© by Czesław Białczyński

Marek Hapon – Kwiat Paproci

Tan 6 Wielki – Kres (Krasz, Kupalia, Kupała, Kopernocka, Sobótka-Samobudka, Stado, Świętoruja, Wianki, Noc Świętojańska, Czara-Czarkan – Niebiańskie Dzikie Łowy Lata)

 

 Kwiat Paproci -Taja

 

Wstęp

Letnie Przesilenie, kosmiczne święto czczone przez Słowian od starożytności do dnia dzisiejszego.

Wydawałoby się, że o Sobótce i Nocy Świętojańskiej, zwanych też Kupaliami nie da się powiedzieć już nic nowego. Wszystko podobno zostało napisane i powiedziane. Jak się przekonacie nic bardziej mylnego. Pisano bowiem dużo, lecz z sensem nie napisano dotychczas prawie nic. Na temat tego święta pisze się mnóstwo, lecz zawsze nieodmiennie płytko, jakby z punktu widzenia „obcych”, którzy zostali zrzuceni w desancie z uczelni wyższych „cywilizowanego świata” pomiędzy „słowiańskich buszmenów”. U nas w Polsce za opisami tymi stoi przeważnie ideologia któregoś z trzech modnych współcześnie światopoglądów, dominujących w cywilizacji Zachodu: „naukowego”, ateistycznego, lub chrześcijańskiego.

Światopogląd „naukowy” sprowadza opis tego święta do przedstawienia obrazu z punktu wąsko pojętych dyscyplin takich jak ludoznawstwo, antropologia kultury, religioznawstwo, czy etnografia. Wzięliśmy słowo „nauka” w cudzysłów, bo po prawdziwym opisie naukowym spodziewalibyśmy się pełni i syntezy, a otrzymujemy zawsze niezmiennie fragmentaryczne analizy uzupełnione piramidalnymi konstrukcjami odwołującymi się do archetypów i fenomenów socjo-psychologicznych. Tak jakby świętowanie i potrzeba świętości nie były żadnymi normalnymi formami aktywności ludzi, lecz jakimś dziwowiskiem, obserwowanym przez „człowieka cywilizowanego” w „egzotycznym, niezrozumiałym kraju i plemieniu”. Światopogląd chrześcijański każe obserwatorom tego zjawiska opisywać je z wyżyn swojej jedynie słusznej religii, oceniać i spłycać, podrzucać co chwilę jakieś szczegóły, które mają dowieść braku logiki tych obrzędów, ich zabobonności, pustoty rytuału i podkreślić ich związki z zakazaną magią oraz czarami, które są oczywiście według tejże religii albo czarną magią zabronioną, albo nieskutecznym zabobonem. Przede wszystkim opis ten opowiada zawsze niezmiennie o owych obrzędach jako o ciekawostce z przeszłości, którą udało się u przodków współczesnych światłych wyznawców chrześcijaństwa na szczęście z powodzeniem wyplenić. Jest to według tych opisów czynność naganna, archaiczna, zbędna, co najwyżej ciekawostka bez żadnej głębszej myśli i podkładu filozofii.

Światopogląd ateistyczny z kolei kładąc nacisk na ten sam element archaiczności i zabobonu oraz magii sprowadza opis zjawiska do przedstawienia go jako okazji do dobrej, niezobowiązującej zabawy odtwarzającej przeszłość, do rodzaju przebieranego przyjęcia związanego z określonym terminem w przyrodzie.

Wszystkie te sposoby podejścia do tematu ograniczają się do wskazania w co dawniej wierzono, nie docierając nawet w przybliżeniu do istoty owych starożytnych wierzeń. Współczesność zaś obrzędów Kresu ukazują, jako etnograficzne szczątki kultury, która dawno umarła.

My, wyznawcy Przyrodzonej Wiary Słowian wiemy jednak, że jest to tradycja żywa i głęboka w swojej wymowie sięgająca najbardziej rudymentarnych związków człowieka z Ziemią, z Przyrodą, z Wszechświatem, sięgająca swoim rytem i wymową symboliczną korzeni ludzkiego bytu i ziemskiego życia w ogóle. Pamiętajmy przede wszystkim, że osądy wartościujące typu wyższościowego, występujące w opisach tych pogańskich obrzędów i czarów kreślonych przez chrześcijan czy ateistów, typu: „wierzono w magiczną moc”, „wierzono, że zioła te chronią przed…”, „wierzono, że ogień oczyszcza i chroni przed…” są absurdalnymi, zupełnie nieprawdziwymi sądami pejoratywnymi. Współczesna fizyka kwantowa udowodniła ponad wszelką wątpliwość, że wiara obserwatora w wynik eksperymentu ma wpływ kwantowy na ów wynik. Psychologia i medycyna udowodniły zaś, że wiara w skuteczność leczenia i ochronę przez pastylkę określonego leku lub przez zabieg chirurgiczny, jest skutecznym lekarstwem (zabiegiem) i ochroną samą w sobie. Zatem jeśli ktoś wierzy w magiczną moc ziół to one tę moc posiadają! Jeśli wierzysz mocno w oczyszczający charakter skoków przez ogień lub chodzenia po ogniu, to zostaniesz oczyszczony i ochroniony przez ten zabieg. Jest to właśnie przejaw myślenia naukowego i racjonalnego, a nie zabobonnego.

Obrzędy Kresu, zwanego też Krestem, Kraszeniem, Kryszeniem, Wiankami, Kupaliami, Kupalnocką, Kupernocką i Sobótką – jak i wszystkie pozostałe obrzędy publiczne wielkich świąt wiary przyrodzonej słowiańskiej, zawierają w sobie pełne symboliczne odniesienia do całościowego obrazu jaki daje człowiekowi praktyczna obserwacja świata. Płyną one wprost z tejże obserwacji i są odwzorowaniem zjawisk naturalnych uosobionych w postaciach i przedmiotach świętego spektaklu, który jest odbiciem symbolicznym obserwowanych interakcji między mocami i żywiołami rządzącymi przyrodą naszej planety. Obrzędy te i symbole są żywymi odpowiednikami pojęć z Mitologii Słowian przeniesionymi ze sfery jej treści/zapisu w sferę uświęconych czynności, uświęconych przedmiotów i obrazów wyrażanych przez modły medytacyjne, pieśń i taniec transu oraz muzykę-hudbę zbiorowej ekstazy. Mit wierzeniowy Wiary Przyrody nie jest nigdy fałszem ani baśnią, jest poetyckim, holistycznym zapisem obserwacji przyrodniczej.

Piszący na ten temat, przeważnie w popularnych tygodnikach tuż przed letnim przesileniem, skupiają się zawsze na powierzchni, jakby ich zmysł obserwacyjny i analityczny nie sięgał głębiej poza to co widać wprost, a nawet jakby patrząc na obraz nie widzieli jego barw i odcieni, czy głębszych warstw symbolicznych, a tylko czerń i biel. Taką próbę opisu święta Kresu można porównać do próby opowiedzenia treści obrazów Salwadora Dali bez znajomości kultury Zachodu i psychologii głębi. Po prostu dziwaczna scena, dziecięca zabawa. Osoby opisujące Kres, w tym poważni naukowcy pretendujący do miana antropologów kultury i etnografów, nie próbują nawet wskazać jakie rzeczywiste znaczenie mają te obrzędy i co uczestniczący w nich dzisiaj wyznawcy Wiary Przyrodzoney Słowian tak naprawdę czczą, co demonstrują, co przeżywają. Można by to zjawisko sprowadzać do ideologicznego zaślepienia: chrześciajnocentryzmu lub ateizmu obserwatorów niezdolnych pojąć obcych im sakralnych rytów, ani tym bardziej związać ich znaczenia z filozofią przyrody (naturalną). Jest to jednak tylko jeden aspekt tej niemożności i niechęci do odnalezienia głębszych wątków w rudymentarnych słowiańskich obrzędach i świętach pogańskich. Pragnienie zdeprecjonowania dawnych wierzeń i obecnej wiary naturalnej Słowian jest rzeczywiście jedną z przyczyn spłycania interpretacji lub wręcz sprowadzania jej do poziomu propagandowego kłamstwa. Jedną ale nie jedyną. Często autorzy opracowań na temat Letniego Przesilenia posuwając się do obraźliwych dla wyznawców Wiary Przyrod(zone)y Słowian stwierdzeń, nie mają nawet świadomości, że naruszyli czyjeś sacrum i dokonali obrazy czyjegoś wyznania, religii, która jest żywa i posiada w Polsce licznych wyznawców. Dlaczego tak się dzieje? Dlaczego jest to zjawisko nagminne? Jest ono wynikiem wtórnego kulturalnego analfabetyzmu Polaków, który jest powszechny we współczesności naszego kraju. Nie jest to działanie specjalne, wynikające z jakiejś złośliwości, lecz działanie, które bierze się ze znanego psychologicznego mechanizmu „wyparcia z pamięci zbiorowej” szczególnie traumatycznego przeżycia z dalekiej przeszłości. Tym zdarzeniem była dokonana na Słowianach przemocą chrystianizacja. Działanie, które zniszczyło doszczętnie dawną kulturę w wymiarze społecznym i zepchnęło ją, ograniczyło, do praktykowania w ukryciu, w prywatności, indywidualnie, w tajemnicy przed innymi. Analizuje to zjawisko doskonaleMaria Janion w książce „Ta niesamowita słowiańszczyzna”.

Zjawisko wtórnego analfabetyzmu kulturowego jest charakterystyczne dla narodów, które zostały podbite i zasymilowane przez cywilizację i kulturę najeźdźców. Takie narody są odseparowane od własnych korzeni, tracą ciągłość kulturową i stają bezradne naprzeciw symboli używanych przez własnych Dziadów. Dodatkowo te pokolenia, które zapominają stopniowo znaczenie rodzimej tradycji, nasączane są nowymi wzorami i wierzeniami pochodzącymi z zewnątrz (od najeźdźców), które mieszają się z tym co dawne i własne, w niezrozumiałe i jeszcze mniej czytelne symbole, obrzędy, wierzenia i rytuały. Kiedy patrzymy na współczesne katolickie rytuały i obrzędy widzimy gołym okiem ich pogańskość ukrytą tuż pod cienką powierzchnią „nowego”. Dziecko katolickie zapytane w Niedzielę Palmową – Co dzisiaj czcimy?, odpowiada: – Czcimy dziś, barwinkiem, tymiankiem i rutką z których pleciemy palmy, tryumfalny wjazd Chrystusa do Jerozolimy! Tylko, że rutka, barwinek i tymianek nie występują w Jerozolimie, Chrystus wjechał tam na osiołku trzymając liść daktylowej palmy, a nasze palmy budowane są na wysokość 30 metrów i zdobione setkami kolorowych kwiatów polnych. Każdy z tych kwiatów, jak maki, niezapominajki, malwy, chabry czy kąkole, ma swoje odmienne znaczenie sakralne.

Spróbujemy tutaj przedstawić filozoficzne i sakralne znaczenie Święta Kresu, jakie było mu nadawane w starożytności przez Słowian, a także jakie nadają mu dzisiejsi rodzimowiercy w Polsce. Naszą intencją jest bowiem przywrócenie każdemu Polakowi/Słowianinowi, każdemu kto zechce się z niniejszym tekstem zapoznać, możliwości pełnego przeżywania i rozumienia tego dorocznego wydarzenia z zakresu wiary naturalnej.

Na szczęście my Polacy nie znaleźliśmy się w sytuacji tak trudnej jak te narody Ziemi (w tym słowiańskie), które w efekcie militarnego i kulturalnego podboju utraciły swój rodzimy język. Nasz język ocalał, mimo 200 letniego procesu systematycznego wykorzeniania go z życia, w sposób „naukowy” poprzez łacinizację, germanizację i rusyfikację. Skoro ocalał zaś język to ocalały także podstawowe święte słowa, które budowały strukturę naszych podań i mitów , naszej pogańskiej wiary i naszej tożsamości oraz filozofii przyrodzonej. Z tej mitologicznej konstrukcji językowej wynikały takie społeczne konstrukcje i instytucje jak struktura plemienna, prawodawstwo, porządek społeczny, ład filozoficzny, stosunek zbiorowy do środowiska i przyrody, a więc i codzienne podejście do egzystencji i naturalna wiedza każdego członka społeczności o otaczającym nas świecie. Wynikały z tego dziedzictwa tak zdawałoby się odległe symbole jak herby rycerskie i flagi narodowe oraz tak podstawowe zjawiska architektoniczne jak budowa domów na zręb i stawianie słowiańskich wiosek czy gródków w pagi (pągi) – okręgi, okoły. Liczni pisarze, jak Joachim Lelewel w „Bałwochwalstwie Słowian”, Kazimierz Moszyński w swojej „Kulturze ludowej Słowian”, czy Oskar Kolberg w swoim wielkim dziele „Lud” oraz wielu innych, dowiodło w prosty i piękny sposób przy pomocy opisu, że najprostszy chłop, niepiśmienny przedstawiciel ludu, jako człowiek, jako członek społeczności plemiennej posiadł całkowite wyposażenie filozoficzne do tego, by odbierać świat w pełni i wartościować jego zjawiska w sposób pozwalający mu przeżywać świętość zdarzeń zachodzących dookoła, jak i egzystować we właściwy sposób w codzienności, tak aby zapewnić powodzenie sobie samemu, rodzinie oraz lokalnej społeczności. Świat prostych ludzi pokazany przez tych zbieraczy zwyczajów ludowych jawi się jako przestrzeń wypełniona przez sacrum w najdrobniejszych przejawach i w całej rozciągłości. Jeśli tak jest na najprymitywniejszym poziomie egzystencji zapracowanego człowieka, zniewolonego rytmem konieczności egzystencjalnych do rodzaju niewolnictwa w stosunkach z siedliskiem, z ziemią oraz z przyrodą, to można sobie wyobrazić łatwo wyższe poziomy sublimacji religijnej, wierzeniowej i filozoficznej Słowian, które nie mogą być prostsze i prymitywniejsze, lecz były/są nieporównanie głębsze i skomplikowane.

Tyle tytułem wstępu, który przygotowuje grunt pod to czego za chwilę doświadczycie.

Święto Kupały – Dzień Światła Świata – Dzień Wielkiego Zwycięstwa Światła Świata nad Siłami Ciemności, Dzień Przesilenia. Jest to Dzień, w którym, Święta Biała Krowa – Świetlista Swątlnica-Świetlica-Wieczysta Przeczysta Skrzysta Dziewica – Bogini Której Nie Ma (Osiemdziesiąta Dziewiąta Siła), nazywana przez Kapiszty Wschodu Krową Zemuną, a przez nas również Strzęślą-Starzęślą i wieloma innymi imionami (Imiela-Jemioła, Matka Sława – Bogini Ptakokształtna -Orlica, Bogini Krowa – Matka Karmicielka, Wielka Bogini – Bogini Matka [Matka-Krowa], Bogini Nieuchwytna-Nieistniejąca – Swątlnica, Wąwolnica, Bedrik-Wedrik, Biedronka [Matka Owadzia, Bogini Żucza], Pieronka, Bogini Piru – Uderzenia Światłości,  Czara), zwycięża Ciemność  Świata, Nicę. Jest to jednocześnie Kres Sołu – czyli Koniec Okresu Królującego Słońca. Święto Stada, czyli zbiorowości i nowego stadła. Kres (Krasz), Kupalia, Kupała, to święto bogów miłości i żądzy. Sobótka, to święto Drzewa Świata. Wianki, to święto inicjacyjne zawierania nowych małżeństw. Noc Świętorujańska, święto płodności i urodzaju, sporzenia i mnożności. Niebiańskie Dzikie Łowy Lata – Czarkany (Czarkony, Cz-arkany), święto walki światła dnia z nocą, jasności z ciemnością.

Miejsce w kalendarzu i symbolika

Zwróćcie uwagę (widać to na Kole Daru Świata, boskim kręgu), że słowiański rok zaczyna się od Miesiąca Przeznaczenia – Świcienia (wyrównawczego, zwanego też Przedmarczykiem) i podąża poprzez miesiące Żywiołu Boru i Wody (będące także pod działaniem Plątów – Władców Kosza-Przypadku: „przypadkowego”, „nieprzeznaczonego” losu) do Miesiąca Żywiołu Uczuć (Kosza Kochania) – do Przesilenia Letniego. Jest to szczytowy moment rozkwitu sił witalnych, żywotnych na północnej półkuli Ziemi.

Właśnie między 20 a 26 czerwca jest czas w Przyrodzie najbardziej sprzyjający sporowi-zarodkowi,  zawieraniu związków, płodzeniu i sporzeniu. Na łąkach trwa orgia zapylania kwiatów przez owady, na drzewach pęcznieją owoce, orzechy wypełniają się miąższem, tężeją ziarna w kłosach. Soczysta trawa pełna ziół stanowi najwartościowsze pożywienie dla zwierzyny. Pastwiska i lasy roją się od motyli i pszczół, bór tętni pełnią życia. To także czas najlepszy dla ludzi czynu – podjęte w tym czasie przedsięwzięcia kończą się zwykle niesłychanym powodzeniem.

Jednocześnie od tego dnia będącego Świętem Wody i Ognia (także Ognia Namiętności i Miłości), Światła Niebieskiego i Wiatru, plennych Zarodków i Matki Ziemi rozpoczyna się powolny upadek owych witalnych sił, ich uspokojenie, przejście w stan dojrzewania i dojrzałości, aż do całkowitej Źrałości w kolejne wielkie święto – Święto Dziewiątego Miesiąca – Święto Zrównania (Dnia i Nocy, Sił Stwórczych i Zachowawczych – Sił Postępu i Uwiądu) – w Święto Plonów, Święto Jesieni, w Dożynki.

Święto Kresu obchodzi się jak widać w nierozerwalnym związku z obrzędowym kalendarzem dorocznym, kalendarzem który wynika z obserwacji nieba i gwiazd oraz z wiedzy astronomicznej ludu i jest powiązany z kalendarzem uprawy ziemi i hodowli. Święto to obchodzono dawniej w Pełnię Księżyca, która pokrywała się ze Słoneczną Kulminacją, czyli w Pełnię najbliższą Najdłuższego Dnia roku.

Jest to Wielkie Szczególne Święto – Święto Wielkiego Powodzenia i Niewyobrażalnego Sporu, Święto Trzech Koszów, Święto Roda i Przyrody, Święto Ognia i Wody, Święto Matki Ziemi i Matki Borów, Święto Wieńca – Święto Światła Świata, Święto Swątlnicy-Jimieli-Swątbody-Samobyty-Strzęśli.

Jest to nie tylko święto ognia i wody, ale także wiatru i powietrza, słońca i księżyca, urodzaju, płodności, radości i miłości. Żeby w pełni zgłębić tajemnicę tego święta musimy sobie uświadomić pełny sens zawarty w jego licznych mianach, nazwaniach i określeniach, ale także musimy mieć świadomość doniosłości owej daty w jakiej się ono odbywa i jego związków z tajami, symbolami magicznymi, znakami i czertami (cyframi czarownymi). Wszystkie wymienione dotychczas powyżej nazwania tego święta są uprawnione, ponieważ każde z nich odzwierciedla pewien etap obchodów i rodzaj obrzędu.

Dawniej przygotowania i różne małe obrzędy związane z tym świętem rozpoczynały się 20 dnia szóstego miesiąca roku, czyli w Polsce 20 czerwca (ten miesiąc ma w krajach słowiańskich różne nazwy). Trwały zaś do dnia 26 czerwca, a kulminację miały w Noc Świętorujańską 22 czerwca, Noc Pąpu Rudzi 23 czerwca, i następnego Dnia Wianowania – 24 czerwca. Zwróćmy uwagę na 6 miesiąc i kulminację święta w dniu 24=6. Czerta 6 wiąże się z Wodą i Narodzinami z Wód, jest symbolem Życia, i reprezentuje bogów narodzin – RODÓW, którym królują Rod – Pan Ludzkiego Plemienia (Pan Na-Rodu) i Przyroda – Pani Przy Rodzie Stojąca – Pani Siedliska, czyli Przyrody. Czerta 2 jest (20 = 2, to początek obchodów) symbolem Wielkiego Działu – Działu Działów (bogowie działu to Czarnogłów i Białoboga) , który tnie cały wszechświat wzdłuż pierwiastka męskiego i żeńskiego, wzdłuż osi Jaskrawości i Łagodonosci, wzdłuż osi Ostrości i Obłości, wzdłuż osi Jasności i Ciemności – pierwiastka in i yang . Czerta 8 (26=8) wyznaczająca zakończenie święta jest nie tylko symbolem Bogów Ognia, ale też symbolem Bogów Wiatru i Powietrza, którzy są Nosicielami Ducha i Duszy, nosicielami boskiego istu, istoty ożywionego bytu, boskiego płynu-pyłu, nośnika świadomości, samobudu, nussonu (ródzi, niesionu).

Dla strojonych w tych dniach olbrzymich kwietnych wieńców i małych indywidualnych ziołowych wianków, szkielet stanowić mogło tylko koło (lub wogół/wokół – wypukła półkula) wzmocnione rusztowaniem z czterech, sześciu albo ośmiu szprych.

Zacznijmy od podstawowego symbolu Wiary przyrodzonej jakim jest Równoramienny Krzyż zamknięty w Kole (Koło Czteroszprychowe). Jest to nie tylko jeden z symboli najwyższego Boga – Boga Bogów – Światła Świata (Świętowita), ale także symbol Bogów Stron i Pór czyli Kirów – Władców Czterech Kierunków Świata. Ich dawne miana to Jaryła-Jarowit (Wiosna), Gaja-Rujewit (Lato), Yasza-Jastrób/Jasień (Jesień) i Kolada-Kostrub (Zima). Wiążą się z tymi bogami cztery zwierzęce symbole i jednocześnie cztery podstawowe znaki Zodiaku oraz Cztery Największe Tany, święta obchodzone właśnie w okresach Przesileń i Równonocy. Te znaki zodiakalne to Byk (Krowa), Smok (Lew), Skarabeusz/Wedrik (Skorpion) i Orzeł/Łabędź (Wodnik). Zwierzęta symboliczne występujące w związku z tymi znakami to także oprócz lwa – kot, dzik, wąż albo smok, oprócz byka – krowa, oprócz skorpiona – skarabeusz, biedronka/wedrik, karakon, a wodnik to inaczej wodny ptak – kaczka, łabędź, żuraw, bocian, albo orzeł. W okultyzmie, a także przez różne ezoteryczne systemy religijne są owe znaki zodiaku nazywane Filarami Ziemi. Kwadratura tych czterech Filarów Ziemi jest od starożytności wyznacznikiem porządku astronomicznego wszechświata i porządku wszelkich systemów kalendarzowych. Systemy świętych miejsc (wzgórz, gór, gajów, jaskiń), a następnie budowane na tych świętych miejscach świątynie, wyznaczano w taki sposób, aby słońce w danym znaku zodiaku na niebie pokazywało się, o świcie w dniu przesilenia/równonocy, dokładnie „na ołtarzu” świątyni lub na środku wierzchołka świętego wzgórza. W ten sposób łączyło ono ten ośrodek pierwszym wschodzącym promieniem światła z najważniejszą gwiazdą zodiakalnego gwiazdozbioru tego momentu czasu. Cztery ramiona krzyża wyznaczają zatem cztery przesilenia i miejsca wschodu słońca w zodiaku w dniach tych przesileń.

Jerzy Przybył – Zachód Słońca

Trzeba od razu zaznaczyć, że przesilenia są jednocześnie naturalnymi momentami dla dokonania różnego rodzaju inicjacji w ludzkich grupach, w społeczności. Inicjacje wiążą się z osiąganiem przez młode pokolenie dojrzałości do podjęcia różnorodnych „dorosłych” funkcji w plemieniu. I tak z wiosną wiązały się na przykład postrzyżyny u chłopców, czyli osiągana przez nich dorosłość do pełnienia prac gospodarczych. Tak zwana palma wielkanocna jest pokazem sprawności młodych parobków do wyrąbania naprawdę wysokiego drzewa i dźwignięcia oraz obniesienia go dookoła wsi w pochodzie Zaklinania Okręgu (pagu, pągu – skąd słowo poganin), odstraszającym Moce Ciemności przy pomocy demonstracji siły huby-muzyki, hałasu dzwonków i bębnów oraz strzelania z bata i specjalnych tanów wykonywanych w drodze. Dla dziewcząt był to czas malowania jajek, ale także zdobienia kwiatami i ziołami owych „palm”, czyli wiech, symbolizujących „drzewo świata”, „drzewo życia”. One również musiały udowodnić, że znają symbolikę i mity oraz potrafią wykonać właściwe czynności, aby wyrazić w praktyce te święte symbole.

Jajo: pisanka, kraszanka

Trzeba tu dodać kilka zdań na temat kraszenia jajek i pisania rytów na nich. Otóż w dawnej obrzędowości Słowian jajo było jednym z najważniejszych symboli – Jajo Świata to początek wszelkiego Istnienia, to Pienna Pleń, Kłoda-Płoda, Zarodek Drzewa Świata, Samobud (Samobyt), Iskra-Jajo Iskonu, forma z której narodził się Świat i Światło, z której poczęto życie. Dlatego jajo było świętym obiektem wszystkich czterech  Największych Tanów. W powszechnej świadomości Polaków przetrwały dwa rodzaje świętych jaj: pisanki i kraszanki. Dzisiaj obydwa te rodzaje świętych jaj są związane wyłącznie w obrzędami wielkanocy katolickiej odpowiadającej zwyczajowo, a niekiedy także czasowo Wielkiej Nocy Nowego Słowiańskiego Godu-Roku. Jednakże dawniej występowały cztery rodzaje świętego jaja. Pisanki związane z wiosną są zapisem mitu, popisem wiedzy dziewcząt na temat rytów i wzorów zawartych na Materii Świata, Baji, i na ścianach Owalu, tweru-zamyku Swąta – który ma kształt Jaja Świata. Pisanki były generalnie jednobarwne i ryte w skomplikowane wzory związane barwą i kształtem rytu z poszczególnymi bóstwami, domami Bogów, z poszczególnymi energiami kosmicznymi. Domy Bogów to nie to samo co dwory Bogów na Weli. Domy to odpowiedniki rodzin boskich – tyny, a wyżej tumy i trzemy, najwyżej zaś wszechogarniający twer-twornica Swąta. Dwory na Weli nie zawsze zamieszkane są przez wszystkich członków danego tynu. Przykładem może tutaj być Wid-Makowic, który posiadając po rodzicach mieszaną krew dwóch tynów wyszedł z dworu Borowiłów, zamieszkał osobny dwór na granicy Niwy Mokoszów, a potem został przyjęty do ich tynu. Takich bóstw pochodzących od rodziców z różnych Żywiołów i Mocy (nie z jednego małżeństwa/siostrzeństwa/braterstwa) jest wiele.

Pisanki stanowiły i stanowią symbole wszystkich 89 bogów, a jednocześnie ich domów.

Kraszanka natomiast jest to jajo związane z obchodami Krasnych Godów (Rujewitów), Święta Kresu-Kraszu, z Bogami Miłości takimi jak Dziewanna-Krasa, Dziwień-Kupała-Kraszeń (Krzeszeń, Kryszna), Krasna Pani – Krasatina, i Zielona Pani – Dziewona-Ziewuna-Dzieldzielija-Niekrasa (Okrasa, Dzidzilela). Jajka te są malowane w kwietne symbole, są barwne, każde posiada tło malowane wyłącznie jednym kolorem, ale są pyszne kolorystycznie dzięki malowanym na tym tle kwiatom, są bogate, piękne – czyli krasne. Noszą na sobie kwietne symbole poszczególnych bóstw, czyli malowane są w kwiaty uosabiające owe bóstwa na Ziemi.

Obrzędy jesienne związane były i są z jajami  naturalnymi, jako częścią plonu, nie gotowanymi lecz surowymi, co najwyżej barwionymi kolorem boskim „na zimno”, bez żadnych rytów i wzorów. Natomiast w obrzędach zimowych jajo występowało i występuje wyłącznie w dwóch formach wydmuszki lub jajecznicy. Podczas Tanu Święta Przodków czyli Święta Zmarłych na grobach można spożywać jaja na twardo lub jajecznicę. W uroczystości pogrzebowych  – tryzny, bdyny i stypy – zawsze na grobach odbywa się ucztę poświęconą zmarłemu (i jego przodkom ogólnie), podczas której spożywana jest jajecznica – jajko rozbełtane, ugotowane, usmażone, czyli „zdeformowane” (symbolicznie uśmiercone). Jajka zimowe to także wydmuszki – czyli jajo puste, które ubierało się w strój i zdobiło w „strojach” (ozdobach zewnętrznych) do powieszenia pod sufitem na Świetliku (Stroiku, Świacie) lub na choince.

Malowano 27 rodzajów kraszanek, gdyż były to symbole wszystkich boskich tynów (domów), ale także symbole wszystkich dni będących w miesiącu pod opieką bogunów i boginek służących owym bogom. Wykonywano je w co najmniej trzech zestawach – trzy kosze. Jeden z nich zakopywano w ziemi jako jaja surowe (przechowywano je i zjadano w odpowiednim czasie), zwyczaj ten zachował się w Chinach jako „kiszenie” jaj. Drugi zestaw przeznaczano na wróżby obrzędowe i dekoracje (do ostatniego dnia święta), a trzeci przeznaczano do wspólnego zjedzenia, obdzielenia się wzajemnie częściami Jaja-Szczęścia, Jaja-Zarodka Życia, Jaja Symbolu Odrodzenia, Jaja Płodności i Sporzenia (mnożności i rozrodczości)

Kres – Święto wszystkich bogów, Święto Wierchy (Drzewa Świata- Sągu Bytu, Samobytu-Sąbudki, Kłody-Płody, Pala Swąta), inicjacji, odrodzenia światła i pamięci zmarłych

Nie inaczej niż w pozostałe Święta Największych Tanów było i w Święto Kresu. Te Cztery Największe Tany są bowiem świętami wszechstronnymi, świętami obejmującymi wszystkie boskie tyny (domy, rodzaje energii kosmicznych panujących nad Ziemią, wszystkim co żywe i nad człowiekiem), cały kompletny poczet Bogów, boski krąg. Są to więc zawsze także święta poświęcone pamięci Przodków a więc zawierają one w sobie Małe Tany – Tany Pamięci Przodków.

W Święto Kresu mamy także oprócz uroczystości związanej z astronomicznym przesileniem obrzędy inicjujące młodych do roli rodziców, zdolnych założyć rodzinę – to następny stopień po etapie postrzyżyn i dojrzałości do czynności gospodarskich – etap dojrzałości płciowej, dojrzałości do wydania potomstwa i utworzenia nowej rodziny – stadła, Tany Przejścia (Dojrzałości).

W Kres, w główny dzień uroczystości czyniono też Sobótkę – Sąg Bytu, czyli obrzędowe święte drzewo, zwykle z jednej z okolicznych starych wierzb (lub wiśni). Drzewo to jako symbol Wierchy-Wierzchy (Wierzchby – Drzewa Świata, Wiszu, Wiechy, Sągbudy), przybierane było kwiatami i kolorowymi wstęgami (bajorkami) w barwach poszczególnych boskich tynów (domów).

Pamiętajmy, że każde z przesileń czyli każdy z czterech Największych Tanów jest związany z Wielką Bitwą Niebieską lub Dzikimi Łowami Niebieskimi, czyli walką Sił Ciemności i Jasności, jest związany z walką Nocy i Dnia, z Odrodzeniem Światła Świata, z przesileniami położenia Słońca względem północnej półkuli Ziemi. Ten cykl odzwierciedlony jest niejako w Zodiaku czyli Pogańskim Krzyżu, ale też zawarty jest w micie i zwierzęcej symbolice, która wyrażona jest obrzędowo w orszaku odświętnym wiodącym pochód po zamkniętym Świętym , Czarownym Kole, Okręgu, Pągu – wokół danej wsi czy ośrodka grodowego. Dni owych świąt związane są z odbywającym się na niebie spektaklem przesilenia lub równoważenia Światła i Ciemności, występują w nich więc symboliczne postacie w orszakach związane z tym podaniem, ale też roślinne i zwierzęce symbole światła – takie jak Kwiat Paproci (Nowalia, Nowalis, Perunika, Kołowrót Perunowy), Świetlik – Świecący Owad (Wedrik), Iskra-Samobudka (a więc Krzesany Ogień, nowy ogień, jarzęcy), Żar (ogień gasnący, zadeptywany w korowodzie, stary ogień), Biała Krowa, Czarny Byk, Biały i Czarny Orzeł (Łabędź, Bocian), czy wreszcie Główka/Pała Kupały-Kraszenia odcięta przez Marę-Marzannę, ale odradzająca się w liściu kapusty czy łopucha i przyrastająca na powrót do boskiego ciała (symbol żądzy i żaru miłosnego). Odradzające się w Noc Kresu Ciemne Światło – Czarna Iskra – Biedronka-Swoboda-Samobytka, jest ścigane przez Zagony Władców Światła z Królującą Białą Świetlistą Krową na czele, toczona jest bitwa o unicestwienie odradzającego się Ciemnego Światła Nocy, symbolizowanego dalej w ciągu roku obrzędowego, przez Księżyc.

Letnie Baby  

Letnie Baby to Tan 13 Mniejszy, czyli typowe Święto Pamięci Przodków identyczne jak Dziady, z tym samym rytuałem i symboliką. Stanowi ono obowiązkowy wstęp do pozostałych uroczystości. Odróżniano je jedynie nazwą związaną z pierwiastkiem żeńskim w obchodzie Równonocy Wiosennej i Letniego Przesilenia. Trzeba powiedzieć, że dawniej Słowianie czcili pamięć przodków pod dwoma nazwami: Dziadów i Bab. Święto Dziadów obchodzono w terminach związanych z męskim pierwiastkiem (czarnogłowskim) w przesilenie jesienne (Jasność, Jessa, Jasień) i zimowe (Ostrość, Kostroma), natomiast Święto Bab wiązano z ródczymi i wzrostowymi kobiecymi mocami (wiosna, lato).

Należy w sposób zdecydowany rozróżnić wszelkie rytuały i obrzędy związane z wywoływaniem duchów przodków, które mają przebieg podobny do opisanego przez Adama Mickiewicza w „Dziadach”, od zwykłych obrzędów pamięci przodków czczonych wizytą na smętarzach, żalnikach, gdzie pochowani są bliscy, czczonych jadłem, strawą czyli jajecznicą i wypiekami (chlebkiem, drabinami, zwierzyną skrzystą pieczoną) oraz napitkiem. Obrzęd ten odbywa się z pieśnią i tańcem wokół mogił, czy kopców grzebalnych, tzw. lelaniem. „Ileli, Leli, Ilelaj, Lelij…” to fraza żałobna łączona z pieśnią ładu życia i śmierci „Łado, Łado!…” towarzyszącą Stadu, czyli Sobótce-Kresowi.

Wypieki świąteczne, strawa, żertwa – chlebki świętorujańskie i rosoły

Każdemu wielkiemu świętu towarzyszą specjalne świąteczne potrawy ofiarne, żertwy i strawa – związane właśnie z nim. Żertwa to ofiara, część strawy. Strawa to świąteczny posiłek składający się ze specjalnych potraw – świętego chleba (wypieku z ciasta) i obiadu – obiaty. Typowym wypiekiem związanym ze świętem Kresu poza tzw. kładkami i drabinami (dla Bab i Dziadów, po których dusza schodzi przez otwór w szklanej, Welskiej Górze do Komory Sowiego w Zaświaty i Nawie), są chlebki świetorujańskie. Przetrwały one do naszych czasów wyłącznie jako nazwa „chleb świętojański” oraz jako produkt – pączki różane (pągi róży) z marmoladą różaną, utartą z płatków leśnych i polnych krzewów róż. Co dziwne pączki-pągi zostały zupełnie oderwane terminowo od obrzędów Świętoruji i związane z końcem karnawału czyli obrzędami Orszaku Zimowego (Zapustnego) i obrzędem Dziadów Zimowych.

Przy świętach pieczono też małe ciasteczka w kształcie skrzydlatych zwierząt welańskich; skrzydlatych-skrzystych jeleni, krów, wilków, żuków, ptaków.

Inną potrawą ofiarną związaną ze świętem Kresu było typowe danie obiatowe, obiad: rosół z koguta, skrzystego ptaka, ogniowego ptaka, ptaka-stróża kładu-skarbu, ptaka świtu, ptaka-gadaka. Rosół był potrawą ofiarną do tego stopnia ważną, że w miarę jak rosło bogactwo Polaków stał się on typowo świąteczną, niedzielną zupą, nie związaną już z konkretnym świętem. Rosół do dzisiaj spożywa się po wsiach polskich dokładnie w samo południe w dniu świętym. Dawniej była to żertwa i obrzędowa potrawa na Kres-Sołu – Roz-Sół, zupa, której część oddawano bogom w postaci żertwy – ofiary i przy okazji składano najróżniejsze obietnice – obiaty, w zamian za które, bóstwa dawały składającemu powodzenie. Potrawy obrzędowe tego święta były szczególnie tłuste, obfite, a przepijano je miodem pitnym, piwem, pienką lub wodą ognistą (gorzałką).

Zupełnie specjalnym pokarmem i ofiarą były też dzbany pełne leśnych owoców związanych z tym okresem: jagód (borówek), poziomek i malin. Ofiara z leśnych owoców znajduje odbicie w znanym i dzisiaj powiedzeniu: „Na Święty Jan jagód pełen dzban”.

3 x 9, czyli 27 ziół, 27 rodzajów kwiatów i 27 kraszanek Brusu

Świętowanie KRAsu-Kresu rozpoczyna się od zbiorów ziół i kwiatów. Wpierw zbierane są od I kwadry do Pełni Księżyca zioła, które następnie suszy się w odpowiednich warunkach pod owinem – miejscem ogniska służącym w ogrodach dawnych Słowian do modłów, ale i suszenia ziół i wędzenia owoców i mięs, a także do odprawiania domowych obrzędów związanych z ogniskiem i do warzenia ofiarnych potraw – żertw. Miejsce to w najdawniejszych plemiennych czasach umieszczone było obok źródła wody i stanowiło źródło wiecznego, nigdy nie gasnącego ognia (żaru, waru) – domowe ognisko.

W powierzchownych opisach świąt Kresu wymienia się różne zestawy ziół, ale prawie nigdy nie znajdziecie ich w jednym miejscu wszystkich. Podaje się również zestawy kwiatów, ale nigdy wszystkie razem. Jest tych ziół bowiem 27 rodzajów, a także tyle samo rodzajów kwiatów, które reprezentują kosmiczne siły, jako że tyle jest boskich tynów (domów), a wszystkie one muszą być w obrzędzie reprezentowane. 27 dni miał w swojej najstarszej formie także obrzędowy miesiąc księżycowy (+ 3 święta – niedziele). Ponieważ tynów (domów boskich, rodzajów kosmicznej energii) jest 27 to i ziół i kwiatów i rodzajów kraszanek zdobionych kwietnymi i zielnymi symbolami owych domów boskich musiało być 27 (czerta 27=9).

W samych wieńcach występuje już jednak tylko 12 ziół, które są symbolami życia objętego opieką i oddziaływaniem Mocy. Symbolizują one 12 Bogów Mocy, a zarazem 12 miesięcy roku. Występuje też czasami ziele trzynaste, świcieniowe, swątlnicowe, którego dodaje się tylko jedno pasemko do całości wieńca. W wieńcach występuje też tylko 12 rodzajów kwiatów – odpowiadających wyłącznie mocom a nie całemu pocztowi bogów (kręgowi welańskiemu).

Brus – osełka jest opisany w jednym z ważnych podań (Taja 22), jako symbol czasu-roku, podzielony na 12 części – Gniazd, wypełnionych przez 27 Jajec każde (27 zwykłych dni miesiąca księżycowego; trzy x dziewięć – oraz trzy niedziele, dnie bez działania – nie dziełane 12 x3 = 36), albo na 52 jaja o 7 żółtkach każde). Jest to symboliczny słowiański przekaz najstarszego kalendarza księżycowego znanego na świecie, widoczny także na tzw. Dysku z Nebry (Niebórza nad Onestrudą), który pochodzi z około 2000 roku p.n.e.. Zauważmy znów symbolikę 27 = 9 (324=9) oraz 36 = 9. To cały rok słowiański bez miesiąca wyrównawczego świnienia, który ma 6 dni. 9+9+6=24=6. 6 – czerta życia, poczęcia, źródła, doliny, 9 – czerta śmierci, końca, wierzchołka, szczytu.

27 rodzajów kraszanek to symbole wszystkich boskich tynów (domów), ale także symbole wszystkich dni będących w miesiącu pod opieką bogunów i boginek służących owym bogom. Wykonywano je w co najmniej trzech zestawach – trzy kosze. Jeden z nich zakopywano w ziemi jako jaja surowe (przechowywano je i zjadano w odpowiednim czasie), zwyczaj ten zachował się w Chinach jako „kiszenie” jaj. Drugi zestaw przeznaczano na wróżby obrzędowe i dekoracje, a trzeci przeznaczano do wspólnego zjedzenia, obdzielenia się wzajemnie częściami Jaja-Szczęścia, Jaja-Zarodka Życia, Jaja Symbolu Odrodzenia, Jaja Płodności i Sporzenia (mnożności i rozrodczości).

Krzesanie – Palenie Ogni

Uroczystości Święta Kresu rozpoczynały się od zgaszenia przy pomocy żywej wody źródlanej wszystkich ogni domowych w obrębie świętującej wspólnoty. Świeży jarzęcy ogień krzesano zawsze tradycyjnymi metodami przy użyciu świdra ogniowego (czyli wierceniem świdrem drewnianym w drewnie). Według zachowanych opisów, w formie najbardziej archaicznej, dokonywano tego wbijając w ziemię brzozowy (dębowy) Koł-Oś (symbol pnia, osi Świata, kłody Świata, Drzewa Drzew, falliczny symbol Pala Kupały), na który nakładano poziomo ośmioszprychowe koło z jesionu (lub lipy – żeński symbol Bogini Ognia –Swary, lub Bogini Światła Niebieskiego – Dażbogi-Dany). Kręcono owym kołem tak długo aż się nie zapaliło. Następnie toczono płonące koło od ogniska do ogniska. Tu podpalano koszyczki z mchu i huby, a następnie rozdmuchiwano ogień i zajmowano nim złożone w ogniskach wieńce z 27 ziół (ususzonych wcześniej przy owinie). Wiechcie roznoszono po okolicy i podkładano pod ogniska, które były wspólne dla całych wiosek i siół. Palenie ognia odbywało się na wzgórzach, w odkrytych miejscach, tak że poszczególne zadrugi, wsie i plemiona widziały nocą nawzajem owe ognie na sąsiednich wzgórzach, dzięki czemu miały poczucie wspólnoty życia pośród ciemności bitewnej nocy. Ze świętych wzgórz i kopców toczono też w tych dniach podpalone ogniste bele siana. Ze specjalnych proc wystrzeliwano w niebo ogniste race (dzisiaj ognie sztuczne). Między płonącymi belami siana prowadzono bydło, aby także oczyściło się w tym jarzęcym ogniu i wonnych dymach.

Dzikie Łowy Niebieskie – Czarkan-Kraczun

Na niebie rozgrywała się w tym czasie wielka bitwa zwana Dzikimi Łowami, czyli polowanie Sił Jasności na Odradzające się Ciemne Światło – Światło Nocy. Siły Ciemności nie pozwalały się pokonać, Ciemne Światło było w tych łowach niezmiennie ocalane, mimo wielkiej przewagi Jasnych Bogów dowodzonych przez Białą Świetlistą, Skrzydlatą Krowę. CZARKAN – Dzikie Łowy Niebiańskie na Bodre Światło (odradzające się Światło Świata), odbywał się także w grudniu, lecz na zasadzie odwrotnej, polowania na odradzające się Światło Dnia. Nazywano go w zimie KRACZUNEM (K-RA-Czyn, K-rak-Czyn, Ka-RA-Czyn, Czar-Czyn, CzarCzyst, Czary Czas i Czarów Czas, CZARKAN, CZARKON, Czar-iskon). W zimie, łowy rozpoczynały się po Krojach, czyli trzydniowym Staniu Słońca. Słońcestanie to okres, gdy dnia nie ubywa ani nie przybywa, a Światło Bodre się rodzi.

Od następnego ranka po Dzikich Łowach Siły Ciemności umacniały się nieustannie, a Księżyc – Światło Nocy nadal przybywał i zmierzał do Pełni przypadającej na ostatni dzień święta. Dzień stawał się też od tej bitwy niebieskiej coraz krótszy, a noc coraz dłuższa. W Dzikich Łowach Niebieskich biorą udział wszyscy bogowie, chociaż nie wszyscy z nich mają w nich jednakowo ważną rolę do spełnienia. Bierze w nich udział także skrzysta zwierzyna welańska (wszelkie mityczne stwory), stworze (bogunki i bogunowie – duchy pomocnicze Żywiołów i Mocy) oraz wszystkie zdusze (demony – wywleczone przez siły ciemności z różnych zakątków Ziemi i z Zaświatów). Charakterystyczny jest niewielki udział Swaroga – Pana Ognia Niebieskiego i Swarożyca – Pana Słońca, w tych starciach. To zachowanie Swaroga i Swarożyca podkreśla, że nie słońce jest centralnym elementem łowów i bitew, lecz Światło Świata – Iskra Boga Bogów – Samobudka-Swątboda (Sobótka).

 

Ogień i Woda – Odrodzenie w 12 Mocach i 12 Miesiącach

Ognie palono blisko wody, rzeki, strumienia, źródła świętego. Ognisko układano z dwunastu pni symbolizujących 12 Mocy Panujących nad Wszystkim co Żywe i jednocześnie 12 miesięcy (12+ 1 Braci Miesięcy, z których Świcień był Miesiącem Zagubionym). Początkowo były to pnie dwunastu gatunków drzew, odpowiedników symbolicznych Bogów Mocy. Z czasem pozostało po prostu tylko 12 dużych pni drzewa. Ogień krzesano też z Krzemienia-Krzeszenia. Krzemień był uznawany za Syna Pana Ziemi – Sima-Skały Żelaznej – Żelaznego Pana (Żelezni Czar-Car). Ognie palono przez wszystkie sześć dni i nocy. Pod koniec każdego obrzędu, każdej nocy, wykonywano innego rodzaju czynności związane z ogniem. Pierwszego dnia palenia spalano zebrane zioła w części poświęconej bogom. Resztą ziół obwiązywano drzewa, zawieszano wieńce na gałęziach, wykonywano Przepiórki z pęków kłosów opasywanych ziołami w rogach pól obsianych zbożem, utykano zioła po wszystkich kątach domostwa i gospodarstwa. Podawano zioła do zjedzenia zwierzynie hodowlanej, zawieszano je na rogach bydła i kóz, wykładano kurom i ptactwu domowemu jako gniazda i karmę. Zachowywano też pęki i wieńce ziołowe, jako lekarstwo (ochronę) w domowym sąsieku (komorze) na potrzeby własne. W kolejnym dniu palenia ognisk podejmowano smolne szczapy i roznoszono je do domów rozpalając od tego świętego ognia nowy ogień domowy (owin). Następnie obnoszono płonące szczapy ze śpiewem po polach. Dalej udawano się z pochodniami na poszukiwanie Kwiatu Paproci i Pałki-Kupałki (Srebrzystej Głowy Boga Żywota i Żądzy – Krasnego Pana, Kupały). Kolejnego dnia ruszano w orszaku dzwoniąc, bębniąc i strzelając z batów. Barwny pochód zataczał koło wokół sioła niosąc ogień. Na koniec dni świętych zabierano pochodnie nad wodę, gdzie dokonywano przy ich blasku Wianowania Par, które znalazły Kwiat Szczęścia poprzedzającej wianowanie Nocy Świetorujańskiej. Krzczono ogień w wodzie a także zaślubiano pary przez zanurzenie się i obmycie. Kolejnej nocy świątecznej brano wreszcie żagwie i rzucano je płonące na wodę razem z wiankami, czyniąc tym sposobem zaślubiny Wody Żywota z Ogniem Ducha (pierwiastka żeńskiego z męskim).   Kąpano się i wchodzono do wody, oraz rzucano wieńce na wodę po dniu 24 czerwca, ponieważ do tego dnia „wody kwitły”, czyli Bogini Wód była brzemienna.

 

Tan- taniec obrzędowy Wrzino Koło (Koło Waru, Wrzące Koło, Biały Tan – czyli Wielki Tan)

Bitwy niebieskie, łowy i zapasy znajdują odbicie w obrzędowych tańcach zwanych Wrzącym Kołem. W kole tańczą wszyscy członkowie społeczności, mężczyźni, kobiety, dzieci i starcy, naśladując łowy niebieskie, walkę, podchody i zaloty. Wrzino Koło – wrzący krąg, to także taniec na żarze starego ogniska. Krzesanie nowego ognia i roznoszenie pochodni ognia po domostwach we wsi oraz rozpalanie od nich nowego ognia domowego, odświeżonego, jarzącego, młodego nazywano Warem („warzeniem ognia”).

Taniec obrzędowy Wrzące Koło to także taniec inicjacyjny prowadzony dawniej przez wiedźmy (wiedzące), mokoszki i kapłanki strażniczki ognia i prawa (ładu) lednie baby (Ładne Baby, Siuda Baby, Siud-Ognie Baby, Siudogbaby) i przez kowali oraz lekarów-łąkarzy, przez swarowinów i czarodziejów, kapłanów ognia i ziół, sługów Swaroga, Pana Ognia Niebieskiego i Swary – Pani Żaru, oraz sługów Kraszu – Władców Kosza Kochania – Miłości, Kwiatów, Ziół i Żądzy, a także Panów Ładu i Układności Świata (Wojny i Pokoju, Bitwy i Spokoju) – Ładów. W tym tańcu siedzące w krąg młode dziewczęta inicjowane były przez porwanie w Tan przez młodzieńców i naznaczane w owym ekstatycznym tanie do dorosłości, poprzez klapsa w pośladek, uderzenie rozcapierzoną dłonią czarownika zanurzoną w sadzy i popiele. We Wrzącym Kole, w Białym Tanie uczestniczą nie tylko żywi ludzie, ale także dziadowie (dusze przodków), niewidzialne boginki Rusałki, Wodnice, Leśnice, Dyjbołty, Świetliki oraz Zdusze (demony). Opisy Tanu Wrzącego Koła zachowały się z południa i wschodu Słowiańszczyzny gdzie jeszcze w XIX i XX wieku praktykowane były wśród plemion Pomaków, wspólnot Chłystów w Rosji oraz Bogomiłów i Katarów w Bułgariii i Serbii. Ekstatyczny taniec w koło, pełen jest specjalnych figur, które symbolizują łowy, bitwę i udział w niej poszczególnych bogów. Ten rodzaj świętego tańca przechował się najpełniej wśród Hindusów, ale praktykowany jest do dzisiaj także przez harskich (charwackich, małopolskich) górali.

Tylko panna posiadająca czarną pieczęć (znak ognia) na ciele, była uznawana za dojrzałą i mogła uczestniczyć w pełni, w dalszych obrzędach, takich jak Świetliki, Poszukiwanie Kwiatu Paproci i Główki Kupały, a wreszcie Wianowanie i Puszczanie Wianków. Im więcej klapsów i czarnych śladów zebrała panna tym bardziej łakomym kąskiem się stawała jako ta upragniona, ta najkraśniejsza, najbardziej pożądana, będąca na wydaniu młoda kobieta. Chłopaków naznaczano podobnie. Siudogbaby łapały ich usmoloną ręką za przyrodzenie i uczerniały podbrzusze, klepały smolną dłonią w pośladek, smarowały sadzą twarz. Był to obrzęd odbywany przez cały czas w tańcu, ekstatyczny, pełen napięcia, pohukiwań, śmiechów i radości. W stan ekstazy wprowadzały dodatkowo wonne dymy odurzające unoszące się z ogniska, woda ognista, którą się raczono, miód pitny, piwo, pienka (napój konopny) i inne środki czarownicze. Taniec Wrzino Koło trwał aż do wypalenia się ogniska nad ranem kolejnego dnia. W jego trakcie odbywały się skoki przez ogień na szczęście, w parach, przez inicjowane panny i młodzieńców, a także indywidualne skoki pokazujące sprawność. Ostatniego dnia święta tańce kończyły się „chodzeniem po ogniu” czyli zadeptywaniem „świętego żaru”. Święty żar się wypalał, falliczne kłody i patyki wrzucano do wody, która gasiła płomień (zaślubiny wody i ognia), cała społeczność wracała do życia codziennego.

Nazwę Biały Tan przechowali Celtowie, którzy święto ognia i wody obchodzą z 30 kwietnia na 1 maja pod nazwą Beltaine. Bel – Biały, Taine – Tajna, Tan. Jak wiadomo słowo biały jest równoważnikiem słowa wielki. Biały Tan (Tajn) oznacza też zwycięstwo „białych”, jasnych , Białobożych Mocy.

Według nas Biały Tan był jednak obrzędem Święta Zielonego, Kwietnego i wśród Słowian odbywany był jako Święto Drzew i Kwitnienia – Zielone Świątki lub rusałczy Tydzień, Rusalia(Święto Boru z pogonią za Przepiórką (Rusałką, motylem), symbolem Bogów Koszu-Losu, Przypadku, Plątów), pomiędzy 20 a 26 maja, albo związany był z obrzędami Święta Makowego – Mokoszym 20 – 26 kwietnia.

Król i Królowa Lata – Igry i Stado (Stadło)

Łukasz Gołębiowski w oparciu o stare świadectwa pisze: „Zacznijmy od znanego już w zamierzchłych czasach „stada”, czyli stadnego zbierania się ludzi na swawole, które następowały po obrządkach kultowych ku czci „białego boga”: Słowianie w swym tańcu mieli zapewne coś uroczystego i religijnego, kiedy się zbierało „Boże stado”, kiedy z dziewiczej góry zstępowały młodociane, przyszłe mężów oblubienice, z miejsc swoich mołojcy hoże, zamężne niewiasty i żonaci, starce i dzieci, klaszcząc w ręce i wykrzykując Łado, Łado! wśród pląsów i śpiewów postępowali ku horodyszczom, gdzie się odbywały ofiary, obrządki i biesiady wspólne”. Łado, Łado! Czyńmy Stado! Ci bogowie właśnie, Łado i Łada, są opiekunami małżeństwa i obrządku zaślubin, inicjatorami stadła.

Ogień rozpalał ludzi, ogień ich uświęcał, ogień prowadził do kolejnych dni żarliwego świętowania, do igrów. To w trakcie Wrzącego Koła (Białego Tanu) zaczynały się Igry, czyli konkursy i wyścigi wyłaniające króla i królową lata. Igry przenosiły się na kolejne dni, kiedy to od rana przystępowano do różnych konkurencji. Wtedy właśnie dziewczęta plotły piękne wieńce rodzinne, zadrużne i osobiste, wykazując się całym kunsztem, wtedy krasiły kraszanki, popisując się znajomością tajników barwienia i malowania wzorów mitycznych. Chłopcy wspinali się na słupy, brali udział w wybijankach (rzucano przeciw sobie kamieniami imitującymi strzałki piorunowe), wyścigowano się na oklep konno lub brano udział w biegach, podnoszono ciężary (ziarno w worach, bele siana), rzucano kłody na odległość, rzucano race płonące w niebo, rzucano wianki na gałęzie drzew, zmagano się w zapasach i toczono kraszanki. W Słowiańszczyźnie podobnie jak w starożytnym Rzymie w ten dzień urządzano igrzyska i wyłaniano zwycięzców zawodów męskich i żeńskich.

W końcu cała społeczność wybierała najsprawniejszą i najkraśniejszą pannę jako Królową Lata, a ona wybierała sobie (lub otrzymywała zwycięzcę igrów) partnera na Króla Lata – najjurniejszego, najsilniejszego chłopaka we wsi, w plemieniu, w pagu – okręgu. W tej części obrzędów odbywało się nie tylko wybieranie króla i królowej lata, ale w ogóle następował wstępny dobór młodych w pary. Tak dobrane pary dawały gwarancję, że stworzą silne stadło, przyszłą rodzinę w domu ojców, a później także oddzielne zupełnie gospodarstwo. Tę część obrzędu nazywano więc Stadem – Stadłem – bo w tej części obrzędu tworzyły się spośród inicjowanych (czy będących w wieku rozrodczym samotnych) pary i stadła. Parę królewską nazywano różnie, ale symbolizowała ona Boga Kiru – dwugłowego i dwupłciowego, który rozpoczynał właśnie królowanie obejmując rządy nad porą lata. Często budowano też bałwana – postać owego boga, która z jednej strony była kobieca a z drugiej męska i była niesiona na czele orszaku w pochodzie. Para królewska zwana Gają i Gaikiem, Rują i Rujewitem, Mają i Maikiem, Letą i Latkiem stawała na czele pochodu i niosła owego bałwana-palwana (który nosił takie samo imię), a często była prowadzona na białym wierzchowcu – zwierzęciu Światła Świata (Świętowita). Niekiedy budowano też gigantyczną postać boga kiru z wierzbowej łoziny – nazywano go Wierzbinem. Na koniec obrzędów także boskiego bałwana, oraz Wierzbina, podpalano i rzucano do wody. W prawidłowym rycie mitycznym w Kres palono nie Gaję-Gaika, lecz Jarunę-Jaryłę (wiklinowego Wierzbina uplecionego w Nowy Rok – w marcu) symbol odchodzącej wiosny. Gaję-Gaika wyplecionego w Kres przechowywano w kącinie, lub w świętym gaju, do jesieni, kiedy to on właśnie płonął w ognisku, a rządy obejmował kolejny Kir-God – Bóg Pory Jesieni – Jasion-Jastrób. Postać boga odchodzącej pory roku stawała się zastępczą ofiarą, za króla i królową wybranych spośród ludzi. Archaiczną, pierwotną procedurę wyboru i zabicia świętego króla i królowej – władców Świętego Gaju opisuje doskonale w swojej książce „Złota Gałąź” James G. Frazer.

Świetliki – Swątlnice

Swątlnice to obrzęd, który całkowicie niemal zaniknął, a który był symbolicznym ukazaniem aktu Narodzin Świeżego Światła Świata – Bożej Iskry – Bedrika-Wedrika, Swątlnicy. Świetliki był to obrzęd polegający na chwytaniu owadów świetlików i zamykaniu ich w rodzaju lampionów, z którymi następnie udawano się na poszukiwanie Kwiatu Paproci (Pąpu Rudzi) lub Głowy/Pały Kupały (Srzebrzystej Pałki Kupałki). Budowano wtedy z rybich pęcherzy lampiony, w których zamykano świetliki. Z czasem używano też szklanych pojemników. Zamiast owadów używano też jako źródła światła odłamków świecącego suszu, próchna drzewnego, z wiekowych pni i dziupli. Ostatecznie używano też, jako źródeł światła przy owych poszukiwaniach, żywych smolnych szczap – niekiedy maczanych w powierzchniowych oczkach ropy, lub pochodni z ogniska. Dzisiaj używa się latarek.

Pochód i orszak: Gaja-Gaik, Maja-Maik, Ruja-Rajek (Rujewit)

Uroczysty pochód – z pochodniami (jak wskazuje nazwa) w orszaku – orzym szyku (czyli jarzęcym szyku nowego ognia, narodzonej, nowej Iskry Światła Bożego), składał się z całej lokalnej społeczności. Szli w nim wszyscy uczestnicy obrzędów Kresu, także starcy i dzieci. Pochód prowadzili grajkowie, guślarze, bębniarze, ze stanicami bogów. Szedł w nim przede wszystkim orszak postaci symbolizujących wydarzenia Niebieskich Dzikich Łowów. Przy dźwiękach muzyki, strzelaniu z batów, dzwonkowaniu i bębnieniu pochód wędrował wokół całej wsi (pągu) rzucając z koszów płatki kwiatów i źdźbła ziół, oraz polewając ziemię wodą źródlaną i wodą ognistą (miodem, pienką, mlekiem makowym). W tym orszaku dzisiaj biorą udział postacie szczątkowo zapamiętane i utrwalone w pamięci ludu z dawnych publicznych obrzędów pogańskich. Jest tu Turoń czyli Krowa/Byk – symbol odradzającego się Światła Świata. Powinien być Żuk-Biedronka – dzisiaj postać rzadko występująca. Postać Skrzysta – Skrzydlata, symbolizująca dawniej przejściową formę światła „upadającego” („nurkującego w wody świata”) i „odradzającego się” (wynurzającego się z wód”) czyli Orła (wodnego ptaka Utkę-Kaczkę, Żurawia lub Łabędzia). Dzisiaj jest to tzw. Anioł albo Bocian. W orszaku występuje też symbol księżycowych mocy czarownych – Czarna Pani lub Czaro-Pan (wiedźma, czarownica, czarownik, płanetnik) – Człowiek z Gwiazdą. Występuje też dawny pośrednik-kapłan dzisiaj sprowadzony często do postaci Żyda – pośredniczącego w wymianie przedmiotów między ludźmi, lub do postaci czarnej – Diabła Kusiciela, Czarta, postaci chętnie oferującej ludziom pokusy i czary. Czasami występuje Strażak, Kowal albo Kogut – symbole ognia i czarowników ognia. Pochód zamykali także grajkowie i guślarze, opleceni barwnymi bajorkami bogów.

Pochód zaczynał się od Drzewa Zapisu (lub ustrojonej kłody-płody, sągbudy-sobótki – Wierzby)– lokalnego symbolu Drzewa Świata, Świętego Drzewa pod którym zbierała się Rada Starowieku – zebranie starców sądzących sprawy sporne, podejmujących ważkie decyzje i odbywających narady plemienne. Na Drzewie Zapisu kończyła się też owa droga po zatoczeniu pełnego koła. Podczas marszu intonowano śpiewy, rzucano zaklęcia, pohukiwano dla odstraszenia sił ciemności i dla wzmocnienia samych siebie. Na czele prowadzono Króla i Królową Lata oraz niesiono boskiego bałwana (phalvan – sanskr. święta rzeźba boga, pal-wan = bał-wan = Święty Słup, rzeźba boga wykonana z poświeconego mu rodzaju drzewa), niesiono Pałkę Kupały okrytą liściem łopianu, a czasami dźwigano też olbrzymiego, uplecionego z wikliny Wierzbina.

Jerzy Przybył – Kupała (z kwiatem paproci i Pałką Kupalną)

Poszukiwanie Kwiatu Paproci (Peruniki, Kołowrotu Peruna) i Główki (Pały) Kupały

Słowianie łączyli się w pary w czasie Kupalnej Nocy w okresie Świąt Kresu (kresu górowania dnia nad nocą, czyli górowania Sołńca, ale także świąt kresu – w rozumieniu krzesania ognia i łączenia go z wodą oraz ziemią w obrzędach płodności – skrzenia-krzestu). Było to także święto poszukiwania zarodków spuszczonych na Padół przez Rudź, zamkniętych w liściach łopianu, lub poszukiwanie szczęścia miłosnego – tzn. tak zwanego symbolicznego Kwiatu Papródzi (czyli zapłodnienia i potomstwa, lub nieistniejącego namacalnie, ale realnego poczucia miłości). Kobiety nosiły płód (dziecko poczęte w tym okresie) przez najtrudniejszy do życia czas – jesień, zimę i przedwiośnie, po to by urodzić je po Przesileniu Wiosennym i utopieniu Marzanny oraz upleceniu wiklinowego Wierzbina Jaryły-Jaruny – w kwietniu, maju, czerwcu. Wiedziano bowiem, że dzieci które pierwsze miesiące trudnego życia spędzą w promieniach wiosennego, letniego i jesiennego słońca są najsilniejsze.

W poszukiwaniu Kwiatu Paproci brali udział tylko ci członkowie społeczności, którzy zamierzali się pobrać, połączyć w pary, a uzyskali odpowiedni stopień Przemiany (dojrzałości), czyli zostali naznaczeni przez strażniczki i strażników ognia. Główka-Pała Kupały był to często obrzędowy posąg-rzeźba głowy na grubej szyi przypominająca fallus. Mogła być ona wykonana ze srebra, złota, miedzi, mosiądzu, a była przechowywana przez Radę Starowieku. Starzy ukrywali tę „Główkę Kupały” w Świętym Gaju, gdzie była następnie poszukiwana przez młodych. Pary dobrane w poprzednich dniach święta rozchodziły się po odosobnionych leśnych zakątkach, aby znaleźć wspólnie szczęście, ową Główkę (męskość) czy ów Kwiat (żeńskość), czyli „narzędzia” Bogini Rudzi odpowiedzialnej za poczęcie potomstwa, a właściwie za poczęcie czegokolwiek, także myśli, czy materialnego dzieła. Paproć to zniekształcona nazwa Pąpu Rudzi, czyli pępka ródczego, pągu-pąku Zaródzi Nowego. Pałka Kupały – głowa razem z szyją odrąbana Panu Żądzy przez Boginię Moru – Marzannę (Maryę, Marmurienę, Marenę) została wykradziona – według podania – przez Cnotę, owinięta ożywiającymi liśćmi (łopuch, kapusta) i zakopana pod kolczastym krzewem życia i śmierci (tarniną, głogiem, różą leśną) lub krzewem ognistym (kaliną). Poszukiwano więc zawzięcie też i tego symbolu Żądz, który odnaleziony gwarantował znalazcom, że nie przestaną się pożądać przez długie lata.

Podania mityczne (baje) o kwiecie paproci, zwanym też “Perunowym Kwiatem” (napięcie w przyrodzie podczas burz sprzyja kwitnieniu tej rośliny) znane są z przeróżnych podań, które przetrwały do dziś. Opowiadają one o ludziach, którzy błądzili po lasach i mokradłach próbując odnaleźć magiczny, obdarzający bogactwem, siłą i mądrością, widzialny tylko przez okamgnienie kwiat paproci. Wierzono, a jak wiadomo wiara czyni cuda, że swego znalazcę Perunika (Kwiat Paproci) obdarza nadprzyrodzoną mocą. Daje mu szczęście, mądrość, bogactwo i umiejętność dostrzegania pod ziemią ukrytych skarbów. Na poszukiwanie kwiatu paproci należało się wybrać, będąc odpowiednio przygotowanym, np. przepasać się bylicą.

Paprudka, paprotka, papróda, pępruda, perunka, pap rudnik – oznacza per run – pierwszy run – orze, jare, jarzęce orunienie, kwiat świecący – jarzący, kwiat chroniący przed piorunami i burzą, kwiat dający moc i ródność – rozrodczość, siłę mnożności. To słowo oznacza też pierwszą runę – pierwszy znak prawa, najwyższą taję. Inne określenie zaródzi (złyródzi, dobrudzi) to perła, pierwa, pirwa, pier-runa, pierła-bierła, peru-nika, pirrun. Runa Prawa, pierwsza, najważniejsza i pierwotna – zarodek wszelkich praw, zarodek życia, zarodek myśli, światło wszelkiego czynu – za-czyn, zalążek-zalęg, spor, run-duch. Samo słowo kwiat ma wszak znaczenie świecący, święty, gwieździsty (ros. cwiet-swiet-swiezda). Zatem owo znaczenie święte zarodka życia jest wielokrotnie w tym zestawieniu słów wzmocnione i dookreślone. Interpretacje znaczenia tego kwiatu, które przytaczamy poniżej pokazują do jakiego spłycenia prowadzi niezrozumienie głębokiego znaczenia słów naszego pierwotnego języka.

„W podaniach czeskich i łużyckich znalazca kwiatu paproci powinien szukać skarbów w ciemnym borze. W niemieckich i francuskich – na najwyższym w okolicy wzgórzu, do którego ma dobiec przyświecając sobie ognistym kwiatem, jak pochodnią. W bajach rosyjskich natomiast po zerwaniu gorejącego kwiatu należy wyrzucić go jak najwyżej w powietrze i szukać skarbu tam, gdzie spadnie. Kto posiądzie ten kwiat ten widzi skarb (kład) pod ziemią i pod kamieniem i wszędzie gdzie jest schowany. Zdobycie rośliny nigdy nie było łatwe, strzegły jej bowiem widzialne i niewidzialne straszydła (zdusze i stworze), czyniące psoty i poważną szkodę, gdy tylko ktoś próbował się do perunowego kwiatu zbliżyć, a sercem jego zawładnął strach. Tylko w pełni zdecydowani i nieustraszeni mogli po ten kwiat sięgnąć.”

Starosłowiański znak Kwiatu Paproci (Pąp Rodzący- Pąp Bogini Rudzi-Zarudzi), często utożsamiany z Pąpem Otwieracjącym – Pąpotworem – Makiem (łac. Papaver)

Tymczasem prawdziwym skarbem dla człowieka jest ródcza, stwórcza myśl, nowe życie – potomstwo, i woda oraz ogień same w sobie.

Plecenie Wieńców i 12 ziół wieńców oraz Wianowanie i Topienie Wianków

Tych którzy poprzedniej nocy odbyli pomyślnie poszukiwania Kwiatu i Pałki-Kupałki wieńczono na znak nowego stanu wieńcami. Dziewczyny zaplatały też włosy w warkocz, który obwijały wokół głowy – był to znak, że znajdują się od tej chwili w stadle. Gdy okazywały się brzemienne ubierały też na głowę chustę, która stanowiła znak ich nietykalności aż do urodzenia potomstwa i potem na czas karmienia po porodzie. Gdy zdejmowały chustę był to znak, że są znów gotowe do igrów i kolejnych poszukiwań Kwiatu Pąpródzi. Kobiety posiadające partnerów nie pokazywały się już publicznie z rozpuszczonymi włosami. W trakcie następnego Kresu udawały się też na poszukiwanie Kwiatu ze swoimi małżonkami. Obrzęd plecenia wieńców i rzucania ich na wodę nie dotyczył tylko i wyłącznie nowych par, lecz wszystkich dojrzałych osób w społeczności, które prowadziły dojrzałe życie.

Ubranie wieńców przez mężczyzn i kobiety oznaczało spełnienie się, czyli Kres. Następnie rzucano te wieńce do wody, ślubując sobie wierność na określony czas, do kolejnego Kresu (od kresu do kresu = okres), albo i do śmierci. W najdawniejszych czasach kobieta mogła więc niejako w tym momencie wypowiedzieć dotychczasowe małżeństwo, jeśli nie spełniało ono jej oczekiwań, np. nie przyniosło potomstwa, okazało się nietrwałe uczuciowo lub materialnie. Mogła się rozwieść, a więc uczynić KRES stadła. Na znak, że to czyni, rozplatała włosy.

Wieńczenie miało zawsze także znaczenie nawiązujące do symboliki Wierchu Weli (Prawi) i Drzewa Świata – Wierchy-Wierszby, bowiem wieńczy się wśród Słowian każde ukończone dzieło, właśnie samotną, sobótną, samobytną wiechą. Wielkanocna palma nie jest niczym innym jak Wiechą – zwieńczeniem wysiłków i pokazem siły młodzieńca oraz pokazem umiejętności zdobniczych dziewczyny. Tak samo tutaj, wieńce plecione w imieniu zadrugi, plemienia, całej wioski – pągu, jednej rodziny czy osobiste, to dzieła wieńczące całe wielkie święto i inicjację młodych. Są to wieńce ofiarne, które zostaną rzucone na wodę i podpalone, a w późniejszych czasach były oświetlane lampionami i puszczane z nurtem rzeki. Bo święto to jest również świętem Drzewa Drzew, Drzewa Życia, Drzewa Świata – Sągu Bytu (Sągbudy-Sobóty), Pnia Osi Świata, Świętego Kołka.

Krest-Kraj-Krajst-Krzest-Skraj-Skrzenie

Jest to ostatni etap święta, jego zakończenie, polegające na, jak wskazuje nazwa KREST-KRZEST, połączeniu ognia i wody we wspólny ist-byt, iskry-ist. Młodzi o świcie powracali do wciąż płonących ognisk, by przepasawszy się bylicą, wspólnie przeskoczyć przez płomienie trzymając między sobą bałwana Lata- świętą postać Boga Kiru, Gaję-Gaika (Ruję-Rajka). Skok ów kończył obrządek przechodzenia przez wodę i ogień i ustanawiał w obliczu wspólnoty zawarcie małżeństwa przez parę. Odbywało się to w obecności świadków, całego plemienia. Szczególną rolę zaś odgrywali wybrani przez parę zastępcy, którzy w razie nieszczęścia przejmowali rolę opiekunów potomstwa z danego stadła. Tak powstała obowiązująca do dzisiaj instytucja rodziców krzestnych, zastępczych. Krzest wiązał się z przysięgą wierności i zobowiązaniem wychowania potomstwa. Przysięgi składali Słowianie zawsze na Welesa, Boga Śmierci. Nie dochowanie przysięgi ściągało na przestępcę śmierć. Udawano się nad wodę z pochodniami i zanurzano się w niej. Były to ostateczne zaślubiny nowych par i zaślubiny wody z ogniem (pierwiastka żeńskiego z męskim). W trakcie krestu, krzczenia ognia wodą wrzucano do wody wianki i płonące pochodnie. Niedorośli członkowie wspólnoty, chłopcy i dziewczęta próbowali je wyłowić. Komu się to udało, ten miał w przyszły Kres stać się dorosłym i sam wziąć udział w poszukiwaniu Kwiatu Paproci i Pałki Kupałki. Był to obrzęd kończący święto polegający także na zbiorowym obmyciu się w wodach rzeki, strumienia czy jeziora. Wodą z rzeki nabraną w kołpaki kropiono też w końcowym pochodzie pola, łąki, zwierzynę domową i ptactwo, całe domostwo, obejście – całą trasę Pochodu Kresu Gaika-Maika. Po tych zaślubinach woda stawała się dostępna do kąpieli.

12 Panien w „Pieśni świętojańskiej o Sobótce” Jana Kochanowskiego

Jan Kochanowski jest wśród wyznawców Wiary Przyrod(zone)y Słowian postacią znaną z ezoterycznych przekazów jakie zawarł w swoich wierszach i fraszkach, w całej przebogatej, wybitnej twórczości. Utwory te dzięki swej genialności przetrwały przez ciemne wieki, przez czas zajadłego tępienia przedchrześcijańskiej tradycji i zwyczajów. Nieocenionym utworem z tego cyklu jest Pieśń Świętojańska o Sobótce, która stanowi nie tylko zapis obrzędu zanotowany w Czarnolesie w XVI wieku, ale także zawiera taki właśnie ezoteryczny przekaz. Osobie znającej Wiarę Przyrodzoną Słowian rzuca się w oczy, że w „Pieśni o Sobótce” występuje 12 panien. Panien jest więc dokładnie tyle ile Tynów (domów) Mocy, kierujących światem żywych istot Matki Ziemi. Jest ich tyle dokładnie, ile pni pali się w ognisku. Jest ich tyle dokładnie, ilu ziół używa się do wyplotu wianków świętorujańskich – tych rzucanych na wodę. Każda z owych Paniem reprezentuje dokładnie odmienny Tyn Mocy i o tej mocy jej pieśń powiada w sposób wtóry, czytelny nie wprost, a pod główną treścią opowiadającą obrzęd. Dziewczęta śpiewały kolejno. Jedna prosiła „pięknej nocy”, by strzegła wieś przed „wiatrami i nagłą wodą”, druga zachęcała do tańców, inna skarżyła się na niezbyt delikatnego Szymka. Opis, choć poetycki, zawiera sporo szczegółów odnotowanych później przez etnografów, którzy zajmowali się kupalnockami.
Nie będziemy tutaj przypisywać dokładnie po kolei wszystkich Panien do boskich tynów. Zdradzimy jedynie, że wstęp pieśni jest poświęcony Wedrikowi-Swątlnicy-Swawoli-Samobótce, zaś pierwsza Panna reprezentuje Mokoszów i Przeznaczenie, ostatnia zaś Pana, Dwunasta, reprezentuje Welesów, Bogów Zaświatów. Jej zwrotka pieśni mówi o tym jak należy żyć, aby przeżyć życie godnie, czyli znaleźć po śmierci stałe, dobre miejsce na Weli (w Prawi, w Niebie, Zaświatach), pod Wyrajem. Każdy z czytelników powinien sam spróbować zidentyfikować pozostałe tyny w poszczególnych zwrotkach pieśni recytowanych przez pozostałych Dziesięć Sobótkowych Panien.

Wierzcie mi, że Jan Kochanowski jest jednym z największych Strażników Wiary Przyrodzoney Słowian, jednym z Wielkich Mistrzów tego dzieła Przekazu Wiary. Mało kto może się równać z nim w precyzji i głębi treści przekazu, jaki nam przesłał przez stulecia. W XVI wieku mógł on czcić Starych Bogów jedynie w skrytości ducha, lecz opisał ich bardzo precyzyjnie i przekazał potomnym całą posiadaną na ten temat ezoteryczną wiedzę. Tę cechę twórczości wielkich polskich artystów i ludzi nauki pokazuje doskonale w swoich analitycznych pracach poświęconych literaturze polskiej, krytyk literacki Joanna Salamon (np. „Latarka Gombrowicza”, gdzie pisze o Janie Kochanowskim, Adamie Mickiewiczu, Juliuszu Słowackim, Cyprianie Norwidzie, Promienistych, i samym Witoldzie Gombrowiczu).

 

Obrzęd Czarodany (Żywań, Carhan, Czar Dusz, Czar Iskon) oraz o Słońcu i Księżycu, o Kryszeniu i Radudze

Nie wspomnieliśmy tutaj o obrzędach Czarodany – Czaru Duszy, które odbywają się właśnie w Kres. To dlatego, że odbywaja się one jedynie co 27 lat. Zawierają jednak w sobie szczególnie pogłębione znaczenie określenia kres i krest. Obrzędy te otoczone były dotychczas tajemnicą, jako najgłębsze, niosące przesłanie, którego nie wolno narazić na zgubę. Część tej tajemnicy ujawniona została w Księdze Ruty w odpowiedniej Taji poświęconej Czarodanie-Karodunie. Zainteresowanych tym aspektem Świąt Kresu odsyłam zatem właśnie tam (Taja 22). Tu napiszemy tylko, że ludzie palą w tych dniach ogniska po skałach i wzgórzach także na pamiątkę Czarodany i piją święty napój z bratków. Soki kwiatu bratka-siestriczki przeobrażają się, pod wpływem księżycowego światła tej Nocy, w napój wieczystej młodości o wyjątkowej ródczej mocy, a pity wraz z napojem z lubczyka i ruty sprowadza on wielką miłość, stałość i wierność na pijących go w tę noc ludzi. Te trzy boskie isty symbolizują krew Czarodany, Rykawda i Iworody, którzy nieustannie odradzają się połączeni miłością silniejszą niż śmierć.Warto tutaj zaznaczyć, że Joachim Lelewel przekazał nam wiadomość o starej ruskiej nazwie tego obrzędu związanego tak z Kupaliami, jak i w części ze Świętem Jasności, Jesieni: „Na Rusi zowią je żywahń, carahn to jest czaru ogień; i kąpią się, myją się w Caricy Wodicy”.

Można by mnożyć różne szczegóły i opowiadać o wymowie symbolicznej poszczególnych ziół o ich związkach z mocami, można snuć opowieści o Kryszeniu, Radudze i Trytonie, czy o Słońcu-Saule oraz Księżycu i ich konflikcie odwiecznym, który ma korzenie w tejże Najkrótszej Nocy Roku Obrzędowego. Na Litwie istnieje pieśń, opowiadająca jak to pierwszej wiosny po stworzeniu świata, Księżyc ożenił się ze Słońcem. Kiedy jednak Słońce po nieprzespanej nocy poślubnej wstało i wzniosło się ponad horyzont, Księżyc je opuścił i zdradził z Jutrzenką (wschodzącą Iskrą Światła). Od tamtej pory oba bóstwa są wrogami, nieustannie walczącymi i rywalizującymi ze sobą – najbardziej zaś podczas letniego przesilenia, kiedy noc jest najkrótsza, a dzień najdłuższy.

Obchody sobótkowe były związane z kultem światła, nieba słońca, księżyca, dnia i nocy, ognia i wody oraz urodzaju. Według niektórych łużyckich kapiszt i kącin Wiary Przyrodzonej: …” naczelne bóstwo, którego symbolem było słońce, nosiło słowiańskie imię Swarog. Miał on mieć dwóch synów, z których jeden, Dadźbog (odpowiednik celtyckiego Dadga) miał w swej pieczy mgły, chmury i źródła wody, a drugi, nazywany Swarożyc (tj. po prostu syn Swaroga), był bóstwem ognia. Swarog miał według tych twierdzeń też dwie córki-bliźniaczki o wspólnym imieniu Zarza (tj. Afrodyta, gwiazda wieczorna i zaranna)…”. Z takimi stwierdzeniami moglibyśmy tutaj długo polemizować i dowodzić zupełnie innych racji. Faktem jest, iż nie wszystkie podania słowiańskie są do końca spójne, a niektóre wątki jedni przyjmują a inni odrzucają. W tym tkwi właśnie niesłychana siła i żywotność owych podań i zwyczajów Słowian, w braku doktryny, w braku Jednej Świętej Księgi, która by jak Biblia ustanawiała raz na zawsze kanon, kanon martwy i wypaczony.

Brak miejsca w tym skromnym numerze naszego kwartalnika nie pozwala na rozwinięcie wszystkich pięknych opowieści i bajorków Baji – Mitycznej Materii Świata – dotyczących Kresu. I kilku książek nie starczyłoby na dogłębny opis znaczeń i sensów jakie zawierają się w tym pięknym prastarym obrzędzie. Każdy Polak powinien poznać go przynajmniej na tyle, aby móc w czerwcu co roku w pełni przeżywać to święto i wrócić do swoich starożytnych korzeni rodowych, do najgłębszego związku z otaczającą nas Przyrodą i Matką Naszą – Ziemią.

 

Zimowy pomian (echo) Letniego Przesilenia oraz Kres na południowej półkuli Ziemi

W swojej książce Ryg Weda i pogaństwo (Monachium 1981) J. P. Miroliubow pisze, że na południu Rosji pamiętano o Białych Kudesnikach, którzy chodzili w białych siermięgach przepasanych czerwonymi pasami, w rękach zawsze trzymali wiśniowy kij (wiśnia – drzewo Wysznia i Kryszenia); „U niektórych, posiadających szczególne moce, kij kończył się srebrną lub miedzianą buławą (gałką, główką Kupały-Kryszenia). Była to ich jedyna własność. Prócz tego i maleńkiej srebrnej figurki, wyobrażenia Małego Kryszenia, niczego innego nie posiadali. W domu takiego kudesnika wisiały wiązki traw na różne choroby i suche kwiaty z Dnia Kolędy i Kresu, w które oni kładli figurkę Kryszenia, symbolizującą sobą Rozkwitający Kwiat.” „Na Kolędę obwieszczano Narodzenie Kryszenia, Kwiatu Przybywającego, Narodzenie Dnia, Powrót do Lata, Obwieszczenie Wiosny… Narodzenie Kryszenia, małej srebrnej figurki w sianie, którą starszy w rodzie szukał i, znalazłszy, uroczyście pokazywał w północ 22 grudnia… W tę noc wyprowadzano bydło z obór, aby pokazać mu Gwiazdę Welesa, prowadzącą dni do lata.” Przy odtworzeniu pieśni o Kryszeniu w Księdze Koljady wydzielone są starsze wątki od pieśni o Koljadzie i od podobnych, o Welesie-Rampie (wschodniosłowiańskie ucieleśnienie Wszech-Wyszniego – Boga Bogów) związane z Kryszeniem. Osobnym źródłem tekstów o Krysznie-Koljadzie jest Weda Słowian. Obrzędowe pieśni czasów pogańskich, przechowane w ustnych podaniach u macedońskich i trackich Bułgarów Pomaków, (Sankt Petersburg, 1881).
Także należy uwzględnić południowosłowiańskie pieśni o Radzie-Radudze. Jest ona odpowiednikiem indyjskiej Radhy, oblubienicą Kryszny (Rukmini), nimfą wyspy Rodos – Rode, oblubienicą Heliosa (Hylajosa) (patrz: Pieśni południowych Słowian, Moskwa 1976). Podania o Radzie, Radsze i Rodzie są podobne, we wszystkich tradycjach.

Przyroda-Rodżana w różnych odmianach Wiary Przyrodzonej bywa też nazywana RA i od tego wywodzone bywa słowo i znaczenie RASA – Ład Wszystkiego Żywego Na Ziemi. Święto Światła Świata odbywa się zarówno na Południowej jak i Północnej Półkuli. Należy pamiętać, że  na Południowej Półkuli Matki Ziemi w dniach 20 -26 czerwca każdego roku, czcimy w Wierze Przyrodzonej Słowian inne święto niż na Północy – Święto Świtu Światła – Gody Zimowe. KRES-Kupała święto Dziwieniów: Dziwienia-Kupały-OKRASY, Dziewanny-KRASZNY, Dziwy-KRASATINY-Pani Czerwonej i Dzieldzielji-DzidziLeli-ZieLIJI-Pani Zielonej, obchodzimy 20- 26 grudnia. Obydwa Święta Łączy jednak CZARKAN/Kraczun, czyli Dzikie Łowy Niebiańskie na Bodre Światło – Sambądkę oraz Kwiat Życia i Pałka-Palwan Kupały-Kryszenia.

 

Znaczenia, pieśni, wróżby i zaklęcia

„Wyraz Kupała pochodzi od słowa gromada – z indo-europejskiego pierwiastka „k-um-p,” który znaczy grupę, zbiorowość (z niego wywodzą się takie wyrazy jak kupa, kupić (tj. gromadzić), skupić, kapa albo kępa itd.)” (1). Ale także pochodzi od woda- kipiel (kapać – kropić, głębia – glibiel) i kąpiel. Jak wszystkie słowa o znaczeniu wierzeniowym ma on co najmniej kilka innych jeszcze źródeł – np. znaczenie – kap – święty słup, wizerunek boga – oraz kap – kapać, od którego pochodzą choćby takie słowa jak kapła, kapłan, kapalica – serwatka, święty napój, kapłon-ofiara, kaplica – miejsce zamknięte z kapem-słupem po środku, okap – zadaszenie, kapliczka – miejsce zadaszone z kapem – palwanem-bałwanem na słupie-nodze drzewnej, i inne. Ku Palu (palwanie – bałwanie), znaczy ku …miejscu gdzie stał męski symbol rozrodczości, rodzaj pala–słupa-penisa-kołka-osi świata. Święto to ma też przekazaną przez kronikarzy inną nazwę Kres, jako że związane jest z końcem Okresu Wiosny – Kresem Wzrostu (zaczyna się dojrzewanie tego co wzrosło), z Przesileniem i Krzesaniem Ognia oraz czci Ognia Krzeszenia-Kryszenia – Boga Krzesania Ognia, ale nie tylko Ognia Niebieskiego czy Ognia Słonecznego, lub Ognia Domowego ale Ognia Żądzy, Ognia Żywota, Iskry Żywej, Iskry Boskiej w człowieku – nowej istoty, płodu żywota. K-Rasa oznacza i działanie ku Rasie (ku pomnożeniu, urodzeniu) i zawiera człon ognio-światłowy k-RA-sa. Nawiązuje do znanego Skończykom – Skądy-Nawiom (Skonom)  pojęcia bogów Asów i Asgardu – Grodu Asów – kr-AS-a. Oczywiście krasy, krasny – jaśniejący ognisty, czerwony, piękny, zdrowy – to wielka liczba pojęć wiązanych z tym słowem w sposób jednoznacznie pozytywny. Stąd też pochodzi słowo k’rusy, rusy – rudy, mieszany, a więc stąd wywodzi się miano Rusów i nazwa Rusałek. Krasić, kraśnieć – malować, czy nie od malowania ciał ohrą – czerwoną farbą? Kraśnieć – świecić. Czerwienie i czarować  – widać tutaj bliski związek mian kra-kar i czar-czer a przez to bliskość pojęć czarowania, czerwieni, pojęcia kary – czarny, kara – ukaranie i czar – czarowny a także car – władca oraz czara – naczynie czarowne, dzban Zerywanów, Czasza Świetlista, Czasza RA. Raduga-Radęga – Tęcza – Świetlista Bogini.Nazwa Kupała oznacza też główną osobę i jej uosobienie w kukle-bałwanie (palu świętym – palwanie) – Boga Kupałę-Krasnę-Dziwienia, jak również kapłanki – kupałki rozdające kwiaty przy wróżbach kupalnych i całe zgromadzanie świętujących (Kupało, Kupajło). Główne czarowne elementy uroczystości to: rozpalanie ogni, taniec w Koło Ognia, skoki nad Ogniem, chodzenie po Ogniu, obrzędowe obmywanie w Wodzie, plecenie wianków, rzucanie wianków na Wodę, pławienie płonących kręgów ognia na Wodzie, poszukiwanie kwiatu Papródzi, Głowy Kupały oraz inne obrzędy płodności związane z ogniem, ziemią, powietrzem i wodą. Nazwa wiąże się także kupadło – od ind-europ. kup– kipieć , pożądać, co znane jest także z łaciny jako Cupido – Kupido. Eksponowany jest podczas święta Kupały Motyw miłosnego związku brata i siostry, Dzieci Czarodany-Karoduny. Słowianie pili w obrzędzie Kupały napój z Bratków/Siestriczek będących roślinnym wcieleniem owego rodzeństwa. Czara-Hara-Gara oraz Czarka-Harka-Garka to to samo co Ara i Arka dwa Święte Dzbany Zerywanów. O rozbiciu pierwszego Dzbana Zerywanów – Czary (Ary), i jego utracie (tak samo jak o rozbiciu II Dzbana kagana Mrukrzy – Karej Czary), pisano w Księdze Tura – Taja 17, a także wcześniej w apokryfie Stworze i zdusze, czyli starosłowiańskie boginki, bogunowie i demony. W miejsce starego dzbana góryci ze świętego grodu Jama Arki (Czarkajama, Arkaim) wykonali znacznie mniejszą trzecią kopię dzbana nazywaną Czarką-Harką-Garką. Dzban służył nie tylko jako przechowalnik świętego miodu, ale również do grzania świętego napoju. Podkładano pod niego nieustannie żar-gar, po to by wytwarzać ów święty napój. Na Czarce w przeciwieństwie do starej Czary – nie było już wzorów Świata zostawionych osobiście przez Swąta. Wzory, które się na niej znalazły wykonali z pamięci góryci Arkajamscy. Naczynie nazywa się „Czarą” – bo służy do przechowywania i wytwarzania czarownego napoju z miodu, który w niej zbierano, „Hara” – bo stary dzban-Czara był wielki jak góra – Hara (Kara Góra). Materiał na szczyt dzbana wożono po pochylniach i noszono wspinając się schodniami oraz po drabinach. „Gara” – od żar – gar  i ogar – grzaniec oraz gar – sadza na dnie od spodu, a także gor– gorzała, i gor-ogień (gorzeń, gorąco). Część podań i niektóre kapiszty przekazują, iż pierwsi królowie Dziewięciu Ludów w Nowej Kolibie otrzymali po jednej stronnicy z Księgi Gołubiej – zawierającej najgłębsze taje Wiedy. Inni uważają, iż te taje wyryte były na ścianach Czarki – a wcześniej Czary – Dzbana Zerywanów i zostały przekazane Ludom wraz z kopiami (Czwarte Dzbany) III Dzbana, już Nowokolibańskiego – Czarki z Czarkajamy (Arkaim). Krysznę-Kresenia-Kraszę-Kresa-Krestosa/Dziwienia/Kupałę – należy utożsamić z Mocą Miłości – Jest Panem Żądzy Czyli Miłości Absolutnej i Niekontrolowalnej, Zaborczym, Nieopamiętanym, Namiętnym, Nieobliczalnym. W Kole Bogów partnerują mu: Dziewanna-Krasna – Pani Miłości Prawdziwej i Krasatina (obie znane jako Krasne Panie) a także Dzieldzielija -Dziewona/Ziewona/Zielona/Ziewuna/Niekrasa – Poronna Miłość i Zazdrość. Krasatina – Pani Rozkoszy, Doznań, Piękności, Pani Zmysłów i Zmysłowa Pani – Wodząca na Pokuszenie. Żywioł jaki stoi nad tym rodzajem Mocy/Energii zwanej Miłością to Bór/Las – symbolizowany u Chińczyków-Kutajów Drzewem. Do Boru jako Dzika-Dziewa zawędrowała Diana u Greków, jako Dzika Łowczyni, bo miłość osadzona jest w Dzikości Przyrody, jest poza rozumem, jest przyrodzona, jest wręcz zaćmieniem rozumu – nie liczy się z Rozumem – Ładnością i Układnością Świata. Miłość to odpowiednik Łowów w Borze – część Zwierzęcia i Rośliny w Człowieku. Ład z kolei, jest reprezentowany przez Ładę-Ładną-Łagodną – Ułożenie (Harmonia) – i Łado – Pana Wojny – Burzyciela Starego Ładu, Ustanawiającego Ład Nowy. Ładowie to tylko/aż Moce rządzące Istotami Żywymi na Ziemi. Ładowie są opiekunami i bogami ustanawiającymi Małżeństwo i Nową Rodzinę, a Rodowie – Rod i Rodżana-Przyroda (Przy Rodzie Stojąca) są opiekunami narodzin dziecka i w ogóle człowieka. RODŻANA – Roda-Żena, Stojąca PRZY-Rodzie, jest przede wszystkim Wielką Kształcicielką Bytu Żywego, a więc i Przekazicielką w żywot na Ziemi kosmicznego Ładu Wszego Świata, poprzez or– wcielenie orzu-juchoru boskiego – nussonu-DNA – niessionu-samobudu, który my nazywamy po prostu ichORem albo rozróżniwszy trzy rodzaje ichoru: dobródzią, złyródzią lub zwykłocią. Rodżana Jest Twórczynią Wiary, przy czym Wiara – to zarówno Taje i Tany podane do WIERZENIA jak i wspólnota Wierzących – czyli Wiernych – Słowiańska Wiara to inaczej Nasza (słowa) Wiara, Nasza Wspólnota. Jest tak, bowiem to z Przyrody wywodzą się wszelkie święte wici-sploty ożywionego świata, a za nimi opowieści – Taje i Tany oraz Wiedy Wielkiego Tajemnika Wiary Przyrodzonej Słowian. Poprzez Przyrodę jest przekazywany Ludziom i wszystkiemu co Żywe – Wzór Świata – czyli kształt Boskiego Ładu. Ona – PRZYRODA jest niejako tym Sitem, Przetakiem, Prze-Kaźnikiem dzięki któremu ów Ład Wszego Świata (Wszechświata) ujawnia się w swoim konkretnym uporządkowaniu na naszej planecie – Ziemi i w Każdym Bycie Który Na Niej Jest. Rodżana-Przyroda jest Opiekunką Kazicieli i Kazicielek, Wiedunów, Wołchwów, Kudewosów-Kudełosów, Gąśćbiarzy (Huślarów-Guślarzy: pieśniarzy, wierszczbiarzy, ludzi przekazujących tan przez gędźbę – muzykę i słowo-pieśń) – wszystkich tych, którzy od dawien dawna dbali o przekaz taj i pamięć pokoleń, pamięć przeszłości – Pamięć DZIADÓW. Bez przekazywania z pokolenia w pokolenie tychże Taj – Opowieści Przyrody (Wici Baji), Wiara nie mogła by trwać, a wszystkie obserwacje i obrzędy wiary wytworzone przez tysiąclecia bytu Słowian zostałyby utracone i zaprzepaszczone. Bez istnienia i działania a także przekazów Przyrody (Rodżany – Pani Życia Ziemskiego i Wiary) NIE MA RODU (nie ma Narodów, nie ma ich języka i podań przyrodzonych, nie ma pola dla działania Roda – Pana Narodów). Rodżana-Przyroda to Patronka Wiary Przyrodzonej Rod  jest Ojcem Narodu, a Rodżana jest Panią Rodziny (Zadrugi) ale także Panią Ożywionej Ziemi – czyli Całej Przyrody. Jest więc niejako patronką Wiary Przyrodzonej – Tą z której owa Wiara wypływa. Jest też za przekazy tej wiary odpowiedzialna – a więc jest Panią Wiary Przyrodzonej. Związanie funkcji Władczyni Rodziny z Przyrodą, otaczającą ludzkie Gospodarstwo, nie jest dziwne, jest w pełni zrozumiałe, oczywiste. Wyraża ono przeświadczenie o współzależności Rodziny, Zadrugi i otaczającej ją Przyrody, przeświadczenie o odwiecznym i nierozerwalnym związaniu Człowieka, Ludzi – Zerywanów, z innymi bytami powstałymi z Kolesa – Drzewa Drzew: Zwierzętami i Zróstami-zRoślinami. Ten związek Rodu Ludzkiego, Rodziny i Domu z Przyrodą nie był nigdy wykoncypowany, wydumany, wymyślony – cześć dla Tynu Rodów, a zwłaszcza dla pary Rod-Rodżana-Przyroda, wzięła się z prostego codziennego doświadczenia i obserwacji. Wiara Przyrodzona Słowiańska ma tę olbrzymią zaletę, że cała, we wszystkich swoich przejawach, wypływa z Natury (Przyrodzenia) i wszystkie jej obrzędy, wszystkie jej opowieści, są tylko odzwierciedleniem naturalnych, przyrodzonych powiązań i współzależności. W noc Kupały-Kresu odprawiano rozmaite wróżby, bardzo często związane z miłością, które miały pomóc poznać przyszłość. Wróżono z płatków zerwanych kwiatów polnych, podczas „darcia” płatków na rozsyp (w pochodzie) i wróżono z wody w źródłach, w trakcie skrapiania kwiatów i wieńców. Wróżono z rumianku i kwiatów dzikiego bzu, z cząbru, ze szczypiorku, z siedmioletniego krzewu kocierpki (ligustra), z bylicy i z innych roślin życia, takich jak świetlik, róża czy dziurawiec. Do ogniska wrzucano wypowiadając magiczne zaklęcia pachnące rośliny: tymianek, lebiodkę, rutę, koper włoski, geranium, arnikę, róże, macierzankę, poganek rutowaty, rozsiewające bardzo silną woń, która jak wierzono oddalała czy odczarowywała wszelkie uroki. „Dziewięciornik, całuj mnie, róża miłości , którą z łacińskiego philirosa nazywano, a po polsku fioletką, kwiat miłości (flos amoris),zwany wówczas brunatem lub szarłatem (gatunek amarantu), przyczep, świetlik, nasięźrzał, dzwoniec, dziewanna, szałwia, nawrotek, rucina, matka zielna, długosz, gnieznik, karlik, mokrzyca, parlist, podejźrzon, rososzka, zanognica, zapartnica, żylwa itd. Są to w istotnej części różne odmiany roślin z rodziny paprociowatych (w terminologii botanicznej Filicalae), ale są tu też rośliny innych rodzajów. Tak więc do rodziny storczykowatych ( Orchidacae) należą: podkolan, parlist, gnieznik i karlik, których kwiaty otwierają się albo pachną tylko w nocy. Jest tu też roślina z rodziny owełkowatych (Proteaceae), należąca do najstarszych na świecie roślin kwitnących, mianowicie rososzka, nazywana także rososna, lub rososzla. Z drugiej jednak strony nazwa rososzla, lub rososz oznacza także gatunek paproci Martensia dichotoma. Roślina zwana zapartnica, albo zanokcica należy do rodziny poloniczkowatych (Caryophyllaceae) albo goździankowatych ( Ilicineae) (nie jest dobrze zidentyfikowana); w obu wypadkach jest to roślina lub krzew kwitnący. Ale nazwa zanogcica (przez g) oznacza także paproć Asplenum ruta-muraria, której inne nazwy są słodziszka, albo mokrzyca. Ta sama jednak nazwa – mokrzyca – oznacza też roślinę kwiatową (z rodziny Alsineae), której inne nazwy są: muszec, ptasie ziele, lub… zanokcica (przez k). Tak więc „kwiat paproci” to mogła być którakolwiek z tych roślin. Wiele z nich zakwita właśnie w czerwcu. Paproć kwitnąca, fijołki ( Osmunda regalis) Pełen liść, od korzenia do „kwitnącego” wierzchołka mierzy około 100 cm. Cały krzak ma zazwyczaj 2-3 łodygi „kwitnące,” otoczone bukietem zwykłych liści. Należy też dodać, że są gatunki paproci, mniej pospolite, jak np. gatunek zwany długosz, albo fijołki (nie fiołek!, fijołki jest mianownikiem liczby pojedynczej przymiotnika oznaczającego kolor, „fiołki, fijołki” analogicznie, jak np. „niebieski”), nazwa botaniczna Osmunda regalis. Albo gatunek zwany podejźrzon (podejrzon), obejmujący kilka odmian Botrychium (virginianum, lunaria, multifidum), wreszcie gatunek zwany nasięźrzał, masierzon albo języcznik (Ophiglossum vulgatum). Ich sporonośne liście są drobne, zebrane w obfite grona na wydłużonych łodygach i sprawiają wrażenie gron kwiatowych, tym bardziej, że rośliny te mają inne liście bez sporów. Wszystkie one noszą też nazwę… „paproć kwitnąca” (również i w innych językach europejskich: flowering fern, fougère fleuri, Rispenfarn, etc.) Zatem szukanie i znajdowanie „kwiatu paproci” – niekoniecznie w każdym przypadku takiej samej rośliny – choć utrudnione podmokłym gruntem leśnym i nocą – wcale nie było niemożliwe. Każda z par sobótkowych miała wcale niezłą szansę znalezienia takiego czy innego „kwiatu paproci”, rodzaju „sporu – szczęścia”, a z nim i widoków pomyślnego losu….” (1). Zioła umieszczano nad ogniskami w cylindrycznego kształtu koszach, plecionych z witek wierzbowych. Wierzba to święte drzewo, słowiańskiej bogini wód Wandy-Wądy ale też tzw. święte drzewo księżycowe Łuny-Chorsiny. Juliusz Cezar oskarżał w swych pismach druidów, że w podobnych koszach palili ofiary ludzkie, z wrogów wziętych do niewoli w bitwach. My wiemy, że kara kosza była najcięższą i najbardziej hańbiącą karą w świecie słowiańskim. Kosz z witek wierzbowych jest symbolem przeznaczenia, ale i przeplątowego wikła (uwikłania w zły los), ma dwojakie znaczenie tak samo jak sito i przetak. Większość tych ziół nazywano ziołami świętojańskimi. W tym zielniku znajdował się też krwawnik pospolity, piołun, chroniący przed wszystkimi niebezpieczeństwami i dziurawiec, zwany zielem świętojańskim, wypędzający wszelkie demony. Ponieważ wierzono w magiczną moc ziół (mogt = moc = magia) toteż działała ona, bo jak wiadomo podstawą skutecznego działania czegokolwiek jest świadoma wiara w skuteczność tegoż. Kobiety, wrzucając świeże lub suszone zioła w płonące „sobótki”, śpiewały: Myśmy przyszły tu z daleka, popalili ognie święte, nie zabiorą nam już mleka dyjbolice te przeklęte! Niechaj ruta w ogniu trzeszczy, A mamuna w ogniu wrzeszczy, niech bylicy gałąź pęka, połednica w ogniu stęka… W obrzędach wykorzystywano liście łopianu, roślinę odradzającą, zapładniającą Kupały, które w wigilię św. Jana wieszano na płotach, wtykano w strzechę (miały m.in. uchronić przed bólami głowy, brzucha). Doniosłe znaczenie w ochronie domostwa miała leszczyna – gałązki wetknięte w cztery rogi domu, miały zabezpieczyć przed nawałnicami i piorunami. Leszczyna uznawana była za drzewo Matki Ziemi. Przed burzami chronić też miały krzyżyki z drzewa sosnowego, które umieszczano w oknach. Kobiety w tym dniu szczególnie dbały o cebulę i czosnek (wiązanie węzłów na szczypiorze i wróżenie ze wzrostu określonych roślin, którym dawano imiona oblubieńców, lub czyniono z nich symbole określonego rodzaju powodzenia: w miłości, w wypasie owiec, we wzbogaceniu się , w zbiorach zbóż, itp.). Dla dziewcząt na wydaniu znaczenie specjalne miała w noc świętorujańską roślina zwana nasięźrzałem. W ciągu dnia wyszukiwały więc tego ziółka, a przed północą rozbierały się do naga i z rozpuszczonymi włosami, skąpane w nocnej rosie wypowiadały zaklęcie: Nasięźrzele, rwę cię śmiele, pięcią palcy, szóstą dłonią, niech się chłopcy za mną gonią.

Zakończenie

Kupalnockę wszędzie, nie tylko wśród ludów słowiańskich, obchodzono podobnie. W Czechach, tak jak w Polsce, skakano przez ogniska, co miało oczyszczać oraz chronić przed wszelakim złem i nieszczęściem. Zasuszone wianki z bylicy zakładano na rogi bydłu, by ustrzec je przed chorobami i urokami czarownic. Serbowie od dogasających o świcie ognisk zapalali pochodnie i obchodzili z nimi zagrody i domostwa, co chronić miało przed złymi duchami. W Skandynawii palono w tym czasie ogniska na rozstajnych drogach, albo nad brzegami jezior, bo wierzono, że woda, w której koniecznie należało się zanurzyć, miała podówczas właściwości lecznicze. I miała je. Święto to obchodzone jest na obszarach zamieszkiwanych przez ludy północy: słowiańskie, bałtyjskie, germańskie, syberyjskie i celtyckie a także ugrofińskie. W Finlandii noc świętojańska jest jednym z najważniejszych świąt w kalendarzu, podobnie jak u Estończyków. Święto to pod nazwą Līgo (23 czerwca) i Jāņi (24 czerwca) jest np. nieprzerwanie obchodzone i nadal bardzo popularne na Łotwie, gdzie ma charakter święta państwowego. Na Litwie miejscowe Rasos, cieszy się nieco mniejszą popularnością. Po odzyskaniu niepodległości, dni 23 i 24 czerwca stały się dniami wolnymi od pracy na Łotwie, a w Republice Litewskiej dzień 24 czerwca jest od 2005 roku wolny od pracy.

„Obchody świętojanskie były od samego zarania chrześcijaństwa zaciekle zwalczane przez Kościół. (Podobnie jak pokrewne obchody celtyckie były szkalowane i brutalnie zwalczane jeszcze przez pogańskich Rzymian). Zarówno własnymi środkami kazań, pokut, wyklinań, jak i za pośrednictwem „ramienia świeckiego” – zakazów i kar ogłaszanych przez królów i książęta – Kościół starał się tępić obchody pogańskie. Kiedy zrozumiano, że walka nie może być skuteczna, Kościół zwrócił wysiłki w kierunku „oswojenia” obchodów przy milczącym zezwoleniu na część programu, narzucanie nowego wykładu symboliki, spychanie obchodu do pozycji wiejskich, gminnych obyczajów, nadanie mu chrześcijańskiego patrona.

W wyniku tych akcji, które w Europie zachodniej rozwijały się i przynosiły skutki dużo wcześniej, niż u nas, obchody sobótkowe już w okresie XII-XV stulecia zaczęły gdzieniegdzie zanikać, ulegały też częściowemu zapominaniu i zniekształcaniu. Jak świadczy James George Frazer (The Golden Bough, „Złota Gałąź”), mimo tego sobótka była od wieków nieprzerwanie świętowana na całym terenie Europy, od Irlandii po stepy Czarnomorskie i od Skandynawii po Apeniny.

Podobny przebieg zatracania się tych tradycji, choć z dużym opóźnieniem, zaistniał i u nas. Mikołaj Rej wyraża się o obchodach sobótkowych z niechęcią i odrazą. Ale w drugiej połowie XVI wieku powiały już inne wiatry intelektualne. Ideał człowieka szczęśliwego w powrocie do natury i obyczajów wiejskich, głoszony ongiś przez Horacego i drzemiący w zapomnieniu, zaczął teraz odżywać w humanizmie. Ostateczna zagłada sobótek na naszym terenie spóźniła się. Jan Kochanowski podjął wątek sobótki w nastawieniu zasadniczo odmiennym od Rejowskiego.” (1)

W dzisiejszych czasach są coraz częściej organizowane w różnych miastach Polski obchody nawiązujące do owych dawnych, rodzimych tradycji. Do najbardziej spektakularnych zaliczyć tu można widowisko na wałach wiślanych pod Wawelem, czyli tzw. Krakowskie “Wianki”. Szeregi stosów układanych zazwyczaj na wzgórzach płoną owej nocy niemalże w całej Europie. Paweł Jasienica podał że ostatni zarejestrowany przypadek prawdziwie pogańskiego świętowania Kupały miał miejsce w 1937 r. na Opolszczyźnie. W swym pierwotnym znaczeniu święto to jest jednak nadal obchodzone przez neopogan: rodzimowiercy słowiańscy nawiązują jak najściślej do słowiańskiej tradycji tego święta. Mogę was zapewnić, też że było obchodzone nieprzerwanie w nieskażonej pogańskiej postaci także po 1937 roku w Krakowie, i jest obchodzone również i dzisiaj.

Osoby biorące czynny udział w sobótkowych uroczystościach miały przez cały rok żyć w zgodzie, w szczęściu, w mnożności (sporze) i dostatku. Ponieważ mocno wierzono, że tak będzie, świadomość tego faktu powodowała, że tak się właśnie działo. Nasza świadomość kształtuje bowiem fizyczny byt i materialną rzeczywistość. Społeczności, która solidnie odprawiła święto Kresu, wiodło się więc dawnymi czasy doskonale, a dzisiaj, jeśli tylko mocno wierzy w szczęście płynące ze wspólnego świętowania, wiedzie się jej równie dobrze.

Tam goście, tam i domowi

Sypali się ku ogniowi;

Bąki za raz troje grały

A sady się sprzeciwiały.

Siedli wszyscy na murawie;

Potem wstało sześć par prawie

Dziewek jednako ubranych

I belicą przepasanych…

Kira Białczyńska Kwiat Paproci

(1)                – J. P. Horzelski „ Świętojańskie wianki i Kwiat paproci”

 

Kupując (TERAZ – TUTAJ!)

Budujesz Wolne Media Wolnych Ludzi