Bałkanów.
Ale więcej na ten temat w moim następnym poście.
źródło: http://oldeuropeanculture.blogspot.com/2019/01/pagan-games.html
** Znów muszę wtrącić MOJE TRZY GROSZE:
Nie rozumiem dlaczego Autor łączy gry z zakrzywionym kijem, pałką i piłką w tym akapicie tekstu wyłącznie z ludźmi R1b, czyli Celtami. Rozumiem, ze autor widzi mocny związek między kulturą Irlandii i różnymi artefaktami znajdowanymi na Wyspach Brytyjskich a kulturą Słowian, ale nie rozumiem dlaczego pośrednikiem muszą być Celtowie. Znanym faktem jest iż na Irlandii występuje też haplogrupa R1a, a Słowianie są nosicielami tejże haplogrupy (w Polsce ponad 50%, w Rosji podobnie). Skoro angielski historyk Norman Davis uważa na podstawie jakichś notatek historycznych, jak rozumiem, że Anglosasi w USA nauczyli się bejsbola od Polaków, którzy grali w Chicago w palanta, to nie mam podstaw aby mu nie wierzyć. Dowody, że te gry były znane na Bałkanach już od starożytności wskazują być może na pośrednictwo Hyksosów, czyli Awarów, którzy zarządzali Egiptem z nowej stolicy Awaris w delcie Nilu, a postępowali identycznie z podbitymi Egipcjanami, jak wcześniej z podbitymi Hetytami – nie narzucając im swego, lecz wtapiając się w zastany system religijny i język.
Byli to nie żadni Semici, a jeśłi tzw Huryci, to nie jak pisze jak pisze polskojęzyczna Wikipedia ludy zachodnio-azjatyckie, ale ludy B-Haratu, czyli Hariowie z Kharpat, czyli starożytni Słowiano-Scytowie i Ilirowie, którzy przychodząc znad Morza Czarnego z Europy i przez Kaukaz walczyli o Troję-Widłużę (Ilion), zdobyli Hetytię i Egipt około 1650 roku p.n.e. i tę grę tam mogli upowszechnić (lub grać w nią między sobą) tak, że znalazła się na reliefie.
Pośrednio dowodzi takiego właśnie pośrednictwa fakt, że Rzymianie i Grecy starożytni nie znali tej gry, a znana była ona starożytnym poganom-barbarzyńcom na Bałkanach (czyli Ilirom, Słowianom, Wenetom, Awarom, Trakom i być może Celtom) i wśród nich – Serbów, Chorwatów, Bułgarów, Rumunów, Rosjan, Polaków przetrwała jako gra wiejska, ludowa, w powiązaniu z obrzedami i świętami dawnymi pogańskimi.
Wikipedia polskojęzyczna pisze o Hyksosach mie dzy innymi tak: ” Stosowali odmienną niż inni najeźdźcy politykę na opanowanych terenach. Nie zakładali własnej administracji, nie stosowali represji w stosunku do ludności, lecz adaptowali istniejący porządek rzeczy, wtapiając się w wielowiekową tradycję i doświadczenie. Przyjęli pismo hieroglificzne (dokonali transkrypcji swych imion), tytuły królewskie i urzędnicze.
W dziedzinie kultury i religii postępowali podobnie jak w polityce, przyjmując Seta jako głównego boga z centrum jego kultu w Awaris. Wnieśli także wielki wkład w dziedzinie techniki, głównie w wojskowości, wprowadzając zaprzęgi konne – rydwany, co zrewolucjonizowało sposób prowadzenia działań wojennych, naśladowany później przez władców Nowego Państwa. Po raz pierwszy rydwany bojowe wprowadził do swej armii Kamose. Wprowadzili do uzbrojenia również zaawansowany sposób obróbki brązu, co później pozwoliło uzyskać Egiptowi znaczną przewagę militarną względem wrogów.
W wyniku działań zbrojnych podjętych przez Kamose (XVII dynastia tebańska) oraz jego brata i następcy, Ahmose – Hyksosi zostali wyparci z Egiptu. Wyzwolenie i zjednoczenie Egiptu za czasów Ahmose dało początek powstaniu Nowego Państwa – najświetniejszej epoki w dziejach Egiptu Faraonów.”
CB
♦♦♦
Klis
In my first article „The cross between hockey and murder” I talked about mythological, historical and archaeological references to hurling which show that this Gaelic game could be over 3000 years old.
In my second article „The invasions of hurlers” I talked about the spread of hurling to other parts of North Western Europe and how this spread was facilitated by the Irish invasions of Scotland and Wales and the Irish settlement in Iceland. It looks like Hurling could be an origin of such games as shinty in Scotland, cammag in Isle of Man, bando (bandi) in Wales, field hockey in England, choule in France, knattleikr in Iceland, Bandi in Scandinavia and in Russia and eventually ice hockey.
In my third article „The long puck” I talked about a version of Hurling which could be an origin of such games as kolf in Netherlands and golf in Scotland.
In my article „Pagan games” I talked about the origin of Hurling.
This is the last article about the European „stick and ball” games.
There is a whole series of folk stick and (loosely speaking) ball games recorded across Europe which can be described with these three sentences:
1. One person is throwing the ball towards another person who is trying to bat it away
2. One person is batting the ball away from himself, while the other person is trying to catch it
3. One person is defending the target (a stump of a tree) with a bat while another person is trying to hit the target with a ball
W moim pierwszym artykule „Krzyżówka hokeja i morderstwa” mówiłem o mitologicznych, historycznych i archeologicznych odniesieniach do hurlingu, które pokazują, że ta celtycka gra może mieć ponad 3000 lat.
W moim drugim artykule „Inwazja hurlersów” mówiłem o rozprzestrzenianiu się hurlingu na inne części północno-zachodniej Europy oraz o tym, jak rozprzestrzenianie się ułatwiały irlandzkie najazdy Szkocji i Walii oraz irlandzkie osady na Islandii. Wygląda na to, że Hurling może być źródłem takich gier, jak gra shinty w Szkocji, cammag na Wyspie Man, bando (bandi) w Walii, hokej na trawie w Anglii, choule we Francji, knattleikr na Islandii, Bandi w Skandynawii oraz w Rosji i ewentualnie hokej na lodzie.
W moim trzecim artykule „Długi krążek” mówiłem o wersji hurlingu, która może być źródłem takich gier jak kolf w Holandii i golf w Szkocji.
W moim artykule „Pogańskie gry” mówiłem o pochodzeniu Hurlinga.To ostatni artykuł o europejskich grach typu „stick and ball”.
Istnieje cała seria ludowych (luźno mówiąc) gier piłkarskich z kijem granych w całej Europie, które można opisać tymi trzema zdaniami:
1. Jedna osoba rzuca piłkę w kierunku innej osoby, która próbuje ją odbić
2. Jedna osoba odrzuca piłkę od siebie, podczas gdy druga osoba próbuje ją złapać
3. Jedna osoba broni celu (drewnianym patykiem) kijem, podczas gdy inna osoba próbuje trafić w cel kulką
I will here list the known variants of these games:
Stoolball
Stoolball is attested by name as early as 1450. Nearly all medieval references describe it as a game played during Easter celebrations.
Tutaj wymienię znane warianty tych gier:
Stoolball (Zydel Piłka, Piłka Zydlowa – Stołkowa)
Stoolball jest potwierdzony przez nazwę już w 1450 roku. Prawie wszystkie średniowieczne odniesienia opisują to jako grę graną podczas świąt Wielkiej Nocy.
In stoolball, one player throws the ball at a target while another player defends the target. Originally, the target was defended with a bare hand. Later, a bat of some kind was used (in modern stoolball, a bat like a very heavy table tennis paddle is used). „Stob-ball” and „stow-ball” were regional games similar to stoolball. What the target originally was in stoolball is not certain; it was possibly a tree stump, since „stob” and „stow” all mean stump in some local dialects.
W stoolballu jeden z graczy rzuca piłkę do celu, podczas gdy inny gracz broni celu. Początkowo cel był broniony gołą ręką. Później użyto jakiegoś kija/pałki (w nowoczesnej grze stoolball używa się kija podobnego do bardzo ciężkiej drewnianej rakiety do tenisa stołowego. „Stob-ball” i „stow-ball” były regionalnymi grami podobnymi do stoolball. To, jakiego rodzaju dokładnie był początkowo ten kij, nie jest pewne; był to prawdopodobnie odłamana część drzewa (gałąź, kij drewniany), ponieważ „stob” i „stow” oznacza „kikut” w niektórych lokalnych dialektach.
There were several versions of stoolball. In the earliest versions, the object was primarily to defend the stool. Successfully defending the stool counted for one point, and the batter was out if the ball hit the stool. There was no running involved. Another version of stoolball involved running between two stools, and scoring was similar to the scoring in cricket. In perhaps yet another version there were several stools, and points were scored by running around them as in baseball.
Było kilka wersji stoolballu. W najwcześniejszych wersjach celem było przede wszystkim obrona stoolu (celu, bramki, pniaka, zydla). Pomyślna obrona „zydla/bramki” dawała jeden punkt, a pałkarz odpadł, gdy piłka uderzyła w bramkę. W grze nie było biegów. Kolejna wersja stoolballu polegała na bieganiu między dwoma zydlami/bramkami/dołkami/punktami, a strzelanie było podobne do uderzania w krykiecie. W prawdopodobnie jeszcze innej wersji było kilka „zydli”, a punkty zostały zdobyte przez bieganie po nich jak w baseballu.
When Englishmen came to America, they brought stoolball with them. William Bradford in his diary for Christmas Day, 1621, noted (with disapproval) how the men of Plymouth were „frolicking in þe street, at play openly; some pitching þe barre, some at stoole-ball and shuch-like sport”. Because of the different versions of stoolball, and because it was played not only in England, but also in colonial America, stoolball is considered by many to have been the basis of not only cricket, but both baseball and rounders as well.
Kiedy Anglicy przybyli do Ameryki, przynieśli ze sobą piłkę stołkową/zydlową. William Bradford w swoim dzienniku na Boże Narodzenie, 1621, zauważył (z dezaprobatą), jak ludzie z Plymouth „bawili się na ulicy, bawiąc się otwarcie, niektórzy rzucają się na bary, niektórzy na stoolball albo na inne sporty”. Ze względu na różne wersje stoolballu, a także ze względu na to, że grano nie tylko w Anglii, ale także w kolonialnej Ameryce, stoolball jest uważany przez wielu za podstawę nie tylko krykieta, ale i baseballu i rounderów.
[CB – Po raz trzeci przypominam: Skoro angielski historyk Norman Davis uważa na podstawie jakichś notatek historycznych, jak rozumiem, że Anglosasi w USA nauczyli się bejsbola od Polaków, którzy grali w Chicago w palanta, to nie mam podstaw aby mu nie wierzyć.]
Cricket – Krykiet
The history of cricket prior to 1650 is something of a mystery. Games believed to have been similar to cricket had developed by the 13th century. There was a game called „creag”, and another game, „Handyn and Handoute” (Hands In and Hands Out), which was made illegal in 1477 by King Edward IV, who considered the game childish, and a distraction from compulsory archery practice.
References to a game actually called „cricket” appeared around 1550. It is believed that the word cricket is based either on the word cric, meaning a crooked stick possibly a shepherd’s crook (early forms of cricket used a curved bat somewhat like a hockey stick)
Historia krykieta sprzed 1650 roku jest czymś tajemniczym. Gry uważane za podobne do gry w krykieta rozwinęły się w XIII wieku. Była tam gra o nazwie „creag” i inna gra „Handyn i Handoute” (Hands In i Hands Out), która została zdelegalizowana w 1477 roku przez króla Edwarda IV, który uważał grę za dziecinną, i odciąganie od obowiązkowej praktyki łuczniczej.
Odsyłacze do gry zwanej „krykietem” pojawiły się około 1550 r. Uważa się, że słowo „krykiet” opiera się albo na słowie „cric”, co oznacza krzywy kij, prawdopodobnie pasterski zaganiacz (wczesne formy krykieta wykorzystywały zakrzywiony kij trochę jak kij hokejowy )
Trap ball
In trap ball, played in England since the 14th century, a ball was thrown in the air, to be hit by a batsman and fielded. In some variants a member of the fielding team threw the ball in the air; in some, the batter tossed it himself as in fungo; in others, the batsman caused the ball to be tossed in the air by a simple lever mechanism: versions of this, called bat and trap and Knurr and spell, are still played in some English pubs. In trap-ball there was no running, instead the fielders attempted to throw the ball back to within a certain distance of the batter’s station. Trap-ball may be the origin of the concept of foul lines; in most variants the ball had to be hit between two posts to count.
Pułapka na piłkę
W pułapkowej piłce, granej w Anglii od XIV wieku, w powietrze wyrzucono piłkę, która została uderzona przez odbijającego i wystawiona. W niektórych wariantach członek zespołu grającego w polu rzucał piłkę w powietrze; w niektórych pałkarz sam ją rzucał jak w fungo; w innych, odbijający powodował, że piłka została wyrzucona w powietrze za pomocą prostego mechanizmu dźwigni: wersje tego, zwane kijem i pułapką oraz Knurr i zaklęcie, są nadal grane w niektórych angielskich pubach. W „pułapce” nie było żadnego biegu, zamiast tego gracze pola próbowali rzucić piłkę z powrotem w pewnej odległości od stanowiska pałkarza. Pułapka może być źródłem koncepcji faul-linii; w większości wariantów piłka musiała być trafiona między dwoma słupkami, aby ją zaliczyć.
Lapta
Lapta is a stick and ball game which has been played in Russia since at least early medieval time. Lapta accessories, such as wooden bats and felt balls dated back to the 14th century were found by archeologists in Veliky Novgorod. No festival or holiday in Russia could pass without Lapta.
Lapta
Lapta jest grą typu stick and ball, która grana jest w Rosji od co najmniej wczesnego średniowiecza. Akcesoria Lapta, takie jak drewniane kije i kulki filcowe datowane na XIV wiek, odkryli archeolodzy w Wielkim Nowogrodzie. Żadne święto ani obrzędy w Rosji nie mogły obejść się bez Lapty. [Mamy tutaj potwierdzenie wczesnośredniowieczne gry z kijem na Rusi, słowiańskiej a nie celtyckiej!!!. CB]
Lapta is played by two teams of 5 to 12 players each on a level ground about 30 to 70 m long. One team is considered to be “batsmen” and another stands for “taggers”. One of the taggers throws the ball at the batsmen. A batsman tries to hit the ball as far as possible. While the taggers are trying to get the ball, the batsman runs across the field to the opposite side of the field and then back again. Once the taggers get the ball, they try to hit the running batsman who tries to avoid being hit. Each successful run earns points points to the batsmen team. A team wins by either getting more points during the scheduled time or by having all its players complete runs.
Lapta jest rozgrywana przez dwie drużyny po 5 do 12 graczy każda na płaskim terenie o długości od 30 do 70 metrów. Jedna drużyna jest uważana za „odbijającego”, a inna za „odbierającego”. Jeden z odbierających rzuca piłkę na odbijających. Odbijający próbuje uderzyć piłkę tak daleko jak to możliwe. Podczas gdy próbują złapać piłkę, odbijający biegnie przez pole na przeciwną stronę pola, a następnie z powrotem. Po tym, jak odbierający zdobędą piłkę, próbują trafić uderzeniem piłki odbijającego, który próbuje uniknąć trafienia. Każdy udany bieg przynosi punkty drużynie odbijającej. Zespół wygrywa, zdobywając więcej punktów w zaplanowanym czasie lub wykonując wszystkie swoje biegi.
Palant
Palant is a Polish stick and ball game which dates back to the Middle Ages Palant is played by two teams of 8-15 players, for 10 or 15 minutes twice. The players select priority to start the game by, for instance, throwing coins. The playing field is a rectangle, 50 metres by 25 metres. Players of one team take their places behind the nest line, while the players of the other team stand in the field and behind it. Points are scored only by the team inside the nest. One by one, the team members hit the ball from the nest with the palant (a wooden bat) aiming to strike it as far as possible into the field and then run, ideally to come back to the nest to score. The striker gains points if he can do this before the “field players” (catchers) catch the ball and throw it back behind the nest line. The player can do it in four parts reaching particular bases (points A, B or C) and stopping if necessary, or at a time. If the ball hasn’t left the field yet, the striker can do it at a time. The higher scorer is the winner.
Palant to polska gra w kij i piłkę, która sięga średniowiecza. Palant gra dwa zespoły złożone z 8-15 zawodników, przez 10 lub 15 minut dwa razy. Gracze wybierają priorytet, aby rozpocząć grę, na przykład rzucając monetami. Pole gry to prostokąt o wymiarach 50 metrów na 25 metrów. Gracze z jednego zespołu zajmują miejsca za linią gniazd, podczas gdy gracze z drugiej drużyny stoją w polu i za nim. Punkty są punktowane tylko przez drużynę w gnieździe. Jeden po drugim członkowie drużyny uderzają piłkę z gniazda palantem (drewniany nietoperz), dążąc do uderzenia go jak najdalej w pole, a następnie uciekają, najlepiej wracając do gniazda, aby zdobyć gola. Napastnik otrzymuje punkty, jeśli może to zrobić, zanim „gracze polowi” (łapacze) złapią piłkę i rzucają ją z powrotem za linię gniazd. Gracz może to zrobić w czterech częściach, osiągając określone bazy (punkty A, B lub C) i zatrzymując w razie potrzeby lub na raz. Jeśli piłka nie opuściła jeszcze pola, napastnik może to zrobić naraz. Wyższym strzelcem jest zwycięzca.
[Dodam, że jedno pole nazywa się Niebo/Raj a drugie Piekło – co wskazuje na pogański przedchrześcijański rodowód tej gry, jako gry obrzędowej związanej ze świętami i wyzwolinami młodzieńców. Mamy tu kolejne potwierdzenie, tym razem z Polski, że gra ta była znana od dawien dawna Słowianom. na dodatek to ona ma być pierwowzorem dla amerykańskiego bejsbola. CB ]
Šore
The game „šore” (batting) was once played all over Banat region of Serbia. The game is played in the same way as Russian Lapta. It was originally only played for Easter…
Šore
Gra „šore” („mgnienie”) była kiedyś grana w Serbii w regionie Banat. Gra rozgrywana jest w taki sam sposób, jak rosyjska Lapta. Pierwotnie grano tylko na Wielkanoc …
Oină
Oină is a Romanian traditional sport, similar in many ways to baseball and lapta. The oldest mentions of the game come from the 14th century.
Oină
Oină to tradycyjny rumuński sport, podobny pod wieloma względami do baseballu i lapty. Najstarsze wzmianki o grze pochodzą z 14 wieku.
The game begins with the team at bat, with one of the players throwing the ball while another player of the same team has to hit it with a wooden bat („bâtă”) and send it as far as he can towards the opponents field. After that, if the ball is caught by the opponents, the player has to run along the marked lanes on the field to reach the end line without being hit by the opponents.
What is very interesting is the etymology of the name „oină”. It was originally „hoina”, and is derived from the Cuman word oyn „game” (a cognate of Turkish oyun). Why is this interesting will become obvious soon.
Grę rozpoczyna drużyna, której jeden z graczy rzuca piłkę, podczas gdy inny gracz z tej samej drużyny musi uderzyć ją drewnianym kijem („bâtă”) i wysłać ją tak daleko, jak to możliwe w kierunku pola przeciwników. Po tym, jeśli piłka zostanie złapana przez przeciwników, gracz musi biegać wzdłuż oznaczonych pasów na polu, aby dotrzeć do linii końcowej bez trafienia przez przeciwników.
Bardzo interesująca jest etymologia nazwy „oină”. Pierwotnie była to „hoina” i wywodzi się od słowa Cynan oyn „gra” (pokrewny turecki oyun). Dlaczego to interesujące wkrótce stanie się oczywiste.
Horne-billets
Finally there is a game which is played from England to India under various names: Tip cat (England), Tchizh/Siskin (Russia), Gulli Danda (India), Klis (Serbia, Bosnia, Croatia)… All these games are played with two sticks: a small one 10 to 15 cm long pointed on both ends, and a stick 60 to 80 cm long.
Ta gra, poza tym nieznana, została opisana w niepublikowanej siedemnastowiecznej monografii o grach Francisa Willoughby’ego, która zawierała zasady dotyczące ponad 130 rozrywek, w tym stołek i piłeczka. Jest to istotne, ponieważ dotyczyło zarówno kija, jak i biegu bazowego, chociaż grano go raczej drewnianą kulą niż piłką, a liczne „bazy” były dziurami w ziemi: pałkarz osiągnął bezpieczeństwo, kładąc koniec kija w otworze, zanim przeciwnicy zdążą włożyć w otwór kulę. To odbija się echem w krykiecie w sposobie strzelania bramki przez dotknięcie kijem ziemi w poprzek zagłębienia, zanim zawodnicy uderzą piłkę do pobliskiej bramki.
Wreszcie jest gra, która jest rozgrywana od Anglii do Indii pod różnymi nazwami: Tip cat (Anglia), Tchizh / Siskin (Rosja), Gulli Danda (Indie), Klis (Serbia, Bośnia, Chorwacja) … Wszystkie te gry są grane dwoma pałkami: małym sztyftem o długości 10-15 cm na obu końcach zaostrzonym i kijem o długości 60 do 80 cm.
This is the most primitive stick and „ball” game inasmuch that it is played with a sharpened stick and not a ball.
Jest to najbardziej prymitywna gra z kijem i „piłką”, ponieważ gra się ją zaostrzonym sztyftem, a nie piłką.
Tip cat
This is an English game, also called cat, cat and dog, one-a-cat, pussy, or piggy.
Using the stick, the player shouts „Catty” and shoots the catty (short pointy stick) as far as possible from the base. The base is a small hole over which the catty had been placed. The stick placed under the catty helps shoot it forwards.
The fielders try to catch the catty as it flies through the air. If the fielders catch the catty the player is out and the fielder who makes the catch then becomes the player.
If a clean catch is not made, the stick is laid across the „catty hole” and the fielder who retrieves the catty throws it from the spot where it landed to try and hit the stick. If the catty hits the stick the player is out and the fielder becomes the player.
If the catty does not hit the stick the player then strikes the catty on one of its pointed ends with the stick. This causes the catty to shoot up in the air – when it is up in the air the player tries to strike it with the stick and drive it forward.
This is repeated three times – if skilfully done the catty should be sent forward 20-30 yards. Fielders again try to catch the catty.
The stick is then laid across the catty hole and the player estimates how many strides are needed to get from the catty hole to the stick.
One of the fielders tries to cover the distance in this number of strides. If he succeeds the player is out. If he fails the estimate is added to the players score. The player tries to make his estimate large enough to gain a good score, but not so large that he will be out.
Jest to gra angielska, zwana także kotem, kotem i psem, kotem, cipką lub świnką.
Gracz krzyczy „Catty” i za pomocą drążka wystrzeliwuje kota (krótki szpikulec) jak najdalej od podstawy. Podstawa to mała dziura, na której postawiono kotka. Kij umieszczony pod kotem pomaga strzelać do przodu.
Bojownicy próbują złapać kota, jak leci w powietrzu. Jeśli polujący złapią kota, gracz jest poza polem, a polowy, który go złapał, staje się graczem.
Jeśli nie zostanie wykonany czyste zahaczenie, kij jest kładziony na „koci otwór”, a polowy, który odnajduje kotka, rzuca go z miejsca, w którym wylądował, aby spróbować trafić nim w kij. Jeśli kot trafi w patyk, gracz jest poza boiskiem, a polowy staje się graczem.
Jeśli kot nie uderzy w patyk, gracz uderza kota w jedno ze spiczastych zakończeń kijem. Powoduje to, że kot wystrzeliwuje w powietrze – gdy jest w powietrzu, gracz próbuje uderzyć pałeczką i popchnąć go do przodu.
Powtarza się to trzy razy – jeśli umiejętnie wykonano wyrzut, kotka można przesłać do przodu 20-30 jardów. Polowi ponownie próbują złapać kota.
Następnie kij jest kładziony na kocie dziury (dołki), a gracz ocenia, ile kroków jest potrzebnych, aby dostać się z dołka do patyka.
Jeden z polujących próbuje pokonać dystans w tej liczbie kroków. Jeśli mu się to uda, gracz jest wykluczany. Jeśli się nie uda, punkt zostanie dodany do wyniku gracza. Gracz stara się, aby jego punkty były na tyle duże, aby uzyskać dobry wynik, ale nie na tyle duże, by wyszedł z gry.
Tchizh (Siskin)
This Russian game is played with “tchizh/siskin”, i.e. round stick 10 to 15 cm long and 2 to 3 cm over, pointed on both ends, and “lapta” – a stick 60 to 80 cm long, with one end squared to make it more convenient to hold in hand. A square (“home”) up to 1 m large is drawn on a playground and put tchiz in the middle. One player is a batsman and others are catchers that stand in line at the edge of the playground. The batsman strikes tchizh to go up in the air, and with the second blow tries to beat it off far away. A catcher tries to catch it. If he is success with that, he gains one score and the right to replace the batsman, who stands in line of catchers. If the catcher fails to get the flying “siskin”, he has to throw it from its falling place into “home”, whereas the batsman beats it off with lapta. In Ukraine the game is known as chizhik (чижик)
Gulli Danda
This Indian game is played with two sticks: a large one called a danda, which is used to hit a smaller one, the gilli. Gilli Danda is known by various other names in India. Standing in a small circle, the player balances the gilli on a stone in an inclined manner (somewhat like a see-saw) with one end of the gilli touching the ground while the other end is in the air. The player then uses the danda to hit the gilli at the raised end, which flips it into the air. While it is in the air, the player strikes the gilli, hitting it as far as possible. Having struck the gilli, the player is required to run and touch a pre-agreed point outside the circle before the gilli is retrieved by an opponent. This aspect of the game is similar to runs in cricket or home-runs in baseball.
Ta indyjska gra jest rozgrywana za pomocą dwóch patyków: dużego zwanego danda, który jest używany do uderzania mniejszego, gilli. Gilli Danda znana jest pod wieloma innymi nazwami w Indiach. Stojąc w małym kółku, gracz balansuje gillą utrzymując ją na kamieniu, w pozycji pochylonej (w sposób jak widać na zdjęciu) z jednym końcem gilli dotykającym ziemi, podczas gdy drugi koniec znajduje się w powietrzu. Następnie gracz wykorzystuje dandę, by uderzyć we wzniesiony w powietrze koniec gilli i uderzeniem wyrzuca ją w powietrze. Gdy gilli jest w powietrzu, gracz uderza w gilli, odbijając ją tak daleko, jak to możliwe. Po uderzeniu w gilli, gracz musi rusdzyc i dotknąć wcześniej uzgodnionego punktu poza okręgiem, zanim gilli zostanie odzyskane przez przeciwnika. Ten aspekt gry jest podobny do biegania w krykiecie lub biegania w baseballu.
W Galicji (Hiszpania) podobna gra nosi nazwę billarda.
W Katalonii i Walencji wspólna gra nazywa się bòlit.
We Włoszech podobna gra znana jako „Lippa”, „Lipe”, „Tirolo”
W Polsce znana jest podobna gra o nazwie Klipa
W Słowenii podobna gra znana jest pod nazwą pandolo
W Serbii ta gra jest znana jako „Klis”.
This game has been played all over Balkans specifically in areas inhabited by Serbs.
To define which team starts first, two players (one per team) stack their hands up one after another, bottom-up on a vertically positioned stick. The team whose player’s hand covers top of the stick begins the game. This exact same rule exists in Lapta, Šore and Oină.
The game starts by batter tipping „klis” (a tip-cat) up into the air with „pala” (a stick, bat), while the opponent tries to catch it before it hits the ground. If the opponent succeeds, the roles are changed. If not, the attacker defends the trunk with his stick from the opponent who throws the tip-cat from where it fell on the ground at the trunk. If the opponent hits the target, the attacker who tipped the tip-cat is out and his teammates have the right to throw the tip-cat.
If the tip-cat falls close to the trunk (up to the length of the stick), the game continues and the player who was throwing the tip-cat, throws again. If the tip-cat falls on the ground farther than the length of the stick, then the player who was defending the trunk measures the distance from the trunk to the tip-cat in stick lengths. The number of stick lengths represents the awarded score. The team whose player manages to defend the trunk and hit the tip-cat gets points and the right to throw the tip-cat again.
The game is played till one of the teams reaches the agreed number of points.
Ta gra była rozgrywana na całych Bałkanach, a w szczególności na obszarach zamieszkałych przez Serbów.
Aby ustalić, która drużyna zaczyna pierwsza, dwóch graczy (po jednym z każdej drużyny) układa ręce na przemian w górę jeden po drugiim, od dołu na pionowo ustawionym kiju. Drużyna, której gracz obejmuje górną część kija, rozpoczyna grę. Dokładnie ta sama reguła istnieje w Lapta, Šore i Oină.
Gra rozpoczyna się od uderzenia „klisa” (klipy) w powietrze za pomocą „pala” (pały), podczas gdy przeciwnik próbuje ją złapać, zanim spadnie na ziemię. Jeśli przeciwnikowi się powiedzie, role zostaną zmienione. Jeśli nie, atakujący broni pnia swoim kijem przed przeciwnikiem, który rzuca „klipą” z miejsca, w którym spadła na ziemię. Jeśli przeciwnik trafi w cel, atakujący, który wyrzucił klipę, jest na zewnątrz, a jego koledzy z drużyny mają prawo do rzucenia klipy ponownie.
Jeśli klipa spadnie blisko pnia (do długości patyka), gra trwa dalej, a gracz, który rzucał klipę, rzuca ponownie. Jeśli klipa padnie na ziemię dalej niż długość patyka, wówczas gracz, który bronił pnia, mierzy odległość od pnia do klipy w długościach pałek. Liczba długości pałek oznacza przyznane punkty. Drużyna, której graczowi udaje się obronić pień i trafić w klipę, otrzymuje punkty i prawo do ponownego rzucenia klipy.
Rozgrywka toczy się, dopóki jedna z drużyn nie osiągnie uzgodnionej liczby punktów.
Now here is, to me, the most interesting bit about this game. In Serbian parts of Balkans this game is called „klis”. This word has no meaning or etymology in Slavic languages.However
In the Irish-English Dictionary – University College Cork we find this:
cleas, -a, pl. id. and -anna, and clis, m., a play, a game, sport; a feat, device, trick; craft; art,
science; cleas do dhéanadh, cleas d’imirt ar, to play a trick on; an cleas céadna do
dhéanamh leis, to do the same thing with it, to treat it in the same manner.
cleasach, -aighe, a., tricky, wily, playful; ingenious.
cleasacht, -a, f., sport, pastime.
cleasaidheacht, -a, f., playing, pastime, illusion, sleight-of-hand, frolic, subtility, trick.
cleasradh, -aidh, m., device; sport, game, amusement, sleight; acting. juggling
cleasuidhe, g. id., pl. -dhthe, m., an artful man, an actor, a juggler, a quack, a mountebank; a
tugger (Om.).
cleasuighim, -ughadh, v. tr. and intr., I sport, play, gambol, perform feats.
Teraz jest dla mnie najciekawszy fragment na temat tej gry. W serbskich częściach Bałkanów gra nazywa się „klis”. Słowo to nie ma znaczenia ani etymologii w językach słowiańskich
W słowniku irlandzko-angielskim – University College Cork znajdujemy to:
cleas, -a, pl. ID. i -anna i clis, m., gra, gra, sport; wyczyn, urządzenie, sztuczka; rzemiosło; sztuka,
nauka; cleas do dhéanadh, cleas d’imirt ar, aby zagrać na sztuczce; cleas céadna do
dhéanamh leis, aby zrobić to samo z nim, traktować to w ten sam sposób.
cleasach, -aighe, a., podstępny, przebiegły, figlarny; pomysłowy.
cleasacht, -a, f., sport, rozrywka.
cleasaidheacht, -a, f., gra, rozrywka, iluzja, sztuczka, igraszka, subtelność, sztuczka.
cleasradh, -aidh, m., device; sport, gra, rozrywka, sztuczki; gra aktorska. żonglerka
cleasuidhe, g. id., pl. -dhthe, m., pomysłowy człowiek, aktor, żongler, szarlatan, wierzchowiec; za
tugger (Om.).
cleasuighim, -ughadh, v. tr. i intr., sport, gram, gambol, wykonuję wyczyny.
Now remember how Romanian game „oină” was originally „hoina”, a word derived from the Cuman word „oyn” meaning „game”?
It seems that the Serbian word „klis” is of Gaelic origin and literally means „games, sports, feats, tricks”.
How old is this word? According to official history, Celtic languages were last time spoken in the Balkans in the 4th and 3rd century BC when Celts invaded Balkans on their way to Galatia. Did they bring this game with them and somehow both the game and the name survived in the mountain of the Balkans until this day? Preserved by the descendant of the Scordisci?
A w Focloir gaeilge bearla O Donaill stwierdzamy, że:
clis to liczba mnoga z cleas
Teraz pamiętaj, że rumuńska gra „oină” była nazywana pierwotnie „hoina”, słowo pochodzące od słowa Cuman „oyn” oznaczające „grę”?
Wydaje się, że serbskie słowo „klis” ma pochodzenie gaelickie i dosłownie oznacza „gry, sport, wyczyny, triki”.
Ile lat ma to słowo? Według oficjalnej historii języki celtyckie były ostatnim razem na Bałkanach w IV i III w p.n.e., kiedy Celtowie najechali Bałkany w drodze do Galacji. Czy przywieźli ze sobą tę grę i jakoś do dziś zachowała się gra i jej nazwa w górach Bałkanów? Zachowana została przez potomków Szkodrysów (Scordisci)?
CB