Mato Kósyk (w języku niemieckim: Matthäus Kossick), ur. 18 czerwca 1853 we Wjerbnie (niem. Werben), zm. 22 listopada 1940 w Albion w Oklahomie – dolnołużycki poeta.

Kósyk pochodził z chłopskiej rodziny. Po ukończeniu szkoły podstawowej rozpoczął naukę w gimnazjum, jednak przerwał ją w 1873 rozpoczynając pracę na lipskiej kolei. W tym też czasie powstały pierwsze utwory poetyckie Kósyka. W 1877 wrócił do Wjerbna, gdzie zajmował się pracą literacką, współpracując z redakcjami łużyckich czasopism. W 1880 został redaktorem pisma Bramborske Nowiny, jednak praca ta nie zapewniała mu wystarczających dochodów do utrzymania się. Z tego też względu, a także z powodu braku matury, co uniemożliwiało mu podjęcie upragnionych studiów teologicznych, w 1883 zdecydował się na emigrację do Stanów Zjednoczonych.

W Ameryce studiował teologię ewangelicką najpierw w Springfield, później w Chicago. W 1885 został wyświęcony i objął swą pierwszą parafię w Wellsburgu. Wkrótce jednak potem wrócił na Łużyce, pragnąc tutaj objąć jakąś parafię i mieć do czynienia ze swymi rodakami. Plany te jednak spełzły na niczym, ponieważ przedstawiciele lokalnego kościoła nie chcieli uznać jego amerykańskiego wykształcenia. W rezultacie w 1887 ponownie wyjechał do USA.

Kósyk do 1913 pracował w niemieckojęzycznych parafiach Ameryki. W 1890 ożenił się z Anną Wehr, a rok później urodził mu się jedyny syn, Juro (Georg), który zmarł niedługo potem (1915). Od 1892 Kósyk pozostawał w ożywionych kontaktach listowych z literackimi kręgami Łużyc (m.in. z pastorami: Bernhardem Kruschwitz z Wjerbna i Gottholdem Schwelą z Dešna/Dissen), pod ich wpływem wrócił także do literatury. W 1913 kupił w miejscowości Albion farmę, gdzie mieszkał aż do śmierci.

We wsi Brjazyna/Briesen znajduje się szkoła jego imienia (wmurowana tablica pamiątkowa); w 2003 odsłonięto nowy pomnik ku czci Kósyka w jego rodzinnej wsi Wjerbno.

Charakterystyka twórczości

Mato Kósyk uznawany jest za jednego z najwybitniejszych, jeśli nie za najwybitniejszego, z poetów tworzących w języku dolnołużyckim. Opublikował wiele drobnych utworów oraz kilka większych dzieł, należących do klasyki literatury dolnołużyckiej. Do najwartościowszych utworów Kósyka zalicza się m.in. obszerny, wierszowany utwór pisany heksametrem, pt. Łużyckie wesele w Błotach, zawierające barwne opisy ludowych obyczajów oraz sugestywne szkice rzeczywistości łużyckiej wsi drugiej połowy XIX w. Do nieco mniej udanych utworów Kósyka należy trylogia historyczna, złożona z trzech obszernych poematów, osnutych na średniowiecznych dziejach Łużyczan, nazwana Cierpienie i chwała łużyckich przodków (dłuż. Serbskich woścow śerpjenje a chwalba), na którą składają się utwory: Upadek Braniboru, Zdrada margrabiego Gerona oraz Jacsław. Za bardzo wartościową część twórczości Kósyka uważane są listy, pisane przez długie lata do najwybitniejszych przedstawicieli łużyckiej inteligencji przełomu XIX i XX w., m.in. Bogumiła Šwjeli.

Dzieła

• 1880 – Wesele łużyckie w Błotach (dłuż. Serbska swajźba w Błotach)
• 1881 – Zdrada margrabiego Gerona (dłuż. Pśerada markgroby Gera)
• 1882 – Upadek Braniboru (dłuż. Branibora pad, wydane drukiem dopiero w 1956 r.)
• 1893 – Zbiór dolnołużyckich poezji (dłuż. Zběrka dolnoserbskich pěsnjow)
• 1929-1930 – Poezja (dłuż. Pěsni, t. I-II)

W przekładzie na język polski ukazało się kilka wierszy Kósyka oraz fragmenty poematu Zdrada margrabiego Gerona, zamieszczone w Antologii poezji łużyckiej w opracowaniu Wilhelma Szewczyka, Katowice 1960

USA – dom w którym mieszkał od 1913 do 1940 roku

Pieśń Serbów Łużyckich przed bitwą z Geronem

Daj nam iść, Swantewit,
Daj nam wroga bić,
Podaj nam tarczę i daj moc,
Wiedź nas bitwą ciężką,
Abyśmy zwycięsko
Ostali dzień i noc.

Wprowadź na rozłogi
Nieszczere wrogi,
Ojcom pomarłym pokój zwól,
Świętym popiołom ciszę;
Domy niech ukołysze
Szczęście, nie strach i ból.

Stoim przed twoimi
Wrotami świętymi
I każdy z nas zgina ci krzyż.
Serbski ty nasz Panie
Daj nam zmiłowanie
Szczęścia i chwałę nam zbliż.

Pomścić daj zastępy!
Bądź Gero przeklęty,
Coś woje spisami zbódł,
Wsie nam zamarasił,
Zdradą byt zakwasił,
Złoczyniąc k`skażeniu wiódł.

Daj nam iść, Swantewit,
Daj nam wroga bić,
Moc daj w potrzebny czas,
Za to wrogów kości
Naznosimy dość ci
Na ołtarz twój w święty las.

~

Autor: Mato Kósyk (1883), za niemiecką kroniką Chociebuża, XII wiek.

przeł. Wilhelm Szewczyk

Mato Kosyk, Rukopise, Altenburg: Maśica Serbska (I) 1993, Nakładnistwo wudawarjowu (II-III) 1994.

Mato Kosyk, Spise. Cełkowny wudawk. 1. zwězk, Budyšyn: Ludowe Nakładnistwo Domowina 2000.

Mato Kosyk, Spise. Cełkowny wudawk. 2. zwězk, Budyšyn: Ludowe Nakładnistwo Domowina 2001.

Mato Kosyk, Spise. Cełkowny wudawk. 3. zwězk, 1. połzwězk, Budyšyn: Ludowe Nakładnistwo Domowina 2003.

Mato Kosyk, Spise. Cełkowny wudawk. 3. zwězk, 2. połzwězk, Budyšyn: Ludowe Nakładnistwo Domowina 2004.

Mato Kosyk 1853-1940. Materialije prědneje Kosykoweje konference. Materialien der ersten Kosyk-Konferenz. Proceedings of the First Kosyk Conference, Wjerbno/Werben, 15.-18.6.2003, wud. Roland Marti, Budyšyn: Ludowe Nakładnistwo Domowina 2004 (Spise Serbskego instituta 40).

Po serbołużycku

Biografiske tšojenja

Tworjenje Mata Kosyka ma kradu wuski zwisk z jogo biografiskimi tšojenjami. Dla togo su k lěpšemu rozměśeju jogo tworbow znajobnosći wo jogo žywjenju wažne. Toś pśedstajimy w dalšnem krotku biografiju, kotaraž podeprějo se we wšych wažnjejšych źělbach na wugronjenja pěsnjarja samogo (wosebnje na jogo listy, Kosyk 1980) a na godnu sekundarnu literaturu (pśedewšym Mětšk 1985 a Dalitz/Stone 1977).

Pśedspomnjeśa k mjenjam a jich pisanju a k terminologiji

Dokulaž wotměwaju se žywjeńske tšojenja Mata Kosyka w serbsko-, nimsko- a engelskorěcnej wokolnosći, namakaju se za mjenja (ale teke za geografiske po­mjenjenja a take za luźi) wariantne formy a samo teke rozdźělne pomjenjenja.

To pśedmě pěsnjarja jo bibliskego pochada. Ako połna forma jo zapisane we Chośebuskich gymnazialnych aktachako Matthäus a do amerikańskego na­pšašnika jo pěsnjaŕ w lěśe 1913 sam zapisał Matthaeus; we Wjerbańskem cer­kwinskem porodnem a dupnem registerje pak jo zapisana krotka uzuelnje wu­žywana forma Matthes; serbski jo to mě juž wot stareg casa Mato, a to jo teke pěsnjarja literarna forma; na zakopowarskem kamjenju w Albionje stoj jogo uzuelna engelska forma Matthew.

To głowne mě pěsnjarja jo serbskego pochada: kos = die Amsel; kosyk = das Amselchen [mogali groniś der kleine Sänger, na což reflektujo pěsnjaŕ we swojej basni »Popajźony spiwarik«, 1893]. Po tencasnej ortografiji pišo se won serbski  we šwabachu Kóßyk a analogiski Kósyk; nimski a engelski jo to Kossick. – We našom teksće wužywa se serbski a nimski Mato Kosyk a engelski Matthew Kossick.

Mjenja městow a jsow wottud dajomy serbski a nimski (na pś. Chośe-buz/Cottbus), amerikańske mjenja pak jano engelski. Za rěc a lud wužywamy w našej rěcy dolnoserbski, w nimskem teksće źinsa w Bramborskej uzuelne a amtojske pomjenjenje niedersorbisch/wendisch, což jo w engelskem teksće Lower Sorbian.

Domownja: Błota a Dolnoserby

Te Kosykowe su stara Wjerbańska familija; Wjerbno lažy w Dolnej Łužycy na podwjacorje wot Chośebuza a na kšomje regiona Błota. To »błoto« jo dlejša, mjenjej šyroko se rozsćěrajuca lěsojska, bagnita krajina z tonišćowatymi łuka­mi, w kotarejž roznogaśijo se Sprjewja na wjeliku tšochu cerow, tšugow, grob­low a groblickow, ako namakaju se dalej Lubina/Lübben zasej do jadneje rěki. Něga raz su Błota pśistupne byli jano po wodowych drogach a stakim byli ide­alne copanišćo a chowanišćo. Tudy su se wuwijali wosebne formy rolnikarstwa, lěsarstwa a wodnego gospodarstwa. A nutśikach Błotow su se tradicije dlej wobchowali a žywe byli ako we wšej wokolnosći.

Za Serbow Dolneje Łužyce maju Błota wosebny woznam. Woni wobsedlichu toś ten wot pjerwjejšych a pśeśěgowatych wobydlari spušćony kraj we šestem stolěśu a su toś ta pšawa tuderska awtochtona ludnosć. Serby su źělba Słowja­now, kotarež su we pětem stolěśu wob cas drogowanjow ludow z jich prado­mownje (skerje su to byli wone Pripjat’-bagna) śěgnuli podwjacor a k połudnju. Serby lice gromadu z lechiskimi rodami, Čechami a Słowakami do kupki pod­wjacornych Słowjanow.  Na podstawje rěcneje rozdźělnosći źěli se serbska lud­nosć do gornoserbskich wobydlari w Gornej Łužycy a do dolnoserbskich luźi w Dołojcnej Łužycy.

Po w 9. stolěśu pśiběrajucych dobywańskich wojnach dojśpijo podśisnjenje a asimilacija podwjacornych słowjańskich rodow w 11. stolěśu z podzajtšneju kolonizaciju swoj wjerašk. Tak serbskorěcny teritorij stawnje woteběra. Nejdlej zachowa se serbski charakter we pšusko-bramborskem kraju wokoło Chośebu­za/Cottbus a dla swojich topografiskich wosebnosćow w Błotach. We tych regi­onach Dolneje Łužyce jo ludnosć srjejź 19. stolěśa hyšći pśisamem cele serbska.

Błotojska wjas Wjerbno/Werben jo we tom casu jadna z wuznamnjejšych jsow a wosadow z rědneju wjelikeju cerkwju. Wobchadna rěc jo tencas serbska. (Hyšći w lěśe 1884 jo mjazy tymi 2500 wejsanarjami jano 5% nimskich luźi. Wot nich běchu se styri pěśiny rěcnje pśipodobnjowali, tak až jano jaden procent wobydlarstwa serbski njerozmějo.)

Młode lěta (1853–1877)

Matowy nan, burski a roźony Wjerbanaŕ Juro Kosyk (16.1.1826–17.1.1896), ženi se w lěśe 1852 Wjerbańske źowćo Maju Žylojc/Maria Schillo (12.1.1834–13.12.1917).

Zachopnje bydlitej w starjejšynej wjažy, po pjerwjejšem wobsedniku »Rychow­nja« pomjenjona, źož naroźi se prědne gole, Mato (18.6.1883–22.11.1940). Samski cas kupijo nan pśi Myšyńskej droze grunty a natwarijo nowu »Rychow­nju«, Matowy źiśecy raj (pśir. jogo baseń »Źiśecy raj«, 1878).

Kosykowej daritej Matoju na tej žywnosći hyšći dwa bratša a šotśicku. Bratš Kito, pśiducy gospodaŕ na žywnosći, naroźi se 1856 a zamrějo pśejěsno 1886; bratša Jura, roźony 1859, zgubijo Mato južo 1863; jěsna smjerś wzejo jomu tek lubowanu šotśicku (1864–1872; pśir. jogo baseń »Šotśicka«, 1882).

Po wejsańskej šuli a preparandojskem casu posćelu Mata w lěśe 1867 z pode­prěśim fararskego domu na Chośebuski gymnazij, aby chopił se pśigotowaś na powołanje fararja. Božko spušćijo gymnazij južo 1873 a mimo matury. A to zawinujo pozdźej, až njejsu jomu źurja za uniwersitny teologiski studium wotworjone.

Mjazy 1873 a 1877 jo Mato Kosyk źěłał pśi Lipsčańsko-Drježdźańskej zelez­nicy, zwětšego we samem Lipsku. Njamožo se cwiblowaś na tom, až jo wob cas togo pśebytka namakał kontakt k serbskim luźom a až nastanu tudy jogo prědne basniske teksty, kenž su pisane jano serbski a nam źinsa pśistupne. (W sekundarnej literaturje jo podane, až jo zachopnje tek nimski pisał. Znankstwa za to pak njejsu pśistupne resp. zgubjone.)

Literat we Wjerbnje/Werben (1877–1883)

Ku końcoju lěta 1877 pśiźo chorowaty Mato slědk do starjejšynego domu. A we tych pśiducych šesć lětach statkujo ako lichotny literat. Toś ta Wjerbańska perioda jo we wšom Kosykowem literanem žywjenju nejpłodnjejšy cas jogo tworiwosći. How nastanu wše wětše a wobšyrnjejše źěła (ta heksametriska prědnica »Serbska swaźba w Błotach«, ta historiska episka trilogija »Serbskich woścow śerpjenja a chwalba« a źiwadłowej graśi) ako tek wětša połojca jogo basni. Pśipodla wugbajo kradu wobšyrne źěła pśi rewiděrowanju ewangelskich spiwarskich (»Serbske Duchowne kjarliže«, 1882). A ako to njeby było dosć žurna proca, pušći se do dalšnego praktiskego źěła: wot lěta 1880 jo sobure­daktor dolnoserbskego tyźenika »Bramborske Nowiny«.

Wob cas teje šesćlětneje lichotnosći ma pěsnjaŕ listowy a wosobny kontakt k wažnjejšym reprezentantam serbskego kulturnego žywjenja. W dolnoserbskem wobcerku su to wosebnje Kito Šwjela (1836–1922), Hajndrich Jordan (1841–1910), Bjarnat Krušwica (1845–1919)  a tej »wenkownej« wosobnosći Juro Surowin (popšawom Georg J. J. Sauerwein, 1831–1904) a Alfons Parczewski (1849–1933). Wot gornoserbskego boka a w cełoserbskem konteksće su jogo wažnjejše partnarje Michał Hornik (1833-1894), Arnošt Muka (1854–1932) a Jan Arnošt Smoler (1816–1884).

W lěśe 1880 jo Mato Kosyk jaden z tych załožarjow dolnoserbskeje »Maśice Serbskeje«, togo centralnego wědomnostnego a kulturnopolitiskego towaristwa Serbow.

Kosykowe literarna źěłabnosć, jogo statkowanje ako kjarližaŕ a casnikaŕ poka­zujo, až jo wona šesćlětna a głowna tworjeńska perioda była wušej měry wjele­bocna a intensiwna. Skerjej jo na tych kulturnych polach wugbał wjele wěcej ako wše druge dolnoserbske procowarja togo casa gromadu.

Take statkowanje pak wunjaso jomu lěbda pjenjezne dobytki, wšak jo literarny mark tak małki, až jo pěsnjaŕ dejał wudawanje někotarych swojich źěłow sam financěrowaś. Za to žnějo kritiku nana, kotaryž njejo za take »njewužytne« źěło měł dosć rozměśa. Slědkoju tek swojomu cyloju, byś z fararjom, na tu wizu bližej pśišeł njejo. A dokulaž wě, až mimo matury w Nimskej na fararja štu­děrowaś njesmějo, rozsuźijo se za wudrogowanje do Zjadnośonych statow Ameriki, aby se tam dał wukubłaś za duchownego.

Emigracija, wukubłanje za duchownego

We oktoberje lěta 1883 spušći Mato Kosyk Wjerbno/Werben a wupora se wot Wětošojskego dwornišća do Hamburga, źož stupi na łoź do New Yorka. Wot­tam wjeźo jogo droga pśez Buffalo (NY) do Springfielda (IL). Won zapišo se pśi Practical Concordia Theological Seminary, kotaryž pśisłuša Missouri-sy­noźe amerikańskeje Lutherskeje cerkwje. Synoda a stakim tež ten seminar za­stupištej ortodoksny směr Lutherskeje cerkwje.

Toś pśesedli se Kosyk južo w januarje 1884 na Nimski teologiski Seminar Gene­ralneje Synody w Chicagu (IL), kotaraž běšo kradu liberalna. Zawina togo pśeměnjenja jo po jogo słowach, až jo Springfielski seminar pśewjele orien­towany był na praktiske źěło a až su tam se kněžece rozwucowańske naglědy mało wobjadne z jogo myslenim. Snaź se jomu tek spodobało njejo, až drje jo wša Springfieldska wucba była w nimskej rěcy, ale až su študěrujuce mjazy sobu jano engelski powědali. Lěpjej a pśigodnjej zda se jomu byś, až jo ten Chicagojski seminar mjeńšy a až jo mogał nastawaś wosobny kontakt k direk­toroju a jadnučkemu ceptarjeju, E. F. Giesemu.

Južo 1885 bu Kosyk ordiněrowany. Won nastupijo słužbu we Wellsburgu (IO) a pśiwzejo se do Nimskeje Wartburgskeje Synody. W jogo wosaźe bydle pśisamem jano sedlarje z podzajtšneje Frieziskeje, njejo źiwa, až jo młody faraŕ dla tog měł nic jano rěcne śěžkosći, ale teke take mentalnego razu. Toś spušći ju Kosyk połtera lěta pozdźej, aby se wudał slědk do Łužyce.

Wob cas tych prědnych amerikańskich lět njejo Kosykowe statkowanje ako »li­terat« pśetergnjone, won basni a ma nadalej kontakt z łužyskimi procowarjami. A serbske medije wozjawiju cesćej žedne starše abo młodše jogo tworby. Ze zawiny intensiwnego študěrowanja a nowych nadawkow ako dušypastyŕ pak bywa poetiske tworjenje rědše. Nowosć we basnjach teje prědneje ameri­kańskeje faze Kosykowego tworjenja pak jo, až rozbogaśijo se jogo basnistwo z kradu wjele motiwami tog noweg swěta.

Mjazygraśe w starej domowni

K nazymjemu 1886 jěźo Kosyk slědk do łužyskeje domownje. Tam běšo 1. ju­nija bratš a młody gospodaŕ akle 30lětny Kito zamrěł. Mato, něto jadnučke hyšći žywe gole bu wot starjejšeju kazany domoj, aby pomogł pśi zrědowanju nastateje situacije. Pśichodnosć gospodarja na nanowej žywnosći pak by jano wochylnje na njogo cakała, ga jo ta bratšowemu synoju pśipisana, kenž pak jo něto pśi nanoweje smjerśi nana akle styri lěta stary.

Toś rozglědowašo se študěrowany a ordiněrowany pastor Mato Kosyk w do­mowni za možnosćami pśistajenja. Nejlubjej by kśěł swojim krajanam na serbskej farje słužyś. Wakance běchu, jadna w Hochozy/Drachhausen, druga we Łutach/Lauta. Procowanja njejsu wuspěch měli, dokulaž njejo Bramborska cerkwja luźa z amerikańskim wukubłanim za fararja pśipoznała.

Serbska domownja njama za njogo daniž pśichodnosć daniž powołańsku per­spektiwu. Toś spušćijo ju znowa po wosym mjasecnem pśebytku. Tenraz na pśecej, aby swojo byśe a swoju gluku pytał w Zjadnośonych statach Ameriki.

Ta druga domownja: powołanje, familija, basnistwo

Zasej w statach njedej dłujko na nowu faru cakaś. Pśisud wjeźo jogo do Ne­braski. Won buźo cłonk Nimskeje konference Nebrasčańskeje ewangelsko-lu­therskeje Synody. Mjazy 1887 a 1907 zažarbujo tudy styri mjeńše wosady z wejsańskim charakterom a pśisamem jano nimskim wobydlarstwom:

1887-1889 Ridgeley, Dodge Co.

1889–1895 Princeton, Lancaster Co.1

1896–1899 Stamford, Harlan Co.

1899–1907 Ohiowa, Fillmore Co.

1Wot nazymjego 1895 až do lěśa 1896 jo mimo źěła; won bydli w Roca, Lancaster Co.

Njezabyte jo Kosykwe sobustatkowanje pśi natwari cerkwinskich strukturow. W lěśe 1890 nastanjo z Nimskeje konference Nebrasčańskeje ewangelsko-lu­therskeje Synody samostatna Nimska ewangelsko-lutherska Synoda Nebraska. Kosyk jo jeje sobuzałožaŕ.  Mjaztym twari na glucnem žywjenju: Se ženi, změjo gole, a wše tśo budu pšawe Amerikanarje.

Ako běšo wob cas woglěda w starej domowni nazgonił, kak dej jogo naźeja na słuženje Bogu mjazy serbskim ludom  zginuś, jo se rozsuźił sebje we tej nowej, tej drugej domowni natwariś zawěsćonu eksistencu. Po napšašowanjach w agen­turach namakajo manźelku z Nimskeje, božko nic Serbowku. W lěśe 1890 ženi se w Princetonje Anu Wehrojc z Duszna (Hochberg; źinsa w Polskej), źowku nimskeg kněžka. Solidne manźelstwo njedychy wjelickeje glucnosći, snaź roz­dźělnosćow pochada dla a togodla, až jogo manźelka wo jogo serbsku lubosć njeroźi. Jima naroźi se 1891 synašk Juro Ludwig (George Louis). A w lěśe 1894 pśiwzejo ceła familija amerikańske staśaństwo.

*

Po gorkich nazgonjenjach pśi woglědanju stareje domownje (1886/87) běšo Kosykowa poetiska płodnosć zapšažyła, zrownju jogo kontakty k serbskim procowarjam. Te wotžywjeju se 1892 na postarcenje z Łužyce. Bogumił Šwjela (1873–1948; syn Kita Šwjele) co zestajiś a wudaś zběrku Kosykowych bas­njow. Wot lěta 1892 do lěta 1898 licymy toś drugu fazu Kosykowego ameri­kańskego basnjenja. Wona padnjo do casa prědneje glucnosći młodeje familije z raźonym synaškom a naźetym wuspěchom pśi farmowanju.

Wot Šwjele zestajone kniglicki z Kosykowymi basnjami wujdu 1893. Wotněta wozjawiju casopisma zasej jogo basni. Ale špatne žni a swinjeca cholera zawi­nuju gospodarski njewuspěch tak zlě, až njamogu samo wosadne luźe fararjeju myto płaśiś. – Pěsnjaŕ wonimjejo, tenraz na 25 lět. Slědna basén teje faze na-stanjo 1898, pśiduca akle 1923. Tek listowanje z łužyskimi woścami wusnjo a spijo.

El Reno a Albion; žywjeński wjacork

W lěśe 1908 pśesedli pastor Kosyk do El Reno (OK), źož ma měsćańsku wosa­du a spodobnjejšu klimu. Jo to jogo slědne farske městno. W lěśe 1913 źo ryj­nego słyšanja dla na wuměńk. Wušje togo zda se ako njeby dla wuspěšnego farmowanja wěcej potrěbny był togo fararskego myta. Familija pśeśěgnjo do Albiona.

Pśesedlenje do El Reno a dalej do Albiona běšo Kosyk z dłujkeju ruku južo pśigotował w lěśe 1902: Dlejše drogowanje po statach Wyoming, Idaho, Wa­shington a Utah jo zrownju studijna ekskursija a pytanje za nowymi gruntami a nowym bydłom. Wuzwolony pak bu za to potom młody stat Oklahoma, kenž bu akle 1907 załožony a kenž běšo až do togo casa »indiański teritorium«.

W lěśe 1908 staji Kosyk dwě wěcy do statka: pśesedlenje do El Reno a kupjenje gruntow w Albionje (OK). W lěśe 1913 śěgnjo familija na tamnu farmu do noweje wjaže, ako ma manźelskima daś pśijazny wuměńk a synoju, młodemu gospodarjeju eksistencu.

Pśisud znicy wše cowanja, ako padnjo Juro rejtujucy pśez rěku Kiamichi z ko­nja: Pśizajeśe běšo jogo deriło. – Njeběšo hyšći cełych 24 lět stary. Zapoko­wany bu blisko wjaže, a tužeca se mama sejźešo źeńk ak źeńk pśi njom, až do jeje smjerśi we lěśe 1929. Wša wjasołosć běšo z familije wuryta. Manźelskej se wotcuzbništej. Stary Kosyk pak sejźešo z rosćeceju samotnosću cesto »we wjaž­ce pśi brjožku« pśi idyliskej bliskej rěcce Walnut Creek.

W lěśe 1935 pśistaji starc po wšakich njeraźonych wopytkach něgajšu chorobnu sotšu Wilma Filterojc z Westfalskeje. Wona jo jomu nuzu, starosć a kibliju starstwa bejnje wolažcyła. Won ženi se ju w lěśe 1938.

*

Hyšći raz zmognjo se starc a wotžywjejo swoju muzu. A. Muka a B. Šwjela stej jogo pšosyłej, aby zasej basnił. Tśeśa amerikańska faza tworiwosći warnujo wot 1923 až pśisamem do końca pěsnjarjowego zemskego byśa. Wutšobny listowy kontakt namakajo teke k młodšej generaciji dolnoserbskeje literatury, k Minje Witkojc (1893–1975).

*

We žognowanem starstwje 87 lět zamrějo Serbow pěsnjaŕ na swojej farmje dnja 22. nowembera 1940. Na drugem dnju su jogo na Albionskem zakopowanišću pśewoźowali do rowa. Lěto pozdźej spušćijo wudowa Wilma Kosykowa Albi­on, pśi se wšo Kosykowe literarne zawostajeństwo. Njejo znate, źo jo wona jo wostajiła abo tšuła. Skerje jo na pśecej zagubjone.

Wiki eng

Mato Kosyk (June 18, 1853 – November 22, 1940) was a Sorbian poet and minister. He was born in Werben, Prussia,

Youth

Kosyk began his schooling at the gymnasium in Cottbus in 1867, with the intention of studying theology. He left the gymnasium before graduation in 1873, bringing his study ambitions to a temporary end. Instead, he started working for a Leipzig railroad company, where he wrote his first lyrical texts. These were all written in Lower Sorbian.

Literary activities

Because of problems with his health, Kosyk returned to Werben in 1877. During the following years he made a living as a freelance writer and produced his most important poetic works. From 1880 onwards he was co-editor of the Bramborske nowiny (Brandenburg News). Through his involvement in the revision of the Lower Sorbian church hymnal he made a lasting impact on the Lower Sorbian language.

Kosyk maintained contacts with practically all important representatives of Sorbian cultural life: Kito Šwjela, Hajndrich Jordan, Bjarnat Krušwica, Juro Surowin and Alfons Parczewski, as well as Michał Hórnik en Jan Arnošt Smoler. Kosyk was one of the founders of the Lower Sorbian Maśica Serbska, the most important organisation of Lower Sorbian culture.

Emigration

In October 1883, Kosyk left for Hamburg, from where he sailed to New York. He travelled by way of Buffalo, New York, to Springfield, Illinois. Here he could fulfill his dreams to study theology, and he enrolled in an orthodox Lutheran theological seminary. In January 1884 however, he transferred to a German seminary in Chicago, Illinois, instead, and continued his studies in a liberal Lutheran direction. Moreover, the students there spoke German instead of English, making it much easier for Mato Kosyk to understand. He completed his studies in 1885 and was ordained in Wellsburg, Iowa, where he worked among German Frisian immigrants. Although Kosyk worked in the United States among German- and Frisian-speaking farmers, he never ceased to write his Sorbian tales and poems during this period. He continued to publish in Sorbian publications.

Temporary return

At the end of 1886 Mato returned to Lower Lusatia when his brother Kito died. It appears his return was made easier because of tensions between the congregation in Wellsburg and himself. After returning, Kosyk endeavoured to have his ordination recognized; he very much wanted to fill a vacancy in Drachhausen near Peitz. His efforts were in vain, however, and he travelled back to the United States in 1887.

America

In 1887 Kosyk again travelled to the United States, and he would never again return to Europe. He found work as pastor in Nebraska, where until 1907 he worked in several German-language congregations: Ridgeley in Dodge County (1887–1889), Princeton in Lancaster County (1889–1895), Stamford in Harlan County (1896–1899) and Ohiowa in Fillmore County (1899–1907). From autumn 1895 until summer 1896 he was out of work and lived in Roca in Lancaster County. Kosyk married Anna Wher in Princeton in 1890. Anne came from Duzno (formally Hochsburg, now part of Trzemeszno), a village in Kreis Gnesen in the Province of Posen. Kosyk’s last position was in El Reno, Oklahoma. He retired in 1913 and moved near Albion, Oklahoma where in 2010, the home he lived in still stood (see http : //tiny.cc/JYmbk).

Only in 1892 did Kosyk pick up poetry and writing again. He also renewed his neglected contacts with Sorbian intellectuals. Bogumił Šwjela wanted to publish an anthology of Kosyk poems, which appeared in 1893. Kosyk would continue to have poems published in the Lausitz until 1898.

After the deaths of Kosyk’s only son, Juro, (at age 24 after a horse-riding accident) in 1915 and his wife Anna in 1929, Kosyk became increasingly isolated. He eventually married his housekeeper Wilma Filter in 1938. Wilma left Albion a year after Kosyk’s death taking his papers with him; these have been deemed lost. During this last period, Kosyk maintained intensive contacts with the young Serbian writer Mina Witkojc.

Heritage

Mato Kosyk’s work is predominantly lyrical, and includes very little prose. His poems are concentrated around the Christian faith, which Kosyk generally connected to nature in general and Lusatia in particular. The latter is the equivalent of the homeland, of the Heimat, and is contrasted with the foreign. Kosyk identifies this through the Sorbian language, which on the one hand combines beauty and vulnerability and on the other hand has to battle against imminent extinction.

Kosyk used both classical form as well as rhyming forms taken from folk culture for his poems. His preference was for the hexameter form. For example, his Serbska swajźba w Błotach (“The Sorbian Wedding in the Spreewald”) consists of nearly 2,000 hexameters. Hexameters are also used in Ten kśicowany (“The Crucified”) and Helestupjenje Jezusa Kristusa (“The Descent of Jesus Christ to Hell”).

The home were Kosyk lived from 1913 to 1940, situated near Albion, Oklahoma, Pushmataha County, in the State of Oklahoma, may be viewed at h t t p: // www. flickr. com/photos/25600678%40N08/3354733435. The home, called the Mato Kosyk House, has been added to the National Register of Historic Places. Its justification for inclusion is that it is the sole surviving structure associated with Kosyk. As in Kosyk’s time, it features beautiful views of the Kiamichi Mountains.

The primary school in Briesen has been named after Kosyk.

Works

• Serbska swajźba w Błotach, 1880
• Pśerada markgroby Gera, 1881
• Branibora Pad, 1882
• Zběrka dolnoserbskich pěsnjow, 1893
• Zhromadźene spisy
• Pěsni, two parts, 1929–1930, published by Bogumił Šwela

References

Much of the content of this article comes from the equivalent Dutch-language Wikipedia article (retrieved March 21, 2006).

David Zersen, Local Lutheran Boy Makes Good, Sixty Years Late. Currents in Theology and Mission, Volume 30, No. 2, 2003.

David Zersen, “An American Birthday Remembrance on Mato Kosyk’s 150th,” Concordia Historical Institute Quarterly, Spring, 2002.

David Zersen, “Mato Kosyk,” Lutheran Quarterly, August 2002.

David Zersen, “Der Einfluss der Umgebung auf den Kuenstlerischen Ausdruck: Einblicke in die Poesie von Mato Kosyk aus der Sicht ner neuen Welt, ” Domowina Verlag, 2004.

“Sorbs/Wends,” Transatlantic Relations Encyclopedia Series, 2005.

For relevant photographs see: http://www.flickr.com/photos/koknor/3354733435/

Tagi:Mato Kósyk (1883 – 1940)