Matariki – Maoryski Pogański Nowy Rok na Nowej Zelandii i w Polinezji (siedem dni świąt od 20 do 26 czerwca)

Opublikowano przez

Matariki – Maoryski Pogański Nowy Rok na Nowej Zelandii i w Polinezji

In Māori culture, Matariki is the Pleiades star cluster and a celebration of its first rising in late June or early July. This marks the beginning of the new year in the Māori lunar calendar.

W kulturze Maorysów Matariki to gromada gwiazd Plejady i święto jej pierwszego wschodu pod koniec czerwca lub na początku lipca. To oznacza początek nowego roku w kalendarzu księżycowym Maorysów.

[CB (według kalendarza księżycowego). W kalendarzu słonecznym przypada ono między 20 a 26 czerwca, w tamtejszym Górowaniu Ciemności i trwa 7 dni. Jest zatem odwrotnością naszych Kupaliów które są świętem Górowania Jasności. To pozwala nam jasno sobie uzmysłowić łączność między słowiańską wiarą przyrody i maoryską, aborygeńską, masajską, inkaską, indiańską w Ameryce Północnej, eskimoską, syberyjską czy chińską, japońską, perską i hinduską (SANSKRYCKĄ). Warto zaznaczyć że jest to okres zimowy na Południowej Półkuli, a więc jest to naprawdę święto głęboko związane z obserwacją gwiazd , gwiezdnym i księżycowym kalendarzem oraz cyklem rolniczym i przyrodniczym na Ziemi. Wyznacza je wzejście Słońca w dzień kiedy Matariki ukazują się ponownie na niebie po miesięcznej nieobecności. Na Nowej Zelandii jest to oficjalne święto państwowe od 2022 roku.]

Historically, Matariki was usually celebrated for a period of days during the last quarter of the moon of the lunar month Pipiri (around June). The ceremony involved viewing the individual stars for forecasts of the year to come, mourning the deceased of the past year, and making an offering of food to replenish the stars. Some Māori use the rise of Puanga (Rigel) or other stars to mark the new year.

Historycznie rzecz biorąc, Matariki obchodzono zwykle przez kilka dni podczas ostatniej kwadry księżycowego miesiąca Pipiri (około czerwca). Ceremonia obejmowała oglądanie poszczególnych gwiazd pod kątem prognoz na nadchodzący rok, opłakiwanie zmarłych w ubiegłym roku i składanie ofiary z jedzenia w celu uzupełnienia gwiazd. Niektórzy Maorysi wykorzystują powstanie Puangi (Rigel) lub innych gwiazd, aby zaznaczyć nowy rok.

Celebration of Matariki declined during the 20th century, but beginning in the early 1990s it underwent a revival. Matariki was first celebrated as an official public holiday in New Zealand on 24 June 2022.

Obchody Matariki podupadły w XX wieku, ale na początku lat 90. przeżyły odrodzenie. Matariki po raz pierwszy obchodzono jako oficjalne święto państwowe w Nowej Zelandii 24 czerwca 2022 r.

Name and meaning (Miano / Nazwa i znaczenie)

Matariki is the Māori name for the cluster of stars known to Western astronomers as the Pleiades in the constellation Taurus. Matariki is a shortened version of Ngā mata o te ariki o Tāwhirimātea, „the eyes of the god Tāwhirimātea”.[1] According to Māori tradition, Tāwhirimātea, the god of wind and weather, was enraged by the separation of heaven and earth – his parents, Ranginui and Papatūānuku.[1] Defeated in battle by his brother, Tāwhirimātea fled to the sky to live with Ranginui, but in his anger he first plucked out his eyes as a gesture of contempt towards his siblings, and flung them into the sky, where they remain, stuck to his father’s chest. In Māori tradition the unpredictability of the winds is blamed on Tāwhirimātea’s blindness.[2]: 20 

Matariki to maoryska nazwa gromady gwiazd znanej zachodnim astronomom jako Plejady w gwiazdozbiorze Byka. Matariki to skrócona wersja Ngā mata o te ariki o Tāwhirimātea, „oczy boga Tāwhirimātea”. Według tradycji Maorysów, Tāwhirimātea, bóg wiatru i pogody [CB – odpowiednik słowiańskiego Strzyboga], był rozwścieczony rozdzieleniem Nieba [Dażboga] i Ziemi [Siemi]– jego rodziców, Ranginui i Papatūānuku. Pokonany w bitwie przez swojego brata, Tāwhirimātea uciekł do nieba, aby zamieszkać z Ranginui, ale w swoim gniewie najpierw wydłubał sobie oczy w geście pogardy wobec rodzeństwa i rzucił je w niebo, gdzie pozostają, przyklejone do piersi jego ojca. W tradycji Maorysów za nieprzewidywalność wiatrów obwinia się ślepotę Tāwhirimātea.[2]: 20

[Bardzo piękny mit prosto tłumaczący wydarzenia przyrodnicze i gwiezdne CB]

The word Matariki is the name of both the star cluster and one of the stars within it. Other terms for the cluster as a whole include Te Tautari-nui-o-Matariki („Matariki fixed in the heavens”) and Te Huihui o Matariki („the assembly of Matariki”).[2]: 21–22 

Matariki is sometimes incorrectly translated as mata riki („little eyes”) a mistake originating in the work of Elsdon Best and continued by others.[3][4][5]

Słowo Matariki to nazwa zarówno gromady gwiazd, jak i jednej z gwiazd w niej zawartych. Inne terminy określające gromadę jako całość to Te Tautari-nui-o-Matariki („Matariki unieruchomiona w niebiosach”) i Te Huihui o Matariki („zgromadzenie Matariki”). [2]: 21–22 Matariki jest czasami błędnie tłumaczone jako mata riki („małe oczka”), błąd wywodzący się z prac Elsdona Besta i kontynuowany przez innych.

In other Polynesian cultures (W innych kulturach polinezyjskich)

The word matariki or similar, referring to the Pleiades, is found in many Polynesian languages.[6] In the Marquesas the star cluster is known as Matai’i or Mata’iki, in the Cooks as Matariki, and in the Tuamotu archipelago as Mata-ariki.[2]: 15  In some languages it has Best’s meaning of „little eyes”, but in most it is a contraction of mata-ariki, meaning „eyes of the god” or „eyes of the chief”.[2]: 19  In Hawai’i, the rising of Makali’i in November ushers in the four-month season Makahiki, which honours Lono, the god of agriculture and fertility.[7][2]: 13  In Tahiti, the year was divided into two seasons, named according to whether the Pleiades are visible after sunset: Matari’i i nia (Matari’i above) and Matari’i i raro (Matari’i below).[8] On Rapa Nui, Matariki heralded the New Year, and its disappearance in mid-April ended the fishing season.[2]: 15 

Słowo matariki lub podobne, odnoszące się do Plejad, występuje w wielu językach polinezyjskich.[6] Na Markizach gromada gwiazd znana jest jako Matai’i lub Mata’iki, u Cooków jako Matariki, a na archipelagu Tuamotu jako Mata-ariki.[2]: 15  W niektórych językach ma znaczenie Besta jako „małe oczka” , ale w większości jest to skrót od mata-ariki, co oznacza „oczy boga” lub „oczy wodza”. -miesięczny sezon Makahiki, który czci Lono, boga rolnictwa i płodności [CB – odpowiednik słowiańskiego Rgła i Reży-Ragany].[7][2]: 13  Na Tahiti rok podzielono na dwie pory roku, określane według tego, czy Plejady są widoczne po zachodzie słońca: Matari’i i nia (Matari’i powyżej) i Matari’i i raro (Matari’i poniżej). Na Rapa Nui Matariki zwiastował Nowy Rok, a jego zniknięcie w połowie kwietnia kończyło sezon połowów.[2]: 15

The nine stars (Dziewięć gwiazd)
Māori and Greek names for the nine stars of Matariki

To the ancient Greeks, the Pleiades contained nine stars: the parents Atlas and Pleione, positioned to one side of the cluster, and their seven daughters Alcyone, Maia, Taygeta, Electra, Merope, Celaeno and Sterope.

Według starożytnych Greków Plejady zawierały dziewięć gwiazd: rodziców Atlasa i Pleione, umieszczonych po jednej stronie gromady, oraz ich siedem córek Alcyone, Maia, Taygeta, Electra, Merope, Celaeno i Sterope.

Many Māori sources, especially older ones, list seven stars in Matariki: Matariki herself, the central star in the cluster (the kai whakahaere or ‚conductor’), and six children.[9] The emblem of the Kingitanga or Māori King movement, Te Paki o Matariki, includes the star Matariki flanked by three stars on each side.[5] The six other stars are sometimes named as Matariki’s daughters; it has been suggested that the idea of Matariki as a group of seven female stars was influenced by the concept of the Pleiades’ „seven sisters”.[2]

Wiele źródeł Maorysów, zwłaszcza starszych, wymienia siedem gwiazd w Matariki: samą Matariki, centralną gwiazdę gromady (kai whakahaere lub „macierz”) i sześcioro dzieci. Godło Kingitanga lub ruchu Króla Maorysów, Te Paki o Matariki, zawiera gwiazdę Matariki otoczoną trzema gwiazdami z każdej strony. Sześć innych gwiazd jest czasami nazywanych córkami Matariki; sugerowano, że na pomysł Matariki jako grupy siedmiu kobiecych gwiazd wpłynęła koncepcja „siedmiu sióstr” Plejad.

The manuscript of Rāwiri Te Kōkau passed on to Rangi Mātāmua recognised nine stars in Matariki, adding Pōhutukawa and Hiwa-i-te-Rangi (also known just as Hiwa) to make a total of eight children, five of which were female and three male. The father of Matariki’s children was Rehua, paramount chief of the heavens, identified by Māori as the star Antares.[2]: 22–24 

Rękopis Rāwiri Te Kōkau przekazany Rangi Mātāmua wymienia dziewięć gwiazd w Matariki, dodając Pōhutukawę i Hiwa-i-te-Rangi (znanego również jako Hiwa), aby uzyskać w sumie ośmioro dzieci, z których pięcioro było płci żeńskiej a troje męskiej. Ojcem dzieci Matariki był Rehua, najwyższy wódz niebios (słowiański Perun CB), zidentyfikowany przez Maorysów jako gwiazda Antares.[2]: 22–24

[CB – Widzimy tutaj tę samą płynność i chwiejność co u Słowian, którzy nazywają Plejady – Kurkami lub Babkami (siostry, żeńskie) albo Welesożarami (bracia, męskie)]

The stars of Matariki and their genders as recorded by Te Kōkau are identified with particular traits and areas of influence, also reflected in their positions in the star cluster:[2]: 24–35 

Gwiazdy Matariki i ich płcie zapisane przez Te Kōkau są identyfikowane z określonymi cechami i obszarami wpływów, co znajduje również odzwierciedlenie w ich pozycjach w gromadzie gwiazd: [2]: 24–35

The lone pōhutukawa at Cape Reinga marks Te Rerenga Wairua, the departing place of the spirits of the dead
The nine stars of Matariki
Māori Greek Gender Provenance
Matariki Alcyone Female Well-being and health
Tupu-ā-rangi Atlas Male Food that comes from above
Tupu-ā-nuku Pleione Female Food that grows in the soil
Ururangi Merope Male The winds
Waipunā-ā-rangi Electra Female Rainwater
Hiwa-i-te-rangi Celaeno Female Growth and prosperity
Waitī Maia Female Fresh water
Waitā Taygeta Male The ocean
Pōhutukawa Sterope Female The deceased

[CB – widać tu kategorie przypisane do gwiazd takie jak: Dobre samopoczucie i zdrowie; Jedzenie, które pochodzi z góry; Jedzenie, które rośnie w ziemi; Wiatry; Woda deszczowa (słodka); Wzrost i dobrobyt; Świeża woda (woda żywa); Ocean (woda słona, morze); Zaświaty/ Zmarli / Zgaśli.]

The star Pōhutukawa’s association with the departed relates to the lone pōhutukawa tree at Te Rerenga Wairua (Cape Reinga), the departing place for the spirits of the deceased as they return to the ancestral homeland of Hawaiki. Mourning the deceased is one component of the Matariki celebration.[2]: 26 

Związek gwiazdy Pōhutukawa ze zmarłymi odnosi się do samotnego drzewa pōhutukawa w Te Rerenga Wairua (Przylądek Reinga), miejsca odlotu duchów zmarłych, gdy wracają do ojczyzny przodków Hawaiki. Opłakiwanie zmarłego jest jednym z elementów obchodów Matariki.[2]: 26

[O jedności Wiary Przyrodzonej Słowian i Maorysów czytajcie w artykule linkowanym na końcu. Tam także o Pohutukawie, łącznie z jej zdjęciem CB]

Hiwa-i-te-rangi, also known just as Hiwa, is the youngest of Matariki’s children and was considered the „wishing star”: Māori would rest their hopes and desires on Hiwa, similar to „wishing upon a star”, and if it appeared to shine bright and clear on the first viewing of Matariki those individual and collective wishes were likely to be answered.[2]: 61 

Hiwa-i-te-rangi, znana również jako Hiwa, jest najmłodszym z dzieci Matariki i była uważana za „gwiazdę życzeń”: Maorysi pokładali swoje nadzieje i pragnienia w Hiwa, podobnie do „życzenia spadającej gwiazdy”, a jeśli świeciła jasno i wyraźnie podczas pierwszego oglądania Matariki, uważali że indywidualne i zbiorowe życzenia prawdopodobnie zostaną spełnione.[2]: 61

Māori New – Maoryska nowożytność Year – God = Rok obrzędowy
Door displaying Matariki as part of the Kīngitanga coat of arms, Te Māhinārangi meeting house, Tūrangawaewae marae, Ngāruawāhia
Drzwi przedstawiające Matariki jako część herbu Kīngitanga, dom spotkań Te Māhinārangi, Tūrangawaewae marae, Ngāruawāhia
Masthead of Te Paki o Matariki, newspaper of the Kīngitanga movement, showing the stars of Matariki
Nagłówek Te Paki o Matariki , gazety ruchu Kīngitanga, przedstawiający gwiazdy Matariki
Kīngitanga flag from Waahi, showing the seven stars of Matariki
Flaga Kīngitanga z Waahi, przedstawiająca siedem gwiazd Matariki

Traditional Māori culture was interwoven with astronomical knowledge, with constellations and the lunar cycle used for navigation, planting and harvesting, delineating the seasons, and marking the spawning and migration of fish.[10] This knowledge was passed down by oral tradition, and different regions and iwi recorded different dates, significant constellations, and traditional calendars or maramataka.[10]

Tradycyjna kultura Maorysów spleciona jest z wiedzą astronomiczną, o konstelacjach i z cyklem księżycowym używanym do nawigacji, sadzenia i zbioru, wyznaczania pór roku oraz oznaczania tarła i migracji ryb. Wiedza ta była przekazywana ustnie, a różne regiony i iwi uznawały nieco różne daty, oznaczenia konstelacji i tradycyjne kalendarze lub maramataka.

[Nic w tym dziwnego – podobnie jest u Słowian czy innych ludów w Euro-Azji czy Afryce albo Ameryce, bo prace rolne mają nieco różny termin w zależności od położenia geograficznego danego plemienia, ludu, narodu, kraju. Na Nowej Zelandii te różnice są też znaczące zwłaszcza pomiędzy Pólnocną a Południową Wyspą CB]

The Pleiades constellation (Matariki) is visible for most of the year in New Zealand, except for approximately a month in the middle of winter. Matariki finally sets in the west in the early evening in May, and reappears just prior to sunrise in late June or early July, which begins the first month of the Māori lunar calendar, Pipiri (meaning to huddle together).[11] All the months of the Māori calendar are indicated by this heliacal rising of a particular star on the eastern horizon just before dawn, on the night of the new moon: for example, the tenth month, Poutūterangi, is signalled by the heliacal rising of Altair.[2]: 38  Matariki’s role in signalling the start of the year means it is known as te whetū o te tau („the star of the year”).[2]: 42 

Gwiazdozbiór Plejad (Matariki) jest widoczny przez większą część roku w Nowej Zelandii, z wyjątkiem około miesiąca w środku zimy. Matariki zachodzi na zachodzie wczesnym wieczorem w maju i pojawia się ponownie tuż przed wschodem słońca pod koniec czerwca lub na początku lipca, co rozpoczyna pierwszy miesiąc kalendarza księżycowego Maorysów, Pipiri (co oznacza skupienie się razem – Wspólnotę). Wszystkie miesiące kalendarza Maorysów są oznaczone heliakalnym wschodem określonej gwiazdy na wschodnim horyzoncie tuż przed świtem, w noc nowiu: na przykład dziesiąty miesiąc, Poutūterangi, jest sygnalizowany heliakalnym wschodem Altaira .[2]: 38  Rola Matariki w sygnalizowaniu początku roku wynika z tego, że jest ona znana jako te whetū o te tau („gwiazda roku”).[2]: 42

The time in midsummer when Matariki is overhead in the night sky is referred to as te paki o Matariki, i.e. the calm weather of summer – a phrase meaning good weather and good fortune. In Māori historical recollection, the Tainui canoe was instructed to leave the homeland of Hawaiki for Aotearoa in summer, when Matariki was overhead: this being a direct, ancient historical reference to Māori use of star navigation, for long sea voyaging. Because of these associations with peace and calm, the second Māori king, Matutaera Tāwhiao, chose Matariki as an emblem, and the Kīngitanga newspaper was named Te Paki o Matariki.[2]: 42 

Czas w środku lata, kiedy Matariki jest w zenicie na nocnym niebie, określany jest jako te paki o Matariki, czyli spokojna pogoda lata – wyrażenie oznaczające dobrą pogodę i szczęście. We wspomnieniach historycznych Maorysów, Łódź Tainui otrzymała polecenie opuszczenia ojczyzny Hawaiki i udania się do Aotearoa [CB – Z Hawajów do Nowej Zelandii] latem, kiedy gwiazdozbiór Matariki był nad głową: jest to bezpośrednie, starożytne odniesienie historyczne do używania przez Maorysów nawigacji gwiezdnej podczas długich podróży morskich. Z powodu tych skojarzeń ze spokojem, mirem i ciszą, drugi król Maorysów, Matutaera Tāwhiao, wybrał Matariki jako godło, a gazeta Kīngitanga została nazwana Te Paki o Matariki.

Most celebration of Matariki begins in the last quarter phase of the moon after the constellation’s first appearance, during 3–4 nights known as „the nights of Tangaroa” (ngā po o Tangaroa), and finishes on the night before the new moon.[10] The new moon, or whiro, is considered inauspicious in the Māori calendar, so would spoil any celebrations.[2]: 49  Because Maōri traditionally use a 354-day lunar calendar with 29.5 days to the month, rather than the 365-day Gregorian solar calendar, the dates of Matariki vary each year. Māori did not use a single unified lunar calendar, and different iwi might recognise different numbers of months, give them different names, or start the month on the full moon rather than the new moon.[2]: 37–40 

Większość obchodów Matariki rozpoczyna się w ostatniej ćwiartce księżyca po pierwszym pojawieniu się konstelacji, podczas 3-4 nocy znanych jako „noce Tangaroa” ( ngā po o Tangaroa ) i kończy się w noc przednowiu. 10] Księżyc w nowiu lub whiro jest uważany za niepomyślny w kalendarzu Maorysów, więc zepsułby wszelkie uroczystości. [2]: 49  Ponieważ Maōri tradycyjnie używają 354-dniowego kalendarza księżycowego z 29,5 dniami do miesiąca, zamiast 365-dniowego kalendarza gregoriańskiego kalendarza słonecznego, daty Matariki zmieniają się każdego roku. Maorysi nie używali jednego zunifikowanego kalendarza księżycowego, a różne iwi mogły rozpoznawać różne liczby miesięcy, nadawać im różne nazwy lub zaczynać miesiąc od pełni księżyca, a nie nowiu.

Puanga and Matariki

There has also always been regional variation across Aotearoa, in which stars signal the start of the New Year, and what date is chosen to celebrate it. Some iwi (tribes) – specifically those in the far north of Te Ika-a-Māui (the North Island), the mid-western parts of Te Ika-a-Māui around Taranaki, the Chatham Islands, and much of Te Waipounamu (South Island) – celebrate Puanga, using the rising of the brighter star Rigel (Puanga in northern Māori, Puaka in southern Māori) as the marker of the New Year, instead of Matariki. This is sometimes attributed to Puanga being more visible or visible earlier than Matariki, but, as Rangi Mātāmua puts it, „the variation in the rising between Matariki and Puanga is very small, and if the Tangaroa nights of Piripi are observed correctly, then both stars will be seen in the morning sky.”[2]: 75  It has been suggested that that tradition of Puaka belonged to the first Polynesian settlers to arrive in Aotearoa, and Matariki was brought by a second wave of arrivals, who also brought the first kūmara (with which Matariki is associated).[12]

W Aotearoa zawsze istniały regionalne różnice, w których gwiazdy sygnalizują początek Nowego Roku i wybiera się datę jego świętowania. Niektóre iwi (plemiona) – szczególnie te na dalekiej północy Te Ika-a-Māui (Wyspa Północna), środkowo-zachodnie części Te Ika-a-Māui wokół Taranaki, Wyspy Chatham i większość Te Waipounamu ( Wyspa Południowa) – świętuje Puangę, używając wschodu jaśniejszej gwiazdy Rigel (Puanga u północnych Maorysów, Puaka u południowych Maorysów) jako znacznika Nowego Roku zamiast Matariki. Czasami przypisuje się to temu, że Puanga była bardziej widoczna lub widoczna wcześniej niż Matariki, ale, jak to ujął Rangi Mātāmua, „różnica wzrostu między Matariki i Puanga jest bardzo mała, a jeśli noce Tangaroa w Piripi są obserwowane prawidłowo, to obie gwiazdy będą widoczne na porannym niebie.”[2]: 75  Sugeruje się, że ta tradycja Puaka należała do pierwszych polinezyjskich osadników, którzy przybyli do Aotearoa, a tradycja Matariki została przywieziona przez drugą falę przybyszów, którzy również przynieśli pierwszy kūmara (z którym związana jest Matariki).

In Māori tradition the stars Puanga and Matariki were rivals, with Puanga beautifying herself every winter, attempting to be the star beside which the sun rises and signals the New Year, but being eternally frustrated when each year the Sun rose beside Matariki.[2]: 75 

W tradycji Maorysów gwiazdy Puanga i Matariki były rywalami, a Puanga upiększała się każdej zimy, próbując być gwiazdą, obok której wschodzi słońce i sygnalizowała Nowy Rok, ale była wiecznie sfrustrowana, gdy każdego roku Słońce wschodziło obok Matariki. : 75

Other iwi use Atutahi (Canopus) rather than Puanga, or the setting of Rehua (Antares) in winter, to mark the New Year.[13]

Inne iwi używają Atutahi (Canopus) zamiast Puanga lub ustawienia Rehua (Antares) zimą, aby zaznaczyć i świętować Nowy Rok.
Traditional celebration – Tradycyjne obrzędy

Matariki was an occasion to mourn the deceased, celebrate the present, and prepare the ground for the coming year.[10] The ceremony had three parts: viewing the stars, remembering the deceased, and making an offering of food to the stars.[10] This time of the year was also a good time to instruct young people in the lore of the land and the forest. In addition, certain birds and fish were associated with Matariki: to Tūhoe it marked the beginning of the season where kererū or native pigeon could be captured, cooked, and preserved in its own fat, and the rise of Matariki corresponded with the return of korokoro (lampreys) from the sea to spawn in rivers.[2]: 75 

Matariki była okazją do opłakiwania zmarłych, świętowania teraźniejszości i przygotowania gruntu na nadchodzący rok.[10] Ceremonia składała się z trzech części: patrzenia w gwiazdy, wspominania zmarłych i składania gwiazdom ofiary z pokarmów. Ta pora roku była również dobrym czasem na nauczanie młodych ludzi wiedzy o ziemi i lesie. Ponadto z Matariki kojarzono niektóre ptaki i ryby: dla Tūhoe oznaczało to początek sezonu polowań, w którym można było schwytać kererū – rodzimego gołębia, ugotować i zakonserwować go we własnym tłuszczu, a powstanie Matariki korespondowało z powrotem korokoro (minogów) z morza na tarło w rzekach.[2]: 75

  • Food traditionally associated with Matariki – Tradycyjne pokarmy towarzyszące obrzędom Matariki.

  • Kūmara (Ipomoea batatas)

  • Kererū (Hemiphaga novaeseelandiae)

  • Korokoro (Geotria australis)

Viewing – Patrzenie w Gwiazdy (Wgląd w Matariki)

Because of the frequent poor weather in winter, the viewing of Matariki was spread across the three or four nights of Tangaroa to increase the chance that the stars would be clearly seen. The first clear night marked the beginning of festivities.[2]: 45  When Matariki reappeared, Māori would look to its stars for a forecast of the coming season’s prosperity: if they shone clear and bright, the remaining winter would be warm, but hazy or twinkling stars predicted bad weather in the season ahead.[10] The colour, brightness, and distinctiveness of each star in Matariki would be assessed, and forecasts made according to each of their associations: for example, if Tupu-ā-rangi did not shine clearly then hunters would expect a poor catch of birds in the coming season. Pōhutukawa was linked to the deceased, so its brightness would signal how many people were likely to pass away in the coming year.[2]: 60–61  These predictions were made by tohunga kōkōrangi, learned elders who had studied and debated for many years in a whare kōkōrangi (house of astronomical learning).

Ze względu na często złą pogodę w zimie, Wgląd w Matariki został rozłożony na trzy lub cztery noce Tangaroa, aby zwiększyć szansę na wyraźne zobaczenie gwiazd. Pierwsza pogodna noc oznaczała początek uroczystości. [2]: 45  Kiedy gwiazdozbiór Matariki pojawiał się ponownie, Maorysi spoglądali  na jego gwiazdy, szukając prognozy pomyślności nadchodzącego sezonu: jeśli świeciły jasno i były wyraźne, pozostała część zimy miała być ciepła, ale mglista; migoczące gwiazdy przepowiadały złą pogodę w nadchodzącym roku. Kolor, jasność i odrębność każdej gwiazdy w Matariki byłyby oceniane, a prognozy sporządzane zgodnie z każdym z ich skojarzeń: na przykład, jeśli Tupu-ā-rangi nie świeciło wyraźnie, myśliwi spodziewali się słabego polowania na ptaki w nadchodzący sezon. Pōhutukawa była powiązana ze zmarłymi, więc jej jasność sygnalizowała, ile osób prawdopodobnie umrze w nadchodzącym roku. [2]: 60–61  Przepowiednie te były odczytywane przez tohunga kōkōrangi – uczonych starszych, którzy studiowali i dyskutowali przez wiele lat w whare kōkōrangi (domu nauki astronomicznej).

Remembering the deceased – Wspominanie Zmarłych

After the forecasts for the year had been read from the stars, the deceased were invoked with tears and song in a ceremony called te taki mōteatea („the reciting of laments”). The names of everyone who had died since Matariki’s last rising were recited.[2]: 63  Traditionally, Māori believed that the spirits of the dead were collected during the year and at the setting of Matariki in the month of Hautara they were led into the afterlife. On the rising of Matariki at the start of the year, the deceased of the past year were carried up from the underworld and cast up into the night sky to become stars, accompanied by prayers and the recitation of their names. Beginning the mourning for the previous year’s departed at Matariki is still reflected in modern Māori mourning practices.[2]: 64–65 

Po odczytaniu z gwiazd prognoz na ten rok, wzywano zmarłych ze łzami i pieśniami podczas ceremonii zwanej te taki mōteatea („recytowanie lamentów” (słowiańskie Zwanie / Rzykanie i Sławienie CB). Recytowano imiona wszystkich, którzy zmarli od ostatniego wzejścia gwiazdozbioru Matariki.[2]: 63  Tradycyjnie Maorysi wierzyli, że duchy zmarłych zbierano w ciągu roku i w miejscu gwiadozbioru Matariki (Słowiańska Wela – Prawia + Nawia CB), a w miesiącu Hautara prowadzono je do życia pozagrobowego (w Nawie – Piekło, Rajec, Otchłań, Założa-Brdo CB). Podczas wschodu Matariki na początku roku zmarli z minionego roku byli zabierani ze świata podziemnego (z Nawi) i wyrzucani w nocne niebo (w Prawię), aby stali się gwiazdami (początek Życia – Ist Duchowy / Wplecenie w Baję i Zażgnięcie Żywota przed urodzeniem Istoty na Ziemi CB), czemu towarzyszyły modlitwy i recytowanie ich imion. Rozpoczęcie żałoby po zmarłych z poprzedniego roku w Obrzędach Matariki jest nadal odzwierciedlone we współczesnych praktykach żałobnych Maorysów. [2]:  64–65

Offering of food – Ofiarowanie Pokarmu (Żertwa, Strawa, Karma)

An important part of the celebration was whāngai i te hautapu, a ceremonial offering of food to the stars. The reasoning was that Matariki, after shepherding the spirits of the dead up from the underworld and turning the sun back from the winter solstice, would be weak and in need of sustenance. A small hāngi or earth oven was built, with heated stones in a pit on which was placed food, a layer of leaves, and earth. The uncovering of the cooked food released steam which rose into the sky and fed the stars, the steam being the hautapu or sacred offering.[2]: 69–70  The food was chosen to correspond with the domains of the stars in Matariki: these might include kūmara for Tupuānuku, a bird for Tupuārangi, freshwater fish for Waitī, and shellfish for Waitā. The offering of food was the final part of the ceremony, which ended at sunrise.[2]: 69–70 

Ważną częścią obchodów było whāngai i te hautapu, czyli uroczyste ofiarowanie jedzenia gwiazdom. Rozumowanie było takie, że Matariki, po wyprowadzeniu duchów zmarłych ze świata podziemnego i odwróceniu słońca od przesilenia zimowego, będzie słaby i będzie potrzebował pożywienia.

[CB – to jest nadal rozumowanie wyłącznie głupich, tępych kolonizatorów, głównie Anglosasów i Niemców (bo Chińczyków już nie), którzy podbili Aotearoa. Ofiara jako żertwa, strawa i karma – ma wszędzie w wierze i wiedzie przyrodzonej to samo znaczenie – jest symbolicznym połączeniem się i ofiarowaniem / oddaniem czci Siłom Boskim kierującym zjawiskami na Ziemi, a będącym poza zasięgiem sterowania ludzkiego. Tylko debile-materialiści wciąż tego nie rozumieją i dziwią się, że jakaś powódź zmiotła pół kraju, trzęsienie ziemi wybiło pół populacji, zaraza wymordowała tysiące ludzi, pożar pochłonął całą Australię, albo Kamień z Nieba wytłukł wszystkie dinozaury, a podmuch lodowatego u-morzenia wybił wszystkie mamuty, itp)].

W tym celu budowano mały hangi lub ziemny piec z rozgrzanymi kamieniami w dole, na którym umieszczono jedzenie, warstwę liści i ziemię. Odkrycie ugotowanego jedzenia uwalniało parę, która unosiła się w niebo i „karmiła” gwiazdy (CB Siły Ponadludzkie), para ta była hautapu, czyli świętą ofiarą. Ofiara może obejmować kūmara dla Tupuānuku, ptaka dla Tupuārangi, ryby słodkowodne dla Waitī i skorupiaki dla Waitā. Ofiarowanie jedzenia było ostatnią częścią ceremonii, która kończyła się o wschodzie słońca[2]: 69–70

The Matariki ceremony was followed by days of festivities – song, dance, and feasting – known as te mātahi o te tau („the first fruits of the year”), celebrating prosperity, life, and the promise of the year to come.[2]: 72–73 

Po ceremonii Matariki następowały dni uroczystości – śpiewu, tańca i ucztowania – znane jako te mātahi o te tau („pierwsze owoce roku”), świętujące dobrobyt, życie i obietnicę nadchodzącego roku. 2]: 72–73

[Po czterech dniach obserwacji, wróżb i składania ofiar-żertw nadchodził czas świętowania, który trwał trzy dni CB]

Modern observance – Współczesność obchodów
The Fingers of Mother Earth sculpture at Stonehenge Aotearoa marks the heliacal rise of Matariki.
Palce Matki Ziemi – rzeźba w Kręgu Kamiennym Aotearoa wyznaczająca heliakalny wschód i początek obrzędów Matariki.

Ahi Kā, part of the Matariki celebrations in Wellington on 29 June 2018.

Ahi Kā festival of fire and light celebrating Matariki, Wellington, June 2018
Festiwal Światła i Ognia w obrzędach i świętach Matariki.

With the colonisation of New Zealand by Pākehā settlers in the 19th century, many traditional Māori practices began to decline. Some aspects of Matariki were incorporated into new religious traditions such as the Ringatū church, but its traditional celebration had almost ceased by the early 20th century.[2]: 87  The last of the traditional Matariki celebrations were recorded in the 1940s.[1] Dansey records the ceremony being still practised in the 1880s or 1890s, and gives an account of one elderly New Plymouth woman carrying on the custom on her own until her death in 1941.[9]

Wraz z kolonizacją Nowej Zelandii przez osadników z Pākehā w XIX wieku, wiele tradycyjnych praktyk Maorysów zaczęło podupadać. Niektóre aspekty Matariki zostały włączone do nowych tradycji religijnych, takich jak kościół Ringatū, ale jej tradycyjne obchody prawie ustały na początku XX wieku.[2]: 87  Ostatnie tradycyjne obchody Matariki odnotowano w latach czterdziestych XX wieku.[1] Dansey odnotowuje, że ceremonia była nadal praktykowana w latach osiemdziesiątych lub dziewięćdziesiątych XIX wieku i podaje relację o jednej starszej kobiecie z New Plymouth, która sama prowadziła ten obrządek aż do śmierci w 1941 roku.

The revival of the celebration of Matariki can be traced to the early 1990s, sparked by various Māori iwi and organisations such as the Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa.[2]: 87  Te Rangi Huata of Ngāti Kahungunu began in 2000 an annual Matariki celebration in Hastings, which attracted 500 people, which reached 15,000 in 2001.[1] In 2001, the Māori Language Commission began a move to „reclaim Matariki, or Aotearoa Pacific New Year, as an important focus for Māori language regeneration”. In 2016 Te Wānanga o Aotearoa promoted a new vision of Matariki in a month-long roadshow called „Te Iwa o Matariki” (iwa being Māori for „nine”), stressing the nine stars recognised by some iwi.[2]: 88 

Odrodzenie obchodów Matariki można prześledzić do wczesnych lat 90. XX wieku, zapoczątkowanych przez różne maoryskie iwi i organizacje, takie jak Muzeum Nowej Zelandii Te Papa Tongarewa, od Uroczystości w Hastings, która przyciągnęła 500 osób, a która w 2001 roku osiągnęła 15 000.[1] W 2001 r. Komisja Języka Maorysów rozpoczęła działania mające na celu „odzyskanie Matariki, czyli Aotearoa Pacific New Year, jako ważnego celu regeneracji języka Maorysów”. W 2016 roku Te Wānanga o Aotearoa promował nową wizję Matariki w trwającym miesiąc programie objazdowym zatytułowanym „Te Iwa o Matariki” (iwa oznacza po maorysku „dziewięć”), podkreślając dziewięć gwiazd rozpoznawanych przez niektóre iwi (plemiona).

[Warto zwrócić uwagę na symbolizm nazwy iwi – lud, plemię – Dziewięć Ludów Maorysów oraz nazwę plemienia pokrewną oznaczeniu czerty dziewięć – iwa. CB – U Słowian Owa i znane w angielskim jako Eve / Event, imię Ewa / Owa / Sowa/ Owidia]

Since then it has increasingly become common practice for people – Māori and non-Māori – and institutions such as schools, libraries, and city councils to celebrate Matariki in a range of ways.[14][15][16] These have included concerts, festivals of lights, the illumination of Auckland’s Sky Tower, and tree planting.[17] In 2017 Wellington City Council announced they would cancel the Sky Show fireworks held on Guy Fawkes Night for 22 years, and move them to a Matariki cultural festival from July 2018.[18]

Od tego czasu coraz bardziej powszechną praktyką wśród ludzi – Maorysów i nie-Maorysów – oraz instytucji, takich jak szkoły, biblioteki i rady miejskie, jest obchodzenie Matariki na różne sposoby. Obejmowały one koncerty, festiwale świateł, oświetlenie Sky Tower w Auckland i sadzenie drzew. W 2017 r. Rada Miasta Wellington ogłosiła, że odwoła pokaz fajerwerków Sky Show organizowany w Noc Guya Fawkesa przez 22 lata i przeniesie je na festiwal kulturalny Matariki od lipca 2018 r. [18]

The celebrations have taken place over the period of a week or month, anywhere from early June to late August, but increasingly coincide with the winter solstice or the traditional dates of Matariki.

Obchody te odbywały się przez tydzień lub miesiąc, od początku czerwca do końca sierpnia, ale coraz częściej zbiegają się z przesileniem zimowym lub tradycyjnymi datami Matariki.

Public holiday – Święto Publiczne / Narodowe

Finale of the fireworks over the Wellington harbour on the first ever Matariki holiday in 2022

Fireworks in Wellington on first Matariki public holiday in 2022

A proposal to make Matariki an official public holiday in New Zealand was made by former Māori Party MP Rahui Katene‚s member’s bill Te Ra o Matariki Bill/Matariki Day Bill, drawn from the ballot in June 2009.[19] The Bill would have fixed the date of a public holiday using the new moon in June;[20] this was later changed to the new moon of the heliacal rising of Matariki when the bill was drawn a month later and set down for introduction into Parliament.[21] Mayor of Waitakere City Bob Harvey supported the call to make Matariki a public holiday to replace Queen’s Birthday,[22] along with the Republican Movement of Aotearoa New Zealand, which found none of New Zealand’s local authorities held celebrations for Queen’s Birthday but many celebrated Matariki.[23] However, the Bill itself did not propose abolishing Queen’s Birthday, and was voted down at its first reading.[24]

Propozycja uczynienia Matariki oficjalnym świętem państwowym w Nowej Zelandii została złożona przez byłego posła Partii Maorysów, Rahui Katene, projekt ustawy Te Ra o Matariki Bill / Matariki Day Bill, wylosowany z głosowania w czerwcu 2009 roku. Ustawa ustaliłaby datę święta państwowego przy użyciu nowiu w czerwcu; później zmieniono ją na nowiu heliakalnego wschodu Matariki, kiedy ustawa została sporządzona miesiąc później i skierowana do wprowadzenia do parlamentu [21] Burmistrz miasta Waitakere, Bob Harvey, poparł apel o uczynienie Matariki świętem państwowym w celu zastąpienia urodzin królowej, wraz z Ruchem Republikańskim Aotearoa w Nowej Zelandii, który stwierdził, że żadna z lokalnych władz Nowej Zelandii nie obchodziła urodzin królowej, ale wiele celebrowało Matariki .[23] Jednak sama ustawa nie proponowała zniesienia urodzin królowej i została odrzucona w pierwszym czytaniu.

As part of the National–Māori Party agreement subsequent to the 2011 New Zealand general election, both parties agreed to support a „cultural heritage bill to recognise Matariki/Puanga, and to honour the peace-making heritage established at Parihaka.”[25]

W ramach porozumienia Partii Narodowo-Maoryskiej po wyborach powszechnych w Nowej Zelandii w 2011 r. Obie strony zgodziły się poprzeć „ustawę o dziedzictwie kulturowym mającą na celu uznanie Matariki / Puanga i uhonorowanie pokojowego dziedzictwa ustanowionego w Parihaka”.

On 7 September 2020, Prime Minister Jacinda Ardern pledged to make Matariki a public holiday if the Labour Party were re-elected in the 2020 general election.[26] The proposed public holiday would not be implemented until 2022, during which businesses could recover from the economic impacts of the COVID-19 pandemic in New Zealand.[27] On 4 February 2021, Ardern announced the first date for the public holiday as 24 June 2022.[28] Legislation to give this legal effect would be introduced during the 2021 parliamentary session.[29][30]

7 września 2020 r. premier Jacinda Ardern zobowiązała się do uczynienia Matariki świętem państwowym, jeśli Partia Pracy zostanie ponownie wybrana w wyborach powszechnych w 2020 r.[26] Proponowane święto państwowe zostałoby wdrożone dopiero w 2022 r., podczas którego przedsiębiorstwa mogłyby odzyskać siły po ekonomicznych skutkach pandemii COVID-19 w Nowej Zelandii[27]. W dniu 4 lutego 2021 r. Ardern ogłosiła pierwszą datę święta państwowego na 24 czerwca 2022 r. [28] Ustawa nadająca taki skutek prawny zostałaby wprowadzona podczas sesji parlamentarnej w 2021 roku.[29][30]

On 2 July 2021, the day the constellation rose, Ardern announced the proposed dates of the holiday for the next 30 years, as determined by a Matariki Advisory Group drawn from iwi across the country.[1] The date of the holiday was formalised as the Friday closest to the 4 days of the nights of Tangaroa in the lunar month Piripi.[13] The dates vary from late June to mid July, but are always on a Friday, to encourage people to travel and spend time with their families, and to give an extra public holiday to people who usually miss out on Mondayised public holidays (e.g. those who normally work Tuesday to Saturday).[31] The date of Matariki varies because the 354-day Māori lunar calendar (with occasional intercalary months) only approximates the 365.24 day solar Gregorian solar calendar.[13]

2 lipca 2021 r., w dniu wzejścia konstelacji, Ardern ogłosiła proponowane daty świąt na następne 30 lat, określone przez Grupę Doradczą Matariki wybraną z iwi w całym kraju. Data święta została sformalizowana jako piątek najbliższy 4 dniom nocy Tangaroa w księżycowym miesiącu Piripi. Daty różnią się od końca czerwca do połowy lipca, ale zawsze przypadają w piątek, aby zachęcić ludzi do podróżowania i spędzania czasu z rodziną oraz dać dodatkowe święto państwowe osobom, które zwykle nie biorą udziału w poniedziałkowych świętach państwowych (np. normalnie pracują od wtorku do soboty).[31] Data Matariki jest różna, ponieważ 354-dniowy kalendarz księżycowy Maorysów (z okazjonalnymi miesiącami interkalarnymi) jest zbliżony jedynie do 365,24-dniowego słonecznego kalendarza gregoriańskiego.

On 30 September 2021, Associate Minister for Arts, Culture and Heritage Kiri Allan introduced the Te Kāhui o Matariki Public Holiday Bill to make Matariki a public holiday. The bill passed its first reading supported by the Labour, Green and Māori parties, but opposed by National and ACT.[32] The bill passed its third reading on 7 April,[33] and received royal assent on 11 April 2022.[34]

W dniu 30 września 2021 r. Wiceminister ds. Sztuki, kultury i dziedzictwa Kiri Allan przedstawił ustawę o świętach państwowych Te Kāhui o Matariki, aby uczynić Matariki świętem państwowym. Ustawa przeszła pierwsze czytanie popierane przez partie Partii Pracy, Zielonych i Maorysów, ale sprzeciwiały się im National i ACT.[32] Ustawa przeszła trzecie czytanie 7 kwietnia [33] i uzyskała królewską zgodę 11 kwietnia 2022 r. [34]

Matariki was first observed as a public holiday on 24 June 2022, including a pre-dawn live broadcast of a hautapu ceremony.[35] It was received positively overall by New Zealanders.[36][37][failed verification] Its significance is also attributed[by whom?] to being exclusive to New Zealand culture.[38] 43% of New Zealanders regard Matariki as an important holiday [39]

Matariki po raz pierwszy obchodzono jako święto państwowe 24 czerwca 2022 r., w tym miała miejsce przed świtem transmisja tv na żywo z ceremonii hautapu. Zostało ogólnie pozytywnie przyjęte przez Nowozelandczyków. [36] [37]  Jego znaczenie przypisuje się również wyłączności dla kultury nowozelandzkiej. [38] 43% Nowozelandczyków uważa Matariki za ważne święto [39]

For businesses, Matariki is treated identically to most other public holidays; employees working on Matariki are required to be paid time-and-a-half and there are no restrictions on shops opening or alcohol sales.[40] However, due to the unique cultural significance of the holiday, Māori cultural advisers and academics have warned companies against commercialising Matariki,[38] citing cultural disrespect.[41] Due to its proximity between King’s Birthday and Labour Day, concerns were made regarding overcommercialisation of Matariki in terms of appropriating the extended public holiday as an opportunity for shopping events,[42][43] such as the sale of fireworks.[43] There are concerns regarding the impact of commercialisation on Matariki in the future, potentially associating the holiday with binge-drinking instead of time with whanau as intended.[44]

Dla firm Matariki jest traktowane identycznie jak większość innych świąt państwowych; pracownicy pracujący na Matariki muszą otrzymywać wynagrodzenie za półtora etatu i nie ma ograniczeń dotyczących otwierania sklepów ani sprzedaży alkoholu. Jednak ze względu na wyjątkowe kulturowe znaczenie tego święta doradcy kulturalni i naukowcy Maorysi ostrzegają firmy przed komercjalizacją Matariki, powołując się na brak szacunku kulturowego. Ze względu na bliskość między urodzinami króla a Świętem Pracy pojawiły się obawy dotyczące nadmiernej komercjalizacji Matariki pod względem przywłaszczania przedłużonego święta państwowego jako okazji do zakupów, takich jak sprzedaż fajerwerków. Istnieją obawy co do wpływu komercjalizacji na Matariki w przyszłości, potencjalnie łącząc wakacje z upijaniem się zamiast czasu z whanau zgodnie z zamierzeniami.

 
Year Tangaroa lunar period Matariki public holiday
2022 21-24 June 24 June
2023 10-13 July 14 July
2024 29 June – 2 July 28 June
2025 19-22 June 20 June
2026 8-11 July 10 July
2027 27-30 June 25 June
2028 15-18 July 14 July
2029 4-7 July 6 July
2030 23-26 June 21 June
2031 11-14 July 11 July
2032 30 June – 2 July 2 July
2033 20-23 June 24 June
2034 9-12 July 7 July
2035 29 June – 1 July 29 June

[45][46]

Rok Tangaroa okres księżycowy Święto Matariki:
2022 21-24 czerwca 24 czerwca
2023 10-13 lipca 14 lipca
2024 29 czerwca – 2 lipca 28 czerwca
2025 19-22 czerwca 20 czerwca
2026 8-11 lipca 10 lipca
2027 27-30 czerwca 25 czerwca
2028 15-18 lipca 14 lipca
2029 4-7 lipca 6 lipca
2030 23-26 czerwca 21 czerwca
2031 11-14 lipca 11 lipca
2032 30 czerwca – 2 lipca 2 lipca
2033 20-23 czerwca 24 czerwca
2034 9-12 lipca 7 lipca
29 czerwca – 1 lipca 29 czerwca [45][46]
Zobacz też
See also
References

 

 

  1. „Te Ture mō te Hararei Tūmatanui o te Kāhui o Matariki 2022 No 14, Public Act Schedule 1 Dates of Matariki Observance Day – New Zealand Legislation”. www.legislation.govt.nz. Retrieved 11 July 2023.
External links

 

Czytajcie też:

O wspólnocie Wiary Przyrod(zone)y u nas i gdzie indziej – Maoryski Kopiec w Auckland i kopce polskie w Wietrzychowicach (z Nowej Zelandii nadesłała Kira Białczyńska)

Himawanti.org: Jeszcze o hunie – Huna a Wiara Przyrodzona Słowian (Plejady!)

Odcięta Noga Byka w Krakowie – czyli gdzie naprawdę odwzorowany został system Orzyjon/Orion – Syriusz (część 4)

Podziel się!