Archiwalne fotografie przedwojennego Oświęcimia pokazują zupełnie nieznaną obecnie zabudowę tego fragmentu miasta. Główną część przy dzisiejszej ul. Berka Joselewicza zajmowała wielka synagoga, wokół której stały inne zabudowania związane ze społecznością żydowską Oświęcimia.

– Można powiedzieć była to część miasta stanowiąca serce życia żydowskich mieszkańców miasta – mówi dr Artur Szyndler z Muzeum Żydowskiego w Oświęcimiu.

Jak dodaje, była tutaj gęsta zabudowa, którą stanowiły m.in. łaźnia rytualna, czyli mykwa, rzeźnia koszerna, pomniejsze synagogi i domy modlitwy czy szkoły. Część budynków stała w poprzek dzisiejszej ulicy Berka Joselewicza, czego pozostałością były istniejące do niedawne niewielkie schody prowadzące na Bulwary. Duża część tych budynków została zburzona przez Niemców w czasie okupacji jak wielka synagoga. Niektóre przetrwały do lat 80 i 90. ub. wieku.

W 2004 roku były prowadzone prace archeologiczne na miejscu wspomnianej synagogi. Teraz mają objąć teren poniżej skarpy.

– Inwestycja znajduje się na terenie historycznego układu urbanistycznego miasta, który wpisany jest do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, a to zgodnie z procedurami oznacza, że ma być prowadzona pod nadzorem archeologicznym – mówi Grzegorz Mądrzycki, archeolog z Oświęcimia.

Spodziewa się, że w trakcie prac uda się natrafić na różne wykopaliska, które jeszcze wzbogacą opis historyczny miasta w latach przedwojennych i wcześniejszych. – Na to wskazują także wstępne prace archeologiczne przeprowadzone w 2015 roku w związku z tą zaplanowaną inwestycją. Potwierdziły one to co widać na zdjęciach archiwalnych wykonanych kiedyś z drugiego brzegu Soły, że na skarpie były jakieś zabudowania – dodaje archeolog.

Jak podkreśla, każde znalezisko poszerza wiedzę o historii Oświęcimia i jego mieszkańcach. Przypomina niezwykłe znaleziska archeologiczne dokonane podczas prac przeprowadzonych na początku 2021 roku w związku z budową apartamentowca u zbiegu ulic Królowej Jadwigi i Jagiełły. Miejsce to w źródłach pisanych z początków XV wieku nazywane było Starą Górą Zamkową.

– Tam również wcześniejsze wykopaliska zapowiadały nowe ciekawe znaleziska, ale to na co natrafiliśmy przerosło całkowicie oczekiwania – przypomina Grzegorz Mądrzycki.

Wtedy udało się odkryć kilkadziesiąt obiektów archeologicznych w tym z okresu nowożytnego, późnego średniowiecza oraz najprawdopodobniej groby ciałopalne z wczesnego średniowiecza, a także tajemnicze paleniska mogące pochodzić z epoki brązu lub wczesnej epoki żelaza. Występujące w nich fragmenty potłuczonych naczyń i zausznicy srebrnej – datowane na około IX – X wiek – stanowiły potwierdzenie, że teren Oświęcimia zamieszkiwało słowiańskie plemię Wiślan, które do czasu chrystianizacji stosowało właśnie ciałopalny obrządek pogrzebowy.

W ostatnich latach cennych znalezisk na terenie Oświęcimia było więcej. Na początku 2020 roku przy okazji budowy wejścia do tuneli pod zamkiem archeolodzy natrafili m.in. na półgrosz z czasów panowania króla Władysława Jagiełły. Na wzgórzu zamkowym przy okazji kolejnych różnych inwestycji archeolodzy znaleźli różne cenne przedmioty. W 2019 r. na przykład odkopali fragmenty wałów ziemnych grodu kasztelańskiego, a więc gdzieś z XIII w. Na świadectwa kultury łużyckiej ekipy archeologiczne natrafiły m.in. także podczas trwającej jeszcze modernizacji ul. Koszykowej na os. Dwory-Kruki.

Zdaniem archeologów ziemia w Oświęcimiu kryje jeszcze wiele tajemnic z różnych okresów. Dlatego tak istotne, że by inwestycje na takich obszarach jak oświęcimska starówka odbywały się pod nadzorem archeologicznym