Od Stefara
Greckimi Drogami: [KRETA: CZY MINOJSKA PAPURA PRZETRWA?]
tedsnopSroua4aoiolc1c114zja0l510a78hWc571 it66g3:m 7c19u8r93 · Wielkim wydarzeniem 2025 roku w świecie archeologii Grecji stała się prezentacja – na Krecie- potężnego, minojskiego „sanktuarium”(funkcja jeszcze niepewna), w nietypowej formie kolistego „labiryntu”. To nowe stanowisko na wzgórzu Papoura (wymowa Papura, Παπούρα; oczywiście nie znamy nazwy minojskiej) prestiżowe amerykańskie czasopismo Archaeology okrzyknęło niedawno jednym z 10 najważniejszych odkryć archeologicznych na świecie za ubiegły rok (początek prac nastąpił w marcu 2024). Także w bieżącym roku odkryciu przyznano tzw. Nagrodę z Palmyry, bardzo prestiżowe wyróżnienie w świecie archeologii. Jak motywowano nagrody, to przełomowe wykopalisko zmienia naszą wiedzę o jednej z pierwszych cywilizacji Europy, o czym nieco więcej niżej. Obiekt robi wrażenie a datowany jest na tzw. okres średniominojski, około 2000-1700 lat przed naszą erą. Użytkowany był jeszcze kilkaset lat później.
Odsłonięta, monumentalna budowla jest jednym z lepiej zachowanych zabytków minojskich jakie znamy obecnie na Krecie. Nie jest jednak podobna do dobrze znanych pałaców z niedalekiego Knosos czy z Festos (Fajstos) na południu wyspy. [Edit] Trwają badania, media sugerują, że było to miejsce związane z rozmaitymi rytuałami Minojczyków, prawdopodobnie przyciągające mieszkańców z różnych regionów wyspy. Jak skomentował poniżej Pan prof. Krzysztof Nowicki, specjalista od archeologii Krety, na razie taka teza jest przedwczesna a funkcja była zapewne inna. Co ciekawe, na miejscu znaleziono mnóstwo kości zwierzęcych oraz naczyń. Nie mieszkali tu ludzie (przynajmniej obecnie nic na to nie wskazuje).
Zwraca uwagę kształt precyzyjnie zorientowanej budowli na planie koła, nawiązującego do symboliki solarnej, do cyklu czasu i pór roku, do rytmu życia ludzkiego, w pory te się wpisującego. Średnica obiektu (dawniej przynajmniej częściowo zadaszonego) to aż 48 metrów! – a całkowita powierzchnia to aż około 1800 metrów kwadratowych. Składa się on (jego ruiny) z ośmiu koncentrycznych pierścieni, wykonanych z kamienia. W poprzek biegną mury działowe, tworzące pomieszczenia. Ich układ jest skomplikowany, całość kojarzyć może się z labiryntem. Uważa się jednak, że nie mamy tu do czynienia z dobrze znanym z mitologii labiryntem Minotaura, acz tego typu odkrycia rzucają na mit nowe światło. Być może tego typu obiektów było na wyspie więcej. Pod ziemią Krety na archeologów czeka wciąż wiele.
Odkrycia dokonano przy okazji prac archeologicznych, związanych z rozpoczynającą się budową nowego, olbrzymiego i wywołującego wiele kontrowersji (temat na oddzielny post) lotniska Heraklionu (w rejonie miasteczka Kasteli). Otwarcie lotniska planowano na 2027 rok, choć obecnie nie wydaje się to wykonalne.
W świecie archeologii i miłośników historii Krety zawrzało, gdy okazało się, że mimo niezwykłego odkrycia planowano początkowo niwelację wzgórza oraz postawienie na ruinach infrastruktury związanej z przyszłym lotniskiem (radary itp.). Później, gdy sława miejsca zaczęła wędrować w świat, decyzję zmieniono, pragnąc zachować stanowisko. Radar zaplanowano obok ruin, co nadal wzbudziło protesty ze względu na antycypowane silne przekształcenie otoczenia. Niepewne też czy przy tego typu instalacjach, stanowisko byłoby w przyszłości dostępne dla entuzjastów historii: będzie to miejsce o znaczeniu strategicznym, w tym wojskowym.
Projektanci portu lotniczego argumentowali, że Papura to kluczowy punkt dla umiejscowienia potężnego radaru, obsługującego port lotniczy. Greckie Ministerstwo Kultury prezentowało opinie specjalistów, którzy przebadali pod kątem umieszczenia radaru dwieście innych punktów okolicy: umiejscowienie w drugim z najlepszych poza tym wzgórzem oznaczałoby przerwę w łączności między samolotami a radarem przez 24 sekundy.
Aktualnie władze kraju proponują więc dla Papury „kompromis”, który oznaczałby zachowanie samego stanowiska, ale postawienie radaru tuż obok, na tym samym wzgórzu. Tym samym ruiny stałyby się „niewygodnym sąsiadem” strategicznego obiektu, nie zostałaby też zachowana wartość krajobrazowa tego miejsca. Trudno też wyobrazić sobie tu wówczas kontemplację atmosfery tego miejsca, bez wątpienia bardzo ważnego dla Minojczyków. Za „kompromisem” opowiedziała się w tym roku również Centralna Rada Archeologiczna Grecji (ΚΑΣ), budząc ostry sprzeciw części środowiska.
Wielu archeologów domaga się pełnej ochrony i promocji tego nowo odkrytego skarbu wyspy (i całej Grecji), który może stać się jej nową, wielką atrakcją, dodatkowo z pięknym widokiem na całą okolicę. Domagają się także dalszych analiz i znalezienia nowej lokalizacji dla lotniskowych instalacji. Jako możliwą opcję zastępczą wskazuje się ustawienie dwóch radarów na dwóch różnych wzniesieniach, podobnie jak przy lotnisku w Atenach. Z pewnością to opcja droższa, zapewne oznaczałaby opóźnienie w oddaniu lotniska, zachowałaby jednak supercenny obiekt i jego przestrzeń dla kolejnych pokoleń.
W obronie wzgórza i jego ruin stanowczo wystąpiło – ze wsparciem wielu specjalistów z zagranicy- Stowarzyszenie Archeologów Greckich (ΣΕΑ). Wskazuje, że to dla ludzkości zabytek unikalny, który rzuca nowe światło na historię kultury minojskiej i powinien być zachowany wraz ze swoim otoczeniem. W październiku tego roku Stowarzyszenie złożyło protest w greckim Ministerstwie Kultury, powołując się, między innymi na konieczność ochrony otoczenia stanowisk archeologicznych poza nimi samymi i na konstytucyjny obowiązek państwa w kwestii ochrony dóbr kultury. Ponadto wskazuje na plany kontynuacji wykopalisk na wzgórzu, dla pełnego zrozumienia kontekstu zabytku, co stoi w konflikcie z pracami budowlanymi tuż obok. Za zachowaniem całości Papury w niezmienionym stanie opowiada się również Służba Archeologiczna Heraklionu (Εφορία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου), która prowadzi prace na wzniesieniu w trybie „fast track” i której pracownicy nie dalej jak wczoraj skarżyli się w portalu neakriti na ataki, które otrzymują ze środowiska zwolenników budowy. Kreteńscy archeolodzy argumentują też, że upór przy kontynuacji budowy na Papurze zajmuje już więcej czasu i jest bardziej kosztochłonny niż znalezienie planu B, który uratowałby zabytek i jego otoczenie. Wskazują, że apelowali o zastopowanie opcji radaru na wzgórzu już w sierpniu 2024 roku.
W obronie Papury wystąpiło też wielu mieszkańców Krety, którzy zebrali tysiące podpisów w petycjach, w tym roku stworzyli nawet w obronie wzgórza „żywy łańcuch” ludzi dookoła niego. Do głosów protestu przyłączyły się władze miejscowej gminy. Wójt (dimarchos) gminy Równiny Minoa oskarżył wręcz władze centralne o „konkretne interesy inwestycyjne”.
Spór trwa. W końcu roku wciąż nie wiemy czy zobaczymy w przyszłości Papurę tak, jaka była przed tysiącami lat. Przeforsowanie zabudowy wzgórza radarem i instalacjami tuż obok stanowiska pozostaje realne.
Osobiście, bo daję sobie prawo do wyrażenia własnego zdania jako gorący miłośnik Krety na przestrzeni niemal 30 lat, marzy mi się zachowanie Papury w niezmienionym kształcie. Miejsce to ma szanse stać się jednym z historycznych „diamentów” i jedną z wielkich atrakcji archeologicznych całej Grecji, pod warunkiem, że w miejscu tym wszyscy będą mieć warunki do jej podziwiania. Przyszły rok przyniesie więcej odpowiedzi.
W przygotowaniu tego tekstu skorzystałem z wielu artykułów i materiałów dostępnych w greckiej sieci (w tym na portalach Krety), także bardzo „świeżych”. Jest to próba kompilacji i analizy złożonego problemu, siłą rzeczy ograniczona możliwością przedstawienia zagadnienia w warunkach mediów społecznościowych.
Dziękuję za przeczytanie tak długiego tekstu.
Pozdrawiam, Tomasz Piotr Kozłowski
Photo Papury pochodzi z greckich mediów i z kanału Save Papoura, autor nieznany. Pełen widok po kliknięciu w zdjęcie.
źródło: https://www.facebook.com/photo?fbid=1359175289337376&set=a.525493626038884&locale=pl_PL
Dodatek z komentarzy:
Panie Tomku, z tą rytualną funkcją stanowiska Papoura musimy się obecnie wstrzymać. Do tej pory nie ma jednoznacznych znalezisk wskazujących na taką funkcję. Póki co, geneza stanowiska, jego położenie, lokalizacja pomiędzy różnymi terytoriami należącymi do różnych ośrodków wczesnopałacowych, plan budowli, jej rozbudowa i modyfikacja, i jeszcze kilka innych elementów, sugerują inną funkcję. W mediach jest sporo informacji nie odpowiadających rzeczywistości, trochę przekłamań i jak zwykle dużo fantazji. Tak to już jest z odkryciami, które są niezwykle istotne (i w początkowej fazie badań nieco trudne w interpretacji, tak jak Papoura Kastelli) i mogą napędzać widzów lub czytelników swoją „tajemniczością”, wyjaśnienie której wymaga jednak starannego opracowania. Prawie rok temu zostałem zapytany przez dziennikarkę Polityki o „tajemnice” Papoura. Starałem się wyjaśnić, że należy trochę poczekać przed „rzucaniem” fantastycznych hipotez, badania trwają, potrzeba rzetelnych i dokładnych informacji przed proponowaniem interpretacji. Chciałem jednocześnie zainteresować Panią redaktor innymi ciekawymi problemami archeologii Krety; ale niestety otrzymałem odpowiedź, że te „inne” rzeczy nie zainteresują czytelników. Co innego tajemniczy labirynt, Minotaur, składanie ofiar, obserwatorium astronomiczne, mapa nieba, etc. Tak więc mit Papoura dalej się rozwija ale fakty są zdecydowanie inne. Mam prawo wyrazić powyższą opinię ponieważ kilka miesięcy temu zostałem zaproszony na stanowisko przez Danae Kontopodi, odbyliśmy bardzo długą i ciekawą dyskusję, otrzymałem odpowiedzi na wiele pytań, ale również informacje o tym czego jeszcze nie wiemy, a co jest i będzie przedmiotem obecnych i przyszłych badań. Oczywiście, stanowisko jest szczególnie ważne i może stać się w przyszłości interesującym obiektem turystycznym (w chwili obecnej istotnie wstęp jest wzbroniony). Miejmy nadzieję, że wysiłki wielu osób, organizacji i instytucji uratują Papoure przed instalacją radarów, a te ostatnie zostaną przesunięte na jedno z sąsiednich wzgórz, choć i tam są ciekawe stanowiska archeologiczne. Ale warto spróbować pomimo dodatkowych kosztów, które spadną na budowę lotniska.