[ostatnia aktualizacja 26.08 2011] – uzupełniamy w drugą rocznicę publikacji o zdjęcia nadesłane od prawnuczki Stanisława Tilla, syna profesora Ernesta, Izabelli Wichrowskiej Polok]

CB

Profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie na Wydziale Prawa, wielka sława palestry.

Dwie Adolfiny – to Adolfina I z Klemensiewiczów Till (1852 – 1911) – jego żona

a druga to Adolfina II z Tillów Pagaczewska (1886 – 1974) – żona, profesora Wydziału Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego – Juliana II Pagaczewskiego.

Profesor miał 3 synów i 3 córki córki. W artykule rocznicowym na 160 rocznicę urodzin profesora (który przytaczamy poniżej) doktor Adam, Redzik tak pisze:

Profesor Ernest Till z Adolfiną Tillową, dziećmi i wnukami w Uhercach. Na pierwszym planie z ręką babci Tillowej na ramieniu Stanisław Pagaczewski

” … W małżeństwie z Adolfiną Klemensiewicz (3.06.1852–24.10.1911) miał Ernest Till co najmniej sześcioro dzieci. Syn Artur (1874–1936) był znanym lwowskim adwokatem. Artur Till, był doktorem prawa i przewodniczącym Związku adwokatów Polskich we Lwowie. Przejął on po ojcu kancelarię, a w 1926 r. także redakcję „Przeglądu Prawa i Administracji” [37].

Profesor Ernest Till (siedzi) w otoczeniu dzieci: stoją od lewej Stanisław, Maria (potem Zgórska) i Adolfina II (potem Pagaczewska). Siedzą Ernest II Till i Artur I Till .

Drugi syn Stanisław (ur. w 1875 r.) był inżynierem budownictwa. Profesji trzeciego syna, noszącego imię Ernest (junior), urodzonego w 1888 r., nie udało się ustalić, podobnie jak imion co najmniej dwóch córek (jednej po mężu Zagórskiej). Wiadomo natomiast, że trzecia córka, Jadwiga (1881–1885), zmarła jako dziecko. Rodzina Tillów mieszkała we Lwowie przy ul. Pańskiej 4….”.

26.08.2011

Dzisiaj oczywiście znamy imię ciotki Stanisława Pagaczewskiego , siostry Adolfiny – to Maria Till po mężu Zgórska. Miała dwoje dzieci. C. B.

Maria Till po mężu Zgórska – tutaj z mężem Alfredem Zgórskim i dziećmi.

[27. 08 2009 Nie znam niestety imienia tej córki która była po mężu Zgórska, natomiast znamy bardzo dobrze imię i dzieje tej drugiej Adolfiny (Junior) Till. Adolfina II z Tillów , po mężu Pagaczewska, urodziła się w roku 1886 we Lwowie, a zmarła dopiero w 1974 w małopolskim Jordanowie. W 1939 roku Niemcy spod znaku Hitlera zamordowali profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uczynili to podstępnie zwołując ich na zebranie. Mąż Adolfiny II – Julian II Pagaczewski, jeden z największych autorytetów historii sztuki w historii Uniwersytetu nie poszedł na to zebranie z powodu przeziębienia i gorączki.  Kiedy Pagaczewscy dowiedzieli się o zamordowaniu profesorów UJ w obawie o życie opuścili oboje Kraków i osiedli w Ciężkowicach, gdzie kupili niewielki dom. Mieszkanie przy ulicy Floriańskiej w Krakowie zostało sprzedane.  W Ciężkowicach, w nowym domu w Rynku,  zamieszkała cała rodzina Pagaczewskich – także Stanisław – ojciec mojej żony Anny. W 1940 Julian II Pagaczewski – zmarł w Ciężkowicach i tam jest pochowany. To tam Stanisław Pagaczewski poznał Janinę Olszowską  – matkę mojej żony – która odbywszy studia na Farmacji Uniwersytetu jagiellońskiego pracowała w czasie wojny w Cięzkowickiej aptece w Rynku. Po wojnie dom  Ciężkowicki sprzedano i kupiono inny, w Jordanowie, gdzie Adolfina mieszkała do końca życia – do roku 1974. C.B.]

Adolfina II Till, po mężu Pagaczewska – z dziećmi – Januszem,  Kazimierzem lub Marią i córeczką Jadwigą. Tutaj jeszcze nie ma kolejnej córki Michaliny i syna Stanisława

a oto jako ciekawostka wypis ze strony internetowej

Lvovaj familioj:

1902

Artur I Till, adwokat ze Lwowa,  syn Ernesta I profesora prawa na Uniwersytecie Lwowskim

dr Artur Till, Lwów, ul. Pańska 4 (konc. adwokat)
* 1874, † 1936 Lwów
dr Ernest Till, Lwów, ul. Pańska 4 (adwokat, synd. Banku Krajowego)
* 1846, † 1926 Lwów, profesor prawa na Uniwersytecie Lwowskim

Lwów dzisiaj – Uniwersytet Jana Kazimierza – Stary Gmach

AdolfinaII  i Julian II poznali się podczas licznych pobytów profesora Tilla na Uniwersytecie Jagiellońskim, pokochali się i pobrali.

Aż do samej wojny rodzina Pagaczewskich spędzała wakacje we dworze, w posiadłości Tillów. Profesor, a potem po jego śmierci, syn Artur byli właścicielami majątku. Majątek został sprzedany w roku 1936 (część już w 1930).

Po wojnie majątek przejęto i urządzono na jego terenach PGR. Wybudowano tutaj więzienie , a w Stanie Wojennym w 1981-83 trzymano tu więźniów politycznych tzw. Internowanych.

Stanisław Till, syn profesora Ernesta Tilla i brat Ernesta II oraz Artura I a także  Adolfiny II i Marii (później Zgórskiej)

Posiadamy wpis Muzeum Narodowego w Krakowie w sprawozdaniu za rok 1906 – o podarowaniu zabytkowych przedmiotów przez  Adolfinę do zbiorów, a także o innym podarunku Stanisława Tilla (inżyniera budownictwa, o którym wspomniano powyżej:

Adolfina II z Tillów Pagaczewska z naszych własnych zbiorów

PRZEMYSŁ ARTYSTYCZNY. Ks. prałat Dr józef Bąba: 18 skrawków dawnych tkanin, bursa i nakrycie na kielich. Ks. St. Nałęcz-Cichocki: krzesło barokowe rzeźbione; pas jedwabny czterostronny polski. Ludwik Czechowicz: dwa fragmenty kafli z herbem Dru- ckich -So ko li ński ch. Dr julian Czerkaski: dzwonek srebrny. Witold Duszyński: zegarek kieszonkowy złoty w stylu ro- coco, wyrób francuski. Fr. Erdmann: bronzowa rękojeść sztyletu. Isenberg: kafle z pieca w stylu empire. Helena Kajzowa: trzy haftowane kołnierze damskie, jeden tiulowy, dwa batystowe, z pocz. XIX w. Adolfina Pagaczewska: sześć wzorów z żurnalów mód z pierwszej połowy XIX w. Dr Przychodzki: brelok srebrny z kameą. Emilia Pydynkowska: cztery skrawki dawnych tkanin. Markus Schwarz: dwa skrawki tkanin z XV i XVI wieku. Filiżanka w stylu empire. St. Till: dziewięć fragmentów kafli starych i wazon fajan- sowy holenderski. Wiktor Windyk Wittyg: para pantofelków jedwabnych empire. Adam Wolański: cztery marki pasów (2 słuckie); krzesło drewniane rzeźbione z roku 1738; fragmenty kafli;

Profesor Ernest I Till z albumu Stanisława Pagaczewskiego – opisany jako dziadzia, prawdopodobnie na plantach w Krakowie

A oto artykuły na temat wielkiej sławy profesora Ernesta Tilla.

Bryła i główne wejście do Nowego Gmachu Uniwersytetu Lwowskiego bardzo przypominają Collegium  Novum UJ w Krakowie

Gmach Główny Uniwersytetu Jana Kazimierza – Widok z boku

Z Wikipedii

Ernest Till (ur. 4 stycznia 1846 w Brzeżanach, zm. 21 marca 1926 we Lwowie), prawnik polski, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

Był synem Józefa i Marii z Winklerów. Uczęszczał do gimnazjum we Lwowie, w latach 1865-1870 studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie Lwowskim; w 1871 uzyskał stopień doktora praw. Następnie rozpoczął pracę w Prokuratorii Skarbu we Lwowie, po czym praktykę kandydacką do adwokatury. Od 1878 r. prowadził znaną kancelarię adwokacką we Lwowie. Od 1873 prowadził wykłady z prawa rolnego w Akademii Rolniczej w Dublanach oraz z prawa leśnego w Szkole Gospodarstwa Leśnego we Lwowie. W 1877 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy O znaczeniu posiadania przy nabyciu nieruchomości i został docentem w Katedrze Prawa Cywilnego Austriackiego Uniwersytetu Lwowskiego. W 1888 mianowany został profesorem tytularnym, a po rezygnacji z adwokatury, w 1905 r., profesorem zwyczajnym. W latach 1905-1917 kierował katedrą prawa prywatnego austriackiego, a w roku akademickim 1906/1907 był dziekanem Wydziału Prawa. W 1921 r. mianowany został profesorem honorowym, wykłady kontynuował do końca życia. W 1919 został wiceprezesem Komisji Kodyfikacyjnej RP i kierował lwowskim kołem Komisji Kodyfikacyjnej, które opracowało m.in. projekt kodeksu zobowiązań.

W 1897 powołano go na członka-korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, w 1921 na członka rzeczywistego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Należał także do Towarzystwa Naukowego we Lwowie (od 1920) oraz Towarzystwa Prawniczego we Lwowie (prezes od 1911). W 1926 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego. Był odznaczony m.in. Orderem Żelaznej Korony III klasy (1898) oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.

W pracy naukowej zajmował się prawem cywilnym – prawem rzeczowym, spadkowym, prawem zobowiązań. Pracował nad projektem kodeksu cywilnego, a gdy prace nad nim zaczęły się opóźniać, przygotował projekt części ogólnej i szczegółowej prawa zobowiqazaniowego, który był podstawą do prac nad kodeksem zobowiązań z 1933 r. Był twórcą lwowskiej szkoły prawa prywatnego, z której wywodzili się: m.in. Roman Longchamps de Bérier, Kazimierz Przybyłowski, Alfred Ohanowicz i znawca prawa handlowego Aleksander Doliński.

Niektóre publikacje

• O podmiocie praw i prawach bez podmiotu (1872)
• O prawie zwyczajowym (1877)
• O przeniesieniu własności tabularnej (1878)
• O zasiedzeniu tabularnym (1879)
• Ogół praw majątkowych (1884)
• Prawo prywatne austryackie (1884-1904, sześć tomów)
• Z nauki prawa obligacyjnego (1895, pięć tomów)
• Zur Lehre von der Rechtsausübung (1915)

Bibliografia

• R. Longchamps de Berier, Ernest Till jako cywilista, Lwów 1926.
• K. Sójka-Zielińska, Ernest Till (1846-1926), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1997, R. VI, z. 3.
• A. Redzik, Profesor Ernest Till (1846-1926) – w stusześćdziesięciolecie urodzin i osiemdziesięciolecie śmierci, „Palestra” 2006, nr 3-4, s. 125-132.
• A. Redzik, Roman Longchamps de Berier (1883 – 1941), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2006, z. 1,

s. 5-108.

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P-Z (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1985.

Tak wygląda grobowiec profesora Ernesta i rodziny Tillów na cmentarzu Łyczakowskim – rodziny na razie nie stać na jego odnowienie – został odnaleziony w zeszłym roku przez Wacława Gorzkowskiego, syna Marii Gorzkowskiej z domu Pagaczewskiej – siostry Stanisława.

Artykuł rocznicowy z Palestry

Till profesor prawa adwokat ze Lwowa

*artykuł

Palestra 3-4/2006

Adam Redzik, dr (Warszawa)
Profesor Ernest Till (1846-1926) – w stusześćdziesięciolecie urodzin i osiemdziesięciolecie śmierci

W marcu minęło 80 lat od śmierci osiemdziesięcioletniego nestora polskich cywilistów, profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie Ernesta Tilla. Postać tego wybitnego uczonego, adwokata, redaktora, organizatora życia prawniczego i kodyfikatora zapisała się złotymi literami w dziejach polskiej jurysprudencji oraz adwokatury, z którą związał się na prawie trzydzieści lat.
Całe swe życie Mistrz Till związał ze Lwowem – miastem dziś ukraińskim, ale niegdyś przez niemal sześć wieków polskim; nazywanym z sentymentem przez Polaków „grodem kresowym”, które w drugiej połowie XIX w. było niekwestionowanym centrum nauki i kultury polskiej. Owo miasto, wraz z intensywnie rozwijającym się, spolonizowanym od lat siedemdziesiątych XIX w., choć noszącym do 1918 r. imię cesarza Franciszka I, uniwersytetem, było dla Profesora Tilla ośrodkiem życia i działalności.

Ernest Karol Antoni Franciszek Józef (pięciu imion) Till – bo tak się właściwie nazywał – urodził się 4 stycznia 1846 r. w Brzeżanach, jako jedyny syn Józefa i Marii Winkler von Seefels (1820–1878) [1]. Ojciec – urzędnik państwowy – zmarł kilka lat po przyjściu na świat Ernesta. Matka przeniosła się wówczas do Lwowa, gdzie Ernest wstąpił do gimnazjum. W szkole zaangażował się w konspirację niepodległościową. Brał też czynny udział w działalności powstańczej 1863 r., chociaż nie zezwolono mu na walkę w oddziałach [2].
Po ukończeniu gimnazjum (1865) dziewiętnastoletni Till zapisał się na Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Wykłady odbywały się głównie w języku niemieckim, chociaż rozpoczęła się już stopniowa „degermanizacja”. Till angażował się w działalność Biblioteki Słuchaczów Prawa. Między innymi spisał i wydał skrypt z wykładów prawa cywilnego prowadzonych przez prof. Ferdynanda Źródłowskiego.
Dwa lata po ukończeniu studiów, w 1871 r., zdał na Uniwersytecie Jagiellońskim rygoroza doktorskie, uzyskując tytuł doktora praw [3]. Rok później opublikował pierwszą samodzielną pracę naukową pt. „O podmiocie praw i prawach bez podmiotu” („Prawnik” 1872). Rozprawa, choć napisana rzeczowo i jasnym językiem, szybko zdezaktualizowała się, gdyż poglądy o istnieniu praw „bezpodmiotowych” zaprezentowane w niej przez Tilla – podobne do poglądów Rudolfa von Iheringa – nie utrzymały się. Sam Till wycofał się z nich w kilka lat później, stwierdzając, że nie istnieją prawa bez podmiotu [4].
Po ukończeniu studiów rozpoczął aplikację sądową, a następnie aplikację w Prokuratorii Skarbu, w której podjął też pracę. Celem młodego Tilla była jednak działalność naukowa. Dlatego też w 1872 r. wniósł podanie do Grona Profesorskiego Uniwersytetu Lwowskiego o udzielenie veniam legendii z austriackiego prawa prywatnego na podstawie wspomnianej już rozprawy „O podmiocie praw i prawach bez podmiotu”. Pracę uznano jednak za niewystarczającą, argumentując, że tematyka jej związana jest bardziej z filozofią prawa niż z prawem pozytywnym [5]. Mimo to w roku akademickim 1873/74 dr Till wykładał nauki prawne w Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach, a w latach 1873–1878 to samo w Szkole Lasowej.

Ulica Pańska we Lwowie była centrum życia rodziny Tillów

Nieco wcześniej, bo już w 1870 r., a więc jeszcze przed uzyskaniem stopnia doktora, E. Till związał się z czasopismem „Prawnik” redagowanym przez adwokata Ignacego Szczęsnego Czemeryńskiego. W 1874 r. wszedł w skład redakcji i kierował nią przez następne dwa lata. W 1876 r., po naradzie w gronie przyjaciół, doszedł do wniosku, że „Prawnik” jest czasopismem zbyt małym i zaadresowanym do zbyt wąskiego grona odbiorców. Wówczas to wraz z Augustem Bálasitsem, Karolem Stromengerem i Władysławem Kosińskim utworzył tygodnik prawniczy ukierunkowany na szerokie grono odbiorców w całej Galicji – „Przegląd Sądowy i Administracyjny” [6]. Od 1886 r. wychodził on jako miesięcznik. W 1892 r. zmieniono nazwę czasopisma na „Przegląd Prawa i Administracji” [7]. Ernest Till redagował pismo od 1880 r. do śmierci, po czym redakcję objął jego syn dr Artur Till wspólnie z uczniem prof. Romanem Longchamps de Berier. Po śmierci zaś dr. Artura Tilla (1936) redaktorem został Roman Longchamps de Berier. Czasopismo ukazywało się do 1939 r. Od samego początku było jednym z najważniejszych periodyków naukowych o charakterze prawniczym w języku polskim. Podkreśla się często jego wzorowy układ treści i przejrzystość [8]. „Przegląd Prawa i Administracji” stanowi do dziś bardzo ważne źródło informacji o prawie i życiu środowisk prawniczych końca XIX i początku XX w.
W roku, w którym powołano do życia „Przegląd Sądowy i Administracyjny”, Ernest Till wniósł podanie do Grona Profesorów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego o dopuszczenie do habilitacji. Jako podstawę przedstawił pracę: „O znaczeniu posiadania przy nabyciu nieruchomości”. Na referenta głównego wyznaczono prof. Maksymiliana Zatorskiego, natomiast na koreferenta prof. Fryderyka Zolla (starszego). Tym razem opinie obydwu były bardzo pozytywne. Mocą uchwały Grona Profesorów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego z 14 marca 1877 r. Ernest Till został habilitowany z austriackiego prawa cywilnego [9]. W tym samym roku „prawo wykładania” przeniósł na Uniwersytet Lwowski.
Rok później, po zdaniu egzaminu adwokackiego, dr Ernest Till został wpisany na listę adwokatów Lwowskiej Izby Adwokackiej. Zakończył tym samym pracę w Prokuratorii Skarbu. Znaną i cenioną kancelarię adwokacką prowadził do 1905 r.
W 1884 r. zmarł prof. Andrzej Fangor wykładający na Uniwersytecie Lwowskim system prawa cywilnego. Na początku 1885 r. wykłady z prawa cywilnego powierzono doc. Ernestowi Tillowi jako zastępcy profesora na katedrze zwyczajnej prawa prywatnego austriackiego [10]. Grono Profesorów wnioskowało wówczas do Ministerstwa Wyznań i Oświaty w Wiedniu o powierzenie Tillowi nadzwyczajnej katedry prawa cywilnego, na co Ministerstwo nie zgodziło się, argumentując, że dr Ernest Till prowadzi kancelarię adwokacką oraz, iż jest radcą „Banku Krajowego Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim”. W piśmie z 10 czerwca 1885 r. stwierdzono, że praca w adwokaturze i banku nie może pozostać bez ujmy dla profesury. „Dlatego też kandydat dr Till powinien zobowiązać się, że najpóźniej w ciągu 2 lat od nominacji na prof. zwyczajnego austriackiego prawa cywilnego na Uniwersytecie Lwowskim zrezygnuje z adwokatury. Jeśliby dr Till nie poddał się temu zobowiązaniu proszę Grono Profesorów o wyznaczenie nowego kandydata” – napisano z Ministerstwa [11].

Dworzec Lwowski również przypomina krakowski Dworzec Główny

Till przez wiele lat nie decydował się jednak na złożenie adwokatury, co skutkowało tym, że jego kariera uniwersytecka rozwijała się bardzo powoli. W 1888 r. przyznano mu tytuł profesora tytularnego oraz możność prowadzenia wykładów zleconych z systemu prawa prywatnego austriackiego i seminarium z prawa cywilnego. Dnia 20 lutego 1895 r. mianowany został profesorem nadzwyczajnym prawa cywilnego. Od roku następnego prowadził konwersatorium, tzw. collegium publice, pt. „O zasadach kodeksu cywilnego niemieckiego” [12]. Dnia 12 maja 1898 r. na wniosek prof. Leonarda Piętaka Wydział Prawa ponownie wysłał pismo do ministerstwa z prośbą o zamianowanie Tilla profesorem zwyczajnym [13]. Po ustąpieniu wykładającego prawo familijne kanonisty – prof. Edwarda Rittnera (w 1886 r.) oraz po przedwczesnej śmierci, wykładającego system prawa prywatnego po ukraińsku, prof. Aleksandra Ogonowskiego (w 1891 r.), prof. Ernest Till został jedynym wykładającym system prawa prywatnego austriackiego na Uniwersytecie Lwowskim. Minister jednak odpowiedział, że „posiadającego tytuł zwyczajnego profesora uniwersytetu, bezpłatnego profesora nadzwyczajnego prawa austriackiego cywilnego dra E. Tilla zwyczajnym płatnym profesorem tego przedmiotu w ULw.” można zamianować po rezygnacji przez niego z adwokatury, co Profesor ciągle odwlekał. Pismo nominacyjne na profesora zwyczajnego wysłano dopiero wtedy, gdy Till poinformował, że zrezygnuje z adwokatury. Nastąpiło to w 1905 r.

Mury miejskie we Lwowie – to miasto było wielką miłością profesora, a po nim Kraków

Postanowieniem cesarskim z 21 stycznia 1905 r. Ernest Till został mianowany profesorem zwyczajnym prawa cywilnego na Uniwersytecie Lwowskim [14]. Niespełna dwa miesiące później, w marcu 1905 r. w Lwowskiej Izbie Adwokackiej złożył pismo o zrzeczeniu się adwokatury [15]. Od chwili nominacji mógł piastować godności akademickie. W roku 1906/07 pełnił obowiązki dziekana Wydziału Prawa, a w r. 1907/08 prodziekana [16]. Przez wiele lat był referentem spraw fundacyjnych.
Jednym z celów naukowych prof. Ernesta Tilla było wydanie pełnego systemu (podręcznika) prawa prywatnego austriackiego w języku polskim. Przedsięwzięcie było bardzo ambitne i wymagało ogromnej wiedzy i poświęcenia. Nikt przed nim niczego podobnego nie dokonał, a i wśród autorów niemieckich i austriackich nie było takiego, który opracowałby cały system prawa prywatnego. Uznawany za pomnik literatury prawniczej i impuls dla późniejszych pisarzy System des österreichischen Privatrechts Josefa Ungera z 1856 r. obejmował tylko część ogólną prawa cywilnego [17].

Kamienne lwy przypominają żywcem te sprzed krakowskiego Ratusza

Pierwszy tom największego dzieła profesora Tilla – systemu prawa prywatnego austriackiego – ukazał się w 1884 r. i obejmował wykład nauk ogólnych [18]. Drugi, obejmujący prawo rzeczowe, a w szczególności naukę o prawie własności, opublikowany został cztery lata później [19]. W 1895 r. wydrukowany został tom trzeci obejmujący część ogólną prawa zobowiązań [20]w 1897 r. tom czwarty z częścią szczegółową zobowiązań[21]. W latach 1901–1902 w dwóch częściach wydany został tom piąty obejmujący prawo rodzinne [22], a w 1904 r. tom szósty poświęcony prawu spadkowemu [23]. Uzupełnieniem systemu była praca z 1907 r. dotycząca austriackiego prawa konkursowego [24]. Całość stanowi jeden z najpiękniejszych pomników polskiej literatury prawniczej, a poza tym jedyną pracę zakrojoną na tak wielką skalę i zrealizowaną do końca. Do dziś jest podstawową literaturą dla badaczy prawa cywilnego, i to nie tylko w Polsce, ale również w Austrii.
Profesor Till był płodnym autorem. Dużą ilość artykułów, recenzji, wspomnień i sprawozdań opublikował w „Przeglądzie Prawa i Administracji” [25]. Brał też udział w ankietach przeprowadzanych przez rząd austriacki, a mających na celu reformę prawa prywatnego austriackiego [26]. W uznaniu zasług na polu nauki prawa 23 listopada 1911 r. cesarz mianował go Radcą Dworu [27].

Grobowiec jest również miejscem spoczynku Jadwisi i Marii Till oraz Emilii, Emila i Józefa Klemensiewiczów

Profesor działał aktywnie w środowisku lwowskich prawników. Od 1912 r. był Prezesem Towarzystwa Prawniczego we Lwowie. Udziełał się również społecznie, a w latach 1886–1887 był członkiem Rady Miasta Lwowa. W 1897 r. Akademia Umiejętności w Krakowie przyznała mu godność członka korespondenta. Oprócz działalności naukowej i społecznej Ernest Till był też wielkim miłośnikiem muzyki i sztuki, a także działaczem sportowym. Angażował się w działalność Lwowskiego Towarzystwa Muzycznego, Towarzystwa Sztuk Pięknych oraz „Dyrekcji Zakładu dla Ciemnych” (Ociemniałych) [28]. W wolnej Polsce, za wkład w rozwój nauki polskiej i działalność kodyfikacyjną, odznaczony został Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Po ukończeniu 70. roku życia, z dniem 30 września 1917 r. prof. Ernest Till został przeniesiony w stan spoczynku. W tym samym roku Minister Wyznań i Oświaty poinformował go, że cesarz nadał mu godność stanu szlacheckiego wraz z przydomkiem „von Kostryn” oraz herbem przedstawiającym dwa skrzyżowane berła rektorskie [29].
W 1918 r. Polska odzyskała niepodległość. Powstało szereg nowych instytucji, w tym także nowe uniwersytety w Warszawie, Wilnie, Lublinie i Poznaniu. Z Uniwersytetu Lwowskiego, któremu w 1919 r. nadano imię króla-założyciela – Jana Kazimierza, odeszło wielu profesorów – zarówno do nowych uniwersytetów, jak i do instytucji rządowych. Ernest Till, mimo iż miał już ponad siedemdziesiąt lat, podjął się w tej sytuacji dalszego prowadzenia wykładów w rodzimej uczelni.
W 1919 r. Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o Komisji Kodyfikacyjnej RP, powierzając jej zadanie przygotowywania projektów ustaw ujednolicających prawo w powstałym z ziem trzech zaborów Państwie Polskim [30]. Profesorowi Tillowi powierzono godność wiceprezydenta Komisji. Pracował nad projektem kodeksu cywilnego. W 1921 r. przedstawił projekt dotyczący osób prawnych [31], a w 1923 r. projekt części ogólnej prawa zobowiązań [32]. Projekt części szczegółowej, który przygotował wspólnie z uczniem – Romanem Longchamps de Berier, opublikowany został już po śmierci Profesora [33]. Dzieło kodyfikacyjne Tilla kontynuował jego uczeń prof. Roman Longchamps de Berier – doprowadzając do przyjęcia projektu prawa zobowiązań, a następnie wejścia go w życie jako kodeksu zobowiązań z 1933 r. – regulacji niezwykle ważnej i bardzo dobrze przyjętej na forum międzynarodowym [34].
Pod koniec życia spotkało Profesora Tilla wiele miłych niespodzianek. W 1921 r. Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, z okazji 50. rocznicy uzyskania doktoratu, odnowił mu dyplom doktorski. W tymże roku, na wniosek Rady Wydziału Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego postanowieniem z dnia 17 marca 1921 r. mianował go profesorem honorowym prawa cywilnego na Wydziale Prawa UJK. Dzięki tej nominacji profesor aż do śmierci wykładał prawo cywilne i prowadził seminarium, kierując jednocześnie II Katedrą Prawa Cywilnego. Dnia 9 grudnia 1925 r. Rada Wydziału Prawa UJK podjęła jednogłośnie uchwałę o nadaniu Profesorowi, z okazji osiemdziesiątych urodzin, godności doktora honoris causa. Uroczystość odbyła się 15 stycznia 1926 r. i – jak wspominał prof. Przemysław Dąbkowski – była pełna wzruszeń [35].

Profesor Ernest Till zmarł we Lwowie 21 marca 1926 r., zaledwie dwa miesiące po uczczeniu go przez uniwersytet. Pochowany został w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Łyczakowskim. Swą ogromną bibliotekę przekazał testamentem Katedrze Prawa Cywilnego UJK z zastrzeżeniem, że gdyby Lwów przestał być miastem wyłącznie polskim, biblioteka winna przypaść Uniwersytetowi Jagiellońskiemu [36].

Uherce – rzeczka o której Stanisław Pagaczewski pisał „…Olszaniczko wspomnienie mojego dzieciństwa… „

W małżeństwie z Adolfiną Klemensiewicz (3.06.1852–24.10.1911) miał Ernest Till co najmniej sześcioro dzieci. Syn Artur (1874–1936) był znanym lwowskim adwokatem. Przejął on po ojcu kancelarię, a w 1926 r. także redakcję „Przeglądu Prawa i Administracji” [37]. Drugi syn Stanisław (ur. w 1875 r.) był inżynierem budownictwa. Profesji trzeciego syna, noszącego imię Ernest (junior), urodzonego w 1888 r., nie udało się ustalić, podobnie jak imion co najmniej dwóch córek (jednej po mężu Zagórskiej). Wiadomo natomiast, że trzecia córka, Jadwiga (1881–1885), zmarła jako dziecko. Rodzina Tillów mieszkała we Lwowie przy ul. Pańskiej 4. Wiele czasu spędzała też w majątku rodzinnym w Uhercach, pow. Lesko, w dzisiejszym województwie podkarpackim.
Profesor Ernest Till był jednym z najwybitniejszych polskich cywilistów w historii, a jednocześnie jednym z najwybitniejszych cywilistów związanych z Uniwersytetem Lwowskim, na którym wykładał przez niemal pięćdziesiąt lat (1877–1926). Bez precedensu pozostało także największe dzieło literackie jego życia – „Prawo Prywatne Austryackie (t. I–VI)”. W ciągu długiego żywota wychował ogromną liczbę prawników. Prowadzone przez niego seminarium cieszyło się dużą popularnością. Stworzył wokół siebie szkołę, którą możemy dziś nazwać „lwowską szkołą prawa cywilnego”. Stanowili ją między innymi: Roman Longchamps de Berier; Aleksander Doliński i Kazimierz Przybyłowski.
Jeden z przyjaciół Ernesta Tilla, wybitny krakowski cywilista Władysław Leopold Jaworski tak oto charakteryzował lwowskiego uczonego: „Kto znał Tilla i miał sposobność patrzeć na sposób jego życia i pracy, musiał być zdumiony, jak ten człowiek na wszystko znajdował czas. Muzyka, sporty fizyczne, przez długie lata praca adwokacka, nie przerwana nigdy praca naukowa, obowiązki nauczycielskie i liczne funkcje obywatelskie, pełne oddania obowiązki głowy rodziny – wszystko umiał pogodzić, nigdy nic nie zaniedbał, żadnemu z zajęć swoich nie uczynił krzywdy kosztem drugiego, wszędzie osiągał rezultaty dodatnie, niejednokrotnie świetne. Tak bogato uposażona była to natura…” [38].

Lwów dzisiaj

PRZYPISY:

[1] K. Sójka-Zielińska, Ernest Till (1846–1926), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1997, R. VI, z. 3, s. 396.
[2] Z Powstaniem Styczniowym wiąże się humorystyczny, z perspektywy czasu, epizod przypomniany w 1997 r. przez K. Sójkę-Zielińską (op. cit., s. 396–397). Pewnego razu Till wysłany został z „niezwykle ważnymi” dokumentami do obozu gen. Różyckiego. Po drodze, obfitującej w wiele niebezpieczeństw, poinformowano go, że dostarczone przez niego wiadomości można było przesłać zwykłym listem za 5 centów – zob. Śp. Ernest Till (nekrolog), „Przegląd Prawa i Administracji” 1926, R. LI, s. 92.
[3] S. Starzyński (w:) L. Finkel, S. Starzyński, Historya Uniwersytetu Lwowskiego, Lwów 1894, t. 2, s. 222.
[4] R. Longchamps de Berier, Ernest Till jako cywilista, Lwów 1926, s. 3–4.
[5] K. Sójka-Zielińska, Ernest Till…, s. 397–398.
[6] O „Przeglądzie Prawa i Administracji”, zob.: S. Milewski, Lwowskie podglebie dla inicjatywy adwokata (1), „Palestra” 2004, Nr 9–10, s. 135–138; S. Milewski, Adwokat Czemeryński i jego „Prawnik” (2), „Palestra” 2004, Nr 11–12, s. 172–175; S. Milewski, Od „Prawnika” do „Przeglądu” (3), „Palestra” 2005, Nr 1–2, s. 160–163; S. Milewski, Syzyfowe prace mecenasa Czemeryńskiego (4), „Palestra” 2005, Nr 3–4, s. 166–169; S. Milewski, Z kręgu palestry (1), „Palestra” 2005, Nr 7–8, s. 154–157; S. Milewski, Metamorfozy „Przeglądu” (2), „Palestra” 2005, Nr 9–10, s. 1010–104; S. Milewski, W stronę nauki prawa (3), „Palestra” 2005, Nr 11–12, s. 159–162; S. Milewski, Własny, poważny styl (4), „Palestra” 2006, Nr 1–2, s. 141–144.
[7] R. Longchamps de Berier, Ernest Till jako cywilista…, s. 35.
[8] Pierwsza część zawierała rozprawy naukowe oraz recenzje określane jako „zapiski literackie”, w części drugiej publikowano orzecznictwo sądów i trybunałów, natomiast część trzecia pełniła funkcję wydawnictwa urzędowego – publikowano tu rozporządzenia władz, wiadomości urzędowe i wpisy do rejestrów.
[9] K. Sójka-Zielińska, Ernest Till…, s. 399–400.
[10] S. Starzyński (w:) L. Finkel, S. Starzyński, Historya Uniwersytetu Lwowskiego, Lwów 1894, t. 2, s. 222.
[11] Zob. Державний архів Львівської області (Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego, dalej: DALO), f. 26, op. 5, sp. 1874, k. 40–41.
[12] DALO, f. 26, op. 5, sp. 1874, k. 91.
[13] Tamże, k. 101–106.
[14] Tamże, k. 150–151.
[15] Tamże, k. 158.
[16] Zob. C.K. Uniwersytet im. Cesarza Franciszka I we Lwowie, Skład Uniwersytetu w roku akademickim 1907/1908, Lwów 1907.
[17] Por. E. Till, Józef Unger, Wpływ jego na naukę prawa prywatnego, Lwów 1913, s. 1–5.
[18] E. Till, Prawo Prywatne Austriackie, t. I, Nauki ogólne austriackiego prawa prywatnego, wyd. 1, Lwów 1884; wyd. 2, Lwów 1892; wyd. 3, Lwów 1911.
[19] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. II, Wykład prawa rzeczowego austryackiego, wyd. 1, z. 1–2, Lwów 1888, 1891; wyd. 2, Lwów 1892, wyd. 3, Lwów 1912.
[20] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. III, Wykład nauki o stosunkach obowiązkowych, Część ogólna, Lwów 1895.
[21] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. IV, Wykład nauki o stosunkach obowiązkowych, Część szczegółowa, Lwów 1897.
[22] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. V – Wykład prawa familijnego, cz. 1 – Wykład austryackiego prawa małżeńskiego, osobowego i majątkowego, Lwów 1901; cz. 2 – O stosunkach prawnych między rodzicami i dziećmi, opieka i kuratela, Lwów 1902.
[23] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. VI – Wykład prawa spadkowego, Lwów 1904.
[24] E. Till, Zasady materialnego prawa konkursowego austriackiego, Lwów 1907.
[25] Pełny wykaz prac Ernesta Tilla zob. R. Longchamps de Berier, Ernest Till jako cywilista, Lwów 1926, s. 30–35, są to m.in.: O znaczeniu posiadania przy nabyciu nieruchomości na mocy aktu prawnego i zasiedzenia. Studyum z dziedziny prawa prywatnego austryackiego, Lwów 1879; Der Entwurf einer österreichischen Ziwilgezetznovelle vom Jahre 1907, Vortrang …, Wien 1908; Nowela do Kodeksu cywilnego austryackiego, wprowadzona rozporządzeniem cesarskim dn. 12 października 1914. Wykłady, Kraków 1915; Druga i trzecia nowela do austryackiego kodeksu cywilnego. Z objaśnieniami na podstawie materyałów…, Lwów 1916; Intromisye polskie. Epizod z pierwszych czasów panowania austryackiego w Galicyi, Lwów 1916.
[26]  Szerzej działalność Tilla omawia R. Longchamps de Berier – zob. Ernest Till jako cywilista…; oraz K. Sójka-Zielińska, Ernest Till (1846–1926), s. 413–420, A. Mączyński (w:) Fryderyk Zoll 1865–1948. Prawnik – uczony – kodyfikator, Kraków, PAU 1994, s. 64.
[27] DALO, f. 26, op. 5, sp. 1874, k. 175.
[28] P. Dąbkowski, Sprawozdanie dziekańskie za rok akademicki 1925–1926, Lwów 1926, s. 5; „Kurier Lwowski” z 26 stycznia 1926 r.
[29] DALO, f. 26, op. 5, sp. 1874, k. 185–190; Pismo z Ministerstwa Wyznań i Oświaty z 26 października 1917 r. informujące o przeniesieniu do stanu szlacheckiego.
[30] Szerzej zob. L. Górnicki, Prawo cywilne w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939, Wrocław 2000; S. Grodziski, Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1981, t. XXXIII, z. 1, s. 47 i n.
[31] E. Till, Osoby prawne. Projekt rozdziału kodeksu cywilnego z uwagami, Lwów 1921.
[32] E. Till, Polskie prawo zobowiązań. Część ogólna. Projekt ustawy z motywami, Lwów 1923. W powstaniu projektu uczestniczyli członkowie Lwowskiego Koła Komisji Kodyfikacyjnej.
[33] E. Till, R. Longchamps de Berier, Polskie prawo zobowiązań, Część szczegółowa. Projekt wstępny z motywami, Lwów 1928.
[34] A. Redzik, Roman Longchamps de Berier (1883–1941), KPP 2006, z. 1, s. 6–100.
[35] Zob. P. Dąbkowski, Sprawozdanie dziekańskie za rok akademicki 1925–1926, Lwów 1926, s. 4–10.
[36] K. Sójka-Zielińska, Ernest Till…, s. 426.
[37] Zob. Nekrolog Dr. Artura Tilla, PPiA 1936, R. LXI, s. 65–66.
[38] W. Jaworski, Ernest Till, „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne”, R. XXIV, nr 1–12.

Kościół w Uhercach – zrujnowany dwór pokazujemy w artykule „Uherce”

Artur II Till – dziadek Izabelli Wichrowskiej, ojciec jej matki Ewy Till, syn Stanisława

Artykuł z Rzeczpospolitej z 1998 roku:

Prawo

Rzeczpospolita

17.08.1998, KP

LEKSYKON PRAWNIKÓW POLSKICH

Ernest Till

Prof. dr Ernest Till, zasłużony profesor prawa cywilnego na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie, to postać wybitna w polskiej nauce prawa XIX i pierwszej połowy XX w. Spod jego pióra wyszedł najobszerniejszy w języku polskim system prawa cywilnego. Jemu zawdzięczamy pierwszy projekt części ogólnej prawa o zobowiązaniach. Jako cywilista był przedstawicielem szkoły prawa pozytywnego, której dorobek znalazł wyraz w kodyfikacjach prawa cywilnego z końca XIX i początku XX stulecia. Olbrzymią erudycję zawdzięczał niestrudzonej pracy i znakomitej jej organizacji. Stworzył i przez pół wieku redagował lwowski ” Przegląd Prawa i Administracji”. Był wiceprezydentem Komisji Kodyfikacyjnej RP.

Ernest Till, urodzony 4 stycznia 1846 r. w Brzeżanach, gimnazjum i studia ukończył we Lwowie. Tytuł doktora praw uzyskał w 1871 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę w galicyjskiej Prokuratorii Skarbu, a następnie przeszedł do zawodu adwokackiego, w którym pozostawał od 1878 do 1905 r. W 1877 r. obronił na uniwersytecie lwowskim pracę habilitacyjną i otrzymał tytuł docenta. Odtąd, aż po ostatnie miesiące życia, wykładał tu – a przez pięć lat w Akademii Rolniczej w Dublanach — prawo cywilne.

W 1888 r. Ernest Till uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. Siedem lat później został mianowany bezpłatnym profesorem nadzwyczajnym. W 1905 r. , po rezygnacji z pracy w adwokaturze, przywrócono mu tytuł profesora zwyczajnego Uniwersytetu im. Jana Kazimierza. Niejako ukochanym dzieckiem prof. Tilla był „Przegląd Prawa i Administracji”. To zasłużone i wybitne czasopismo prawnicze założył w 1878 r. , a następnie redagował przez pół wieku, stale utrzymując je na wysokim poziomie.

Równocześnie przez cały okres swej działalności naukowej, dydaktycznej, adwokackiej i publicystycznej prof. Till wzbogacał literaturę prawniczą licznymi rozprawami i dziełami. Na pierwszy plan wybija się sześciotomowy system prawa cywilnego austriackiego, uzupełniony siódmym tomem obejmującym wykład materialnego prawa konkursowego. Są to dzieła wszechstronne, świadczące o olbrzymiej erudycji autora. Zawdzięczał ją swej niestrudzonej pracy i znakomitej — według świadectwa współczesnych — jej organizacji. Każdego dnia zaznajamiał się z nowymi dziełami prawniczymi, znajdował też czas na ich przemyślenie i przyswojenie dla własnej twórczości. Wszechstronność prof. Tilla polegała m. in. na tym, iż w swych pracach wprowadzał czytelników — teoretyków i praktyków prawa — w historię, świat Kościoła, życie rodzinne, życie społeczne i gospodarcze, a więc: do kantoru kupca, w głąb kopalni, w problemy własności i uprawy roli. Był dokładny w poznawaniu instytucji prawnych i życia będącego ich podłożem, twórczy w dogmatyce i syntezach.

Obok licznych rozpraw w czasopismach naukowych, polskich i niemieckich, ogłosił oddzielnie: „O podmiocie praw i prawach bez podmiotu” (1872) , „O znaczeniu posiadania przy nabyciu nieruchomości” (1879) , „Prawo prywatne austriackie” (6 tomów, 1884–1904, główne dzieło) , „Zasady materialnego prawa konkursowego” (1906) , „Privatrechtliche Fragmente” (1912) , „Nowela do kodeksu cywilnego austriackiego” (1915) i in.

Jako cywilista był głównym w polskiej literaturze prawniczej przedstawicielem kierunku naukowego określanego mianem szkoły prawa pozytywnego, przystosowanego do potrzeb życia i wymagań dobrych obyczajów. Kierunek ten znalazł wyraz w kodyfikacjach z końca XIX i początku XX stulecia. Do powstających właśnie koncepcji teorii prawa: zmodernizowanych praw natury, wolnego poszukiwania prawa czy socjalizacji prawa cywilnego, prof. Till odnosił się sceptycznie.

Jego zasługi dla Wydziału Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie są ogromne. W latach 1907–1908 piastował godność dziekana, a w następnym roku prodziekana, był wytrawnym członkiem Rady Wydziału, a przede wszystkim znakomitym pedagogiem. Zmuszony przez przepisy do przejścia na emeryturę w związku z ukończeniem w 1916 r. 70 lat, uczynił to, ale tylko formalnie. W rzeczywistości wykładał i pracował naukowo jako profesor honorowy i zastępca profesora aż do grudnia 1925 r.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości prof. Till brał czynny udział w pracach powołanej w 1919 r. Komisji Kodyfikacyjnej RP, której był w iceprezydentem. Jako referent Komisji wypracował i ogłosił projekt ogólnej części prawa zobowiązań w raz z uzasadnieniem. Pracował nad tym kilka lat, a zadanie było tym trudniejsze, że trzeba było dokonać unifikacji prawa polskiego obowiązującego w trzech byłych zaborach. Wywiązał się z niego znakomicie, pozostawiając dzieło trwałej wartości w przyszłym ujednoliconym ustawodawstwie cywilnym II Rzeczypospolitej.

Poza działalnością naukową, dydaktyczną i legislacyjną prof. Till prowadził szeroką działalność społeczną. Jako prezes kierował od 1911 r. Polskim Towarzystwem Prawniczym; od 1898 r. był członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, a później Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie; członkiem towarzystw naukowych w Warszawie i Lwowie. Brał udział w pracach lwowskiej Rady Miejskiej, był członkiem Rady Nadzorczej Banku Hipotecznego, aprzy tym pracował w Towarzystwie Sztuk Pięknych iw Towarzystwie Muzycznym. W uznaniu wszechstronnych zasług otrzymał komandorię Orderu Odrodzenia Polski, a lwowski Uniwersytet Jana Kazimierza przyznał mu tytuł doktora honoris causa. Zmarł 21 marca 1926 r. we Lwowie. Podczas uroczystego pogrzebu przemawiali, żegnając go w imieniu polskiej nauki prawa, m. in. prof. : Fryderyk Zoll (mł. ), Roman Longchamps de Berier i Emil S. Rappaport. Prof. Ernest Till był przykładem i wzorem dla pokoleń prawników, które wykształcił. Pozostaje nim do dzisiaj.

W e wspomnieniu o nim prof. W . L. Jaworski, także wybitny prawnik, stwierdził m. in. : „Patrząc na jego dzieło, odnajdujemy w nim przede wszystkim to wytrawne odważanie argumentów, które jest główną podstawą sądu wtedy tylko naukowego, jeżeli jest obiektywnym. (. .. ) W nauce był tak sprawiedliwym, jak byłby nim, gdyby był sędzią”.

Krzysztof Pol

17.08. 1998 r. Rzeczpospolita

Obraz Lwowa z czasów świetności w malarstwie