Cisy polskie oraz kilka starych drzew z mojej okolicy

Opublikowano przez

Cisy  polskie oraz kilka starych drzew z mojej okolicy

którym nadamy imiona w majowym obrzędzie.

ze strony WWW:http://drzewa.net


Cisy ( Taxus baccata L. )

Jeśliby kto, wszedłszy w las, drzewa które znajdują się być wielkiej ceny, jak Cis, albo im podobne, podrąbał tedy może być przez pana albo dziedzica pojman, a na rękojemstwo tym, którzy oń prosić będą, ma być dan.

Cis pospolity występuje w prawie całej Europie jako drzewo lub krzew. Zwykle drzewo to osiąga 10 – 18 m wysokości (maksymalnie do 20 m) i około 50 cm średnicy. Pień pokryty jest cienką korą, barwy od czerwonej do brunatno szarej, z wiekiem kora odpada dużymi łuskami, igły miękkie, zaostrzone, ciemnozielone, spodem jaśniejsze opadają po 6-8 latach. Kora posiada przewody żywiczne natomiast brak żywicy w drewnie. Cis pospolity wolno rośnie, lecz żyje długo nawet ponad 1000 lat. Najczęściej spotykany jest w Karpatach w lasach mieszanych w których dominuje buk, na skalistych zboczach, głównie w miejscach zasobnych w wapń, na wysokości 300 – 1000 m n.p.m.

Jest drzewem dwupiennym tj. mającym kwiaty jednopłciowe występujące na oddzielnych osobnikach – męskich i żeńskich. Kwiaty męskie pojedyncze lub w niewielkich kłosach, kwiaty żeńskie rozmieszczone pojedynczo. Kwitnie w kwietniu, maju. Owoce okryte czerwoną osnówką na osobnikach żeńskich dojrzewają jesienią. Osnówka przyczynia się do roznoszenia nasion przez ptaki.Osnówka to mięsiste zgrubienie owocowe rozwijające się wokół nasion. Czerwona, mięsista, osnówka o słodkim smaku, jaką posiada cis jest jadalna, pozostałe jego części kora, igły i gałązki cisa włącznie z nasionami są trujące zawierają diterpeny i alkaloidy efedrynę, taksynę. Mieszanina alkaloidów i diterpenów czyni z cisa roślinę silnie trującą. Cis amerykański jest wykorzystywany do otrzymania półproduktów do syntezy taxolu – środka o działaniu przeciwnowotworowym.

Daje drewno twarde, sprężyste, ciężkie o twardzieli wiśniowo brązowej odporne na gnicie – zwane „staropolskim żelazem”.

Od dawna bardzo cenione było używane do wyrobu broni – łuków i kusz oraz mebli w skutek tego został cis prawie całkowicie wytępiony. W przeszłości był znacznie pospolitszym drzewem niż obecnie, lecz w ciągu ostatnich 500 – 700 lat jego liczebność uległa zmniejszeniu na skutek nadmiernego pozyskiwania. W polskich lasach cis jest gatunkiem bardzo rzadkim, a jego większe skupienia chronione są w rezerwatach. Ochrona gatunkowa cisa trwa od… 1423 r., kiedy to król Władysław Jagiełło w Statucie Wareckim zakazał niszczenia cisa w lasach.

„Jeśliby kto, wszedłszy w las, drzewa które znajdują się być wielkiej ceny, jak Cis, albo im podobne, podrąbał tedy może być przez pana albo dziedzica pojman, a na rękojemstwo tym, którzy oń prosić będą, ma być dan.”

– taka jest treść Zarządzenia Króla Jagiełły z 1423 r dotyczącego ochrony cisa (wg www.wierzchlas.las.pl)

Obecnie gatunek ten jest pod ochroną w większości krajów europejskich. W Polsce nieprzerwanie od 1934 r cis znajduje się pod ścisłą ochroną gatunkową.

Największe skupienia cisa w Europie to:

  • Wielka Fatra- około 160 000 sztuk na Słowacji,
  • Las Bakoński- około 45 000 sztuk na Węgrzech,
  • Kniaźdwór pod Kołomyją- około 35 000 sztuk na Ukrainie.

W Polsce największe skupiska to:

  • Rezerwat Cisów Staropolskich we Wierzchlesie im. Leona Wyczółkowskiego – największe skupisko cisów na stanowisku naturalnym w Europie,
  • Rezerwat w Jasieńcu koło Radomska,
  • Rezerwat w nadleśnictwie Bardo Śląskie,
  • Rezerwat w nadleśnictwie Czarne Człuchowskie koło Szczecinka,

Największe i najstarsze cisy w Polsce:

  • Henryków Lubański ,woj.dolnośląskie – wiek-1250 lat, obwód 512 cm (najstarsze drzewo w Polsce ),
  • Bystrzyca, woj. dolnośląskie, – wiek- 782 lat, obwód 384 cm,
  • Henryków, woj. dolnośląskie, – wiek- 720 lat, obwód 316 cm,
  • Harbutowice, woj. małopolskie, – wiek- 667 lat, obwód 282 cm.

Cis Raciborskiego

W Beskidzie Makowskim w Harbutowicach na północno – zachodnim stoku Babicy rosną cisy jedne z najstarszych drzew w Polsce. Charakter obecnych lasów dalece odbiega od pierwotnego. Prastarą puszczę zastąpiły tu lasy gospodarcze, najczęściej mieszane, ze świerkiem, sosną i modrzewiem. Dawniej rosły tu również cisy, które można jeszcze oglądać niestety już jako pojedyncze drzewa w przysiółkach o nazwach: Batorówka, Kozakówka i Szczerbakówka. Najbardziej wartościowe dwa okazy cisów, stanowiące parę, rosną przy czarnym szlaku prowadzącym z Harbutowic Ruskówki przez Podlesie na Bieńkowską Górę w paśmie Babicy. Cisy rosnące w gospodarstwie państwa Golonków w przysiółku Chodników noszą nazwę cisów Raciborskiego. Nazwę swą zawdzięczają swojemu odkrywcy Marianowi Raciborskiemu ( 1863 -1917 r ), który jako pierwszy w Polsce, współdziałając z Towarzystwem Przyrodniczym im.M.Kopernika w Krakowie, od roku 1900 propagował ideę ochrony od zagłady pomników flory ojczystej. W 1910 r ogłosił on pracę pt.”Ochrony godne drzewa i zbiorowiska roślin”. Był to zaczątek przyszłych spisów drzew pomników przyrody. Prawną ochronę Cisów Raciborskiego ustanowiły ówczesne władze wojewódzkie w 1934 r., a wszystkie cisy rosnące w Harbutowicach są pod ochroną na mocy aktu wydanego przez Prezydium Woj.Rady Narodowej w Krakowie z 1954 r. Wiek drzew jest różnie określany przez poszczególnych autorów. W niektórych przewodnikach podaje się, że wiek osobnika starszego wynosi 2000 lat, a młodszego 1000 lat, inni podają wiek 1200 i 1000 lat, zaś wg prof.Cezarego Pacyniaka wiek starszego cisa określono w 1992 r przy pomocy świdra Presslera na 667 lat. Za najstarszego drzewo polskie uznał On cisa z Henrykowa Lubańskiego, którego wiek określił na 1250 lat
Niewątpliwie jednak drzewa w Harbutowicach znajdują się w grupie pięciu najstarszych drzew w Polsce.

Przetrwały różne koleje losów m.in.pożar osiedla w 1961 r, po którym ocalało jedynie gospodarstwo p.Golonków wraz z cisami Drzewa te były poddawane zabiegom konserwatorskim w 1958 r okaz żeński został wypełniony betonową plombą, a w 1994 r usunięto to wypełnienie oraz zmurszałe warstwy drewna osuszono ubytek i wprowadzono grzyba (Trichoderma), który utrudnia rozwój innym patogenicznym grzybom. Ostatnio poprawiono warunki bytowania cisów poprzez modernizację sąsiadujących obiektów gospodarczych i ogrodzenie drzew.

Cisy Staropolskie – Wierzchlas

Skupiska cisów można też spotkać m.in. w rezerwatach:

„CISY STAROPOLSKIE” im. Leona Wyczółkowskiego w Wierzchlesie w Borach Tucholskich.

Rezerwat „Cisy Staropolskie” i im. Leona Wyczółkowskiego jest najstarszym rezerwatem w Polsce i jeden z najstarszych w Europie. W roku 2000 mija 173 lat od chwili jego założenia. Już w roku 1827 istniała surowa ochrona uroczyska „Ziesbusch” w nadleśnictwie Wierzchlas, mająca na celu zachowanie i niedopuszczenie do wyginięcia tak cennego i rzadkiego drzewa, jakim był cis.. W 1841r. nadleśniczy Herman Bock dokonał spisu ponad 5500 cisów .Utworzenie rezerwatu odegrało swoją rolę, ponieważ największe skupienie cisa w Polsce zostało uratowane i przetrwało do czasów obecnych.

Nie tylko cisy rosną w Wierzchlasie – tu klon jawor

Od 1956r objęto ochrona ścisłą 36,7 ha m.in. stanowiska cisów.

„CISY NAD CZERSKą STRUGą”-Bory Tucholskie. Utworzony 26.03.1982r na pow. 17,19 ha jako leśny rezerwat przyrody – obejmuje stanowiska cisa pospolitego, pochodne z samosiewów i nasadzeń z XIX wieku.

REZERWAT W ŚWIĘTOKRZYSKIM WE WSI CISY. Na terenie Cisowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego w powiecie Kieleckim jest leśny rezerwat �Cisów im.prof. Zygmunta Czubińskiego�.

CISY W HUCIE STAREJ. w Hucie Szklanej (gmina Koziegłowy), pow. 2,07 ha. Utworzony w 1957 dla zachowania naturalnego stanowiska cisa pospolitego w liczbie 80 szt. i wieku ok.90 lat w przystrumykowym łęgu jesionowo-olchowym o charakterze podgórskim.

CISY W ŁEBKACH w Łebki (gmina Herby), pow. 23,65 ha. Utworzony w 1957 dla zachowania naturalnego stanowiska cisa pospolitego w przystrumykowym łęgu olchowym.

CISY NAD LISWARTĽ w Łęgu (gmina Herby), pow. 20,77 ha. Utworzony w 1957 roku dla ochrony naturalnego stanowiska cisa pospolitego.

Cis w Henrykowie

„CISY W NOWEJ WSI”. Rezerwat (2.18ha) jest pozostałością masowo niegdyś występujących zespołów cisa pospolitego w Beskidzie Niskim. Ustawiono go na zachodnim zboczu góry Cergowej (gm.Dukla) na wys. 430-470 m n.p.m w lesie bukowo-jodłowym z domieszką jaworu,dębu i grabu, rośnie tu 44 szt cisa pospolitego głównie w formie drzewiastej.

„CISY W MALINÓWCE” Rezerwat utworzono dla ochrony stanowisk cisa w formie drzewiastej i krzewiastej (ponad 1 tyś. sztuk maksymalna wysokość-18m) rosnącego w zróżnicowanym wiekowo i gatunkowo lesie wyżynnym z przewagą jodły i sosny (przeciętny wiek 90-123 lata) na pofałdowanym wzniesieniu pomiędzy dolinami Wisłoka i Stobnicy.Las jest własnością rolników ze wsi Malinówka (gm.Haczów).

MAGURSKI PARK NARODOWY. Utworzony w 1995, w Beskidzie Niskim, na pograniczu województwa podkarpackiego i małopolskiego (97%) i Powierzchnia 19 962 ha. Siedziba dyrekcji znajduje się we wsi Krempna. Wśród licznych gatunków chronionych jest m.in. cis.

Rezerwat Wadernik – Góra Cegrowa koło Mszany

„ZADNI GAJ” w Cisownicy w gm.Goleszów pow.Cieszyn. pow. 5,77 ha. Utworzony w 1957 dla zachowania naturalnych stanowisk cisa w drzewostanie świerkowym z domieszką drzew liściastych.Występuje tam cis w środowisku naturalnym.

„CHOCZEWSKIE CISY”, Na północny-wschód od Sasina wsi w województwie pomorskim na Wysoczyźnie Żarnowieckiej znajduje się od 1962 częściowy rezerwat leśny o powierzchni 9,2 ha, ze stanowiskiem cisa w lesie mieszanym.

W PUSZCZY DRAWSKIEJ jest kilka skupień cisów. Największe z nich, koło Głuska, to około 80 drzew jakie rozsiały się spontanicznie. Po kilka drzew rośnie też w lasach nadleśnictw: Drawno i Wygon.

PRZEDBORSKI PARK KRAJOBRAZOWY, utworzony w 1988, na pograniczu województw łódzkiego i świętokrzyskiego (nieopodal Przedborza).

Cisy jako drzewa i krzewy ozdobne spotykamy coraz częściej w otoczeniu naszych domów.Tworzy wiele ozdobnych odmian sadzonych w parkach i ogrodach.

Cisy występują na ogół w formie krzewiastej choć spotykane są również formy drzewiaste. Znane z powolnego wzrostu i długowieczności. Odmiany tego gatunku odznaczają się dużą wytrzymałością na mrozy. Bardzo dobrze znoszą strzyżenie i doskonale się zagęszczają. Najlepiej ciąć wiosną zanim krzew rozpocznie wzrost i (lub) w sierpniu tuż po jego zakończeniu. Występują w wielu odmianach o zróżnicowanych pokrojach od płożących do kolumnowych. Dekoracyjność cisów wynika również z obecności na osobnikach żeńskich barwnych osnówek. Cisy to rośliny zimozielone o szerokiej gamie barwy igieł – od ciemnozielonych do żółtych. Należą do najbardziej cienioznośnych i cieniolubnych roślin. System korzeniowy jest zwarty i dlatego przesadzanie z odpowiednio dużą bryłą korzeniową przynosi na ogół dobre rezultaty. Są odporne na zanieczyszczenia powietrza.

Również na mojej działce letniskowej nie mogło zabraknąć cisów, wśród 6 osobników – 4 to potomkowie pary cisów Raciborskiego, dwa z nich mają już kilkanaście lat.

Opracował: Jerzy Kaleta (http://jkjuka.republika.pl/)
na podstawie:
Broszury: Cisy Raciborskiego w Harbutowicach wyd.Wydz.Ochr.Środ.UW w Krakowie, oraz z wykorzystaniem materiałów zawartych na stronach internetowych m.in.

http://encyklopedia.pwn.pl/13455_1.html – dane encyklopedyczne cis
republika.pl/fitoterapia/ziele23.htm – cis jako ziele
www.karpatka.gal.pl/rosl/cisht.htm -Cis pospolity
www.karpatka.gal.pl/rezerwat/cisya.htm -Cisy na górze Jawor
www.karpatka.gal.pl/rezerwat/cisyb.htm – Cisy w Nowej Wsi”
www.karpatka.gal.pl/rezerwat/cisyc.htm – Cisy w Malinówce
www.karpatka.gal.pl/rezerwat/kretowki.htm – Cisy w Kretówce
www.wierzchlas.las.pl/ – Cisy staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego w Wierzchlesie
republika.pl/foto_przyroda_miejsca/cisy/cisy.htm -Wierzchlas koło Chojnic i Tucholi
lkp.org.pl/dpn/taxus.html – Cisy w Puszczy Drawskiej
www.itd.poznan.pl/VADCUM/Cis.htm – Użytkowe gatunki drewna
www.grzyby.pl/rosliny/gatunki/Taxus_baccata.htm – m.in. zdjęcie osnówki
www.polros.bmp.net.pl/taxus.html – oferta cisów ozdobnych
republika.pl/dwojka/htm/iglaste/cisy.htm – odmiany cisów ozdobnych
www.pro-info.com.pl/iglaki/cis.htm – iglaki
iglaki.agrosan.pl/taxbac.htm – odmiany cisów ogrodowych

Stare i święte drzewa w mojej najbliższej okolicy

Na początek święta wierzba z parku który oficjalnie nazywa się chyba Dominikański – jest skwerem raczej niż parkiem, leży tuż obok mojego domu na Prądniku Czerwonym nad potokiem Rozrywka. Rosną nad potokiem i bardzo stare wierzby, ale ta płacząca wierzba jest stosunkowo młoda, za to ma 6 pni. Posadzono ją na byłym stawie i z powodu podziemnych wód i promieniowań, z jednego ziarna wyszło 6 pni.  Po tym znaku dawniej rozpoznawano święte miejsca przepojone promieniowaniami – rodziły się na nich rombotowe – wielopniowe, pozrastane drzewa.

Święta wierzba w parku Dominikańskim, który ja nazywam Skwerem Zaczarowanej Dorożki, bo tu gdzieś mieszkał „zaczarowany dorożkarz” Jan Kaczara i ulica obok nazywa się Kaczary. Był tu staw i jest jeszcze budynek starego młyna, który ma być remontowany.

Ta sama wierzba

To już naprawdę stara wierzba nad potokiem w tym samym parku – ma 320 cm obwodu, ale zachował się tylko jeden rosnący konar. Jest bezimienna.

Wierzba ze Skweru Zaczarowanej Dorożki znad potoku Rozrywka – kwitnie

Kolejna potężna wierzba nad potokiem Rozrywka w odległej części, blisko Batowic, za wiaduktem.

Inne ujęcie tej samej wierzby

I jeszcze raz



Potężny Brzost – 380 cm (bardzo zniszczony – tylko dwa konary), nad potokiem Rozrywka – tzw Stary Park i Dom Dziecka, koło kościoła Jana Chrzciciela

Jesion 380 cm

Robinia akacjowa 320 cm – Ogród Domu Dziecka nad potokiem Rozrywka

Grochodrzew – Robinia akacjowa 300 cm – mur przy kościele Jana Chrzciciela – dostanie na imię Sambor – 2 maja, w Dniu Święta Drzew

Grochodrzew Sambor z Czerwonego Prądnika – konary


A to już ulica Przeskok na krakowskim Łobzowie, Ogród Łobzów ostatnia część posiadłości rodziny Sułkowskich (dzisiaj Uznańskich) – do tej posesji przylegał mój dom i ogród (pierwszą żoną Władysława Białczyńskiego była Magdalena Sułkowska, a działka stanowiła jej posag, mój dziadek zbudował na działce dom) – to wszystko nad Młynówką – Tutaj rośnie stary jak świat dąb pomnik przyrody – a na zdjęciu Dom Uznańskich i stara wierzba płacząca ponad 300 cm w obwodzie. Pod te bloki z tyłu zburzono mój dom i wywłaszczono nas z działki z ogrodem i polem – naprawdę dużej. Blok zasłonięty wierzbą stoi na naszej działce.

Ślad po domu na zabytkowym murze


Zabytkowy Mur Ogrodu Łobzów  – dzięki któremu udało się obronić dom i całe gospodarstwo przed planem wyburzenia przez komuchów – pod osiedle które stoi obok. Na zdjęciu widać dosyć stary cis.

Sułkowscy byli królewskimi ogrodnikami – od czasów Kazimierza Wielkiego, za ich murem stoi Zamek – letnia rezydencja króla – oddzielała je rzeka Młynówka. Ta alejka to koryto rzeki, która dziś płynie podziemnym kanałem.

Dąb na Przeskoku


Dąb – który otrzyma 1 Maja w Dniu Święta Boru – po moim dziadku imię Władysław z Łobzowa

Park Podgórski, ten za Kościołem Św. Józefa, zbudowanym przez mojego dziadka Władysława – stara brzoza – 310 cm obwodu – brzoza dostanie imię po Babci – niestety niesłowiańskie – trudno – Józefina z Podgórza

Podziel się!