Mieszkając wśród bogów – osiedle mieszkaniowe Midgård
Midgård – osiedle mieszkaniowe w Västervik
Czas powstania: 1995-1996
Po tym, jak w wyniku ogłoszenia w Polsce stanu wojennego, Jerzy Przybył (pseudonim artystyczny Jan Pol) zdecydował się pozostać w Szwecji, gdzie akurat przebywał, przedmiotem jego zainteresowania i starań była możliwość dopasowania się do życia tam, także mentalnego, a więc poznania duchowości, charakteru i kultury Szwedów. W procesie tego poznania, artysta zaszedł aż do samego rdzenia, korzenia: mitologii, z której kultura się wywodzi. Artystę bardzo ciekawiło, jaka właściwie jest ta mitologia, zwana podówczas nordgermańską. Okazała się dla niego wielce obfitująca w wartości humanistyczne, pełna humoru i mądrości. Stała się inspiracją do dalszej jego twórczości.
W tym czasie pogląd większości Szwedów na tę mitologię był negatywny – mówiło się o niej oraz o całej cywilizacji wikingów w kontekście rasizmu, ksenofobii i nacjonalizmu. Było to w dużej mierze spowodowane propagandowym wykorzystaniem jej przez hitlerowskie Niemcy. W swojej twórczości artysta podjął się misji oczyszczenia owego, jak sam o tym mówi, „klejnotu Skandynawów” z „niegodziwych osądów” i ukazania go w innym świetle. Korzystał przy tym z najczystszych, nieskażonych żadnymi komentarzami źródeł, jakimi są Edda Poetycka (Starsza) oraz Edda Młodsza. Wówczas jeszcze nie wiedział o historycznym aspekcie pochodzenia nordyckich bogów – dopiero wiele lat później w „Sadze o Inglingach” znalazł informację o tym, że Oden (po szwedzku imię czyta się Uden) oraz jego drużyna pochodzili znad Donu, przybyli do Skandynawii, do Odense, a później do Szwecji, gdzie Oden stał się bogiem wojny i wraz z rodziną otoczony był czcią boską. Jako bogowie byli Asowie oraz Vanowie śmiertelni, co jest nowością w dziejach mitologii. Czasy, w jakich wojowie przybyli do Skandynawii oraz miejsce ich pochodzenia wskazywać może na słowiański rodowód wojownika, który stać się miał nordyckim bogiem wojny.
Wystawy plastyczne oraz książka „O dawnej mitologii nordyckiej” wraz z odczytami artysty na ten temat stały się w Szwecji bardzo prowokacyjne dla politycznego osądu, a zarazem atrakcyjne dla przeciętnych Szwedów. Wystawy cieszyły się wielką oglądalnością.
Z pomocą swoich szwedzkich przyjaciół Jerzy Przybył zwrócił się do dyrekcji osiedla, na którym mieszkał, z propozycją nadania mu nazwy „Midgård”, a wraz z przeprowadzeniem jego renowacji, nadania mu nowej, monumentalnej artystycznej szaty. Na akceptację projektu artysta czekał 3 lata. Dzięki pomocy pracownika osiedla mieszkaniowego, pomocy specjalistycznej firmy zajmującej się renowacją elewacji, jak również dzięki możliwości zastosowania – po raz pierwszy na taką skalę – betonu włóknistego, twórca opracował dokładne projekty oraz kolorystykę osiedla. Domy zbudowane były z płyt betonowych, więc wykorzystanie betonu włóknistego dawało możliwość dobrego wkomponowania rzeźb w otoczenie. Ekonomia całego projektu opierała się na funduszu przeznaczonego na renowację osiedla w wysokości 520.000 szwedzkich koron oraz na wspomożeniu tego funduszu przez ministerstwo kultury i budownictwa w wysokości 700.000 SEK, przyznanym ze względu na ciekawy projekt.
Nazwa osiedla – „Midgård” nawiązuje do mitycznej krainy, zamieszkanej przez ludzi. Osiedle składa się z 9 bloków mieszkalnych. Każdy z tych budynków dostał swojego boskiego opiekuna (lub opiekunów). Patronom domów przynależą również właściwości konkretnych run.
Na całym osiedlu znalazło się ostatecznie 15 wielkoformatowych dzieł – rzeźb i malowideł, częściowo stanowiących połączenia obu tych form.
 |
| Przestrzeń osiedla. Czarne kropki oznaczają umiejscowienie rzeźb i malowideł. |
Poniżej prezentujemy opisy rzeźb i malowideł oraz ich zdjęcia, robione z kilku ujęć. Większość zdjęć (o ile nie są opisane inaczej) została zrobiona jesienią 2017 roku, a więc 21 lat po wykonaniu projektu.
Spójrzmy jednak najpierw na zestawienie zrobione przez Szwedów. Omawiając dzieła, trzymać się będziemy tej kolejności:
- Już przy wjeździe do Midgårdu znajduje się w formie nawiązującej do kamienia obrazowego (bildsten) z czasów wikingów betonowy „kamień” przedstawiający symbole łodzi, fal oraz perły. Ten ostatni symbol związany jest z miastem, w którym znajduje się osiedle, czyli Västervik. Västerwik nazywano bowiem „perłą wschodniego wybrzeża”. W dolnej części widnieje nazwa osiedla. Po drugiej stronie kamienia widzimy Midgårdskiego węża, stanowiącego zagrożenie dla świata, wód i miasta.
Kamień z włóknistego betonu ma wielkość 250x160cm.
więcej u źródła: Zrzeszenie Słowian/Przybyłówka