Several early Bronze age tumulus graves have been discovered and excavated in Montenegro in last 10 years. They are concentrated in the fertile Zeta and Bojana valleys, both of which are linked to the Skadar lake. I already wrote about the Bjelopavlići tumulus. This time I will write about the tumulus known as „Mogila na rake” or „Spič tumulus” which was discovered in 2011.

W ciągu ostatnich 10 lat w Czarnogórze odkryto i wykopano kilka grobów kurhanowych z wczesnej epoki brązu. Są one skoncentrowane w żyznych dolinach Zeta i Bojana, które są połączone z Jeziorem Szkoderskim. Pisałem już o kurhanach Bjelopavlići. Tym razem napiszę o kurhanach znanych jako „Mogila na rake” lub „Spič tumulus”, które odkryto w 2011 roku.

Spič tumulus (Mogila na rake)

Kurhan Spič (Mogila na rake)

Tumulus which was found in the Spič field just south of Sutomore, under the Nehaj fortress is a tumulus type grave with a central dolmen cist which was built from a massive stone plates. It is estimated to be almost 5000 years old, dating to the early 3rd millennium BC, more precisely to 2700 BC. This is one of the so called princely graves common for southern Europe of that period.

Kurhan, który znaleziono na polu Spič na południe od Sutomore, pod twierdzą Nehaj, jest grobem typu kurhanowego z centralną komorą dolmenową, która została zbudowana z masywnych płyt kamiennych. Szacuje się, że ma prawie 5000 lat, datowany na początek III tysiąclecia p.n.e., a dokładniej na 2700 r. p.n.e. To jeden z tak zwanych grobów książęcych powszechnych w południowej Europie tamtego okresu.

This is a completely new archaeological locality. It was discovered by pure accident while people were clearing part of an old forest to build a house. Here is a picture of the first sight of the dolmen cist emerging from the tumulus mound.

To zupełnie nowe stanowisko archeologiczne. Zostało odkryte przez czysty przypadek, gdy ludzie wycinali część starego lasu, aby zbudować dom. Oto zdjęcie pierwszego widoku dolmenu wyłaniającego się z kopca.

This is what the dolmen cist looks like after all the soil was cleared away.

Tak wygląda dolmen po usunięciu całej gleby.

According to the archaeologists the tumulus was built by the people who belonged to the early bronze Age Ljubljana culture. This culture seem to have stretched along the whole East Adriatic coast. It also seem to have stretched inland into Bosnia and all the way to Sava and Danube where it could have had contacts with Vučedol culture.

Według archeologów kopiec został zbudowany przez ludzi należących do kultury lublańskiej z wczesnej epoki brązu. Wydaje się, że kultura ta rozciągała się wzdłuż całego wybrzeża wschodniego Adriatyku. Wydaje się również, że rozciągała się w głąb lądu do Bośni i aż do Sawy i Dunaju, gdzie mogła mieć kontakty z kulturą Vučedol.

The original tumulus had the radius of about 15 m and the height of about 1.80 m. The dolmen cist is surrounded by a ring of stones, which ritually separates the land of the dead from the land of the living. The sacred area was carefully cleared and compacted. It was then covered with fine dry soil and then treated with fire. Only then the central dolmen was built. The dolmen was made from massive stone plates. The person buried inside this dolmen cist was buried in a foetal position. This symbolizes rebirth after death and points to a belief that the death was seen as a new birth. Once the deceased was placed inside the cist, the cist was sealed with several types of clay, making the grave completely watertight The inside of the grave was as dry as when it was initially sealed almost 5000 years ago.

Pierwotny kopiec miał promień około 15 m i wysokość około 1,80 m. Dolmenowa komora otoczona jest pierścieniem kamieni, który rytualnie oddziela krainę zmarłych od krainy żywych. Obszar święty został starannie oczyszczony i zagęszczony. Następnie pokryto go drobną suchą ziemią, a następnie potraktowano ogniem. Dopiero wtedy zbudowano centralny dolmen. Dolmen został wykonany z masywnych płyt kamiennych. Osoba pochowana w tej komorze dolmenowej została pochowana w pozycji embrionalnej. Symbolizuje to odrodzenie po śmierci i wskazuje na przekonanie, że śmierć była postrzegana jako nowe narodziny. Po umieszczeniu zmarłego w komorze, została ona uszczelniona kilkoma rodzajami gliny, dzięki czemu grób stał się całkowicie wodoszczelny. Wnętrze grobu było tak samo suche, jak wtedy, gdy został pierwotnie uszczelniony prawie 5000 lat temu.

This is the translation of the excavation report filed by archaeologist Mladen Zagarčanin who lead the excavation:

Oto tłumaczenie raportu z wykopalisk złożonego przez archeologa Mladena Zagarčanina, który kierował wykopaliskami:

The Early Bronze Age tumulus “Mogila na Rake“ from Sutomore was found on the northeastern part of Spič field, about 1 km from the sea. The big earth-stone tumulus which had diameter of about 15 m, and height of about 1.80 m. It was discovered during the works related to the clearing of a private land with the use of diggers. During the dig the majority of the western and northeastern part of the tumulus was destroyed. The excavation work stopped when the digger uncovered the cover plate of the central tomb dolmen cist.

Kopiec z wczesnej epoki brązu „Mogila na Rake“ z Sutomore został znaleziony w północno-wschodniej części pola Spič, około 1 km od morza. Duży kopiec ziemno-kamienny o średnicy około 15 m i wysokości około 1,80 m. Został odkryty podczas prac związanych z oczyszczaniem prywatnego terenu przy użyciu koparek. Podczas wykopalisk zniszczeniu uległa większość zachodniej i północno-wschodniej części kopca. Prace wykopaliskowe zostały przerwane, gdy koparka odkryła płytę pokrywową centralnego grobowca dolmenu.

This is a rough cross section diagram of the tumulus:

Oto schematyczny przekrój kopca:

The tumulus was covered with a layer consisting of large river pebbles.

Kopiec był pokryty warstwą składającą się z dużych otoczaków rzecznych.

After removing the stone layer the removal of the red-brown earth layer, about 0.80 to 1.00m thick, was carried out. There were almost no stones in this layer, although now and then one could notice particles of grime, small fragments of broken flint and small pieces of atypical pottery. The excavation of the earth mound confirmed the dense concentration of small and big stones, about 1.20 m thick, from which the stone layer was formed, covering the middle of the conical pile of pressed red coloured clay. The diameter of this layer was about 3.20 m, and the height about 0.80 m.
Further excavation revealed, the layer of green-dark earth, partly mixed with grime, which was roughly piled along the dolmen cist walls up to 0.60 cm height. Several fragments of pottery were found in this layer, as well as larger amount of chipped stone , while a smaller flat stone construction was confirmed on the north side of the same layer. We can assume that this construction represents a stair abutting the tomb, and it could have served as a platform from where the person in charge of the burial carried out the ritual.

Po usunięciu warstwy kamiennej usunięto czerwono-brązową warstwę ziemi o grubości około 0,80 do 1,00 m. W tej warstwie nie było prawie żadnych kamieni, chociaż od czasu do czasu można było zauważyć cząstki brudu, małe fragmenty potłuczonego krzemienia i małe kawałki nietypowej ceramiki. Wykopaliska kopca ziemnego potwierdziły gęste skupisko małych i dużych kamieni, o grubości około 1,20 m, z których uformowała się warstwa kamieni, pokrywająca środek stożkowatego stosu sprasowanej czerwonej gliny. Średnica tej warstwy wynosiła około 3,20 m, a wysokość około 0,80 m. Dalsze wykopaliska ujawniły warstwę zielono-ciemnej ziemi, częściowo zmieszanej z brudem, która była grubo ułożona wzdłuż ścian dolmenu do wysokości 0,60 cm. W tej warstwie znaleziono kilka fragmentów ceramiki, a także większą ilość odłupanego kamienia, podczas gdy mniejsza płaska konstrukcja kamienna została potwierdzona po północnej stronie tej samej warstwy. Możemy założyć, że konstrukcja ta stanowi schody przylegające do grobowca i mogła służyć jako platforma, z której osoba odpowiedzialna za pochówek przeprowadzała rytuał.

With the removal of the green-dark layer the base of lower stone covering was revealed, round in shape, and made of medium and small pieces of limestone (0.5 to 0.20 m) mixed with red-brown earth. The cist was built on this layer using local stones. The sides were  constructed from massive trapezoidal shape stone plates (1.40 × 1.00 m, about 20 cm thick), which were bonded with yellow waterproof clay.

Po usunięciu zielono-ciemnej warstwy odsłonięto podstawę dolnej kamiennej pokrywy, okrągłą w kształcie, wykonaną ze średnich i małych kawałków wapienia (0,5 do 0,20 m) zmieszanych z czerwono-brązową ziemią. Na tej warstwie zbudowano zbiornik z lokalnych kamieni. Boki zbudowano z masywnych trapezoidalnych płyt kamiennych (1,40 × 1,00 m, około 20 cm grubości), które połączono żółtą wodoodporną gliną.

The cist was covered with two massive rectangle shaped plates (1m x 1.20m and 1.80 × 1 m; 20 cm thick), a large amount of yellow green clay was added to the layer of green-dark clay, whose purpose was to cover the plates both above and below, providing in that way the hydro insulation of the tomb interior.

Zbiornik pokryto dwoma masywnymi prostokątnymi płytami (1 m x 1,20 m i 1,80 × 1 m; 20 cm grubości), do warstwy zielono-ciemnej gliny dodano dużą ilość żółto-zielonej gliny, której celem było pokrycie płyt zarówno powyżej, jak i poniżej, zapewniając w ten sposób hydroizolację wnętrza grobowca.

Before the funeral ceremony, the interior of the cist was covered with a layer of fine sea sand, and the body was put on top of it in a foetal position, with the head directed toward to west, arms folded at the elbow, and with folded legs.

Przed ceremonią pogrzebową wnętrze zbiornika pokryto warstwą drobnego piasku morskiego, a Ciało położono na nim w pozycji embrionalnej, z głową skierowaną na zachód, rękoma złożonymi w łokciach i nogami złożonymi.

The anthropological analyses showed that the buried person was a man in his forties or fifties who had serious problems with his spine during his lifetime. During the detailed bone examination, it was concluded that he suffered of osteoporosis, or bone loss. It was also concluded that arthrosis, or arthritis was present among the ilium bones, as well as diseases of peripheral joints because of degenerative changes in joint cartilage. The third bone disease was found in the lumbar area and sacrum. The deformation found here indicates that the deceased walked with problems during his lifetime and that he suffered great pain in his back. These diseases suggest that he spent much time on horse back, because those deformities are characteristic for riders.

Analizy antropologiczne wykazały, że pochowana osoba była mężczyzną w wieku czterdziestu lub pięćdziesięciu lat, który w ciągu swojego życia miał poważne problemy z kręgosłupem. Podczas szczegółowego badania kości stwierdzono, że cierpiał na osteoporozę, czyli zanik tkanki kostnej. Stwierdzono również, że wśród kości biodrowych występowała artroza, czyli zapalenie stawów, a także choroby stawów obwodowych z powodu zmian zwyrodnieniowych chrząstki stawowej. Trzecią chorobę kości stwierdzono w odcinku lędźwiowym i kości krzyżowej. Znaleziona tutaj deformacja wskazuje, że zmarły w ciągu swojego życia chodził z problemami i cierpiał na silne bóle pleców. Choroby te sugerują, że spędzał dużo czasu na grzbiecie konia, ponieważ takie deformacje są charakterystyczne dla jeźdźców.

What is very interesting is that this was not the only skeleton found in the cist.

Bardzo interesujące jest to, że nie był to jedyny szkielet znaleziony w komorze.

The bones of a child 8-10 years old (teeth and parts of other bones were preserved) were found his legs, as well as a smaller number of bones of a person 25-30 years old. The archaeologists assume that those are the bones of close family members, perhaps his son and wife who died before him. The missing skull and other bones of the buried skeletons point to the possibility that their bones were excavated from some other place and put in this tomb later on. But there is also a possibility that the woman and the child were sacrificed and then buried with the man.

Kości dziecka w wieku 8-10 lat (zachowano zęby i części innych kości) znaleziono przy jego nogach, a także mniejszą liczbę kości osoby w wieku 25-30 lat. Archeolodzy zakładają, że są to kości bliskich członków rodziny, być może jego syna i żony, którzy zmarli przed nim. Brak czaszki i innych kości pochowanych szkieletów wskazują na możliwość, że ich kości zostały wykopane z innego miejsca i umieszczone w tym grobowcu później. Istnieje jednak również możliwość, że kobieta i dziecko zostały złożone w ofierze, a następnie pochowane z mężczyzną.

The cist did not contain any metal objects which is strange for these types of graves from this period. This could mean that this is not a grave of a warrior but a person who was in some other way important. Like a priest.

W mogile nie było żadnych metalowych przedmiotów, co jest dziwne w przypadku tego typu grobów z tego okresu. Może to oznaczać, że nie jest to grób wojownika, ale osoby, która była w jakiś inny sposób ważna. Na przykład kapłana.

What was found in the cist are two ceramic vessels: a jug and a shallow plate.

W mogile znaleziono dwa ceramiczne naczynia: dzban i płytki talerz.

The plate has a thick ring shaped stand and was thus interpreted as a thurible, a vessel used for burning incense during rituals. The thurible is richly decorated on both sides. The cross shaped detail was drawn on the upper surface which was shaped as a shallow plate with the extracted front and rounded back part, formed by the ribbons filled with the crossed lines. The ribbon ornaments formed borders which go along the edge of the vessel. Two holes were made on the corners of the extracted part of the thurible. On the bottom, a star shaped detail was engraved, formed of triangle fields and filled with crossed lines.

Talerz ma grubą, pierścieniową podstawkę i został zinterpretowany jako kadzielnica, naczynie używane do palenia kadzidła podczas rytuałów. Trybularz jest bogato zdobiony z obu stron. Szczegół w kształcie krzyża został narysowany na górnej powierzchni, która została ukształtowana jako płytka płyta z wysuniętą przednią i zaokrągloną tylną częścią, utworzoną przez wstążki wypełnione skrzyżowanymi liniami. Ozdoby wstążkowe utworzyły obramowania, które biegną wzdłuż krawędzi naczynia. Na rogach wysuniętej części trybularza wykonano dwa otwory. Na dole wygrawerowano szczegół w kształcie gwiazdy, utworzony z trójkątnych pól i wypełniony skrzyżowanymi liniami.

Now have a look at the cross symbol drawn on the top surface of the thurible. Remember the grave is dated to 2700 BC:

Teraz spójrz na symbol krzyża narysowany na górnej powierzchni trybularza. Pamiętaj, że grób jest datowany na 2700 r. p.n.e.:

Is this pattern just a decoration with no meaning? Well if the above incense burning vessel was the only vessel with this symbol found in Montenegro we could say that this is indeed just a meaningless decorative pattern. But exactly the same vessels were found in other tumuluses and some of them are even older than this tumulus and were dated to the end of the 4th millennium BC. Surely the pattern choice was deliberate and must have had some cultural or maybe even religious meaning. I will talk about these other tumuluses and why they are extremely important for understanding of the Early Bronze Age Irish history in my next post. For now, let me just ask you a question: do you remember the gold cross discs which the Early Bronze Age Irish copper miners loved so much? The ones I wrote about in my post Or -Ireland’s gold?

Czy ten wzór to po prostu dekoracja bez znaczenia? Cóż, gdyby powyższe naczynie do palenia kadzidła było jedynym naczyniem z tym symbolem znalezionym w Czarnogórze, moglibyśmy powiedzieć, że jest to po prostu pozbawiony znaczenia wzór dekoracyjny. Ale dokładnie te same naczynia znaleziono w innych kurhanach, a niektóre z nich są nawet starsze niż ten kopiec i datowane są na koniec 4 tysiąclecia p.n.e. Z pewnością wybór wzoru był celowy i musiał mieć jakieś znaczenie kulturowe, a może nawet religijne. O tych innych kopcach i dlaczego są one niezwykle ważne dla zrozumienia irlandzkiej historii wczesnej epoki brązu opowiem w następnym poście. Na razie pozwólcie, że zadam wam jedno pytanie: czy pamiętacie złote krzyże, które tak bardzo kochali irlandzcy górnicy miedzi z wczesnej epoki brązu? Te, o których pisałem w swoim poście Or -Ireland’s gold?

[CB: tutaj – https://bialczynski.pl/2021/03/13/oec-goran-pavlovic-or-irelands-gold-or-w-irlandzkim-zloto/]

This is the pair of these „Irish” golden discs found in Monaghan, dated to 2200 – 2000 BC.

To jest para tych „irlandzkich” złotych dysków znalezionych w Monaghan, datowanych na 2200 – 2000 p.n.e.

Remember that I said that these „Irish” cross discs were made from gold that was brought into Ireland from Cornwall? The gold which was, according to the Irish annals, brought to Ireland by Partholon? The same Pathalon which according to the Irish „pseudo histories” came from the Balkans, via Iberia sometime during the second half of the 3rd millennium BC?

Pamiętacie, jak mówiłem, że te „irlandzkie” krzyże zostały wykonane ze złota przywiezionego do Irlandii z Kornwalii? Złota, które według irlandzkich annałów przywiózł do Irlandii Partholon? Ten sam Pathalon, ​​który według irlandzkich „pseudohistorii” przybył z Bałkanów przez Półwysep Iberyjski w drugiej połowie III tysiąclecia p.n.e.?

Please note the cross symbols on the discs. This is the same cross symbol found on the thurible from the Sutomore dolmen. Is this just a coincidence? I don’t think so. Not just because there are several incense burning vessel with this symbol found in Montenegro. But also because the same tumuluses which contain the incense burning vessel with this symbol also contain golden discs with this symbol… And all of them predate the Irish gold cross discs and because it all fits perfectly into the story of Partholon found in the old Irish histories.

Proszę zwrócić uwagę na symbole krzyża na dyskach. To ten sam symbol krzyża, który można znaleźć na kadzielnicy z dolmenu Sutomore. Czy to tylko przypadek? Nie sądzę. Nie tylko dlatego, że w Czarnogórze znajduje się kilka naczyń do palenia kadzideł z tym symbolem. Ale również dlatego, że te same kopce, w których znajduje się naczynia do palenia kadzideł z tym symbolem, zawierają również złote dyski z tym symbolem… A wszystkie one są starsze od irlandzkich złotych dysków z krzyżem i ponieważ wszystko idealnie pasuje do historii Partholona, ​​którą można znaleźć w starych irlandzkich historiach.

But more about it in my next posts. Until then stay happy.