Wileńska palma wielkanocna
Tak zwane Palmy Wileńskie nie są oczywiście żadnymi palmami Wielkanocnymi – Wielkanoc jest to Święto Jarych Godów czyli Równonoc Wiosenna (21 marca lub w pełnię Księżyca najbliższą tej daty – według roku księżycowego). Tzw. palny to nic innego jak Gaiki-Maiki – Ukwiecone ozdobione młode zielone drzewka, które były wyrąbywane w puszczy przez młodych mężczyzn i przez nich wykonywane (zdobione, plecione w wielkie na kilka metrów drzewa), a następnie obnoszone wokół ziemi plemienia. Były one elementem Święta Boru oraz Święta Drzew a także elementem inicjacji młodych chłopców w mężczyzn – członków bractwa wojowniczego (Wilków, Rysiów, Turów), podobnie jak elementem inicjacyjnym dla dziewcząt były pisanki towarzyszące obrzędom o miesiąc wcześniejszego Nowego Roku Słowiańskiego – Wielkiej Nocy – Nocy Wielkiej Bitwy Niebieskiej między Światłem i Ciemnością.
Wileńska palma wielkanocna
Palma wileńska jest jednym z najpiękniejszych symboli Wilna i Wileńszczyzny. Nawiązuje do palm, którymi według Biblii, witano wjeżdżającego do Jerozolimy Chrystusa. Najprawdziwsze wileńskie palmy, znane daleko poza granicami Litwy, to są tzw. „wałeczki”, najbardziej cenione przez Ferdynanda Ruszczyca, który je opisywał i malował. Plecione z suchotników naturalnych i farbowanych. Niestety, są coraz rzadziej spotykane, gdyż wymagają dużo zielska, jeszcze więcej cierpliwości i pracy, a nie każdy docenia ich piękno. Obecnie na Litwie wije się (właśnie się wije, a nie wyplata, jak to niektórzy błędnie określają) też palmy o innych kształtach, a są to: „brzuszki”, „rumianki”, „ptasie piórka”, „astry” i „grzybki”. Niektóre z nich przypominają bukiety z zielska, ale to już, niestety, nie są tradycyjne wileńskie palmy.
Za czasów radzieckich tradycja wicia palm na Wileńszczyźnie prawie zamarła. Zbyt jednoznacznie kojarzyły się one z religią, więc nieliczne kontynuujące tę tradycję mistrzynie (palmiarki to głównie kobiety), czyniły to w tajemnicy przed władzami. W owym czasie palma właściwie nie wykraczała poza kościoły i domy szanujących tradycję zamieszkałych na Litwie Polaków. Niestety, sztuka ich wicia stopniowo obumierała wraz ze starszym, dobrze pamiętającym przedwojenne czasy pokoleniem. Na szczęście, dzięki kilku upartym podwileńskim mistrzyniom udało się ją reaktywować. Prawdziwym zagłębiem palmowym zawsze była i pozostaje podwileńska wieś Krawczuny, gdzie prawie w każdym domu panie od pokoleń parają się wiciem palm. Dziś palmy powstają też w okolicznych Sałatach, Nowosiołkach, Wilkieliszkach, Ciechanowiszkach i innych wsiach.
Ten, kto widział kiedykolwiek prawdziwą palmę wileńską zgodzi się, że jest to prawdziwe małe dzieło sztuki. Doskonałe od podstawy aż do zakończenia, nazwijmy je pióropuszem, które robi się z mietlicy. Może być biała, albo naturalna szarawo-brązowa. Ale ładnie też wygląda farbowana na zielono, żółto, w różne odcienie fioletu albo łączona ze wszystkich tych kolorów, co kto lubi.
Mietliczki muszą być akuratnie w miarę rozpęknięte, ale nie za wiele, bo wtedy sypią się, a i palma wygląda do niczego, jakby z jakim puszystym chwostem. Kiedyś po mietliczki na jezioro Wileńskie i pobliskie łąki dzieci chodziły, dziś je kołem (kijem) nie zapędzisz – opowiadają palmiarki z Krawczun.To jedna z nich wymyśliła niemal dwumetrowe palmy-giganty (niejedną taką otrzymał w prezencie Ojciec Święty Jan Paweł II). Są to prawdziwe dywany z suszonego zielska. A tego zielska, żeby stworzyć prawdziwą palmę, trzeba nazbierać i ususzyć bardzo dużo. I różnorodnego. Muszą być suchotniki, krwawnik, tymotka. Po te drobne kwiatki, jak powiadają palmiarki, najlepiej wybierać się przed świętym Janem i o świcie, wtedy są najdorodniejsze.
Palma wileńka, choć na szczęście przetrwała nieprzychylny, a czasem wręcz wrogi dla niej okres sowiecki, przechodzi różne metamorfozy. Nie zawsze dla niej korzystne. Zmienia się moda nie tylko jej na kształty, ale też na kolory. Od dawnych tradycyjnych, co to aż „oczy rwały”, poprzez szare i aż po czarne. Na przykład wieś Szmygle słynie z tzw. „palm litewskich”, czyli wyplatanych z niemalowanych kłosów. Jednak żadna inna palma nie jest w stanie konkurować z tradycyjnym „wałeczkiem”. Prawdziwi koneserzy tej sztuki uznają tylko takie.
Podwileńskie palmy są rozproszone po całym świecie. Można je spotkać w całej Europie, w Stanach Zjednoczonych, w Australii, w Brazylii, w Peru.
Tradycja wicia plamy przez Istów – Litwinów, Łotyszy, Jaćwięgów , Borusów-Prusów jest tak stara jak ich „ród” – trwa od neolitu co najmniej od 3500 roku p.n.e.Palma wileńska
W niedzielę palmową na Wileńszczyźnie wiele osób święci dwie palmy: tradycyjną, składająca się z jałowca i bazi, a także tzw. palmę wileńską – wałeczek uwity z suchotników naturalnych i farbowanych, zakończony „mietliczką”.
Palma wileńska, która dzisiaj jest znana daleko poza granicami Litwy, jest też najpiękniejszym symbolem Wilna i Wileńszczyzny.
Prawdziwym zagłębiem palmowym zawsze były i pozostają wsie znajdujące tuż za Wilnem: Krawczuny, Nowosiołki, Ciechanowiszki, Wilkiszki. Tu się palmy wije w każdym domu.
Początki tradycji wicia palmy w miejscowościach podwileńskich nie są ustalone. Najstarsze źródła ikonograficzne nie są liczne. W 1847 roku powstał obraz Kanuta Rusieckiego „Litwinka z palmami”, a polski etnograf Oskar Kolberg w połowie XIX wieku pisał o palmach miejskich – z papierowych kwiatków i o palmach wiejskich – z mchu, wierzby, zbóż i innych roślin.
Jak mówi etnograf, kierownik Izby Palm i Przedmiotów Użytku Codziennego w Ciechanowiszkach Janina Narkuniene, „do wicia palmy używa się blisko 100 ziół i zbóż”.
Najpierw, z nastaniem lata, zbiera się kwiaty i zioła. Następnie się je suszy, farbuje, a zimą zaczyna się wicie palm, by były gotowe na początek wiosny.
Według Norkuniene, maleńką 15-centymetrową palemkę można uwić w ciągu 15 minut, kilkumetrowe zaś mistrzynie wiją przez kilka dni.
Wysokość rekordowej palmy wynosiła sześć metrów. Zużyto na nią tyle kwiatów, ziół i innego surowca, że można by było z niego zrobić blisko 1000 palm średniej, półmetrowej wielkości.