Lusatian Culture (Kultura Łużycka)

tekst IE-C © ©tłumaczenie Czesław Białczyński

 

Lusatian Culture (Kultura Łużycka)

This culture existed from 1300 BC to 500 BC in most of what is now Poland and parts of the Czech Republic (mainly Moravia), Slovakia, Eastern Germany (Lusatia) and Western Ukraine. This culture had close contacts with the Nordic Bronze Age, Hallstatt and La Tène cultures.

Kultura ta istniała od 1300 pne do 500 pne na większości terenów dzisiejszej Polski i części Czech (głównie na Morawach), Słowacji, wschodnich Niemczech (Łużyce) i zachodniej Ukrainie. Kultura ta miała bliskie kontakty z nordycką epoką brązu, kulturami Hallstatt i La Tène.

The Lusatian Culture (Kultura Łużycka) developed as the preceding Trzciniec Culture (1900 BC – 1100 BC) experienced influences from the Tumulus Culture (descendant of the Unetice Culture) of the Middle Bronze Age (1600 BC – 1200 BC), essentially incorporating the local communities into the socio-political network of Iron Age Europe. It formed part of the Urnfield systems found from Eastern France, Southern Germany and Austria to Hungary and the Nordic Bronze Age in Northwestern Germany and Scandinavia.

The Lusatian Culture (Kultura Łużycka) rozwinęła się jako poprzedzająca ją kultura trzciniecka (1900 – 1100 p.n.e.) doświadczyła wpływów kultury Tumulus (potomka kultury Unetice) epoki brązu (1600 p.n.e. – 1200 p.n.e.), zasadniczo obejmując lokalne społeczności w społeczno-polityczną sieć Europy epoki żelaza. Stanowiła część systemów (Urnfield – Pól Popielnicowych) znalezionych od wschodniej Francji, południowych Niemiec i Austrii po Węgry i nordycką epokę brązu w północno-zachodnich Niemczech i Skandynawii.

The population of this culture had a stable, sedentary lifestyle. The settlements were established along the rivers and streams or near lakes and were inhabited for a long time or periodically, depending on the dominant type of economy. Permanent settlements functioned near fertile soils, in places where the trade routes ran in the vicinity of river crossings. There were different types of economy buildings within the settlements: farm buildings, craft workshops and earth cavities that played the role of granaries and waste pits. The basis of the economy of the population of the Lusatian Culture was agriculture and animal husbandry. Women often practiced spinning and weaving. An important field of manufacture was pottery. Hand-made vessels were fired in special ovens.

Ludność tej kultury prowadziła stabilny, osiadły tryb życia. Osady powstawały nad rzekami i potokami lub w pobliżu jezior i były zamieszkane przez długi czas lub okresowo, w zależności od dominującego rodzaju gospodarki. Osiedla stałe funkcjonowały w pobliżu żyznych gleb, w miejscach, gdzie w pobliżu przepraw rzecznych przebiegały szlaki handlowe. Na terenie osady znajdowały się różnego rodzaju budowle: domostwa, budynki gospodarcze, warsztaty rzemieślnicze oraz jamy ziemne pełniące rolę spichlerzy i śmietników. Podstawą gospodarki ludności kultury łużyckiej było rolnictwo i hodowla zwierząt. Kobiety często zjamowały się  przędzeniem i tkaniem. Ważną dziedziną produkcji była ceramika. Ręcznie robione naczynia wypalano w specjalnych piecach.

💀 Burial was by cremation and inhumations were rare. The urn was usually accompanied by numerous (up to 40) secondary vessels. Metal grave gifts are sparse but there are numerous hoards that contain rich metalwork (such as Kopaniewo, Pomerania), both bronze and gold (hoard of Eberswalde, Brandenburg). Graves containing moulds, like at Bataune, Saxony and tuyeres, attest to the production of bronze tools and weapons at the village level. The royal tomb of Seddin, Brandenburg, Germany, covered by a large earthen barrow, contained Mediterranean imports like bronze vessels and glass beads. Cemeteries can be quite large and contain thousands of graves.

💀 Pochówek odbywał się przez kremację, a grzebanie ciał zdarzało się rzadko. Urnie popielnicowej towarzyszyły zwykle liczne (do 40) naczynia ceramiczne. Metalowe dary grobowe są nieliczne, ale istnieje wiele skarbów zawierających bogatą metaloplastykę (np. Kopaniewo, Pomorze), zarówno z brązu, jak i złota (skarb Eberswalde, Brandenburgia). Groby z formami odlewniczymi, jak w Bataune, Saksonii i Tuyeres, świadczą o produkcji narzędzi i broni z brązu na poziomie wsi. Grobowiec królewski w Seddin w Brandenburgii w Niemczech, przykryty wielkim ziemnym kopcem, zawierał towary importowane znad Morza Śródziemnego, takie jak naczynia z brązu i szklane paciorki. Cmentarze mogą być dość duże i zawierać tysiące grobów.

https://www.youtube.com/watch?v=nmZIErKXWOM

Józef Kostrzewski and Bolko von Richthofen drew attention to the existence of earlier graves, which can be called transitional forms, between the skeletal rite and the cremation rite. These were urnless cremation graves, in which the burnt remains were scattered in pits dug up to the length of the body of the deceased (you could not see an urn inside but ashes in place where human bones should be). Moreover, the presence of certain ceramic and bronze products was indicated both in the early stages of the Lusatian Culture and in the preceding culture. Therefore, it was considered that the taxonomic unit in question was developed at the turn of the 2nd and 3rd Bronze Age, around 1300 BC on the basis of the extension of the previous culture. In 1928 Leon Kozłowski agreeing with this theory, distinguished for the areas of Lower Silesia, Southern Greater Poland, Lusatia and Eastern Saxony, the so-called Old Sorbian Culture, recognizing these lands as the cradle of Lusatian Culture. 💀

Józef Kostrzewski i Bolko von Richthofen zwrócili uwagę na istnienie wcześniejszych grobów, które można nazwać formami przejściowymi, między rytem szkieletowym a rytem kremacyjnym. Były to groby ciałopalne bez urny, w których spalone szczątki były rozsypywane w dołach wykopanych na długość ciała zmarłego (nie można było zobaczyć urny w środku, ale popiół w miejscu, gdzie powinny znajdować się ludzkie kości). Ponadto, zarówno we wczesnych stadiach kultury łużyckiej, jak iw kulturze poprzedzającej, stwierdzono obecność niektórych wyrobów ceramicznych i brązowych. Uznano zatem, że omawiana jednostka taksonomiczna powstała na przełomie II i III epoki brązu, około 1300 roku p.n.e. na bazie rozszerzenia dotychczasowej kultury. W 1928 r. Leon Kozłowski zgadzając się z tą teorią wyróżnił dla obszarów Dolnego Śląska, południowej Wielkopolski, Łużyc i Wschodniej Saksonii tzw. kulturę starołużycką, uznając te ziemie za kolebkę kultury łużyckiej. 💀

The average height of 300 people buried in the Przyborów cemetery between 1300 BC and 700 BC was 160 cm – 164 cm and the average age was 22 years. Many children died before they reached the age of 7 and many males and females before they reached the age of 30[1].

Średni wzrost 300 osób pochowanych na cmentarzu w Przyborowie między 1300 a 700 rokiem p.n.e. wynosił 160 cm – 164 cm, a średni wiek 22 lata. Wiele dzieci zmarło przed ukończeniem 7 roku życia, a wielu mężczyzn i kobiet przed osiągnięciem wieku 30 lat[1].

Lusatian Culture’s economy was mainly based on arable agriculture, as is attested by numerous storage pits. Wheat (emmer) and six-row barley formed the basic crops, together with millet, rye and oats, peas, broad beans, lentils, and gold of pleasure (Camelina sativa). Flax was grown, and remains of domesticated apples, pears and plums have been found. Cattle and pigs were the most important domestic animals, followed by sheep, goats, horses and dogs. Pictures on Iron Age urns from Silesia attest horse riding, but horses were used to draw chariots as well. Hunting was practiced, as bones of red and roe deer, boar, bison, elk, hare, fox, and wolf were attested, but it did not provide much of the meat consumed. The numerous frog bones found at Biskupin may indicate that frogs’ legs were eaten as well.

Gospodarka Kultury Łużyckiej opierała się głównie na rolnictwie, o czym świadczą liczne doły magazynowe. Pszenica (płaskurka) i jęczmień sześciorzędowy stanowiły podstawowe uprawy wraz z prosem, żyto i owies, groch, bób, soczewica i lnicznik siewny (lnianka / lennica / jurda / rydz – Camelina sativa). Uprawiano len, znaleziono pozostałości aktywnej uprawy jabłek, gruszek i śliwek. Bydło i świnie były najważniejszymi zwierzętami domowymi, następnie owce, kozy, konie i psy. Ryty na urnach z epoki żelaza ze Śląska świadczą o jeździe konnej, ale konie służyły również do ciągnięcia rydwanów i wozów. Zajmowano sie łowiectwem, o czym świadczą znalezione kości jelenia, sarny, dzika, żubra, łosia, zająca, lisa i wilka, ale nie dostarczało to dużej ilości spożywanego mięsa. Liczne kości żabie znalezione w Biskupinie mogą świadczyć o tym, że zjadano również żabie udka.

Settlements – Osadnictwo

The Lusatian Culture settlements were located near the following places (Osady kultury łużyckiej znajdowały się w pobliżu następujących miejscowości: ):

Biskupin, Pobedime (Czech Republic), Gzin (probable place of cannibalism), Sobiejuchy, Izdebno, Żnin, Białołęka near Warsaw, Jatwieź Duża near Suchowola, Lichterfelde, Gzin, Kruszwica, Częstochowa, Grzybiany near Legnica, Polanowice, Frankfurt near Oder, Słupca, Pysznica near Zamość, Wicin, Złota Pinczowska, Maciejowice near Siedlce, Szyszno, Łącko, Nowa Huta, Książek near Kłodzko, Mogilica, Kamień Pomorski, Koszalin, Borki near Goworowo, Radom-Wośniki, Bruszczewo, Lutomiersk near Łódź, Madeły, Charzykowy, Łęki Małe, Piwonice, Calisia, Domasław, Łęgowo near Wągrowiec, Opole, Petrykozy, Tupá Skála, Prašník, Vítkovce, Kostoľany pod Tribečom, Lasocin, Łopusznie, Tornow, Niederkaina, Liebersee, Klein Lieskow, Neuendorf, Niederneuendorf, Senftenberg, Dresden-Coschutz, Orava, Góra-Orle, Pruszcz Gdański, Uniradze, Mława, Ruda, Różanówka, Nowa Sól, Elbląg, Maszkowice, Góra Zyndarma, Głubczyce, Rogalin, Smuszewo, Seddin.

The first groups of the population of the Lusatian Culture settled in the Opole region at the end of the older period of the Bronze Age, initially in the Głubczycka Upland, later in the vicinity of Opole.

Well-known settlements include Biskupin, in Poland, and Buch, near Berlin. There are both open villages and fortified settlements (burgwall or grod) on hilltops or in swampy areas. The ramparts were constructed of wooden boxes filled with soil or stones.

Znane osady to Biskupin w Polsce i Buch pod Berlinem. Istnieją zarówno otwarte wsie, jak i ufortyfikowane osady (okoły lub grody) na szczytach wzgórz lub na terenach bagiennych. Wały były zbudowane z drewnianych skrzynek wypełnionych ziemią lub kamieniami.

At the time when the fortified settlement in Biskupin was being developed in Kujawy, a rich settlement of the same Lusatian Culture was also developing in Warsaw’s Białołęka. In the vicinity of Ostródzka Street, there are also many other archaeological sites, such as the remains of a large Lusatian settlement, 1.5 km north. In addition to the discovery of traces from the Lusatian population, researchers also found traces from other periods including the Trzciniec Culture (1600 BC – 1200 BC) from the early Bronze Age[3].

W czasie, gdy na Kujawach powstawała warowna osada w Biskupinie, na warszawskiej Białołęce rozwijała się także bogata osada tej samej kultury łużyckiej. W pobliżu ul. Ostródzkiej znajduje się również wiele innych stanowisk archeologicznych, m.in. pozostałości dużej osady łużyckiej, 1,5 km na północ. Oprócz odkrycia śladów ludności łużyckiej, badacze znaleźli również ślady z innych okresów, w tym kultury trzcinieckiej (1600 pne – 1200 pne) z wczesnej epoki brązu[3].

The first information about excavating a cemetery of the Lusatian Culture in the Wągrowiec area dates from the fifteenth century AD records of Jan Długosz. The chronicler wrote that „born from the womb of the earth are pots, by themselves, only by the art of nature, without any human helping, of all sorts of different shapes, similar to those people use, though delicate and soft, while still rooted in their family soil in the ground, yet when they are removed they become tight and hardened in the sun or wind”.

Pierwsze informacje o odkryciu cmentarzyska kultury łużyckiej na terenie Wągrowca pochodzą z XV-wiecznych zapisów Jana Długosza. Kronikarz pisał, że „z łona ziemi rodzą się garnki same, tylko sztuką natury, bez pomocy człowieka, o najrozmaitszych kształtach, podobnych do tych, których używają ludzie, choć delikatnych i miękkich, a jednocześnie zakorzenione w rodzinnej ziemi, ale po usunięciu z nich ziemi stają się lite i twardnieją na słońcu lub wietrze”.

Thousands of kurgans (tumuli) from Lusatian Culture near Nowa Sól and Sława in Poland are nowadays destroyed by the forest workers of Poland and people who steal artifacts (grave robbers). Those graves should be examined by professional archaeologists and dated properly with extensive DNA testing of all discovered human remains.

Tysiące kurhanów (tumulusów / kopców) kultury łużyckiej w okolicach Nowej Soli i Sławy w Polsce są dziś niszczone przez polskich robotników leśnych i kradnących artefakty (rabusi grobów). Groby te powinny zostać zbadane przez profesjonalnych archeologów i odpowiednio wydatowane za pomocą szeroko zakrojonych badań DNA wszystkich odkrytych szczątków ludzkich.

Gallery Of Artifacts – Galeria artefaktów

European red deer

Europejski jeleń szlachetny

Grave cart from Domasław with painted triskelions and triangle patterns

Wóz kultowy z Domasławia z malowanymi triskelionami i wzorami trójkątów

Bronze buckets and shining pieces of horse harness from Lusatian Culture

Wiadra z brązu i lśniące kawałki uprzęży końskiej z kultury łużyckiej

Lusatian Culture drinking horn

Łużyckie rogi do picia

houses in Biskupin, Poland ca. 748 BC

Domy, Biskupin, Polska 748 p.n.e.

Restored Biskupin settlement in modern day Poland

Odrestaurowana osada Biskupin we współczesnej Polsce

Daily life in the Biskupin settlement

Życie codzienne osadników w Biskupinie

There was a special place for fire inside the house at Biskupin

Specjalne miejsce (polepa gliniana) na ogień wewnątrz budynku w Biskupinie

People from Biskupin settlement walking with their cart pulled by oxen

Ludzie z Biskupina wędrujący z wozem ciągniętym przez woły

Settlement in Milejowice near Wrocław, Poland (3D reconstruction by M. Markiewicz) ca. 700 BC

Osada Milejowice pod Wrocławiem (Rekonstrukcja 3D M. Markiewicz) około 700 p.n.e..

Settlement in Smuszewo, Poland ca. 700 BC

Osada Smuszewo, Polska około 700 p.n.e.

A map of Europe in the Bronze Age and the Indo-European tribes.

Mapa Europy w epoce brązu i plemion indoeuropejskich.

Pilszcz bronze treasure of axes, bracelets and torques buried in a circular manner

Pilszcz skarb toporów spiżowych, bransoletek i obręczy (kun) zakopany w kręgu.

Spearmen of Lusatian Culture

Włócznicy Kultury Łużyckiej

(więcej artefaktów można zobaczyć w galerii u źródła – CB)

Vocabulary – Słownik /Słownictwo

Antoine Meillet once wrote in his book „The Indo-European Dialects”: Baltic and Slavic show the common trait of never having undergone in the course of their development any sudden systemic upheaval. […] there is no indication of a serious dislocation of any part of the linguistic system at any time. The sound structure has in general remained intact to the present. Baltic and Slavic are consequently the only languages in which certain modern word-forms resemble those reconstructed for Common Indo-European.

Antoine Meillet napisał kiedyś w swojej książce „Dialekty indoeuropejskie” że: dialekty bałtyckie i słowiańskie wykazują wspólną cechę taką, iż nigdy nie uległy w swoim rozwoju nagłym systemowym wstrząsom. […] nic nie wskazuje na poważną dyslokację jakiejkolwiek części systemu językowego w dowolnym momencie. Struktura dźwięku w zasadzie pozostała nienaruszona do chwili obecnej. W konsekwencji bałtycki i słowiański są jedynymi językami, w których pewne współczesne formy słowne przypominają te zrekonstruowane dla wspólnego języka indoeuropejskiego.

By using the comparative method between Sanskrit, Germanic, Greek, Slavic and Baltic languages certain words can be brought up that can be ascribed to the times of the Corded Ware Culture in their origin or even the times of Forest-Steppe Eatern European Hunter-Gatherer Yamnaya population, making their forms 5000 years old and the case of Lusatian Culture 3500 years old:

Stosując metodę porównawczą między językami sanskryckim, germańskim, greckim, słowiańskim i bałtyckim, można przywołać pewne słowa, które można przypisać epoce kultury ceramiki sznurowej u jej powstania, a nawet czasowi leśno-stepowo-europejskiego okresu łowców-zbieraczy Populacji Yamnaya, której formy mają 5000 lat, a przypadek kultury łużyckiej sięga 3500 lat wstecz:

 

Tollense Battle – Bitwa nad Dołężą

Situated in the North German plain, 120 km (75 miles) north of Berlin, the Tollense Battle site stretches for several hundred meters on both sides of the small river. Within the plain, the Tollense meanders in a wide valley between marshy meadows and low hills. During the last millennia, the river’s course has been only slightly modified. As of late 2017, the remains of some 140 men had been identified. Most of these were young men between the ages of 20 and 40, but there were also at least two women identified among 14 skeletons that were genetically tested.

Położone na równinie północnoniemieckiej, 120 km (75 mil) na północ od Berlina, miejsce bitwy nad Dołężą (Tollense) rozciąga się na kilkaset metrów po obu stronach małej rzeki. Na równinie rzeka Dołęża (Tollense) wije się w szerokiej dolinie między podmokłymi łąkami i niskimi wzgórzami. W ostatnich tysiącleciach bieg rzeki został tylko nieznacznie zmodyfikowany. Pod koniec 2017 r. zidentyfikowano tu szczątki około 140 mężczyzn. Większość z nich to młodzi mężczyźni w wieku od 20 do 40 lat, ale wśród 14 szkieletów poddanych testom genetycznym zidentyfikowano również co najmniej dwie kobiety.

Before March 2016, about 10000 human and 1000 animal bones had been found, by March 2018 that number had risen to a total of about 13000 fragments. The total number of dead is estimated between 750 to more than 1000. The total number of fighters might have ranged between 3000 and more than 5000, assuming a casualty rate of 20-25%. In one spot, 1478 bones were found within just 12 m² (130 sq ft), potentially the remnants of a pile of corpses or a final pocket of resistance. Radiocarbon dating indicates a timeframe between 1300 and 1200 BC, the times of Nordic Bronze Age and Lusatian Culture. As no clear traces of healing have been found on any of the wounds, the whole encounter seems to have taken place in not much more than a day. A quarter of skeletons „show signs of healed traumas from earlier fights, including three skulls with healed fractures”, so many trained and experienced warriors seem to have taken part.

Przed marcem 2016 r. znaleziono tutaj około 10 000 kości ludzkich i 1000 kości zwierzęcych, do marca 2018 r. liczba ta wzrosła do około 13 000 fragmentów. Całkowitą liczbę zabitych szacuje się na 750 do ponad 1000. Całkowita liczba wojowników mogła wahać się od 3000 do ponad 5000, przy założeniu śmiertelności 20-25%. W jednym miejscu znaleziono 1478 kości na obszarze zaledwie 12 m² (130 stóp kwadratowych), potencjalnie pozostałości stosu zwłok lub ostatni szaniec oporu. Datowanie radiowęglowe wskazuje na ramy czasowe między 1300 a 1200 rokiem p.n.e., czasy nordyckiej epoki brązu i kultury łużyckiej. Ponieważ na żadnej z ran nie znaleziono wyraźnych śladów gojenia, wydaje się, że cała potyczka miała miejsce w niewiele więcej niż jeden dzień. Jedna czwarta szkieletów „pokazuje ślady zagojonych urazów z wcześniejszych walk, w tym trzy czaszki z zagojonymi złamaniami”, tak wielu wyszkolonych i doświadczonych wojowników wydaje się brać w tej bitwie udział.

In the Bronze Age, the landscape of Northern Europe was relatively open, human influence was small as the population density at that time is estimated to have been only 3 to 5 people per square km. The area was devoid of towns or even small villages, archaeologists believe that the inhabitants lived with their extended families on individual farmsteads. The closest known large settlement to the site of the battle at the time was more than 350 kilometers away. In 2013, geomagnetic surveys revealed evidence of a 120 m (390 ft) long bridge or causeway stretching across the valley. Excavated over two dig seasons, the submerged structure turned out to be made of wooden posts and stone. Radiocarbon dating showed that although much of the structure predated the battle by more than 500 years, parts of it may have been built or restored around the time of the battle, suggesting the causeway might have been in continuous use for centuries and a well-known landmark.

W epoce brązu krajobraz Europy Północnej był stosunkowo otwarty, wpływ człowieka był niewielki, gdyż gęstość zaludnienia w tym czasie szacowana była na zaledwie 3 do 5 osób na kilometr kwadratowy. Okolica była pozbawiona miast, a nawet małych wsi, archeolodzy uważają, że mieszkańcy mieszkali wraz z wielopokoleniowymi rodzinami na pojedynczych zagrodach. Najbliższa znana duża osada w miejscu bitwy znajdowała się w tym czasie w odległości ponad 350 kilometrów. W 2013 roku badania geomagnetyczne ujawniły dowody na istnienie mostu lub grobli o długości 120 m rozciągającej się w poprzek doliny. Wykopana w ciągu dwóch sezonów wykopaliskowych zatopiona konstrukcja okazała się wykonana z drewnianych słupów i kamienia. Datowanie radiowęglowe wykazało, że chociaż znaczna część konstrukcji poprzedzała bitwę o ponad 500 lat, jej części mogły zostać zbudowane lub odrestaurowane mniej więcej w czasie bitwy, co sugeruje, że grobla mogła być w ciągłym użyciu przez wieki i mogłsa być dobrze znanym elementem krajobrazu (strategicznym punktem geograficznym CB) .

Spears, clubs, swords, knives, sickles and arrows were used during the battle. Many of the skulls (of which over 40 were found) show signs of battle wounds, with a bronze arrowhead found in one of them. By late 2017, about 50 bronze arrowheads had been found. Remnants of the arrows’ wooden shafts provided a further possibility for dating with more than a third dating to the same time as the bones. Contrasting these arrowheads with others made from flint and with wooden clubs, it has been surmised that two differently-equipped groups confronted each other. No swords have been found so far, but bones show cutting traces typical for this type of weapon. Some combatants rode into battle as evidenced by horse bones (of at least five horses) found on site. The original arrowhead’s position in the initially found humerus bone shows that an archer on foot wounded a horseman. Standardized metal weaponry was found intermingled with horse bones. These findings have led archaeologists to conclude that an officer class consisting of Bronze-wielding mounted warriors presided over the regular soldiers with simpler weaponry.

Podczas bitwy używano włóczni, maczug, mieczy, noży, sierpów i strzał. Wiele czaszek (z których odnaleziono ponad 40) nosi ślady ran bojowych, w jednej z nich znaleziono grot z brązu. Pod koniec 2017 roku znaleziono około 50 grotów z brązu. Pozostałości drewnianych drzewców strzał dały kolejną możliwość datowania, przy czym więcej niż jedna trzecia datowana jest na ten sam czas co kości. Porównując te groty z innymi wykonanymi z krzemienia i drewnianymi maczugami, przypuszcza się, że konfrontowały się ze sobą dwie różnie wyposażone grupy. Do tej pory nie znaleziono mieczy, ale na kościach widoczne są ślady cięcia typowe dla tego typu broni. Niektórzy walczący jechali do bitwy, o czym świadczą kości koni (co najmniej pięciu koni) znalezione na miejscu. Pierwotna pozycja grotu strzały w pierwotnie znalezionej kości ramiennej wskazuje, że pieszy łucznik zranił jeźdźca. Znaleziono znormalizowaną broń metalową przemieszaną z końskimi kośćmi. Te odkrycia doprowadziły archeologów do wniosku, że klasa dowódcza składająca się z konnych wojowników uzbrojonych w brąz przewodziła zwykłym żołnierzom z prostszym uzbrojeniem.

In 2016, scuba diving archaeologists found what was believed to be the contents of a toolkit belonging to one of the participants at the bottom of the river. A cluster of 31 Bronze artifacts was found on the river bed, with the items so close together that it was believed that they had once been in a box or bag which had since rotted away. The contents consisted of a Bronze knife with a curved blade, an awl decorated with ladders and rows of triangles, a Bronze chisel with wear marks, an assortment of Bronze scraps and ingots, and three tubes made of rolled Bronze. According to archaeologists, the pieces of scrap Bronze would likely have been used as currency in Bronze Age Europe in the absence of coins, and their presence suggested that the owner of the toolkit was not native to the area. Various artifacts found in the box suggested that its owner was from South-Central Europe and had traveled hundreds of miles to the battlefield.

W 2016 roku archeolodzy nurkowie znaleźli na dnie rzeki coś, co uważano za zawartość zestawu narzędzi jednego z uczestników. Na dnie rzeki znaleziono grupę 31 artefaktów z brązu, tak blisko siebie, że wierzono, że kiedyś znajdowały się w pudełku lub torbie, które od tego czasu zgniły. Zawartość składała się z noża z brązu z zakrzywionym ostrzem, szydła ozdobionego drabinkami i rzędami trójkątów, dłuta z brązu ze śladami zużycia, asortymentu złomu i sztabek z brązu oraz trzech rurek z walcowanego brązu. Według archeologów kawałki brązu prawdopodobnie byłyby używane jako waluta w Europie epoki brązu, gdy nie było monet, a ich obecność sugerowała, że właściciel zestawu narzędzi nie pochodził z tego obszaru. Różne artefakty znalezione w pudełku sugerowały, że jego właściciel pochodził z południowo-środkowej Europy i przebył setki mil na pole bitwy.

The overseeing State Archaeologist Detlef Jantzen claims this to be the oldest archaeologically verifiable battlefield in Europe and one of the 50 most important find sites worldwide. He also said: „The Tollense site has a dimension that nobody would have deemed possible for our region.” Helle Vandkilde, archeologist at Aarhus University commented „Most people thought ancient society was peaceful, and that Bronze Age males were concerned with trading and so on[…] Very few talked about warfare”. A group of 5000 combatants implies that they had been gathered, organised, fed, briefed, and led into battle. According to the researchers at the site, this would have been an astounding feat for the time, probably enabled by a central government. This would mean that socio-political development in Central Europe was more advanced and more bellicose than previously assumed, roughly at a time when Egypt and the Hittites concluded their famous peace treaty. „The well-preserved bones and artifacts add detail to this picture of Bronze Age sophistication, pointing to the existence of a trained warrior class and suggesting that people from across Europe joined the bloody fray.”

Nadzorujący archeolog państwowy Detlef Jantzen twierdzi, że jest to najstarsze potwierdzone archeologicznie pole bitwy w Europie i jedno z 50 najważniejszych miejsc znalezisk na świecie. Powiedział również: „Teren Tollense ma wymiar, którego nikt nie uznałby za możliwy dla naszego regionu”. Helle Vandkilde, archeolog z Uniwersytetu w Aarhus, skomentowała: „Większość ludzi uważała, że ​​starożytne społeczeństwo było pokojowe, a mężczyźni z epoki brązu interesowali się handlem itd. […] Bardzo niewielu mówiło o wojnie”. Grupa 5000 wojowników sugeruje, że zostali zebrani, zorganizowani, nakarmieni, odprawieni i poprowadzeni do bitwy. Według badaczy na miejscu byłby to zdumiewający na tamte czasy wyczyn, prawdopodobnie możliwy tylko przy centralnym zarządzaniu (państwowym). Oznaczałoby to, że rozwój społeczno-polityczny w Europie Środkowej był bardziej zaawansowany i organizacje miały charakter bardziej wojowniczy niż wcześniej zakładano, mniej więcej w tym samym czasie, gdy Egipt i Hetyci zawarli swój słynny traktat pokojowy. „Dobrze zachowane kości i artefakty dodają szczegółów do tego obrazu wyrafinowania epoki brązu, wskazując na istnienie wyszkolonej klasy wojowników i sugerując, że ludzie z całej Europy przyłączyli się do krwawej walki”.

Cult Wagons – Wózki Kultowe

Those findings range from periods 1300 BC until 500 BC. On each discovered piece there are two or three movable four-spoke wheels on one axle. It rests on a sleeve-shaped drawbar, with forks terminated with upright, highly simplified bird figures, with more or less exposed beaks and with transverse horns attached in most cases. In one case, there is no such attribute and a chain is attached to the beak (a cart from Pierstnica). The trolleys are also decorated with smaller, stylized figures of birds attached to vertical sticks, arranged in various symmetrical configurations on the drawbar or axle, as in the two-wheeled copies from Pierstnica.

Ustalenia te obejmują okres od 1300 p.n.e. do 500 p.n.e. W każdym z odkrytych wózków znajdują się dwa lub trzy ruchome czteroramienne koła na jednej osi. Całość opiera się na dyszlu w kształcie patyka, z widłami zakończonymi pionowymi, bardzo uproszczonymi figurami ptaków, z mniej lub bardziej wyeksponowanymi dziobami i w większości przypadków z poprzecznymi rogami. W jednym przypadku nie ma takiego atrybutu, a do dzioba przyczepiony jest łańcuch (wóz z Pierstnicy). Wózki zdobią także mniejsze, stylizowane postacie ptaków przyczepione do pionowych patyków, ułożone w różnych symetrycznych konfiguracjach na dyszlu lub osi, jak w dwukołowych egzemplarzach z Pierstnicy.

The complicated form of these constructions, requiring the use of multiple, complex casting processes proves, on the one hand, the craftsmanship of the manufacturers and, on the other hand, their refined aesthetic taste. The unique products in question date back to the Late Bronze Age (around 900 BC – 750 BC) and undoubtedly reflect the high level of civilization development of the communities inhabiting the central Nadodrze area at that time.

Skomplikowana forma tych konstrukcji, wymagająca stosowania wielu, skomplikowanych procesów odlewniczych, świadczy z jednej strony o kunszcie rzemieślników, a z drugiej o ich wyrafinowanym smaku estetycznym. Omawiane unikatowe wyroby pochodzą z późnej epoki brązu (ok. 900 pne – 750 pne) i niewątpliwie odzwierciedlają wysoki poziom rozwoju cywilizacyjnego ówczesnych społeczności zamieszkujących środkowe Nadodrze.

Most of the carts are accidental finds, discovered individually without any other additional items, sometimes hidden in a clay vessel, as in Eiche-Golm and probably in Kałowice. Only the Pierstnica prams appeared together with two equally unique cuff bracelets, which gives this set the attribute of a treasure. The whole thing was placed in a pit within the cemetery located near the marshy area. Most of the other finds probably come from the cemetery zone, although not as equipment for the graves, and one of the pieces from Burg was discovered in a peat bog, previously one of the places especially predestined for sacrificial deposits. Such locations clearly show the connection of these devices with funeral rituals or other cult practices. When it comes to their use, a certain indication are the holes for rivets in the drawbar sleeves, which were used to bind the handle in the form of a wooden rod, which could suggest that the carts were rolled on the ground. However, the lack of visible signs of wear on the wheel rims evokes their alternative interpretations, e.g. as separate equipment carried during ceremonies or processions, or an element clogged in a larger whole, for example on a wooden cart.

Większość wozów to znaleziska przypadkowe, odkrywane pojedynczo bez żadnych dodatkowych przedmiotów, czasami ukryte w glinianym naczyniu, jak w Eiche-Golm i prawdopodobnie w Kałowicach. Dopiero wózki z Pierstnicy pojawiły się wraz z dwoma równie wyjątkowymi bransoletkami mankietowymi, co nadaje temu zestawowi atrybuty skarbu. Całość została umieszczona w dole na cmentarzu znajdującym się w pobliżu podmokłych terenów. Większość pozostałych znalezisk pochodzi prawdopodobnie ze strefy cmentarnej, choć nie jako wyposażenie grobów, a jeden z fragmentów z Burgu odkryto na torfowisku, wcześniej jednym z miejsc szczególnie predestynowanych do składania ofiar. Takie lokalizacje wyraźnie pokazują związek tych urządzeń z rytuałami pogrzebowymi lub innymi praktykami kultowymi. Jeśli chodzi o ich zastosowanie, pewnym wskazaniem są otwory na nity w tulejach dyszla, którymi spinano rączkę w postaci drewnianego pręta, co mogłoby sugerować, że wozy toczyły się po ziemi. Jednak brak widocznych śladów zużycia na felgach nasuwa ich alternatywne interpretacje, m.in. jako osobny sprzęt noszony podczas ceremonii lub procesji, lub element umieszczany w większej całości, np. na drewnianym wózku.

Trolleys from the central area of Nadodrze belong to a larger group of this type of equipment from the Bronze Age and the Hallstatt period, discovered in various regions of Europe and also associated with funeral practices. Among them, there are models carrying vessels, which, apart from the obvious symbolic dimension, could also play a practical role during religious ceremonies (transporting cremated remains; the function of a water cistern). Mostly bronze items have survived to our times, although clay carts were also made, which were certainly much more common, as shown by their individual elements, e.g. wheels.

Wózki z centralnej części Nadodrza należą do większej grupy tego typu urządzeń z epoki brązu i okresu Hallstatt, odkrywanej w różnych regionach Europy, i także kojarzonej z praktykami pogrzebowymi. Wśród nich znajdują się modele przewożące naczynia, które poza oczywistym wymiarem symbolicznym, mogłyby również pełnić praktyczną rolę podczas obrzędów religijnych (transport szczątków po kremacji; funkcja cysterny na wodę). Do naszych czasów przetrwały głównie przedmioty z brązu, choć wykonywano także wozy gliniane, które z pewnością były znacznie częstsze, o czym świadczą ich poszczególne elementy, m.in. koła.

In the spring of 1895, the owner of Trudshøj in Denmark began excavating the mound (kurgan, tumulus), which the National Museum had tried in vain to obtain for a compensation of DKK 100. Under a 2 m high stone heap on the bottom of the mound were the remains of an approx. 4 m long wooden coffin, which the excavator had emptied of antiquities without the presence of the National Museum. The tomb contained a unique bronze vessel of Central European origin, a so-called cult wagon, a gold bracelet, a sword, a razor with a horse-shaped grip, a knife and tweezers, all made of bronze and highly fragmented, as well as remnants of wood, clothing, skins and horns. Inside the coffin stood the Skallerup’s bronze wagon, which, however, had been crushed after the wooden coffin had succumbed due to its decay. The wagon (carriage boiler) contained the burned bones of the deceased. As early as 1896, a chemical analysis was carried out on the wagon, according to which the metal was an alloy of copper with tin and some other metals. It was made somewhere in the Eastern Central Europe and was thus an imported commodity.

Wiosną 1895 roku właściciel Trudshøj w Danii rozpoczął rozkopywanie kopca (kurgan, tumulus), za co Muzeum Narodowe bezskutecznie usiłowało uzyskać odszkodowanie w wysokości 100 DKK. W kopcu pod 2 metrowym kamienniem znajdowały się pozostałości złożone z około tysiąca zabytkowych szczątków w drewnianej trumnnie o długości 4 m, którą koparka zniszczyła i opróżniła ze starożytności bez obecności Muzeum Narodowego. W grobowcu znajdowało się unikatowe naczynie z brązu pochodzenia środkowoeuropejskiego, tzw. kultowy wóz, złota bransoleta, miecz, brzytwa z rękojeścią w kształcie konia, nóż i pęseta, wszystkie wykonane z brązu i bardzo rozdrobnione, jak też resztki drewna, odzieży, skór i rogów. Wewnątrz trumny stał wóz z brązu Skallerupa, który jednak został zmiażdżony po tym, jak drewniana trumna uległa zniszczeniu. W wagonie (kocioł wagonowy) znajdowały się spalone kości zmarłego. Już w 1896 r. przeprowadzono analizę chemiczną wagonu, według której metal był stopem miedzi z cyną i kilkoma innymi metalami. Został wyprodukowany gdzieś w Europie Środkowo-Wschodniej i dlatego był towarem importowanym.

Many razors of the Nordic Bronze Age also have crude depictions of what appear to be water birds, something again associated with the migration of souls and transformation in general. This was carried into the Viking age, where Valkyries are often described as wearing „swan armour”. Even in the modern age we have the popular phrase „swansong” indicating the final or last of something. These razors could be used in the ceremonial slaughter of any animals or even people that were to travel with the deceased upon their journey.

Wiele nożyków do golenia z nordyckiej epoki brązu ma również prymitywne wizerunki tego, co wydaje się być ptakami wodnymi, co ponownie wiąże się z migracją dusz i ogólną transformacją. Zostało to przeniesione do ery Wikingów, gdzie Walkirie są często opisywane jako noszące „zbroję łabędzia”. Nawet w epoce nowożytnej mamy popularne wyrażenie „łabędzi śpiew” wskazujące na ostatnie tchnienie lub cokolwiek ostatniego. Te brzytwy mogły być używane do ceremonialnego uboju wszelkich zwierząt, a nawet ludzi, którzy mieli podróżować ze zmarłym w jego podróży pośmiertnej.

The mute swan is also one of the sacred birds of Apollo, whose associations stem both from the nature of the bird as a symbol of light, as well as the notion of a „swan song”. The god is often depicted riding a chariot pulled by or composed of swans in his ascension from Delos.

Łabędź niemy jest także jednym ze świętych ptaków Apolla, które to skojarzenie wynika zarówno z natury tego ptaka jako symbolu światła, jak i z pojęcia „łabędzi śpiew”. Bóg ten jest często przedstawiany na rydwanie ciągniętym przez lub złożonym z łabędzi podczas wznoszenia się z Delos.

[Muszę tutaj wtrącić swoje trzy grosze bowiem nie jest dla mnie pewne jak długo jeszcze będzie się w Polsce pamiętać o tym, że w latach 60-tych XX wieku na jarmarkach odpustowych masowo w całej Polsce sprzedawano drewniane i gliniane wózki dwukołowe pchane przy pomocy drewnianego dyszla, identyczne niemal w formie jak na obrazku z Brzeźniaka poniżej. Miały one zamontowane w łączniku (osi poprzecznej) kołeczki oraz  na poprzeczce drewniane deszczułki. W trakcie jazdy, kiedy oś się obracała, terkotały one potrącane przez obracające się kołeczki. Taki wózek był zwieńczony przez wystrugane lub ulepione z gliny dwa albo trzy ptaki – przeważnie koguty z kolorowymi piórami. Trzeba zaznaczyć tutaj że dźwięk wydawany przez deszczułki imituje grzechor=tanie kości , podobnie jak w dzieciegcej grzechotce. Jak wiemy grzechotki towarzyszyły obrzędom (nie tylko grzebalnym), a kości trzymano w amforach glinianych.

To jest moje wspomnienie z jarmarków przykościelnych z dzieciństwa. Zatem w Polsce tradycja używania wózków kultowych przeniesiona została w sztuce ludowej na zabawki dla dzieci, ale związane z kultowymi jarmarkami – kościelnymi odpustami. Do tego tradycja ta była całkiem żywa w drugiej połowie XX wieku. CB] 

Swans are revered in Hinduism, and are compared to saintly persons whose chief characteristic is to be in the world without getting attached to it, just as a swan’s feather does not get wet although it is in water. The Sanskrit word for swan is hamsa and the „Raja Hamsam” or the Royal Swan is the vehicle of Goddess Saraswati which symbolises the „Sattva Guna” or purity par excellence. The swan if offered a mixture of milk (soma) and water, is said to be able to drink the milk (soma) alone. Therefore, Goddess Saraswati the goddess of knowledge is seen riding the swan because the swan thus symbolizes „Viveka” i.e. prudence and discrimination between the good and the bad or between the eternal and the transient. Swan is also a vehicle of her husband Brahma – the god with powers of creation, in Hindu trinity and his other wife Gayatri – the goddess of vedas(vedmata), one of Adi shakti. The hamsa is often identified with the Supreme Spirit, Ultimate Reality or Brahman in Hinduism. The flight of the hamsa symbolizes moksha, the release from the cycle of samsara.

W hinduizmie łabędzie są czczone i porównywane do świętych osób, których główną cechą jest przebywanie w świecie bez przywiązywania się do niego, tak jak pióro łabędzia nie moknie, chociaż jest w wodzie. Sanskryckie słowo oznaczające łabędź to hamsa, a „Raja Hamsam” lub Królewski Łabędź to pojazd Bogini Saraswati, który symbolizuje „Sattva Guna” lub czystość par excellence. Mówi się, że łabędź, jeśli zaoferuje się mu mieszankę mleka (soma) i wody, jest w stanie sam wybrać do picia mleko (soma). Dlatego bogini Saraswati, bogini wiedzy, jest widziana na łabędziu, ponieważ łabędź symbolizuje w ten sposób „wiwekę”, czyli roztropność i rozróżnianie między dobrem a złem lub między wiecznością a przemijaniem. Łabędź jest także pojazdem jej męża Brahmy – boga obdarzonego mocą stworzenia, w hinduskiej trójcy oraz jego drugiej żony Gajatri – bogini Wed (vedmata), jednej z Adi śakti. Hamsa jest często utożsamiana z Najwyższym Duchem, Ostateczną Rzeczywistością lub Brahmanem w hinduizmie. Lot hamsy symbolizuje mokszę, uwolnienie z cyklu samsary.

Maybe an explanation for those water birds does not have to be sought so far away from the Lusatian Culture itself. The pagan Slavic peoples thought the birds flying away to Vyraj (Raj) for the winter and returning to Earth for the spring to be human souls. According to some folk tales, the human soul departs the Earth for Vyraj during the cremation of its deceased flesh on a pyre. However, it does not stay in paradise forever, returning some time later to the womb of a pregnant woman (traces of reincarnation can be seen in this belief) — carried by a stork or a nightjar. This idea was simplified to „storks bring children into the world”.

1500 BC clay bird cart from Dupljaja, Serbia

1500 pne gliniany wózek na ptaki z Dupljaja, Serbia

Birds on two bronze wheels found in Kałowice, Śląsk, Poland. It has a length of 21 cm and width of 16 cm.

Ptaki na dwóch brązowych kołach znalezione w Kałowicach na Śląsku. Ma długość 21 cm i szerokość 16 cm.

Map of wagons found in Germany and Poland

Mapa wózków kultowych znalezionych w Niemczech i Polsce

(więcej u źródła – CB)

DNA in Central Europe – DNA w Europie Środkowej

30% of male population in modern day Poland carries the R1a-M458 haplogroup that came into existence around 2700 BC. Other subclades of R1a present in modern day Poland are R1a-Z92 and R1a-Z280. The R1a-M458 haplogroup descends from the R1a-Z283 (3500 BC) and then R1a-Z282 (3200 BC). The paternal haplogroup R1a-Z282 also went to Scandinavia with the Corded Ware Culture expansion and became a Scandinavian R1a-Z284 subclade already found in the Nordic Bronze Age samples.

30% męskiej populacji we współczesnej Polsce nosi haplogrupę R1a-M458, która powstała około 2700 p.n.e. Inne podklady R1a obecne we współczesnej Polsce to R1a-Z92 i R1a-Z280. Haplogrupa R1a-M458 wywodzi się od R1a-Z283 (3500 p.n.e.), a następnie R1a-Z282 (3200 p.n.e.). Haplogrupa ojcowska R1a-Z282 również trafiła do Skandynawii wraz z ekspansją kultury ceramiki sznurowej i stała się skandynawskim subkladem R1a-Z284 znalezionym już w próbkach nordyckiej epoki brązu.

All the subclades of R1a mentioned above descend from the R1a-M417 haplogroup that originated circa 4500 BC. The oldest known sample of R1a-M417 comes from a cemetery of the Sredny Stog II Culture near Kupyansk, Ukraine and it is dated to 3500 BC. Nowadays almost 60% of all Polish men carry a subclade of R1a-M417.

Wszystkie wspomniane podklady R1a wywodzą się z haplogrupy R1a-M417, która powstała około 4500 p.n.e. Najstarsza znana próbka R1a-M417 pochodzi z cmentarza kultury Sredny Stog II koło Kupjanska na Ukrainie i jest datowana na 3500 rpne. Obecnie prawie 60% wszystkich Polaków nosi podklad R1a-M417.

While R1a originated from 22000 to 25000 years ago, its subclade R1a-M417 (R1a1a1) diversified into R1a-Z283 and R1a-Z93 about 5800 years ago (3800 BC). The R1a-Z93 separated from the R1a-Z283 in the region of Carpathian Mountains, Southern Poland and Western Ukraine. The earliest known sample of the R1a-Z93 (still without R1a-Z94 mutation) was dated to 3500 BC – 3000 BC and comes from the Glăvănești Iași (Glavanesti Iasi) in Romania near the border with Moldova. Then the R1a-Z93 moved to the Fatyanovo-Balanovo Culture around 3000 BC – 2300 BC and then their descendants formed the Sintashta Culture and the Andronovo Horizon. Their language evolved into Avestan and Sanskrit languages around 1500 BC.

RISE00 – Corded Ware sample from Estonia (from Sope, 2575 BC – 2349 BC, mtDNA: H5a1)
RISE431 – Early Unetice from Poland (Łęki Małe / Bruszczewo)
RISE395 – Sintashta from Russia (Bol’shekaraganskii)
RISE386 – Sintashta from Russia (Bulanovo near Orenburg)
RISE394 – Sintashta from Russia (Bulanovo near Orenburg)
RISE392 – Sintashta from Russia (Stepnoe VII near Troitsk)

Nearly all of these samples (including Łęki Małe from Poland) plot within modern North Slavic continuum (The samples of modern ethnic Poles were not included in the comparisons). Only RISE392 (Sintashta) and Andronovo are closer to modern ethnic Mordvins and ethnic Russians from Kargopol. The remaining samples cluster with modern Belarusians, Western Ukrainians and Eastern Ukrainians. Sample from Estonia (RISE00) is intermediary between modern Belarusians and Estonians.

Prawie wszystkie te próbki (w tym Łęki Małe z Polski) leżą w obrębie współczesnego kontinuum północnosłowiańskiego (próbki współczesnych Polaków etnicznych nie zostały uwzględnione w porównaniach). Jedynie RISE392 (Sintashta) i Andronowo są bliższe współczesnym etnicznym Mordwinom i etnicznym Rosjanom z Kargopola. Pozostałe próby korelują ze współczesnymi Białorusinami, zachodnimi Ukraińcami i wschodnimi Ukraińcami. Próbka z Estonii (RISE00) jest pośrednikiem między współczesnymi Białorusinami a Estończykami.

 

According to a study from 2020 by Papac et al. the first R1a-M417 (R1a-Z645) appeared in Bohemia, Czechia around the year 2750 BC and in the next 500 years became widely spread through a selective clan mating[4]. A male who carried the R1a-M417 haplogroup in Bohemia in his autosomal and Y chromosome DNA resembles males from the Bronze Age Latvia and males from the later Unetice Culture. Another haplogroup common in Bohemia around the same time was the R1b-L51 haplogroup ancestral to Western Europeans and Italians[4].

Według badania z 2020 roku przeprowadzonego przez Papac et al. pierwszy R1a-M417 (R1a-Z645) pojawił się w Bohemii (w Czechach) około roku 2750 p.n.e., a w ciągu następnych 500 lat został szeroko rozpowszechniony poprzez selektywne kojarzenie klanów[4]. Męzczyzna, który był nosicielem haplogrupy R1a-M417 w Czechach w swoim DNA autosomalnym i chromosomie Y, przypomina mężczyzn z Łotwy z epoki brązu i mężczyzn z późniejszej kultury Unetice. Inną haplogrupą powszechną w Czechach mniej więcej w tym samym czasie była haplogrupa R1b-L51 pochodząca od zachodnich Europejczyków i Włochów[4].

According to a study from 2007, around 34.2% of Czech men belong to a hapgloroup R1a. Within the Czech Republic the proportion of R1a seems to gradually increase from West to East. According to a study from 2000, around 35.6% of Czech men carry the R1b haplogroup. The Western part of Czechia did not belong to the Lusatian Culture but its Eastern part – Moravia did. The Western part was mainly dominated by Celts (R1b) of the Hallstatt Culture and later in history by the Germanic invaders. 38% of men in Slovakia carry the R1a-M417 haplogroup while only 13% carry the R1b+ haplogroup, I2a is 18%.

Według badania z 2007 roku około 34,2% czeskich mężczyzn należy do hapgloroupu R1a. W Czechach proporcja R1a wydaje się stopniowo zwiększać z zachodu na wschód. Według badań z 2000 roku około 35,6% czeskich mężczyzn nosi haplogrupę R1b. Zachodnia część Czech nie należała do kultury łużyckiej, ale jej wschodnia część – Morawy. Część zachodnia była zdominowana głównie przez Celtów (R1b) kultury Hallstatt, a później w historii przez najeźdźców germańskich. 38% mężczyzn na Słowacji nosi haplogrupę R1a-M417, podczas gdy tylko 13% nosi haplogrupę R1b+, I2a to 18%.

Nowadays Czechs do not carry much R1a-Z280, a factor that strongly differentiates them from their Slovak, Hungarian and Slovene neighbours. Czech R1a belongs in majority to R1a-M458, with its subclades such as YP654 (TMRCA 200 BC), YP1703 (TMRCA 200 CE), Y2905 (TMRCA 200 CE) and YP1337 (TMRCA 250 CE). Other R1a clades found in the Czech Republic include YP951 (from R1a-Z280, TMRCA 500 BC), YP4278 (from R1a-Z280, TMRCA 150 CE), some R1a-Z92 and R1a-Z93, as well as the Unetice Culture related R1a-L664.

W dzisiejszych czasach Czesi nie mają zbyt wiele R1a-Z280, co jest czynnikiem silnie odróżniającym ich od słowackich, węgierskich i słoweńskich sąsiadów. Czeska R1a należy w większości do R1a-M458, z jej podkladami takimi jak YP654 (TMRCA 200 BC), YP1703 (TMRCA 200 CE), Y2905 (TMRCA 200 CE) i YP1337 (TMRCA 250 CE). Inne klady R1a znalezione w Czechach obejmują YP951 (od R1a-Z280, TMRCA 500 BC), YP4278 (od R1a-Z280, TMRCA 150 CE), niektóre R1a-Z92 i R1a-Z93, a także R1a związany z kulturą Unetice -L664.

Polish Copper Age and Bronze Age samples starting around 3000 BC carry Indo-European Y-DNA lineages R1. A man from Obłaczkowo in Greater Poland dated to 2865 BC – 2578 BC already carried R1a-Z280 (descended from R1a-Z282 and an earlier R1a-Z283). Three men from the Bell Beaker Culture from Samborzec in Lesser Poland dated to 2400 BC – 2200 BC carried R1b1a1a2 (R1b-M269). Two men from Rogalin near Hrubieszów dated to 1900 BC – 1615 BC carried R1a1a1 (R1a-M417+). A man from Gustorzyn in Kuyavia, Poland dated to 1953 BC – 1880 BC carried R1a1a1b1a2c-S24902 (subclade of R1a-Z280). Today up to 1% of Poles belong to the same lineage of R1a1a1b1a2c-S24902.

Próbki polskiej epoki miedzi i brązu, począwszy od około 3000 pne, zawierają indoeuropejskie linie Y-DNA R1. Mężczyzna z Obłaczkowa w Wielkopolsce datowany na 2865 – 2578 pne nosił już R1a-Z280 (pochodził z R1a-Z282 i wcześniejszego R1a-Z283). R1b1a1a2 (R1b-M269) nosiło trzech mężczyzn z kultury pucharów dzwoneczkowych z Samborca w Małopolsce z okresu 2400-2200 pne. Dwóch mężczyzn z Rogalina k. Hrubieszowa z lat 1900 – 1615 pne nosiło R1a1a1 (R1a-M417+). Mężczyzna z Gustorzyna na Kujawach datowany na lata 1953 – 1880 pne nosił R1a1a1b1a2c-S24902 (podklad R1a-Z280). Dziś do 1% Polaków należy do tej samej linii R1a1a1b1a2c-S24902.

Two Copper Age men from Jagodno in Lower Silesia, Poland dated to 2800 BC carried Neolithic Y-DNA lineages G and I2. They possibly descended from the people of Globular Amphora Culture. Łęki Małe in Greater Poland was a Kurgan Cemetery of either Late Corded Ware or Proto-Unetice people. Corded Ware Culture people were a hybrid of Proto-Indo-Europeans from the Pontic-Caspian Steppe and local Neolithic Farmers. The Unetice Culture existed in Western Poland during much of the Bronze Age (around 550 sites) and is often associated with Proto-Celts or Proto-Italo-Celts. This could be the reason why there are still words related to Latin in modern day Polish language. For example a pigeon in Latin is: columba (golumba) and in Polish: gołąb (golomb, golamb), both keep the nasal sound „um” and „an” – „on”.

Dwóch mężczyzn z epoki miedzi z Jagodna na Dolnym Śląsku, datowanych na 2800 pne, nosiło neolityczne linie Y-DNA G i I2. Prawdopodobnie pochodzili od ludzi kultury amfor kulistych. Łęki Małe w Wielkopolsce były cmentarzem kurgańskim ludów Późnych Sznurów lub Proto-Unetice. Ludzie kultury ceramiki sznurowej byli hybrydą protoindoeuropejczyków ze stepu pontyjsko-kaspijskiego i lokalnych rolników neolitycznych. Kultura Unetice istniała w zachodniej Polsce przez większą część epoki brązu (około 550 stanowisk) i często jest kojarzona z proto-celtami lub proto-italo-celtami. Może to być powodem, dla którego we współczesnym języku polskim wciąż istnieją słowa związane z łaciną. Na przykład gołąb po łacinie to: columba (golumba), a po polsku: gołąb (golomb, golamb), obydwa zachowują nosowy dźwięk „um” i „an” – „on”.

A male from Łęki Małe kurgan number 4 (RISE431) near Poznań, Poland from an earlier Unetice Culture (1700 BC – 1500 BC) carried mtDNA T2e and Y-DNA R1a1a1 (R1a-M417) haplogroups. The amount of T2 haplogroup is around 7% in modern day population of Poland. The Łęki Małe kurgan cemetery was also used by people from a nearby fortified settlement Bruszczewo (established 2300 BC). Later it became one of the bigger settlements of Lusatian Culture (similar to Biskupin).

Mężczyzna z Łęk Małych kurhanu nr 4 (RISE431) koło Poznania, z wcześniejszej kultury Utice (1700 pne – 1500 pne) niósł haplogrupy mtDNA T2e i Y-DNA R1a1a1 (R1a-M417). Ilość haplogrupy T2 wynosi około 7% we współczesnej populacji Polski. Z cmentarza kurhanowego Łęki Małe korzystali także mieszkańcy pobliskiego grodziska Bruszczewo (rok założenia 2300 p.n.e.). Później stał się jedną z większych osad kultury łużyckiej (podobnie jak Biskupin).

It has now turned out that communities several hundred years younger (the Mierzanowice and Trzciniec cultures) exhibit genetic continuity (associated with the Corded Ware Culture) present in the female lines. Members of communities related to the Mierzanowice, Strzyżów and Trzciniec cultures (which all existed from 2400 BC to 1100 BC) genetically resembled population of the Yamnaya Culture and the Corded Ware Culture[5].

Obecnie okazało się, że zbiorowiska młodsze o kilkaset lat (kultura mierzanowicka i trzciniecka) wykazują ciągłość genetyczną (związaną z kulturą ceramiki sznurowej) występującą w liniach żeńskich. Członkowie społeczności związanych z kulturami mierzanowickimi, strzyżowskimi i trzcinieckimi (które istniały od 2400 pne do 1100 pne) genetycznie przypominały populację kultury jamnajskiej i kultury ceramiki sznurowej[5].

Some Unetice groups later evolved into early Lusatian Tumulus Culture (1700 BC – 1400 BC), originally located between the Elbe and Oder river basins, which later expanded East (1300 BC – 500 BC) into territories of previous Trzciniec Culture. The diffusion of West Indo-European isoglosses has already been proposed to be identified with the Unetice expansion into peoples of mixed ancestry and lineages, and continuity of such admixture from the region of early Lusatian into Urnfield-Lusatian cultures is supported by findings of R1a-Z282 lineages in the Urnfield group from Saxony-Anhalt, close to the proto-Lusatian original territory. That points to the Elbe basin as the original site of cultural breach for R1a-Z282 lineages, between the older Corded Ware tradition and the new Unetice Culture and language.

Niektóre grupy Unetic przekształciły się później we wczesnołużycką kulturę kurhanową (1700 – 1400 p.n.e.), pierwotnie zlokalizowaną między dorzeczami Łaby i Odry, która z czasem rozszerzyła się na wschód (1300 p.n.e. – 500 p.n.e.) na tereny dawnej kultury trzcinieckiej. Proponowano już, że dyfuzję zachodnioindoeuropejskich izoglos należy utożsamiać z ekspansją Unetice na ludy o mieszanym pochodzeniu i rodowodach, a ciągłość takiej domieszki z regionu wczesnołużyckiego do kultur Urnfield-Łużyc jest poparta odkryciami R1a- Linie Z282 w grupie Urnfield z Saksonii-Anhalt, w pobliżu pierwotnego proto-łużyckiego terytorium. Wskazuje to na dorzecze Łaby jako pierwotne miejsce kulturowego naruszenia linii R1a-Z282, pomiędzy starszą tradycją ceramiki sznurowej a nową kulturą i językiem Utice.

The genetic conclusions Wnioski Genetyczne

It can be concluded that the origins of the Slavs go back to circa 3500 BC with the Northern Yamna Culture and its expansion across Central and Northeast Europe with the Corded Ware Culture. The R1a-M458 and R1a-Z280 lineages spread around Poland, Belarus, Ukraine and Western Russia, and would form the core of the Proto-Balto-Slavic culture.

The Slavic branch of the Indo-European languages most probably differentiated itself around 3000 BC, when the Corded Ware Culture absorbed the Cucuteni-Trypillia Culture (5200 BC – 2600 BC) of Western Ukraine and Northern Romania. The Cucuteni-Trypillia appears to have been composed primarily of G2a-U1 and I2a1b-M423 lineages descended directly from the Paleolithic Europeans, with some other Middle Eastern Farmer lineages (notably E-V13, J2a and T1a). It is surely during this period that I2a1, E-V13 and T spread (along with Corded Ware Culture R1a) around Poland, Belarus and Western Russia, explaining why Eastern and Northern Slavs (and Lithuanians) have between 10% and 20% of I2a1b lineages and about 10% of Middle Eastern E-V13, G2a lineages (18% for Ukrainians).

The most common haplogroup among Slavic and Baltic people is R1a-Z280 and it was already present in the Trzciniec Culture and observed in the Lusatian Culture (1880 BC male from Kuyavian Gustorzyn carried a subclade of R1a-Z280). The other common Balto-Slavic haplogroup, namely R1a-Z92 spread mainly in the Northeastern Europe near Lithuania. Another haplogroup R1a-CTS1211, which originated around 2400 BC from R1a-Z280, is present from Alps to the Volga river.

Najczęstszą haplogrupą wśród Słowian i Bałtów jest R1a-Z280 i była już obecna w kulturze trzcinieckiej i obserwowana w kulturze łużyckiej (1880 p.n.e. samiec z Kujaw Gustorzyn nosi podklad R1a-Z280). Druga powszechna haplogrupa bałtosłowiańska, a mianowicie R1a-Z92, rozprzestrzeniła się głównie w północno-wschodniej Europie w pobliżu Litwy. Inna haplogrupa R1a-CTS1211, która powstała około 2400 pne z R1a-Z280, występuje od Alp do Wołgi.

The percentage of East Slavic and Baltic R1a-Z92 (descended from R1a-Z280) is 13% in Belarus, 10% in Lithuania, 10% in Western Russia, 6% in Ukraine, 5% in Poland, 3% in Slovakia and Romania, 1% in Czech Republic. If Slavs would migrate from the East near the Pripet river only in the 6th century AD then we would see much higher pr equal amounts of R1a-Z92 in Poland, Czech Republic and Slovakia when compared to those in Belarus and Western Russia.

For example, the R1a-L260 subclade is only found in Poland, Czech Republic and Slovakia. This proves a long-term stability of living in a given area by the same genetic human population. This subclade does not exist in Eastern Europe so again it could not be brought towards West by the Eastern migration. It originated around 800 BC from the R1a-M458 haplogroup, which itself formed around 2800 BC from the R1a-Z282 haplogroup.

Na przykład podklad R1a-L260 występuje tylko w Polsce, Czechach i na Słowacji. Świadczy to o długoterminowej stabilności życia na danym terenie przez tę samą genetyczną populację ludzką. Ten subklad nie istnieje w Europie Wschodniej, więc znowu nie mógł być sprowadzony na Zachód przez migrację ze Wschodu. Pochodzi z około 800 roku p.n.e. z haplogrupy R1a-M458, która sama uformowała się około 2800 p.n.e. z haplogrupy R1a-Z282.

In Silesia, Poland R1a-M417 divides into subclades in a following manner: 42% of R1a-M458 (purely West Slavic), 22.8% of R1a-Z280 (Balto-Slavic), 14% of R1a-M198 (7700 BC in Siberia, probably marked without deep subclades), 12% of R1a-M512 (10000 BC from Siberia), 9% of R1a-Z93 (Scythian or Sarmatian or from 3500 BC people near Carpathian Mountains who stayed in this region instead of moving into Asia).

Na Śląsku w Polsce R1a-M417 dzieli się na podklady w następujący sposób: 42% R1a-M458 (czysto zachodniosłowiański), 22,8% R1a-Z280 (bałtosłowiański), 14% R1a-M198 (7700 pne na Syberii , prawdopodobnie oznaczone bez głębokich subkladów), 12% R1a-M512 (10000 p.n.e. z Syberii), 9% R1a-Z93 (Scytowie lub Sarmaci lub od 3500 p.n.e. ludzie z okolic Karpat, którzy przebywali w tym regionie zamiast przenosić się do Azji) .

It was found that the peoples of the Corded Ware Culture, Bell Beaker Culture, Unetice Culture and Nordic Bronze Age were genetically very similar to one another, and displayed a significant amount of genetic affinity with the Yamnaya Culture.

Stwierdzono, że ludy kultury ceramiki sznurowej, kultury pucharów dzwonowych, kultury unetice i nordyckiej epoki brązu były do siebie bardzo podobne genetycznie i wykazywały znaczne powinowactwo genetyczne z kulturą Yamnaya.

Article created between the 30th of January 2021 and 14th of February 2021. Ten new images added on the 5th of May 2021. Whole DNA section updated on the 21st of June 2021 and 30th of October 2021.

Artykuł stworzony między 30 stycznia 2021 a 14 lutego 2021. Dziesięć nowych zdjęć dodanych 5 maja 2021. Cała sekcja DNA zaktualizowana 21 czerwca 2021 i 30 października 2021.

źródło: https://www.indo-european-connection.com/science/lusatian-culture