Jamneńczycy w strojach weselnych, litografia z 1891 r. wykonana przez Alexandra Kretschmera/ www.strojeludowe.net

Strój jamieński noszono we wsiach Jamno i Łabusz, które stanowiły własność Koszalina od roku 1331. W XVII w. władze miasta postanowiły sprowadzić, na te podmokłe tereny osadników, między innymi z Holandii, wyspecjalizowanych w pracach melioracyjnych. Nowi przybysze zmieszali się z ludnością miejscową i w ciągu lat wspólnego bytowania powstała enklawa kulturowa, w której obok elementów niderlandzko-fryzyjskich łatwo dostrzec można także pierwiastki kultury słowiańskiej. Dzięki przymusowej izolacji i separacji lokalna kultura tradycyjna przetrwała tam długo i jeszcze w okresie międzywojennym była ciągle żywa. Okres jej największego rozkwitu przypadł na drugą połowę XIX w. Przyczyną tego cywilizacyjnego wyizolowania było położenie wsi. Jamno jest co prawda oddalone od Koszalina zaledwie o 6 km w linii prostej, ale częste podtopienia powodowały, że obszary te były łatwo dostępne jedynie w czasie suszy i mrozów.

Korona ślubna (pail), ze zbiorów Muzeum w Koszalinie, fot. J. Święch/ www.strojeludowe.net

Fakt przynależności wsi do miasta dawał jej mieszkańcom specjalne ulgi i przywileje. Osadzeni w niej chłopi byli wieczystymi dzierżawcami ziemi, a w zamian za jej użytkowanie płacili jedynie niezbyt wygórowany czynsz w gotówce i naturze. Z początkiem 1825 r., władze miejskie uwłaszczyły dotychczasowych dzierżawców, co spowodowało dalszy rozkwit wsi. Rozwój gospodarki na prawach wolnorynkowych spowodował, że mieszkańcy Jamna byli ludźmi stosunkowo zamożnymi. Od połowy XVIII w. do II wojny światowej liczba mieszkańców tej wsi wzrosła z 422 osób do 779. Radykalny cios tej kulturowej enklawie przyniosła II wojna światowa. W wyniku działań wojennych, prowadzonych w 1945 r., wszyscy mieszkańcy Jamna zostali wysiedleni. O wyodrębnionej grupie etnicznej jaką byli możemy w tej chwili mówić już jedynie w czasie przeszłym. Istnieje też pewien drobny problem z nazewnictwem tej grupy, kultury i stroju. W literaturze przedwojennej i powojennej używa się określenia „strój jamneński”, natomiast zgodnie z obecnie przyjętymi zasadami ortografii preferowane jest sformułowanie „strój jamieński”. Obie te nazwy dotyczą tego samego ubioru i równoważnie traktowane występują w literaturze przedmiotu.

Czapka męska tzw. biret, ze zbiorów Muzeum w Koszalinie, fot. J. Święch/ www.strojeludowe.net

Strój jamieński powstał poprzez zespolenie odzieży miejscowej z ubiorami kolonistów holenderskich i niemieckich. Jedną z jego podstawowych cech charakterystycznych, która świadczyła o wpływie etosu słowiańskiego i odróżniała go od ubiorów innych grup osadników było stosowanie samodziałów. Powszechnie używano lnianego płótna, folowanego sukna, a przede wszystkim tkanin wełnianych w barwne pasy. W samodziałach tych dominował (stanowiący tło) kolor czerwony w kilku odcieniach. Tkano na nim wąskie paski o barwie czarnej, zielonej, granatowej, żółtej i białej. Materiały fabryczne i wszelkiego rodzaju wyroby pasmanteryjne stanowiły jedynie jego uzupełnienie i dopełnienie.

Strój męski, w swej wersji odświętnej, składał się z następujących elementów: nakrycia głowy (czapki zwanej biretem i kapelusza, tzw. cylindra), koszuli i służącej do obwiązywania jej kołnierzyka chustki lub szalika, kamizelki, sukmany, spodni i obuwia.

Ubiór kobiecy tworzyły nakrycia głowy (opaski zwane czółkami, korona ślubna czyli tzw. pail oraz czepki), koszula, spódnice, zapaska, gorset, kaftan, biżuteria (aksamitka z klamerką, sercowata spinka i pas), pończochy i obuwie.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju jamieńskiego, jak również opisy 37 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.

Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.