Jeszcze do niedawna najwcześniejsze informacje dotyczące wydobycia rud ołowiu w rejonie Olkusza i Bolesławia wskazywały, że wielowiekowa historia górnictwa tej rudy na ziemiach olkuskich miała swój początek w XIII wieku. Nowe światło na tę historią rzucają odkrycia pracowników Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, którzy za pomocą metod proweniencji izotopowej dowiedli, że do badanych ozdób ołowianych z wczesnej epoki żelaza (800-500 lat p.n.e.) wykorzystano olkuskie złoża siarczku ołowiu.

– Eksploatacja tych złóż była do tej pory potwierdzona w zapisach historycznych i danych geochemicznych dla średniowiecza oraz okresu rzymskiego. Uzyskane wyniki, cofające wykorzystanie miejscowych złóż w głąb I tysiąclecia przed naszą erą, stanowią jednocześnie najstarszy dowód wytopu jakiegokolwiek metalu z rud pozyskanych na ziemiach polskich. Mimo szerokiej znajomości odlewnictwa i kowalstwa sama ekstrakcja metali z rud, a więc hutnictwo nie było u nas dotąd potwierdzone. W całej epoce brązu, poprzedzającej wczesną epokę żelaza, na terenach dzisiejszej Polski bazowano wyłącznie na miedzi, cynie i ołowiu importowanych z Europy Południowej i Zachodniej. Mimo dość licznie już podejmowanych prób, do tej pory nie uzyskano dowodów geochemicznych na rzecz miejscowego wydobycia miedzi – wyjaśnia dr Karol Dzięgielewski z Instytutu Archeologii UJ.

– My tymczasem udowodniliśmy datowaną na I tysiąclecie przed naszą erą ekstrakcję ołowiu z olkuskich złóż galeny, co każe nam przy obecnym stanie badań stwierdzić, że wydobycie i hutnictwo rud metali na ziemiach polskich rozpoczęło się nie od miedzi, ale od ołowiu około VIII-VII wieku przed naszą erą – dodaje.

Ozdoby – między innymi zawieszka, naszyjnik i kółko, które stanowiło element diademu noszonego przez kobiety o wysokiej pozycji w społeczeństwie kultury łużyckiej – odnaleziono w Jankowicach i Świbiu.

Badania prowadzone przez naukowców mają być kontynuowane. Kolejnym celem będzie rekonstrukcja wzorców dystrybucji surowców do produkcji metalurgicznej.

Górnictwo to najprawdopodobniej najważniejszy aspekt historii Olkusza i okolic. W całym powiecie wielowiekową historię wydobycia upamiętniają muzea, rzeźby i wystawy. Nie brakuje też planów na nowe atrakcje.

Najbardziej wartymi uwagi obiektami są Podziemny Olkusz oraz Kopalnia Wiedzy o Cynku, czyli interaktywne muzea. Ciekawymi miejscami, które warto odwiedzić są także ekspozycje maszyn górniczych w Olkuszu i Bukownie. Chyba najbardziej nietypową atrakcją jest z kolei Srebrny Szlak Gwarków Olkuskich, czyli ścieżka edukacyjno-historyczna z osiemnastoma rzeźbami przedstawiającymi górników.

Nie sposób nie wspomnieć o wieżach szybowych. Na wjeździe do Olkusza od strony Śląska stoi „Chrobry”. Na razie nie ma planów na jego zagospodarowanie. Inaczej jest w przypadku znajdującej się w Bolesławiu „Dąbrówki”, która ma zostać rozebrana i przeniesiona na Pustynię Błędowską, gdzie zostanie ponownie złożona i zaadaptowana na wieżę widokową.