Ryszard Wincenty Berwiński (1819 - 1879) - Strażnik Wiary Słowian - II Starosłowiańska Świątynia Światła Świata (Warszawa - Poznań)

Skończyłem jednak patriotycznie,

Skończyłem czysto po polsku –

Bo nie skończyłem!

Ryszard W. Berwiński, Don Juan poznański.

Z WIKI

Ryszard Wincenty Berwiński (ur. 28 lutego 1819 w Polwicy pod Zaniemyślem, zm. 19 listopada 1879 w Stambule) – poeta polski tworzący w okresie romantyzmu, związany z Wielkopolską, członek Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu, tłumacz (z języka czeskiego), folklorysta.

Kształcił się w gimnazjach Leszna i Wrocławia. W latach 1840–1843 studiował w Berlinie. Po studiach wędrował po Wielkopolsce zajmując się także działalnością konspiracyjną. W 1843 roku zamieszkał w Poznaniu, skąd działał jako galicyjski emisariusz propagujący powstanie i zniesienie pańszczyzny, przez co w 1845 został aresztowany. Lata 1845–1847 spędził w więzieniu w Wiśniczu, a później przebywał w Berlinie w więzieniu w Moabicie. Z powodu lewicowych poglądów wstąpił do Komitetu Narodowego i brał udział w Wielkopolskiej Wiośnie Ludów oraz w walkach w Krakowie, uczestniczył w Zjeździe Słowiańskim w Pradze. Współpracował też z poznańską Gazetą Polską.

Na przełomie lat 1850–1851 lekarze stwierdzili u niego chorobę nerwową, której w latach następnych poddał się leczeniu. Ponownie zamieszkał w Poznaniu i wrócił do działalności politycznej, zostając posłem na sejm pruski. Na wieść o wojnie krymskiej złożył mandat i wyjechał do Paryża, a później do Konstantynopola z ramienia Hôtel Lambert.

W 1855, podczas pobytu w Konstantynopolu, przystąpił do kozaków sułtańskich Sadyka Paszy (Michała Czajkowskiego), następnie od końca wojny krymskiej służył w 2. pułku dragonów osmańskich. Pod przybranym nazwiskiem Wekil Jazbary zakończył służbę wojskową w 1871 r.

W roku 1879 zmarł w nędzy i zapomnieniu. Ma swoja ulicę m.in. w Poznaniu i w Krakowie na Azorach, w Bydgoszczy, w Ślesinie oraz plac w Kargowej (woj.lubuskie).

Ryszard Berwiński był jednym z ważniejszych poetów wielkopolskich doby romantyzmu. Debiutował w 1836 w czasopiśmie „Przyjaciel Ludu” zapisami folklorystycznymi. Jego prace odzwierciedlały duży wpływ regionalizmu wielkopolskiego, a w późniejszym okresie kultury Półwyspu Bałkańskiego. Berwiński, wraz z innymi twórcami o zainteresowaniach słowiańskich, wprowadził do literatury polskiego romantyzmu historyczne motywy wielkopolskie i miejsca, takie jak Gopło czy Kruszwica, podczas gdy wcześniej dominowały tradycje kresowe i litewskie (np. u Adama Mickiewicza).

Ważniejsze utwory

Bogunka na Gople (1840) – pieśń. Tytułowa Bogunka to przemieniona dziewczyna, siostra trzech pomordowanych wzajem braci. Gopło ukazane zostało mitycznie, podobnie jak w Balladynie Słowackiego. Wstęp do utworu ma formę pieśni śpiewanej przez słowiańskiego guślarza Bojana (postać zaczerpnięta ze Słowa o wyprawie Igora). Pieśń w dużym stopniu napisana jest heksametrem polskim, wzorowanym na Powieści wajdeloty z Kondrada Wallenroda. Dalej proza utworu jest często archaizowana i rytmizowana.
Don Juan Poznański. Poemat bez końca. (1844) – utwór zainspirowany Don Juanem George Byrona, będący jego parodią. Bohater poematu to marny szlachcic zabawiający się butelką i kartami. Utwór zawiera liczne dygresje, będące potyczkami ideologicznymi z opinią publiczną, przyszłymi czytelnikami, mitami literackimi i narodowymi oraz życiem społecznym w ówczesnej Wielkopolsce.
Parabaza do „Don Juana poznańskiego” (1844) – utwór, podobnie jak Don Juan, traktujący ironicznie i krytycznie polskie społeczeństwo i wady narodowe.
Marsz w przyszłość (1844) – wiersz należący do liryki rewolucyjnej, podmiot zbiorowy utworu to gromada ludzka, świadoma trudów, ale i pewna osiągnięcia celów jak równość społeczna.

Publikacje

Powieści wielko-polskie, Wrocław 1840. Wersja cyfrowa
Studia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki, t. 1–2, Poznań 1854. Tom I, Tom II w PBI
Wybór pism Wersja cyfrowa

Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 730. ISBN 83-901625-0-4.
Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII – 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 23, 439, 456-457, 478-479, 660-661, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.

Wisława Knapowska, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 471–473. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0

Dodajmy od siebie

Zaczął też publikować pierwsze teksty w organicznikowsko-folklorystycznym piśmie „Przyjaciel Ludu”. Do tego pisma pisali też m.in. Marceli Motty, hr. Edward Raczyński, poeta Franciszek Morawski, dziennikarz Antoni Woykowski i historyk Józef Łukaszewicz. Pierwsze publicystyczne próby Berwińskiego dotyczyły głównie folkloru i opisów krajoznawczych okolic Zaniemyśla. Interesował się też przeszłością tego regionu.W 1837 roku Ryszard Wincenty rozpoczął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Na uczelni tej związał się z Towarzystwem Literacko-Słowiańskim, które stawiało sobie za cel studiowanie języków, historii i literatur słowiańskich. Odbył także, popularną wśród romantyków, „narodową pielgrzymkę” po ziemiach wielkopolskich, poznając życie ludu wiejskiego. W tym czasie rodziły się jego postępowe i demokratyczne poglądy społeczno-polityczne. Jak wielu działaczy tego okresu, wierzył w potęgę ludu. Uważał, że chłopstwo będzie wiodącą siłą, dzięki któremu naród i państwo się odrodzi. Na studiach poznał Edwarda Dembowskiego, z którym szybko się zaprzyjaźnił. W 1840 roku wydał w tomie „Powieści wielkopolskie” głośną wtedy powieść poetycką „Bogunka na Gople”. Była to próba rekonstrukcji części zaginionej według słowianofilów dawnej literatury Słowian. Pojawiło się w utworze również charakterystyczne przeciwstawienie „gminnowładnej”, a więc „demokratycznej” Słowiańszczyzny – feudalno – chrześcijańskiej Europie. W latach
1838 – 1843 powstały liryki miłosne Berwińskiego, opublikowane w tomie „Poezje” (1844) pod wspólnym tytułem „Księga świata i złudzeń”, często oryginalnie rozwijające pomysły znane z twórczości Adama Mickiewicza. Cykl liryków miłosnych Berwińskiego prezentuje różne odmiany miłości romantycznej – od wzniosłej tęsknoty za idealną kochanką aż po zmysłową erotykę. Układają się owe utwory w specyficzny „sztmbuch miłości wieku”.

„Don Juan poznański”, poemat dygresyjny z akcentami satyrycznymi, wywodzący się z tradycji pisarstwa Goerge’a Byrona i Juliusza Słowackiego. Utwór wywołał w Wielkopolsce skandal literacko – towarzyski z powodu licznych aluzji obyczajowych i politycznych. Także w 1844 roku wydał Berwiński drugi tom swych „Poezji”, który ukazał się jednak w Brukseli. Wynikało to ze względów cenzuralnych, w zbiorze bowiem znalazł się cykl liryków patriotyczno – rewolucyjnych zatytułowany „Księga życia i śmierci”, wraz ze zwykle radykalnym wierszem „Marsz w przyszłość” oraz „Parabaza Don Juana poznańskiego”. Były to utwory o rewolucyjnej wymowie, głosiły wiarę w zwycięstwo świata prostego ludu nad szlachtą, pochwałę rewolucji ludowej. I tylko lud był tym, który kroczył „w przyszłość” ku „ziemi obiecanej”, krainie wymarzonej wolności. Problematyka społeczno – polityczna łączyła się więc z narodowowyzwoleńczą.

Opublikowane tomiki poezji zapewniły Berwińskiemu sławę i powodzenie. Bywał zapraszany do szlacheckich dworów i widywano go też na salonach Poznania. Porzucił jednak poezję na rzecz walki o niepodległość. Demokratyczne poglądy poety spowodowały, że szybko związał się z konspiratorami, w stylu Walentego Stefańskiego i Karola Libelta oraz z przedstawicielami Centralizacji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, mającego swoją siedzibę w Londynie. W 1845 roku podziemny Komitet Centralny TDP w Poznaniu podjął decyzję o wywołaniu w następnym roku trójzaborowego powstania. Wodzem naczelnym w tym powstaniu miał zostać Ludwik Mierosławski. W grudniu 1845 roku, Berwiński został wysłany z misją do Galicji, aby namawiać szlachtę do poparcia powstania. Został jednak aresztowany przez policję austriacką i osadzony w więzieniu w Wiśniczu.

Kiedy do stolicy Wielkopolski doszły echa Wiosny Ludów w 1848 roku, Berwiński natychmiast zaangażował się w działalność Komitetu Narodowego. Komitet podzielił się na dwie frakcje. Pierwsza, konserwatywna, opowiedziała się za porozumieniem z rządem pruskim, rozszerzeniem autonomii Wielkiego Księstwa Poznańskiego i wspólnej walce z Rosją. Druga, do której należał Berwiński wraz z Jakubem, Krauthoferem-Krotoskim i Walentym Stefańskim, domagała się natychmiastowego wybuchu antypruskiego powstania. Kiedy powstanie wybuchło, nasz poeta wyjeżdżał z misjami dyplomatycznymi do Wrocławia, Krakowa, Wiednia i Berlina, szukając sojuszników do wspólnej walki. W międzyczasie powstanie jednak upadło. Berwiński nie wrócił od razu do Poznania, lecz wziął jeszcze udział w Kongresie Słowiańskim w Pradze, w dniach 2 – 12 czerwca 1848. Był to zjazd przedstawicieli narodów słowiańskich, poświęcony problematyce odrodzenia kultury słowińskiej i walce z germanizacją i madziaryzacją. Sam Berwiński był współautorem Manifestu do ludów Europy.

Z Pragi poeta pojechał do Berlina, a tam na pewien czas przystąpił do Ligi Polskiej, organizacji grupującej wszystkie środowiska polskie, niezależnie od poglądów politycznych i postaw. Został też berlińskim korespondentem poznańskiej „Gazety Polskiej”. Kiedy w 1850 roku, władze pruskie zmusiły Ligę do samorozwiązania, Berwiński porzucił sprawy polityczne i zajął się badaniem kultury ludowej. Owocem jego zainteresowań naukowych było dwutomowe dzieło, wydane w 1852 roku: Studia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki. Zrewidował wówczas swoje wcześniejsze poglądy na rolę ludu wiejskiego w historii. Uznał, że chłopstwo nie dojrzało jeszcze do kreowania dziejów. W 1852 roku wziął udział w wyborach do parlamentu pruskiego z okręgu gnieźnieńskiego i wygrał. Dwa lat później porzucił jednak mandat, gdy wybuchła wojna krymska, w której widział szanse na ponowne wypłynięcie kwestii polskiej na arenie międzynarodowej. Przypomnę tylko, że była to wojna pomiędzy Rosją a Turcją, z którą sprzymierzyła się Francja i Wielka Brytania. Wojska brytyjsko-francuskie wylądowały na Krymie, który stał się najważniejszym, acz nie jedynym frontem tej wojny. Jednocześnie poeta zakończył swój długoletni romans z Jadwigą Wołłowiczówną.

W 1854 roku, Berwiński wyjechał do Paryża, gdzie nawiązał kontakt ze środowiskiem skupionym wokół księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Poznał tam też Mickiewicza. Książę Adam prawdopodobnie skłonił go do wyjazdu do Turcji, gdzie nasz poeta przybył w 1855 roku i zaciągnął się do pułku kozaków sułtańskich, złożonego ze Słowian, a w przeważającej liczbie z Polaków.

Były to oddziały Michała Czajkowskiego (Mehmeda Sadyka), które miały wspomagać Turcję w wojnie z Rosją, przyczyniając się – w przypadku klęski Rosji – do odzyskania przez Polskę niepodległości. W Turcji pozostał aż do śmierci.