Przedmioty same z siebie nie mówią, trzeba je do tego zmusić. Dlatego tak ważna w archeologii jest typologia, czyli grupowanie zabytków ze względu na ich wygląd i budowę. Konkretny typ naczynia, broni albo ozdoby w wyniku żmudnych porównań zostaje przypisany do określonego miejsca i czasu. Dzięki temu archeolog dostaje do ręki poręczne narzędzie.

– Wspomniane fibule są bardzo czułymi datownikami, lepszymi niż ceramika – przekonuje Emilia Smółka-Antkowiak – Dzisiaj moda zmienia się praktycznie co sezon, podobnie było w starożytności. Analizując zmiany w budowie fibuli możemy niekiedy uszczegóławiać datowane do dziesiątek lat. Ze stanowiska nad Małą Wartą [inna nazwa rzeki Wełny – dop. autora] mamy zapinki z kilku różnych okresów i kilku różnych kultur. Dzięki temu widać, że nie było w tym miejscu pustki osadniczej – wyjaśnia archeolożka.

Dlaczego ta ciągłość cieszy naukowców? Do niedawna pokutował pogląd, że w czasie wędrówek ludów na naszych ziemiach nie działo się nic ciekawego. Germanie powiedzieli „Tschüss” i ruszyli szukać szczęścia na gruzach Cesarstwa Rzymskiego zostawiająca za sobą pola porastające perzem i rozpadające się chaty. Dopiero po dwustu latach zaczęli pojawiać się tutaj Słowianie migrujący ze wschodu. Tyle uproszczona teoria.

– Nasze znaleziska temu przeczą – mówi Mirosław Andrałojć – Gdy przez Europę przetaczała się fala migracji, ale i lata po niej, pod dzisiejszym Rogoźnem nadal mieszkali ludzie. I to nie była wioseczka, ale prężny ośrodek. Świadczy o tym klasa odnalezionych zabytków z wędrówkowego horyzontu – wyjaśnia.

Fenomen osady pod Rogoźnem łatwo zrozumieć nawet dzisiaj. Miasto położone jest w pobliżu krajowej jedenastki, wakacyjnego utrapienia kierowców jadących nad morze. Nie inaczej było dwa tysiące lat temu, chociaż bez asfaltu i samochodów.

– Pod Rogoźnem mieliśmy starożytny węzeł komunikacyjny. Szlak lądowy krzyżował się z trasą wodną, bo wówczas rzeki pełniły rolę naszych autostrad. Można założyć, że badana przez nas osada była takim połączeniem miejsca odpoczynku podróżnych, supermarketu i baru – śmieje się Mirosław Andrałojć.

Podróżni mogli tu nie tylko odpocząć przed kolejnym etapem, naprawić wóz czy wymienić towary. Osada była ważnym centrum metalurgii, na co wskazują liczne zlewki kolorowych metali i odpady poprodukcyjne. Niektóre z nich są namacalnym dowodem, że barbarzyńcy miewali problemy z ogarnięciem rzymskiego know-how.

– Znajdowaliśmy kawałki niewykończonej biżuterii zrobionej z tak zwanego speculum. To specyficzny brąz wykorzystywany w Cesarstwie Rzymskim do produkcji zwierciadeł. On pięknie błyszczy, ale jest bardzo kruchy. Mieszkańcy osady próbowali przetopić go na fibule, a te widocznie pękały im w czasie obróbki i nadawały się do wyrzucenia – wyjaśnia Andrałojć.

Innym importem z Rzymu był brązowy dzwonek. Prawdziwy unikat, który sprawił że wykrywacz metalu wydał z siebie dźwięk, nomen omen, jak dzwon.

– To mały, ale masywny przedmiot, bardzo misternie wykończony przy użyciu tokarki – mówi Małgorzata Andrałojć – Takie dzwonki miały charakter kultowy. Podobny do naszego znaleziono w świątyni boga Mitry na Korsyce. Najpewniej to pamiątka z jakiejś łupieżczej wyprawy, która mogła zostać złożona w ofierze. Dzwonek znaleźliśmy bowiem na stanowisku bagiennym – dodaje archeolog.

Dla Celtów, ale także plemion germańskich, bagno było miejscem świętym, granicą światów. By ofiara skutecznie i szybko dotarła do adresata, czyli jakiegoś boga, należało ją wrzucić w mokradło. Podobny los mógł spotkać niepozorny przedmiot, który do złudzenia przypomina współczesne łożysko kulkowe i który został znaleziony w miejscu pradawnego bagna.

– To tak zwany knotenring, czyli pierścień z węzełkami. W okresie lateńskim, kojarzonym z Celtami, służył jako płacidło, czyli zastępczy pieniądz – mówi Mirosław Andrałojć.

– Ale są też konkurencyjne hipotezy – zastrzega jego żona Małgorzata Andrałojć – Mogły to być ogniwa spajające jakieś wieloelementowe ozdoby, na przykład kolie – wyjaśnia.

Zabytki pozyskane w trakcie poszukiwań znajdują się w zbiorach Muzeum Regionalnego w Rogoźnie. Obecnie są jednak prezentowane w ramach wystawy pt. Wędrówki ludów nad Małą Wartą w poznańskim Muzeum Archeologicznym. Można ją zwiedzać do końca marca.

– Badania będą kontynuowane – mówi Mirosław Andrałojć – Zresztą mamy też szereg zabytków, które są dopiero opracowywane i poddawane konserwacji. Więc na pewno na tej jednej wystawie się nie skończy – zapewnia.