Wielcy Polacy – Jacek Rafał Karpiński, ps. Mały Jacek (pseudonim powstańczy), (1927 – 2010)

Opublikowano przez

Jacek_Karpiński„Jacek Karpiński, którego losy przedstawiamy, był w swojej dziedzinie – informatyce – postacią niezwykłą. Tworzone przezeń nowatorskie systemy komputerowe mogły otworzyć przed polską gospodarką możliwość udziału w najważniejszym wyścigu technologicznym ostatniego półwiecza. Mogły przynieść przełom i ekonomiczny, i społeczny. Peerel okazał się jednak na to odporny. Sposób, w jaki potraktowano Karpińskiego, objawił paranoiczne oblicze systemu, w którym tylko odrzucenie kogoś takiego mogło obronić interesy nomenklatury…” więcej: (http://magazyn.o.pl/2012/lukasz-bertram-takiego-komputera-nie-ma-jacek-karpinski-karta/)”…

 

akat-1-karpinski-oronsko-2012-04-11-427x600

Jacek Rafał Karpiński, ps. Mały Jacek (pseudonim powstańczy), (ur. 9 kwietnia 1927 w Turynie, zm. 21 lutego 2010 we Wrocławiu[1]) – polski inżynier elektronik i informatyk, żołnierz Szarych Szeregów w Batalionie Zośka, uczestnik powstania warszawskiego, trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych. Projektant minikomputera K-202. Jeden z założycieli Polskiego Towarzystwa Informatycznego i wiceprezes jego pierwszego Zarządu Głównego[2]. Był synem Adama Karpińskiego[3] i Wandy Czarnockiej-Karpińskiej.

W czasie okupacji brał udział w konspiracyjnych formacjach harcerskich, początkowo w małym sabotażu, potem w Grupach Szturmowych, wreszcie razem z Krzysztofem Kamilem Baczyńskim w plutonie „Alek”, później „SAD” Batalionu Zośka. Uczestniczył w akcjach „Sieczychy”, pod Celestynowem, Urlami.

Ciężko ranny – postrzał w kręgosłup – drugiego dnia powstania warszawskiego w czasie przedzierania się z transportem broni z dolnego Mokotowa na plac Zawiszy. Sparaliżowany, po kapitulacji powstania został ewakuowany z miasta. Przeżył dzięki lekarzom, którzy wystawili mu lipną kartę choroby, a następnie przewieźli do Pruszkowa. Odzyskał władzę w nogach i – jak sam mówił – uczył się chodzić przemierzając górskie szlaki w okolicach Zakopanego, ale do końca życia utykał. Z Zakopanego trafił do Radomska, gdzie zdał maturę na samych piątkach.

Prace konstrukcyjne

Po rehabilitacji, od 1946 studiował na Politechnice Łódzkiej, potem Warszawskiej. Dyplom mgr inż. uzyskał w marcu 1951. Prześladowany za działalność w AK i udział w powstaniu. W latach 1951 – 1954 pracował jako starszy konstruktor w ZWUE T-12 na Żeraniu w Warszawie, skonstruował nadajnik 2 kW NPK-2. Od 1955 był adiunktem w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN. Brał udział w konstrukcji pierwszych aparatów USG.

AAH i AKAT-1

Information icon.svg Osobny artykuł: AKAT-1.

W 1957 w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN skonstruował maszynę AAH wg pomysłu Józefa Lityńskiego z Państwowego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego. AAH było opartą na 650 lampach maszyną do długoterminowych prognoz pogody, na podstawie analizy harmonicznych Fouriera. W 1959 powstał AKAT-1 – pierwszy na świecie tranzystorowy analizator równań różniczkowych. Rok później, jako jeden z 6 nagrodzonych, zwyciężył w ogólnoświatowym konkursie młodych talentów techniki organizowanym przez UNESCO. W nagrodę przebywał w latach 1961/1962 w USA, studiując m.in. na Harvardzie i Massachusetts Institute of Technology. Mimo propozycji kariery akademickiej nie zdecydował się pozostać za oceanem.

Jego wyjazdy były współfinansowane przez wywiad gospodarczy, którego tajnym źródłem osobowym o pseudonimie Jacek był w latach sześćdziesiątych. Kontakty ze służbami specjalnymi PRL, o różnym natężeniu i temperaturze utrzymywał do wyjazdu z Polski w początku lat osiemdziesiątych[4].

Perceptron

Po powrocie do kraju, w Pracowni Sztucznej Inteligencji w Instytucie Automatyki PAN, skonstruował perceptron, uczącą się maszynę, która rozpoznawała otoczenie przy użyciu kamery. Była to sieć neuronowa oparta na 2 tysiącach tranzystorów. Była to wówczas druga taka konstrukcja na świecie.

KAR-65

Information icon.svg Osobny artykuł: KAR-65.

Oldpolishpc

KAR-65 w warszawskim Muzeum Techniki

Minikomputer K-202 z peryferiami, w warszawskim Muzeum Techniki

Po przejściu do Instytutu Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego, w ciągu 3 lat skonstruował skaner do analizy fotografii zderzeń cząstek elementarnych, wspomagany przez komputer KAR-65. Pracował on z szybkością 100 tysięcy operacji na sekundę, przy czym był 30-krotnie tańszy niż 2 razy wolniejsze ówczesne komputery Odra. KAR-65 dokonywał 100 tys. operacji zmiennoprzecinkowych, był asynchroniczny, nie posiadał zegara. Sterowało nim 5 układów automatów skończonych. Komputer ten działał do połowy lat 80 XX wieku. W zespole Karpińskiego pracowali także Tadeusz Kupniewski, Andrzej Wołowski i Diana Wierzbicka.

K-202

Information icon.svg Osobny artykuł: K-202.

W latach 1970-1973 zaprojektował pierwszy w kraju minikomputer – K-202, na układach scalonych małej i średniej skali integracji. Jednostka centralna wyposażona była w pamięć stałą i operacyjną, które można było rozszerzać. Mimo początkowego zainteresowania projekt został odrzucony przez peerelowską administrację.

Ostatecznie jego produkcję rozpoczęto, ale sfinansowano z funduszy brytyjskich i na zamówienia Data-Loop i MB Metals. Prototyp powstał w ciągu roku wraz z oprogramowaniem stworzonym przez zespół, w którym obok Karpińskiego pracowali: Elżbieta Jezierska, Andrzej Ziemkiewicz, Zbysław Szwaj, Teresa Pajkowska, Krzysztof Jarosławski.

K-202 pracował z szybkością miliona operacji na sekundę (szybciej niż komputery osobiste 10 lat później). Zastosowano w nim nowatorskie na skalę krajową rozwiązanie powiększania pamięci poprzez adresowanie stronicowe, opracowane w Wielkiej Brytanii i USA na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych[5][6][7]. Budowa modułowa pozwalała na łączenie komputera, zewnętrznymi kablami, z podzespołami pamięci w zestawy. K-202 jako jednostka centralna mógł obsługiwać 64 moduły, adresując do każdego z nich 64k słów (słowo miało 2 bajty długości). Dzięki temu, teoretycznie, miał do dyspozycji 8 MB pamięci[8]. W praktyce, ze względu na zbyt duży koszt produkcji, pracowały w zestawach najwyżej po kilka sztuk. Łącznie powstało 30 egzemplarzy, 15 wyeksportowano do Wlk. Brytanii, 4 zakupiło MSW, pozostałe – inne instytucje w kraju, m.in. MSZ, Dowództwo Marynarki Wojennej, Huta Lenina, Biuro Projektów BIPROMASZ – Poznań, Biuro Projektów BISTYP – Warszawa, Uniwersytet Warszawski, Politechnika Gdańska i Politechnika Krakowska. Jeden egzemplarz trafił do CERN-u. W latach 1976-1986, w Zakładach Systemów Mikrokomputerowych MERA w Warszawie, produkowano mikrokomputer MERA-400 zgodny funkcjonalnie w 99% z mikrokomputerem K-202.

Wiele z jego wynalazków i urządzeń (AKAT-1, Perceptron, KAR-65, K-202) znajduje się obecnie w Muzeum Techniki w Warszawie.

Szykany i emigracja

Mimo sukcesów konstrukcyjnych Karpiński był cały czas szykanowany przez różne instytucje. Kierowanie produkcją K-202 powierzono mu jedynie z powodu nacisków Brytyjczyków. Ostatecznie został odsunięty od kierowania Zakładem Mikrokomputerów przy przedsiębiorstwie MERA, gdzie powstawały K-202. Produkcję samego mikrokomputera zarzucono, mimo że na taśmach czekało 200 niedokończonych egzemplarzy. Po odejściu Karpińskiego, stworzony przez niego zespół rozwinął konstrukcję i poprawił niedoskonałości K-202, udoskonalona wersja była produkowana następnie pod nazwą MERA-400[9].

Konstruktorowi odmawiano wyjazdu za granicę. W 1978 Karpiński wyjechał na Warmię, gdzie pod Olsztynem (w Dąbrówce Wielkiej) zajął się hodowlą drobiu i trzody chlewnej. W 1981 władze nie zgodziły się na objęcie przez niego stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa MERA, ani Instytutu Maszyn Matematycznych.

Ostatecznie Karpiński wyemigrował do Szwajcarii, gdzie zaczął pracować dla Kudelskiego, znanego producenta profesjonalnych magnetofonów Nagra. W późniejszym okresie stworzył m.in. robota sterowanego głosem oraz Pen-Readera – skaner wraz z oprogramowaniem do wczytywania i czytania tekstu po jednej linijce.

Powrót

Grób Karpińskiego na Cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie

Po powrocie do kraju w 1990 zamieszkał w Warszawie, w swoim domu z rodziną córki. W 2003 roku przeniósł się do Wrocławia. Był m.in. doradcą ds. informatyki ministrów Leszka Balcerowicza i Andrzeja Olechowskiego. Próbował bez powodzenia wdrożyć w Polsce produkcję pen-readera oraz kas fiskalnych. Cierpiał z powodu problemów finansowych, częściowo wynikających z pułapek ekonomicznych, w jakie wpadł, próbując wprowadzać swoje wynalazki do produkcji. Ostatecznie dorabiał projektując witryny internetowe[3].

Odznaczenia

  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie, 2010[10]
  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 2009[11]
  • Krzyż Walecznych – trzykrotnie

Przypisy

  1. guu, Zmarł Jacek Karpiński, elektroniczne wydanie „Rzeczpospolitej”, 21 lutego 2010, dostępne w Internecie, [dostęp 2010-02-21]
  2. Biuletyn PTI, nr 1 z 1981 r., dostępne w Internecie [dostęp 201002-24]
  3. Piotr Lipiński: Polski Bill Gates i świnie. 2009-04-21. [dostęp 2010-02-25].
  4. Adam Kochajkiewicz. Działania służb specjalnych Polski Ludowej wobec inżyniera Jacka Karpińskiego w latach 1950–1990. „Przegląd archiwalny instytutu pamięci narodowej”. 5 (Warszawa), s. 247-296, 2012.
  5. T. Kilburn, D. B. G. Edwards, M. J. Lanigan, F. H. Sumner. One-level storage system. „IRE Trans. Elect. Computers”, 1962.
  6. John Fotheringham. Dynamic storage allocation in the Atlas computer, including an automatic use of a backing store. „Communications of the ACM”. 4 (10), October 1961.,
  7. Peter J. Denning: Before Memory was Virtual. w In the Beginning: Recollections of Software Pioneers, edited by Robert Glass. IEEE Press, 1997.
  8. Wywiad z Jackiem Karpińskim dla dwutygodnika CRN Polska [1]
  9. Jak powstawało K-202
  10. Order dla genialnego konstruktora Jacka Karpińskiego. prezydent.pl, 26 lutego 2010.
  11. M.P. z 2009 r. Nr 30, poz. 441 – pkt 10.

Linki zewnętrzne

  • Inwazja minikomputerów – artykuł Ignacego Rutkiewicza [dostęp 24.05.2008]
  • Polski Bill Gates żyje w biedzie – artykuł Jacka Konikowskiego [dostęp 24.05.2008]
  • Przemysław Kucharczak, Zniszczyć konstruktora, Prasa polska: Gość Niedzielny, onet.pl/16.10.2008 11:08
  • „Co się stało z polskim Billem Gatesem?” – reportaż TVP
  • Polski Bill Gates i świnie – Gazeta Wyborcza (dostęp 16.3.2010)
  • Witold Iwańczak: Genialny wynalazca, Niedziela [dostęp 19.03.2010]
  • Muzeum Powstania Warszawskiego. Powstańcze biogramy – Jacek Karpiński
  • Łukasz Bertram, Takiego komputera nie ma. Artykuł na Polskim Portalu Kultury (dostęp 21 lutego 2013)

1280px-Jacek_Karpiński_grób

Podziel się!