Augustyn Świder (1886 – 1923) – Strażnik Wiary i Dziejów Słowian ze Śląska

Pochodził z rodziny robotniczej. Już w wieku 14 lat zaczął pracę w Hucie Cynku w Lipinach, gdzie pracował również jego ojciec.

W 1901 roku był współzałożycielem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Lipinach^[1]. W latach 1908-1910 odbył wiele podróży zagranicznych. Przed I wojną światową wybrał się w pieszą wędrówkę do Austrii i Francji. Następnie podczas drugiej wędrówki udał się do Włoch docierając aż na wyspę Capri, gdzie poznał rosyjskiego pisarza Maksyma Gorkiego. Odwiedził również Szwajcarię oraz Niemcy^[2].

W 1910 roku zauważony przez Wojciecha Korfantego otrzymał stanowisko redaktora w „Polaku”, które pełnił od lipca do września tego roku^[3]. Brał udział w trzech powstaniach śląskich oraz w akcji plebiscytowej. Często represjonowany za swoje poglądy i działania. W czasie I wojny światowej walczył w wojsku niemieckim^[2].

Brał czynny udział w I powstaniu śląskim. W 1919 roku był komendantem Polskiej Organizacji Wojskowej na Górnym Śląsku na miasto i powiat Bytom, a od czerwca tego roku pełnił funkcję sekretarza Głównego Komitetu Opieki nad Uchodźcami w Sosnowcu organizacji zajmującej się polską ludnością wysiedloną z niemieckiej części Śląska^[4]. W 1919 roku współredagował również w Sosnowcu „Powstańca”^[2].

W latach 1920 -1921 Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu wydawało w tym mieście własne pismo „Orędzie Sokole”, którego redaktorem naczelnym był Augustyn Świder^[5]. Pełnił on również funkcję redaktora wydania „Srebrnej księgi sokolstwa polskiego na Śląsku” opisującej historię oraz organizację Śląskiej Dzielnicy Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, która również wydana została w Bytomiu w 1920 roku^[6]. Za polską działalność wydawniczą oraz nawoływanie w niej do głosowania na Polskę w okresie plebiscytu został aresztowany przez władze niemieckie^[7].

3 maja 1921 wkroczył na czele oddziału powstańczego do Lipin, który rozbroił niemieckich żandarmów, internował niemieckich urzędników oraz obsadził urząd polskimi funkcjonariuszami^[8]. Został mianowany chorążym Wojsk Polskich i powołany do służby wojskowej przy 73 Pułku Piechoty w Katowicach. Zginął w bójce jaka odbyła się w nocy z 2 na 3 lutego 1923 w Katowicach.

W latach 2000 – 2008 były przyznawane nagrody jego imienia.

Działalność literacka

Augustyn Świder publikował głównie krótkie utwory – wiersze oraz opowiadania w czasopismach polskich wydawanych na Śląsku jak „Polak”, „Orędzie Sokole” oraz „Powstaniec”. W okresie II RP ukazały się dwa tomy jego wierszy: w 1920 roku „Z głębin duszy polskiej syna ziemi górnośląskiej. Wiersze i pieśni” oraz „Deklamacje na czas plebiscytowy”^[2]. Jego ważniejsze utwory poetyckie:

• „Sokół w więzieniu” (1920)
• „Skończone powstanie” (1921)
• „Jesień 1921” (1921)
• „Poległym cześć” (1921)
• „Nasz cel” (1921)
• „Szkoda” (1922)
• „*** [Kto nigdy…]” (1922)
• „Rżnij Walenty – Bóg się rodzi” (1922)

 

• „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, str. 553, hasło „Świder Augustyn”.
• hasło Świder Augustyn. W: Praca zbiorowa: „Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny” Tom II. Warszawa: PWN, 1984, s. 459. ISBN 8301015209.
• „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, str. 553, hasło „Świder Augustyn”.

„Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, str. 668, hasło „Związek Uchodźców Śląskich”.

Brał walny udział w posadowieniu Kopca Wyzwolenia.

Kopiec Wyzwolenia – Piekary Śląskie. Z naszego punktu widzenia najciekawszą częścią historii Kopca Wyzwolenia jest ten fragment, który mówi o zmianie lokalizacji z tej ulubionej przez Wawrzyńca  Hajdę na tę wyznaczoną na Kocich Górkach – w miejscu gdzie jest naturalne wzgórze o wyniosłości 333 m. n. p.m. To wzgórze jest świętym Wzgórzem Wiary Przyrodzonej – ma swoją tradycję od niepamiętnych czasów. Tu właśnie przysięgali Powstańcy Śląscy i tutaj odbywały się różne ważne wydarzenia.

Oto fragment z historii powstania kopca:

„…Wreszcie nadarzyła się okazja w 1932 roku, kiedy zbliżała się 250. rocznica wiktorii wiedeńskiej. Zawiązano w Piekarach kolejny komitet budowy Kopca. Miejsce jego usytuowania zaproponował zastępca starosty świętochłowickiego, Wiktor Polok, wskazując na tak zwane Kocie Górki. Właśnie w tym miejscu, na zachodnim krańcu Piekar Śląskich składali przysięgę żołnierską powstańcy śląscy przed wyruszeniem do walki.
Rozciągał się stamtąd widok na Piekary, Bytom i całą czarną śląską okolicę ze wzgórka o wysokości 333 metrów nad poziomem morza. Było to miejsce uświęcone tradycją. Tu musztrowali się młodzieńcy z piekarskiego „Sokoła”. Pomysł zaaprobowano i powołano kolejny komitet budowy Kopca. …”.

Jak widać o położeniu kopca w tym właśnie miejscu zadecydował Wiktor Polok.  Kim był Wiktor Polok? To Towarzystwo Sokół – to samo które sypie Kopiec w Niepołomicach, to samo które wiąże się z Wiciowcami, w którym uczestniczy Stanisław Pagaczewski, które jest splecione z postaciami takimi jak Augustyn Świder (uczestnik trzech Powstań Śląskich), Wojciech Korfanty a wreszcie Wincenty Witos, w którego rządzie Korfanty był  wicepremierem i doradcą Witosa. W uroczystych otwarciach kopców w Bytomiu – Piekarach Śląskich i w Niepołomicach uczestniczyli przedstawiciele Sokoła ze Śląska i Małopolski, a także Wiciowcy – między innymi: Solarz, Miłkowski i Niećko. Tacy ludzie jak Wojciech Korfanty, Wiktor Polok, Augustyn Świder (bliski przyjaciel Wiktora Poloka), Wawrzyniec Hajda – to wielcy Ślązacy  i wielcy Polacy, o których jakoś dzisiaj milczy Ruch Autonomii Śląska, czy Związek Górnośląski.

„…O Hajdzie wszak mówiono podówczas, że Polskę kochał nade wszystko, mimo własnej biedy, wielu tragedii życiowych, śmierci kolejnych dzieci, także pierwszej żony, a wreszcie niechęci, a nawet prześladowań ze strony władz pruskich. Sam zresztą pisał i  twierdził, co utrwalił Jasionowski: „Być narodowcem, czyli miłośnikiem swojego narodu, to znaczy więcej miłować powszechne dobro niż swoją wygodę, więcej miłować niż siebie samego, a to mogą tylko wspaniałomyślne serca, zwyczajny zaś ludzie uważają chleb i miły spokój za najwyższe dobro i cel życia…”

Hajda zmarł kilka miesięcy po owych szczęśliwych pierwszych miesiącach Niepodległej  to jest 27 marca 1923 roku.”

Tak się składa, że to oni i tacy jak oni podejmowali zawsze i w czasie Odrodzenia Polski i potem gdy była w potrzebnie , w czasie II Wojny, najbardziej radykalne działania tworząc oddziały powstańcze i partyzantkę – i niestety, jak Augustyn Świder (na ulicach Katowic), Ignacy Solarz czy Stanisław Miłkowski (w obozach koncentracyjnych III Rzeszy)– oddając życie dla ojczyzny.

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu – pierwsze na Górnym Śląsku gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” utworzone 13 października 1895 roku w Bytomiu.

Geneza

 Osobne artykuły: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” i Dzielnica Śląska Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

Pierwsze organizacje sokolskie tworzyły się na Śląsku już w XIX wieku. Idea tworzenia towarzystw gimnastycznych rozpowszechniła się wśród Polaków przychodząc z Czech. Pierwsze polskie gniazdo ruchu sokolskiego zostało założone 7 lutego 1867 we Lwowie. Natomiast pierwsze gniazdo „Sokoła” utworzone przez Polaków mieszkających na Dolnym Śląsku powstało 21 lipca 1894 roku we Wrocławiu. Prezesem zarządu organizacji był Marian Hubiński.

Historia

W dniu 13 października 1895 roku w Bytomiu powstało pierwsze górnośląskie gniazdo „Sokoła”, Założył je robotnik Józef Tucholski. W skład pierwszego Wydziału wchodzili druhowie: Stykowski – prezes ; Kwiatkowski – sekretarz; Pietrzykowski – skarbnik: Tucholski – naczelnik: Kramer – zastępca naczelnika i przodownik^[1]. Kolejnym prezesem został późniejszy poseł do parlamentu w Berlinie Paweł Dąbek. Już w 1896 roku 20. górnośląskich „Sokołów” oraz 30 wrocławskich z Dolnego Śląska wzięło udział w pierwszym tzw. wszechsokolskim zlocie w Krakowie, na który przyjechały wszystkie aktywne polskie organizacje sokolskie. Organizacje sokolskie na Śląsku od początku stały się obiektem prześladowań niemieckiej policji. Członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Katowicach, którzy we wrześniu 1896 na zaproszenie kolegów udali się do Bytomia zostali aresztowani w pociągu, po którym wytoczono im proces sądowy ponieważ jadący z nimi niemieccy pasażerowie poczuli się urażeni ich organizacyjnym strojem^[2].

W 1920 roku bytomski okręg TGS liczył 2077 członków w 18 gniazdach regionalnych w tym w samym Bytomiu było ich 205.^[3] W latach 1920-1921 w Bytomiu Sokół wydawał również własne pismo „Orędzie Sokole”, którego redaktorem naczelnym był Augustyn Świder^[4].

Rozwój organizacji przerwał w 1939 roku wybuch II wojny światowej. W okresie powojennym nie została reaktywowana ponieważ członkowie oraz sama idea towarzystwa była prześladowana przez władze komunistyczne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Organizacja

• Okręg bytomski towarzystwa pod kierownictwem Józefa Kałdonka. Podlegało mu 18 lokalnych gniazd, w skład których wchodziło w sumie 2077 członków.

• Dzielnica Śląska Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”

 „Srebrna księga Sokolstwa Polskiego na Śląsku”, s. 24 rozdział. „Z dziejów Sokolstwa Polskiego na Śląsku”, nakł. Wydziału Dzielnicy Śląskiej ; drukiem „Katolika” Bytom 1920.

• „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 562, hasło „Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” – dzielnica Śląska”.
• „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 360, hasło „Orędzie Sokole”.
• „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 562, hasło „Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” – dzielnica Śląska”.