Gromnica-Perunica w tradycji Słowian
Gromnica Perunica – to słowiańskie święto zimowe.
W Rodzimowierczym kalendarzu dzień ten stanowi Zmianę Godową – jest to środek astronomicznej Zimy, lecz słusznie ten dzień uważany jest za Przełom Godowy, Przełom Zimy w drodze Godu/Roku do Lata. Od tej chwili rok rolniczy rzeczywiście przyspiesza zdecydowanie ku wiośnie i latu. U Słowian Wschodnich oraz Zachodnich zwykle oznacza środek lub przełom zimy i pierwsze spotkanie z wiosną. U Słowian Południowych – granicę pomiędzy zimą a wiosną. Święto to było u Starożytnych Słowian poświęcone Perperunie i Mokoszy, czyli Matce Gromów (Peruniców), którymi władał ich Ojciec Perun i z wiosną wysyłał ich, aby ożywiali piorunami Ziemię i zapładniali ją. Późniejsza Mokosz Wiosenna jest związana ze Świętem Matki Ziemi Zapłodnionej. Z kolei Perunica Letnia ma miejsce w lipcu. Mokosze, jak wiadomo, to Bogowie Przeznaczenia, których zwierzem totemicznym/zwierzęcym ucieleśnieniem są wilki. Święta Gromnicy nazywane też były właśnie Wilczymi Świętami.
Treść obrzędów prywatnych i zbiorowych wskazuje na silne akcenty związane z Mokoszami. W tradycji Achijawy, czyli Romajskiej L-Achaji i Etrusków, poprzedników Romajów Rzymskich, zachowano nawet dla Persefony/Prozerpiny jako czarowny atrybut – Kwiat Mokoszów – Mak. Daty obchodów tego święta są rozbieżne w całej Słowiańszczyźnie w związku z rolniczym charakterem Słowiańskiego Kulędara (kalendarza), ale zawierają się pomiędzy 20 stycznia, a 20 dniem lutego. Unifikując Ten Tan Przyrodzony należałoby je przypisać do kompleksu świątecznego końca stycznia, związanego też z Jukacami Żywieckimi czy z Turoniami/Dziadami/Karnawałem i Zapustami Polskimi.
Elementem ofiarnym tego święta poza Ogniem i Wodą była ofiara z mięsa Byka/Krowy oraz zaklęcia kierowane do Wedraka/Wedrika/Bedrika/Biedronki – Bożej Krówki. Świętu towarzyszyły też zakazy: między innymi Oglądania Słońca, czy Snucia Lnu, lub Tkania i Plecenia czegokolwiek. Len, Konopie, Plecenie to Czynności związane z Pleceniem Boskiej Baji – Materii Świata a więc z Bogami Przeznaczenia Mo-Koszu (kosz=los), czyli Mających Kosz we Władaniu oraz z Przeplątami – Bogami Dzikiego/Dziwego Koszu – czyli Przypadku, Splotu Okoliczności. Ostatni z Bogów władających Koszem to Dziwieniowie-Kraszowie (Dziewanna i Dziwień-Kryszeń) – Bogowie Kosz-ania, czyli Żądzy i Miłości oraz Łowów (dosłownie i w przenośni łowów miłosnych).
Zima spotyka się z Latem. Modły do słońca, pieśni-zamawiania ciepła. Z tym dniem początek uczenia się wiośnianek i robienie pisanek. Wychodzimy w tym dniu na miejsce obrzędowe, czcimy wszystkich sławiańskich bogów, wspominamy Przodków. Zapalanie smolistych łuczyw. W ten dzień, wieczorem zapala się świece, z prośbą o odpędzenie z domostw złego, i żeby Perun oszczędził ten dom, bo w nim ognia jest dostatek. Bogowie Perun – Perperuna – Perunic – Porenut/Ysk – Turupid/Ciosno. Makosz – Mokosza – Dodola/Dola – Wid/Wij.
Dawne obrzędy i wierzenia zachowane w tradycji ludowej
u Polaków
Na Pomorzu zamykano okna i drzwi stodół, aby zwierzęta nie widziały tego dnia słońca, co było aktem świadomej wiary w to, że dzięki takiemu zabiegowi zwierzęta nie będą chorowały podczas wypasu wiosną. Jeśli było słonecznie to nie wolno było wypuszczać drobiu na zewnątrz. Polacy uważali, że lepiej ujrzeć wilka w stadzie owiec niż słońce na Gromniczną. Czesi i Polacy wierzą, że pierwszy skowronek musi zaśpiewać w Gromniczną nawet gdyby od tego zamarzł. „Jeśli skowronek nie zaśpiewa – zima jeszcze długi czas powiewa”.
W Polsce znana jest legenda o spotkaniu Matki Gromów z wilkiem. W zimną noc pierwszego lutego za Perperuną/Mokoszą skradał się wilk. Tego wilka szukali chłopi aby go zabić. Spotkaną na drodze Matkę Gromów/Przeznaczenia chłopi zapytali czy nie widziała wilka. Odpowiedziała, że nie widziała i nie wydała wilka, a zamiast tego rzekła im, aby szukali wilka we własnych sercach i odesłała ich do domu. Gdy po tych słowach chłopi odeszli spod jej płaszcza wysunęła się głowa wilka. Polacy wierzyli, że Matka Gromniczna i jej Gromnica chronią przed wilkami.
u Rosjan
Podczas Gromnicy o północy udawano się do trzech studni, aby zaczerpnąć wody. Woda ta była uważana za uzdrawiającą. Kropiono nią chorych krewnych i bydło, oraz kąpano w niej i pojono nią dzieci. „Woda poświęcona podczas Gromnicy, uważana jest za równoznaczną z wodą święconą, ponieważ Gromnica jest dniem spotkania zimy z latem”.
Dzieci wieczorem przed zmierzchem, gdzieś na wzgórzu, na początku cicho zaklinały słońce: „Słońce-wiodryszko[a], wyjrzyj, czerwone, zza góry, zza góry! Wyjrzyj, słoneczko, do wiosennej pory! Widziałoś ty, wiodryszko piękną wiosnę? Spotkałoś ty, czerwone, swoją siostrę? Czy widziałoś, słoneczko, starą jagę, Babę Jagę, wiedźmę–zimę?”. Jeśli wyczarowywane „słońce-wiodryszko” pojawiło się przed zachodem znaczyło, że przeszły ostatnie mrozy, a jeśli nie – oczekuj jeszcze mrozów.
W Rosji był rozprzestrzeniony symboliczny obrzęd sprzedaży dziecka. Komuś postronnemu, na ogół staruszce, sprzedawano przez okno dziecko, za które ona wypłacała pieniądze. Zwracając dziecko rodzicom, mówiła: „Żyj na szczęście moje”. Za pieniądze zapłacone za dziecko kupowano świece. Wierzono, że płomień tych świec zapala ogień życia. Więc dziecko będzie „przywiązane” do życia.
W nocy po Gromnicy obawiano się domowika. W wielu miejscach panowało przekonanie, że tej nocy domownik może „zajeździć konia”. Także powszechne było przekonanie, że podczas Gromnicy nie należy udawać się w daleką podróż, gdyż na drogach może dochodzić do wszelkiego rodzaju nieszczęść.
Jeśli kogut tego dnia będzie pił wodę, to będzie wczesna i ciepła wiosna.
u Białorusinów
Zgodnie z ludowym wierzeniem w Gromnicę spotyka się zima z wiosną – jakie to spotkanie taka i wiosna. Sądzono, że jeśli tego dnia jest odwilż, to wiosna będzie wczesna i ciepła; utrzymują się chłody – wiosna chłodna; spadnie śnieg – to długa i deszczowa. Kilka powiedzeń białoruskich związanych z gromnicą: „Na gromnicę zdejmuj rękawice”, „Na gromnicę kogut wypije trochę wodusi” ((biał.) На громни́цы напьётся петух води́цы), „Gromnica połową zimy”. Według W.A. Wasilewicza, święto zachowało się od czasów pogańskich i, najprawdopodobniej, było poświęcone Perunowi, posyłającemu wiosną na ziemię pierwsze życiodajne deszcze.
Jak przed innymi wielkimi świętami Białorusini gdzieniegdzie odprawiali w Gromniczną dziady ((biał.) Стрэчаньскія Дзяды ) – upamiętniające przodków. Smoleńscy Białorusini przez cały rok w dniu tygodnia, w którym przypadało święto, nie snuli osnowy, aby nie spotkać się z wilkami. Snucie Osnowy ma związek z Bogami Przeznaczenia z Mokoszą,, a wilki są zwierzętami symbolizującymi Bogów Przeznaczenia, ich totemicznymi zwierzętami skrzystymi/skrzydlatymi.
W tych dniach białoruscy chłopi przygotowywali duże świece woskowe, które nazywano gromnicami. Jeśli ktoś miał pszczoły – robił je z własnego wosku. Reszta wosk kupowała i robiła z niego świece o długości 10 werszków (ok. pół metra). Wierzono, że „Świece te pokonują siłę czartowską, aby nie groziła grzmotami i błyskawicami, ulewnymi deszczami i gradem, łatwo sprowadzanymi przez magów i wróżki; dlatego też lud w czasie burzy świecił te świece, aby doświadczyć ochrony Jasnych Bogów; dają też gromnicę w ręce umierającego, aby oświetlała mu drogę do Nawi”. Święto pogańskie obchodzono na początku lutego na cześć Prozerpiny i innych bogów podziemi, a towarzyszyło mu odpalanie rac.
Wierzono, że jeśli palące się świece trzeszczały, to można oczekiwać burzliwego lata.
W guberni wileńskiej gromnicą lekko nadpalano włosy na krzyż pogański – prosty chłopcom, a ukośny dziewczynkom – „na szczęście i zdrowie”.
Tego dnia świecono wody. Ludzie szczególnie cenili święcenie wód w Gromnicę.
Na terenie współczesnych okolic Brześcia, Mińska i Homla był zwyczaj witania wiosny pieśniami, choć nie tak głośnymi i powszechnymi jak na Wielkanoc.
u Ukraińców
u Czechów i Słowaków
Gromnica ((cz.) Hromnice, (słow.) Hromnicky) w Czechach i Słowacji związana jest z tradycją świecenia świec. Dzień ten nazywany jest świętem świec.
Czesi w tym dniu oczekiwali pierwszego gromu, a gdy go usłyszeli, padali na kolana i całowali ziemię. Prawie wszędzie zabronione było szycie, ponieważ igły mogły sprowadzić do domu piorun. Pszczelarze obchodzili ze świecą ule, aby szybko zakończyło się zimowanie.
W wielu miejscach zakazany był taniec, gdyż ci, którzy tańczyli – umrą w ciągu roku.
Ponadto zgodnie z przysłowiem „na Gromnicę dodano godzinę” ((cz.) Na Hromnice o hodinu více). O pogodzie sądzono, że jeśli w dzień było bezchmurne niebo i był widoczny zachód Słońca – zima będzie trwać długo, ale będą w tym roku bogatsze zbiory. Według czeskich legend: „Na Gromnicę powinien zaśpiewać skowronek, nawet gdyby miał zamarznąć” ((cz.) Na Hromnice musí skřivánek vrznout i kdyby měl zmrznout).
Od Gromnicy zaczyna się karnawał i świąteczne zabawy – czas radości i obfitości pożywienia.
u Bułgarów
W południowej Bułgarii około tego dnia robiono prognozy pogody na nadchodzący rok, a także starano się przewidzieć zbiory. W zachodniej części Bułgarii charakterystyczne było świętowanie na cześć świętego Tryfona w pierwsze trzy dni lutego, zwane Tryfoncami, albo Prozerpiną. Nazywano je również „wilcze święta”, gdyż wierzono, że w okresie świąt wilki się wściekają. Ludzie wtedy przestrzegali zakazu starając się nie wymawiać nazwy wilka aby nie zrobił nic złego. „Wilcze święta” obchodzono również jesienią, przestrzegając takich samych zakazów, jak wiosną[30].
W Banacie Bułgarzy do dziś mówią o zachowaniu niedźwiedzic: „Niedźwiedzica na Gromniczną wypełza z barłogu aby zobaczyć swój cień. Jeśli dzień jest słoneczny i niedźwiedzica widzi swój cień, odwraca się na drugi bok, aby kontynuować swój sen. Oznacza to, że jeszcze przez 40 dni będzie zimno”[31].
Trifon Zarezan (właśc. Dzień Świętego Tryfona) – święto wina, obchodzone w Bułgarii i lokalnie w innych państwach bałkańskich (m.in. w Serbii), mające prawdopodobnie swój początek w kulcie Dionizosa. Nazwa święta pochodzi od imienia chrześcijańskiego świętego – Tryfona.
Trifon Zarezan obchodzone jest 1 lutego według kalendarza juliańskiego, czyli 14 lutego według kalendarza gregoriańskiego. Ze względu na drugą datę jest współcześnie często traktowane w Bułgarii jako rodzima alternatywa dla Walentynek.
W okolicach Ruse, Razgradu, Welika Tyrnowa, Plewenu i Wracy obchody Trifon Zarezan mają swój lokalny, specyficzny kształt. Wybierany jest tam „Car Winnic”, którym jest zamożny właściciel winnicy. Jeżeli nastąpi urodzaj podczas jego panowania, zostaje on wybrany ponownie na Cara w latach następnych. „Car” jest najważniejszą osobą podczas święta, do niego należy obowiązek podcinania i sławienia winorośli, a z winnic do wsi mężczyźni niosą go na swoich ramionach i chodzą po domach, gdzie każdy gospodarz częstuje ich winem. Święto kończy się wspólną biesiadą w domu „Cara”.
Podstawowy obrządek tego święta, czyli podcinanie winorośli, wykonywane jest głównie przez mężczyzn, właścicieli winnic i ma przypominać o nadchodzącej wiośnie. Obecnie święto wygląda w sposób następujący: po specjalnej, świątecznej liturgii w cerkwi, hodowcy winorośli udają się grupami do winnic, prowadząc ze sobą muzyka. Każdy z nich ma świeżo upieczoną pitę, tutmanik, ugotowaną kurę lub nadenicę, pieczoną łukankę, byrkani jajca, wino oraz obecnie także buteleczkę święconej wody. Każdy bez wyjątku hodowca odcina ze swoich winorośli kilka pędów z jednego lub trzech krzewów, wybranych pośrodku albo na rogach swojej winnicy i polewa odcięte miejsca gałązek winem. Przypomina w ten sposób winorośli, że jej głównym przeznaczeniem jest obdarowanie gospodarza dużą ilością, dorodnych winogron na wino. Obecnie także święci się winnice wodą święconą, aby uchronić ją przed chorobami, szkodnikami i złymi mocami. Ta część obrzędu pochodzi najprawdopodobniej z omywania winnic po zimie.
Po odcięciu gałązek mężczyźni zwijają w wianki, które kładą na swych czapkach lub przerzucają je przez ramię i niosą do domu, gdzie kładą je w szczególnym miejscu (obecnie przy domowej ikonie). Po obrzędzie podcinania w winnicy następuje wspólna biesiada i tańce. Resztę dnia spędza się na wzajemnych wizytach, częstując się winem. Święto tradycyjnie kończy się w karczmie, gdzie zbierają się wieczorem wszyscy mężczyźni.
u Bałtów (Litwinów, Prusów/Borusów, Istów/Aesti i Łotygołów)
25 stycznia: Środek zimy (Pusiaužiemis); 2 lutego: Gromnice (Grabnyčios)
https://www.youtube.com/watch?v=qUtdrEhseyk
Kurtuvėnai Pusiaužiemis 2015 01 25
http://romuva.lt/pusiauziemis-subure-romuvos-jaunima/
http://stevekryzius.blogspot.com/2014/03/thefollowing-is-description-of.html
http://romuva.lt/wp-content/uploads/2017/02/Pusiau%C5%BEiemis.mp4
Pusiaužiemis (Kirmėlinė, Kirmių diena, Krikštai, Kumeliuko krikštynos, Viduržiemis) – kalendoriaus taškas, reiškiantis virsmą į naują būseną. Tai pusiaužiemio šventė.
Sakoma, kad šią dieną iš žiemos miego atsibunda meška, barsukas, ežys ir apsiverčia ant kito šono, o gyvatės, kirmėlės, žalčiai atgyja ir šliaužia į namus ragauti valgių (krikštyti).
Krikštyti reiškia pradėti pirmą kartą. Pradžia, tai taškas nuo kurio prasideda ir išeina dvi ar kelios tiesės (kertė prie stalo, kryžkelė, kryžius). Dar viena krikšto reikšmė: gerinti, gardinti, skaninti, tai kaip naujo meto pradžia su pagerėjimo reikšme.
Krikštai buvo bandomi tapatinti su keturiomis bažnytinėmis šventėmis: sausio 6 (Trys karaliai), sausio 25 (Šv. Pauliaus atsivertimas), vasario 2 (Grabnyčios) ir su kilnojamu pusgavėniu.
https://www.youtube.com/watch?v=aW810v7BrK8
Grabnyčios, Perkūno diena |
Minima: 2018.02.02
Šią dieną bažnyčiose šventinamos graudulinėmis ar grabnyčiomis vadinamos žvakės, kurios vėliau uždegamos užėjus audrai ir perkūnijai. Tikėta, kad tokios žvakės padės apsisaugoti nuo audrų ir ligų. Nuo seno šią dieną lietuviai meldėsi Perkūnui.
Anksčiau su tokiomis žvakėmis dar būdavo ir buriama. Uždegus žvakę žiūrima, kur link krypsta jos liepsna. Jei į trobos vidų – iš tų namų neišeis laimė, o jei durų pusėn – nieko gero, laimė iškeliaus pro duris, be to, protėviai tikėdavo, kad gali būti, kad kas nors iš namiškių pro tas duris išeis, greitai mirs.
Sakoma, kad per Grabnyčias jau Pakvimpa pavasariu, nubąla beržų tošis, o gaidys gaudo nuo stogo varveklių lašus. Jei diena būna saulėta, manoma, kad pavasaris bus ankstyvas, o vasara – su dažnomis perkūnijomis. Jei dar daug sniego ant stogų, vasarą bus vešlios pievos. Vėjuota Perkūno diena suvėlina pavasarį, dėl to ūkininkams gali pritrūkti pašaro.
Tego dnia obchodzi się tzw. Świece żwirowe lub „grabnichi”, które później rozpalają w oknach przeiw burzom. Uważa się, że takie świece pomogą chronić przed burzami i chorobami. Od tego dnia Litwini modlili się do Perkūnasa.
Mówi się, że podczas tego świętego dnia Grabnčiai już jest wiosna, brzozowa palma jest rozdrabniana, a kogut łapie krople z sopli z dachu. Jeśli dzień jest słoneczny, wiosna będzie wczesna, a lato z częstymi burzami. Jeśli na dachach nadal będzie dużo śniegu, latem będą tu bujne łąki. Wietrzny dzień Perkūny znaczy że wiosna się odwiedzie w czasie, co może spowodować, że zabraknie żywności.
https://www.vydija.lt/kalendorius/vasaris/grabnycios4.htm
Greków- Lachajów, w hetyckim: (L)Achijawów
Persefona czyli Perperuna z atrybutami Mokoszy
Persefona (także; gr. Περσεφόνη Persephonē, gr. Κόρη Korē, łac. Proserpina ‘dziewczyna’) – w mitologii greckiej małżonka Hadesa, władczyni świata podziemnego i opiekunka dusz zmarłych. Była córką Demeter i Zeusa. W mitologii rzymskiej Persefonę utożsamiono z Prozerpiną.
Została porwana przez Hadesa, gdy wraz z towarzyszkami bawiła się na łące. Kiedy próbowała zerwać piękny kwiat narcyz, ziemia rozwarła się i pojawił się Hades w złotym rydwanie, uprowadzając ją do swego królestwa. Zrozpaczona Demeter przez dziewięć dni i nocy poszukiwała córki, aż w końcu poruszony jej cierpieniem Helios wyznał bogini prawdę. Rozzłoszczona Demeter opuściła Olimp i zabrała ziemi płodność. Zaniepokojony losem głodujących ludzi Zeus zgodził się zwrócić Demeter córkę, pod warunkiem że podczas pobytu w podziemiach nic nie spożyła. Świadom podstępu Hades poczęstował Persefonę przed odejściem owocem granatu. Ostatecznie Zeus zadecydował, że Persefona sześć miesięcy będzie spędzała z matką, oraz sześć z mężem. Gdy Persefona powracała do matki nastawała wiosna, gdy wracała pod ziemię rozpoczynał się okres zimy. Jako pierwszy mit o porwaniu Persefony przytoczył Hezjod.
Persefona zakochała się w młodym Adonisie i nie chciała zwrócić go Afrodycie. Ostatecznie wyrokiem Zeusa Adonis spędzał wraz z Persefoną trzecią część roku.
Kult Persefony i Demeter był podstawą misteriów eleuzyjskich, w Atenach obchodzono na jej cześć misteria w okresie Antesteriów. Świątynie Persefony znajdowały się w Koryncie, Megarze, Sparcie, Lokroj i w południowej Italii. Przedstawiana była jako groźna, zasiadająca u boku męża władczyni podziemi, z pochodnią lub makiem w ręku.
Kult Persefony rozbudowali orficy. Bezdzietnemu w klasycznej wersji mitu związkowi Hadesa i Persefony przypisano jako córki Erynie, zaś sama Persefona ze związku z Zeusem miała urodzić Zagreusa.
Czytajcie też Letnia Perunika: