Ludwik Osiński: Dawne wyrocznie Lecha, Niebo nam ogłasza…

Opublikowano przez

Ludwik Osiński: Dawne wyrocznie Lecha, Niebo nam ogłasza…

Nie tylko ku pamięci, młodych Polachów!

Ten słynny dwuwiersz z czasów Powstania Listopadowego jest aktualny dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek. Oto poniżej jego pełne brzmienie w całej okazałości:

 

Zbiory numizmatyczne Narodowego Banku Polskiego powiększyły się o nowy eksponat – pamiątkowe pudełko z monetami i banknotem z okresu powstania listopadowego 1831 r.

Najnowszy nabytek został zakupiony do zbiorów numizmatycznych Narodowego Banku Polskiego na aukcji 11 maja 2019 r.

Pamiątkowe pudełka z monetami i banknotem, które były emitowane podczas powstania listopadowego, wydał Bank Polski. Zestaw tworzą monety o nominałach: 3 grosze i 10 groszy polskich, 2 złote i 5 złotych polskich, dukat oraz banknot o nominale 1 złoty – drukowany jednostronnie. Był to jedyny papierowy pieniądz emitowany w tym okresie na ziemiach zaboru rosyjskiego. W obiegu funkcjonował od 1 sierpnia 1831 do 1 czerwca 1832 r.

Na wieczku pudełka, które zakupił NBP, w ozdobnej ramce umieszczono napis: „Nie zapomni / Orzeł Polski / Że zburzony / Kościół Wolski”, przypominający o zniszczeniu w 1831 r. kościoła św. Wawrzyńca, znajdującego się w obrębie Reduty Wolskiej. Podczas obrony Reduty przed wojskami rosyjskimi, w pobliżu kościoła zginął Józef Sowiński.

W środkowej części wieczka znajduje się wizerunek Orła Białego, a pod nim napis: „Dawne Wyrocznie Lecha Niebo nam ogłasza, / Polacy! to nasz Orzeł, ta Ziemia jest nasza. / 1831.” Cytowany na pudełku dwuwiersz ułożył Ludwik Osiński; wraz z wizerunkiem Orła Białego został umieszczony podczas powstania listopadowego w 1830 r. nad bramą Ratusza warszawskiego.

źródło: NBP

Kim był Ludwik Osiński?

Dziwnym trafem w Wikipedii pomija się fakt, że był wysokim dygnitarzem WOLNOMULARSTWA.

Wikipedia:

Ludwik Osiński krypt.: O…; O. L. (ur. 24 sierpnia 1775 w Kocku, zm. 27 listopada 1838 w Warszawie) – referendarz stanu do Wydziału Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego Królestwa Kongresowego w 1834 roku[1], polski krytyk literacki, historyk i teoretyk literatury, tłumacz, poeta, dramatopisarz i mówca. Przedstawiciel obozu klasyków, wychowanek pijarów.

Urodził się w Kocku na Lubelszczyźnie, jako syn Jana i Barbary z Markowskich; brat Alojzego Osińskiego. Pierwsze nauki pobierał u pijarów w Łomży (według innych mógł być to Radom). Wkrótce potem wstąpił do nowicjatu pijarów i nauczał w ich szkołach. Po kilku dalszych latach wystąpił ze stanu zakonnego pijarów.

W roku 1794 jako uczestnik insurekcji kościuszkowskiej walczył na froncie nadnarwiańskim, służąc w milicji bielsko-podlaskiej A. Karwowskiego. Przez 7 lat (1801–1807), wraz z Konstantym Wolskim, założył oraz prowadził w Warszawie pensjonat dla młodzieży męskiej, wykładając tam język i literaturę polską. W tym okresie aktywnie uczestniczył w pracach Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był jego członkiem już od roku 1801, a przez 10 lat (1804–1814) piastował w nim funkcję sekretarza. W roku 1805 podróżował do Włoch i Francji w charakterze guwernera Romana Sołtyka. W okresie Księstwa Warszawskiego był urzędnikiem dyrekcji, a następnie Ministerstwa Sprawiedliwości (początkowo sekretarzem generalnym, a następnie pisarzem Sądu Kasacyjnego). Wówczas to wsławił się obroną w sprawie pułkownika Siemianowskiego. W roku 1808 poślubił Rozalię, córkę Wojciecha Bogusławskiego. W 1812 roku przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego[2].

Był mówcą Wielkiego Wschodu Narodowego Polski w latach 1812–1816[3].

Przeciwnik powstania listopadowego, jednak w roku 1831 wziął w nim udział jako prezes powstańczej Rady Municypalnej w Warszawie. W latach 1804–1814 pełnił funkcję sekretarza Towarzystwa Przyjaciół Nauk. 10 lipca 1814 objął dyrekcję Teatru Narodowego w Warszawie – funkcję tę sprawował do roku 1827 samodzielnie, a następnie do roku 1833 (lub tylko do końca roku 1830[4]) razem z Ludwikiem Adamem Dmuszewskim. Był profesorem w Królewskim Uniwersytecie Warszawskim, gdzie wykładał literaturę.

Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 28-1-1/2/3)[5].

W okresie 1809–1810 był redaktorem miesięcznika Pamiętnik Warszawski, z którym współpracował okazjonalnie już wcześniej (1801–1805). Przetłumaczył na język polski wiele utworów dramatycznych – Zygmunt Gloger oceniał, że jego „Horacjuszów, Alzyre, Cyda, Cynne potomni z uwielbieniem poety polskiego odczytywać będą”.

Ważniejsze utwory
  1. Zbiór zabawek wierszem cz. 1–2, Warszawa 1799; zawartość cz. 1: Utwory liryczne; cz. 2: Sielanki; tu m.in. wiersz Dziedzic i poddani oraz satyra Nabożny powierzchownie; kilka wierszy przedr. P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w. księga 1, Warszawa 1959
  2. Układ edukacji w pensji nowo utworzonej pod dozorem…, Warszawa 1801 (współautor: K. Wolski)
  3. Wiersz o sztuce aktorskiej, ofiarowany aktorce zaczynającej, „Nowy Pamiętnik Warszawski” t. 10 (1803), s. 121–127; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 1
  4. O dobroczynności, wygł. na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk 24 maja 1804; „Nowy Pamiętnik Warszawski” t. 14 (1804), s. 369–374; „Gazeta Krakowska” 1804 nr 49; fragm. „Gazeta Warszawska” 1804 nr 43; wyd. następne: Wiersz o dobroczynności, „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 4 (1807); zobacz Wydania zbiorowe t. 1
  5. Andromeda. Drama liryczne w 1 akcie, z muzyką Józefa Elsnera, reprezentowane pierwszy raz na Teatrze Narodowym w Warszawie dnia 14 stycznia 1807 w obecności Napoleona…, Warszawa 1808[6]; rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. I 6512; Ossolineum, sygn. 7850/II
  6. Oda na cześć Kopernika, wygł. na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk 10 listopada 1808, „Gazeta Warszawska” 1808; wyd. następne: Wiersz na pochwałę Kopernika, „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 8 (1812), cz. 1, s. 56–61; Oda o Koperniku, „Rozmaitości Warszawskie” 1830 nr 1; zobacz Wydania zbiorowe t. 1; Wiersz na cześć Mikołaja Kopernika, Kraków 1873; przedr. W. Borowy w: Od Kochanowskiego do Staffa. Antologia…, Lwów 1930 i wyd. następne; J. Tuwim w: Księga wierszy polskich XIX w. t. 1, Warszawa 1954, wyd. 2 Warszawa 1956; P. Hertz jak wyżej poz. 1 (tekst Ody… w Wydaniu zbiorowym różni się od tekstu pierwodruku)
  7. O życiu i pismach Franciszka Dmochowskiego, czyt. na posiedzeniu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk 19 stycznia 1809, wyd. w: Wergiliusz: Eneida… Dzieło pośmiertne tłumaczone przez F. K. Dmochowskiego, Warszawa 1809, także „Pamiętnik Warszawski” 1809 nr 3–4; wyd. następne: „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 8 (1812), cz. 1, s. 120–143; zobacz Wydania zbiorowe t. 4
  8. Wiersz na powrót zwycięskiego wojska do stolicy, czyt. na posiedzeniu Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk dn. 22 grudnia 1809 r., brak miejsca i roku wydania; „Pamiętnik Warszawski” 1810 t. 1, nr 1; wyd. następne: „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 8 (1812), cz. 1, s. 123–128; Oda na powrót wojsk do stolicy, „Pszczółka Krakowska” 1819 nr 14; przedr. W. Bełza w: Ojczyzna w pieśniach poetów polskich, Lwów 1901; P. Hertz jak wyżej poz. 1
  9. Obrona pułkownika Siemianowskiego, Warszawa brak roku wydania; „Pamiętnik Warszawski” 1810 nr 1; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe t. 4
  10. Wykład literatury porównawczej, czytanej w Uniwersytecie Warszawskim, 1818–1830; wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 2–4, oparte na dziele J. F. Laharpe: Lycée ou Cours de littérature, 1799–1805
  11. Program kursu literatury porównawczej, powst. 1823, ogł. J. Bieliński w: Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831) t. 3, Warszawa 1912
  12. Pieśń na taniec polski ułożona, a przy otwarciu balu przez Izby Sejmowe i Radę Stanu w dniu 9 czerwca 1825 roku danego wykonana, do muzyki K. Kurpińskiego, brak miejsca wydania (1825)[7]; egz. w zbiorze rękopisów Biblioteki PAN Kraków, sygn. 2061
  13. O używaniu liter j, y, i, „Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputacją od Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk wyznaczoną”, Warszawa 1830; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe t. 4
  14. Pierwsza reprezentacja, czyli kłopoty zakulisowe, powst. około roku 1833; z rękopisu ogł. E. Szwankowski: Nieznany utwór Ludwika Osińskiego, „Pamiętnik Teatralny” 1956 zeszyt 4, s. 651–662.

Artykuły i drobne utwory Osińskiego znajdują się także w wielu czasopismach: „Astrea” (1822), „Dziennik Wileński” (tu m.in.: Wiersz w imionniku Marii Szymanowskiej zapisany, 1828 s. 48), „Gazeta Codzienna” (tu m.in.: Nauce i ludzkości poświęcony cały…, 1833 nr 549; Kiedy radość sercem włada…, 1834 nr 825), „Gazeta Krakowska” (tu m.in.: Kantata na uroczystość imienin Najjaśn. Imperatora Wszech Rosji Aleksandra I…, 1814 nr 76); Kiedy radość sercem włada…, 1834 nr 1070, „Gazeta Warszawska” (tu m.in.: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk…, 1808 nr 18; Krótki rys życia i zasług J. W. Albertrandego, 1808 nr 66; recenzja teatr. w rubryce Teatr Narodowy, 1809–1810), „Dodatek do Gazety Warszawskiej” (tu m.in.: Przyjaciel do kapitana Morawskiego w dzień, gdy ten został ozdobiony Krzyżem Wojskowym, 1808 nr 2; Pieśń odjazdu, napisana dla wychodzącej z Warszawy Gwardii Cesarsko-Polskiej, 1808 nr 8; recenzja teatralna w dziale „Teatr”, 1802–1803), „Kłosy” (tu: Oda do J. U. Niemcewicza, 1881 t. 2, s. 344), „Kurier Polski” (1830–1831), „Kurier Warszawski” (tu m.in.: Do Redaktora „Kuriera Warszawskiego”, 1822 nr 138), „Nowy Pamiętnik Warszawski” (1801–1805), „Pamiętnik Warszawski” (tu m.in.: Wiadomość o życiu i pismach Cypriana Godebskiego, 1809 nr 4; Poezja, 1809 nr 6; Język polski, 1809 nr 6–7; Eneida Wergiliusza. Dzieło pośmiertne przez F. K. Dmochowskiego – rec. 1809 nr 8–9; Teatr Narodowy, 1809 nr 2, 10; 1810 nr 2–4; Niektóre anegdoty o teatrach, 1809 nr 4; Katon. Tragedia w 5 aktach – rec. 1809 nr 6; Raj utracony – rec. 1809 nr 6; O życiu Ignacego Potockiego, 1809 nr 6), „Pszczółka Krakowska” (1819), „Rozmaitości Warszawskie” (tu m.in.: O pierwiastkowej dramatyce w Polszcze, 1821 nr 22, 52–54), „Sybilla Nadwiślańska” (tu m.in.: O pierwiastkowej dramatyce w Polszcze, 1821 nr 1, 3), „Świat Dramatyczny” (1838 nr 6), „Tygodnik Polski i Zagraniczny”, „Warszawianin” (tu m.in.: Ubogi do księżnej Czartoryskiej, 1822 nr 12; Wiersz do JPanny Józefy Truskolaskiej przy oddaniu jej roli Xymeny w tragedii Cyd, 1822 nr 14; Do L. C. na imieniny, 1822 nr 31).

Ponadto drobne wiersze, mowy i krytyki literackie Osińskiego wydano zobacz Wydania zbiorowe. Stąd też kilka wierszy przedrukował P. Hertz, jak wyżej poz. 1.

Przekłady
  1. Voltaire: Alzyra, czyli Amerykanie. Tragedia w 5 aktach wierszem, wyst. Warszawa 14 grudnia 1800; fragm. (akt I scena 1, akt V sceny 6–7), „Nowy Pamiętnik Warszawski” t. 1 (1801), s. 92–95; przekł. całości poprawiono w roku 1803 zobacz Wydania zbiorowe t. 1; rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. III 6153
  2. W. Shakespeare: Otello, czyli Murzyn w Wenecji. Tragedia w 5 aktach, wyst. Warszawa 1801, niewydana (według przeróbki J. F. Ducisa)
  3. P. Corneille: Cyd. Tragedia w 5 aktach wierszem, wyst. Warszawa 10 maja 1801, fragm.: akt I sceny 6–7, akt II scena 2, „Nowy Pamiętnik Warszawski” t. 2 (1801), s. 208–218; akt II scena 7, akt III scena 3, „Tygodnik Polski i Zagraniczny” 1818 t. 1, s. 60; całość zobacz Wydania zbiorowe t. 1; wyd. następne: Lwów (1885); Brody 1907 „Arcydzieła Polskich i Obcych Pisarzy” nr 54; Warszawa 1954 (razem z przekł. A. Morsztyna i S. Wyspiańskiego); rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. III 6153; rękopisy z Biblioteki Zamoyskich zniszczone; odpis w Bibliotece PAN Kraków, sygn. 1287
  4. P. L. Belloy: Gabryella de Vergy. Tragedia w 5 aktach prozą, wyst. Warszawa 1802, wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 1; rękopisy: Biblioteka Zamoyskich, sygn. 1035 i Biblioteka Teatrów Warszawskich nr 547 zniszczone
  5. P. Corneille: Horacjusze. Tragedia w 4 aktach wierszem, wyst. Warszawa 28 kwietnia 1802 (przedstawienie amatorskie); 5 grudnia 1802 (w Teatrze Narodowym); fragm.: akt II scena 3, akt III scena 4, przekleństwo Kamilli z aktu IV, „Dodatek do Gazety Warszawskiej” 1802 nr 35; akt I scena 1, akt II sceny 1 i 3, akt III scena 4, „Nowy Pamiętnik Warszawski” t. 7 (1802) s. 346–348, 350–354, 356–358; całość wyd. Warszawa 1802; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe t. 1; Lwów (1885); rękopisy: Biblioteka Narodowa, sygn. III 6153 (z poprawkami autora); Ossolineum, sygn. 11343/I i 11375/I
  6. M. J. Chénier: Fénelon, czyli zakonnice w Kambré. Tragedia w 5 aktach wierszem, wyst. Warszawa 4 grudnia 1803, wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 1; rękopisy: Biblioteka Narodowa (BOZ, sygn. 972); Ossolineum, sygn. 12493/I; utwór ten tłumaczył także J. Czyżowski (wyst. Warszawa 7 stycznia 1803, wyd. Warszawa 1803)
  7. W. Shakespeare: Król Lear. Tragedia w 5 aktach, powst. 1803, wyst. Warszawa 5 kwietnia 1805, niewydana (według przeróbki J. F. Ducisa, który korzystał z kolei z przekł. francuskiego P. A. La Place’a)
  8. P. Chiari: Wieśniaczka dowcipna, czyli markiz Tulipano. Opera w 2 aktach, wyst. Warszawa 17 lutego 1804 (muzyka: J. Paisiello), fragm. w zbiorze: Śpiewy i arie teatralne i światowe z różnych oper t. 1, Warszawa 1816, s. 50
  9. Żony przemienione, czyli szewc. Opera komiczna w 1 akcie, fragmenty (duet) wyst. Warszawa 20 kwietnia 1804; całość wyst. 13 kwietnia 1810 (muzyka: M. A. Portogallo); fragmenty ogł. L. A. Dmuszewski, A. F. Żółkowski w: Dykcjonarzyk teatralny z dodatkiem pieśni z najnowszych oper, Poznań 1808, s. 71–72
  10. P. N. Ovidius: Kłótnia Ajaksa i Ulissesa o broń Achillesową, wygł. na posiedzeniu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk 1804; fragm.: „Gazeta Warszawska” 1804 nr 94; „Gazeta Krakowska” 1804 nr 98–99; całość wyd. „Nowy Pamiętnik Warszawski” t. 16 (1804), s. 350–362; wyd. następne: „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 4 (1807), s. 201–215; zobacz Wydania zbiorowe t. 1 (pt. Mowa Ajaksa i Ulissesa o zbroję Achillesa); fragm. Metamorfoz
  11. Ch. A. G. Pigault-Lebrun: Rywale samych siebie. Komedia w 1 akcie, wyst. Warszawa 28 kwietnia 1805, niewydana
  12. J. N. Bouilly: Intryga w oknach. Opera w 1 akcie, wyst. Warszawa 1 marca 1807 (muzyka: N. Isouard); fragmenty ogł. L. A. Dmuszewski, A. F. Żółkowski jak wyżej poz. 9, s. 67–69
  13. P. Corneille: Cynna, czyli łaskawość Augusta. Tragedia w 5 aktach wierszem, wyst. Warszawa 8 kwietnia 1808, fragm. (akt II scena 1), „Pamiętnik Warszawski” 1809 t. 2, s. 1–12; całość wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 1; wyd. osobne Lwów (1885); rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. III 6153; rękopis Biblioteki Zamoyskich, sygn. 778 zniszczony
  14. J. B. Treilhard, L. J. Faure: Powody kodeksu przestępstw i kar, Warszawa 1811, druk nieukończony, odbito tylko kilka arkuszy
  15. J. B. Treilhard, L. J. Faure: Powody do kodeksu postępowania francuskiego. Z francuskiego tłumaczył…, Warszawa (1811?), wzmianka u Estreihera III, 1876
  16. Horacjusze i Kuracjusze. Opera heroiczna w 3 aktach, tłumaczona wierszem, wyst. Warszawa 22 października 1812, niewydana; treść zaczerpnięta z tragedii Corneille’a: Horacjusze (porównaj poz. 5)
  17. Pan Wilhelm. Komedia z francuskiego, wyst. Warszawa 29 października 1814, niewydana
  18. P. A. de Beaumarchais: Wesele Figara, wyst. Warszawa 1814, niewydana
  19. Molière: Skąpiec. Komedia w 5 aktach, wyst. (prawdopodobnie) 11 listopada 1815, niewydana
  20. Dziadek, czyli dwa wieki. Opera z francuskiego, wyst. Warszawa 13 października 1816, niewydana
  21. J. Racine: Ifigenia, fragm. (akt IV scena 6), „Pamiętnik Warszawski” t. 17 (1820), s. 245–249
  22. F. Schiller: Prolog z Dziewicy Orleańskiej, „Pamiętnik Warszawski” t. 18 (1820), s. 213–226
  23. Q. F. Horatius: Pieśni; pieśń 30 z księgi III, „Astrea” 1822 t. 2, s. 229; pieśń 22 z księgi I oraz pieśń 14 z księgi II zobacz Wydania zbiorowe t. 3
  24. Ch. G. Étienne: Janek i Stefanek. Komedioopera z francuskiego. Z muzyką J. Nicolo (N. Isouard), wyst. Warszawa 1822; rękopis w posiadaniu rodziny zaginął (także przekł. W. Bogusławski, wyst. Warszawa 11 grudnia 1817)
  25. Turek we Włoszech. Opera z muzyką G. Rossiniego, wyst. Warszawa 14 marca 1824, rękopis jak wyżej
  26. Sroka złodziej. Opera z muzyką G. Rossiniego, wyst. Warszawa 22 lutego 1825, rękopis jak wyżej poz. 24
  27. L. Lhérie (ps. „Brunswick”), H. Barthélemy: Spis wojskowy. Komedia w 1 akcie, niewydana
  28. F. Romani: Napój miłosny. Opera w 2 aktach z muzyką G. Donizettiego, niewydana.
Wydania zbiorowe
  1. Dzieła t. 1–4, wyd. F. S. Dmochowski, Warszawa 1861–1862 (wyd. niezupełne i niekrytyczne, nakładem wdowy); zawartość t. 1: Przekłady poz. 1, 3–6, 10, 13; Ważniejsze utwory poz. 3–4, 6; Poezje oryginalne i tłumaczone; wiersz: Do F. Morawskiego, i błędnie przypisywany Osińskiemu wiersz J. U. Niemcewicza: Ostatni człowiek; Wiersze ulotne – t. 2: Ważniejsze utwory poz. 10: Wstęp do wykładu literatury porównawczej; Epopeja; Poezja heroikomiczna; Poezja dramatyczna – t. 3: Ważniejsze utwory poz. 10, c.d.: Poezja dramatyczna; Poezja liryczna; Poezja dydaktyczna; Poezja pasterska; Satyra; Listy; Bajki – t. 4: Ważniejsze utwory poz. 10, c.d.: Wymowa – Mowy pochwalne i obrony sądowe: Mowa na uczczenie pamiątki ks. Józefa Poniatowskiego; Przemowa na pogrzebie F. K. Łozińskiego; Ważniejsze utwory poz. 7, 9, 13; Obrona kpt. Bogdanowicza i Budziszewskiego; Obrona por. Sobolewskiego i Turowskiego; Krytyki i sprawozdania literackie.
Listy
  1. Do S. B. Lindego(?) z roku 1805, rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. 7112
  2. Do H. Rzewuskiego z roku 1809, rękopis: Ossolineum, sygn. 5997/II
  3. Do F. Wężyka 2 listy z lat 1816–1817, rękopis: Ossolineum, sygn. 12319/III; list z 3 stycznia 1817 ogł. Z. Goliński: Papiery Franciszka Wężyka w rękopisach Ossolińskich, „Ze skarbca kultury” 1953 zeszyt 1
  4. Do B. Kudlicza z 9 sierpnia 1817 i J. Elsnera z 14 lipca 1821; od A. Felińskiego z 8/20 sierpnia 1814 i 24 marca 1817; ogł. E. Szwankowski: Z korespondencji L. Osińskiego, „Pamiętnik Teatralny” 1962 zeszyt 1 (porównaj poz. 15)
  5. Do S. K. Potockiego z 14 kwietnia 1818 i do W. Szweykowskiego z: 18 września 1818, 1 i 24 września 1821; ogł. J. Bieliński: Królewski Uniwersytet Warszawski t. 3, Warszawa 1912, s. 467 i następne (porównaj poz. 17)
  6. Do Komisji Wyznań i Oświaty z roku 1818, do S. Staszica z roku 1821; ogł. T. Wierzbowski w: Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego t. 2, Warszawa 1904
  7. Do brata, Alojzego Osińskiego, 4 listy z lat 1818–1819, ogł. S. Vrtel (Wierczyński): Korespondencja ks. Alojzego Osińskiego, „Pamiętnik Literacki” rocznik 10 (1911) i odb.
  8. Do nieznanego adresata i odpowiedź K. Brodzińskiemu, rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. 2674 (porównaj poz. 20)
  9. Do administratora gmachu teatralnego 3 listy z lat 1821–1827, ogł. K. Wierzbicka w: Źródła do historii teatru warszawskiego cz. 2, Wrocław 1955 (tu także szereg dokumentów dot. działalności teatralnej Osińskiego)
  10. Do K. Koźmiana 7 listów z lat 1831–1832 i bez daty, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2031 t. 1, 3; list z 18 października 1832 ogł. Z. Jabłoński: Listy o Adamie Mickiewiczu, „Rocznik Biblioteczny PAN w Krakowie” rocznik 1, 1955 (Wrocław 1957)
  11. Do J. Lelewela, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 4435
  12. Od J. Albertrandiego z roku 1804, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 6233 III
  13. Od K. Wolskiego z roku 1809, ogł. A. Kraushar: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk t. 3, Kraków 1902, s. 231
  14. Od H. Kołłątaja bez daty (brulion), rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 1054
  15. Od A. Felińskiego z roku 1814, ogł. E. Iwanowski (Heleniusz): Wspomnienia lat minionych t. 1, Kraków 1876, s. 170 (porównaj poz. 4)
  16. Od W. Bogusławskiego 3 listy z lat: 1815 (2 z Poznania), 1823 (1 z Kalisza); streszczenie i fragmenty ogł. S. Dąbrowski, „Echo Kaliskie Ilustrowane” 1936 nr 308–310; przedr. S. Kaszyński: Dzieje sceny kaliskiej, Łódź 1962 (aneks)
  17. Od S. K. Potockiego 2 listy z roku 1818, od W. Szweykowskiego z roku 1821, od S. Grabowskiego z roku 1821, od Komisji Rządowej z 13 listopada 1821 (nominacja na profesora zwyczajnego); ogł. J. Bieliński jak wyżej poz. 5
  18. Od J. U. Niemcewicza z roku 1822, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 6233 III
  19. Od W. Bogusławskiego 2 listy i fragmenty – z roku 1823, z Płocka i Poznania; ogł. S. Dąbrowski: Z dziejów teatru płockiego, „Życie Mazowsza” 1935 nr 12; fragm. listu z Poznania przedr. „Echo Kaliskie” 1936 nr 308–310
  20. Od K. Brodzińskiego z 29 lipca 1823 i 13 stycznia 1831, z rękopisów: Biblioteka Narodowa, sygn. 2674; Biblioteka Jagiellońska, sygn. 6233, ogł. J. Korpała w zbiorze: Miscellanea literackie z lat 1800–1850, Wrocław 1963 „Archiwum Literackie” nr 7 (porównaj poz. 8).

Ludwik Osiński, Pieśń na taniec Polski ułożona, a przy otwarciu Balu przez Izby Seymowe i Radę Stanu w dniu 9 czerwca 1825 roku danego wykonana, polona.pl [dostęp 2018-04-24].

 

Z Encyklopedii Teatru

Ludwik Osiński

OSIŃSKI Ludwik (24 sierpnia 1775 Kock na Podlasiu – 27 listopada 1838 Warszawa), dyr. teatru.

Był synem Jana Osińskiego, zagonowego szlachcica, i Barbary z Markowskich, mężem Rozalii Bogusławskiej. Uczył się w szkole pijarskiej w Opolu Podlaskim (wg F.S. Dmochowskiego w Łomży, wg innych źródeł w Radomiu). Potem wstąpił do nowicjatu u pijarów i odbywał dalsze studia w klasztorze pijarskim w Szczuczynie. Wg Dmochowskiego wstąpił w 1794 do wojska, wg K. Koźmiana „całą rewolucję 1794 r. przesiedział w Szczuczynie”.

Uwolniony od ślubów zakonnych, po ostatnim rozbiorze osiadł w Warszawie, gdzie utrzymywał się z pracy lit. i nauczycielskiej. Pisał wprawdzie niewiele, jednak wybredny smak, stanowczość sądów, uzdolnienia i zalety towarzyskie wnet uczyniły z O. jeden z autorytetów literackich Warszawy. W 1799 opublikował tom wierszy. W 1801–05 współpracował z „Nowym Pamiętnikiem Warszawskim”. W 1801–07 prowadził z K. Wolskim pensję; tu wykładał również język pol. i literaturę. W 1801 należał do założycieli Warsz. Tow. Przyjaciół Nauk, od 1802 był jego członkiem, w 1804–14 sekretarzem. Jako wychowawca R. Sołtyka odbył z nim w 1805 kilkumiesięczną podróż do Włoch i Francji.

W czasach Księstwa Warszawskiego był kolejno urzędnikiem Dyrekcji Sprawiedliwości, generalnym sekretarzem Ministerstwa Sprawiedliwości, pisarzem Sądu Kasacyjnego. W 1809–10 redagował „Pamiętnik Warszawski”. W 1814 wszedł w skład Rządu Tymczasowego. W 1818–30 wykładał na Uniw. Warsz. literaturę porównawczą, najpierw jako zastępca prof., potem prof. zwyczajny, w 1830 został dziekanem Wydziału Nauk i Sztuk Pięknych. Od 1806 wolnomularz, doszedł do stopnia VII zajmując od 1810 różne stanowiska we władzach Wielkiego Wschodu, aż do likwidacji wolnomularstwa w 1821. W 1830–31 był współredaktorem „Kuriera Polskiego”. W 1831 stanął na czele powstańczej Rady Municypalnej. Po upadku powstania powołany na stanowisko referendarza Rady Stanu, pracował w Wydziale Wyznań i Oświecenia Publicznego.

Związki z teatrem

Pierwsze związki z t., który go fascynował, zadzierzgnął jako pisarz. Można przypuszczać, że niektóre z anonimowych recenzji, publikowanych w 1801–05 w „Nowym Pamiętniku Warszawskim”, wyszły spod jego pióra. W 1802–03 drukował recenzje w „Gazecie Warszawskiej”, w 1809–10 w „Gazecie Warszawskiej” i „Pamiętniku Warszawskim”. W tych pismach dał się poznać jako zdecydowany wróg preromantyzmu, którego przejawy krzewiły się w t. Bogusławskiego. Nowym prądom, napływającym z Niemiec, przeciwstawiał franc. klasycyzm, popularyzując w Polsce jego estetykę i dorobek repertuarowy. Zapewne już na schyłku XVIII w. rozpoczął pracę nad przekładami Alzyry Voltaire’a i trzech tragedii Corneille’a. Wszystkie cztery wystawiał Bogusławski w swoim t. poczynając od 1800.

Entuzjastycznie ocenione z racji swojego stylu, zwłaszcza gdy chodzi o Cyda, przekłady klasycznych tragedii ostatecznie utwierdziły stanowisko O. w kołach lit., a zarazem mocniej związały go z Bogusławskim. Nie podzielał on w zupełności poglądów O., jednak liczył się z nim, a przez pewien czas nawet manifestacyjnie popierał jego program. W 1802 obaj wzięli udział w zorganizowanym przez Sołtyków amatorskim przedstawieniu Horacjuszy; O. grał wówczas Młodego Horacjusza. Był to jedyny jego występ na scenie, wysoce niefortunny. Znany z pięknej deklamacji, ale „mały, pękaty”, jak pisze K. Koźmian, a do tego „czupurny”, O. śmieszył u boku „podżyłej” pani Sołtykowej stając się tematem szyderczych paszkwilów. Ważniejszy okazał się jego związek z córką Bogusławskiego, Rozalią, wybitną aktorką, z którą zaręczył się w 1806 wiążąc się jeszcze ściślej z rodziną dyrektora. Latem tego roku Bogusławski powierzył mu kierownictwo zespołu na czas letniej wyprawy do Poznania, a w końcu roku zamówił u niego okolicznościowy dramat, który wystawiono w T. Narodowym na powitanie Napoleona (cesarz oglądał ten utwór na drugim przedstawieniu, 18 stycznia 1807).

W czasach Księstwa Warszawskiego kariera urzędnicza odsunęła O. od teatru.Tylko od czasu do czasu repertuar zbogacał się jeszcze jego przekładami. 1 maja 1808 ożenił się z Rozalią Bogusławską, ale na jego żądanie żona wycofała się ze sceny.

Dopiero po klęsce Napoleona ponownie zainteresował się t. i postanowił go przejąć z rąk swego teścia, który nie mógł liczyć na przychylność nowych władz, a w ostatnich latach swej działalności katastrofalnie się zadłużył. O. odkupił wówczas od niego ruchomości teatr., (umowę z Bogusławskim zawarł w tej sprawie 11 maja 1814), a kapitał na ten cel zdobył zakładając tow. akcyjne, które odtąd miało utrzymywać T. Narodowy. Sam nie miał gotówki, jednak zdołał przekonać akcjonariuszy, że jako właściciel ruchomości wnosi do tow. równowartość czterech akcji (na ogólną liczbę dziesięciu). Po kilku latach spłacił pozostałych akcjonariuszy. W ten sposób, nie wykładając ani grosza, stał się właścicielem majątku teatr., i samodzielnym antreprenerem. Przedstawienia rozpoczął 10 lipca 1814 wznawiając Łaskę imperatora.

Naczelną władzą t. była wówczas Dyrekcja Rządowa, uprawniona do ogólnego nadzoru za cenę rocznej subwencji. O. należał jednak do dyrekcji, a jako antreprener był faktycznym kierownikiem przedsiębiorstwa, mając do pomocy dwóch reżyserów: B. Kudlicza i L.A. Dmuszewskiego. W skład dwudziestoosobowego zespołu wchodziło wielu wybitnych aktorów, m.in. Bogusławski, Kudlicz, J. Ledóchowska, M. Szymanowski, A. Żółkowski. Uzupełniano go później wybitnymi aktorami prowincjonalnymi (m.in. K. i W. Aszpergerowie, I. Werowski) lub utalentowanymi debiutantami (m.in. A. Nacewiczówna, T. Palczewska, L. Panczykowski, W. Piasecki, L. Żuczkowska). W repertuarze znajdowały się zarówno utwory dram., jak i operowe; od 1817 zaczęto kompletować zespół baletowy. Kierownictwo muz. sprawowali: J. Elsner (do 1824) i K. Kurpiński. Przyszłych aktorów kształciła Szkoła Dramatyczna, w której O. wykładał język pol. i literaturę. Na zewnątrz poczynania t. wspierała krytyka, od 1815 zorganizowana w regularne tow., które wspólnie sygnowało swe recenzje kryptonimem X. (Prezes Dyrekcji, J. Lipiński, był również prezesem Tow. Iksów, starannie ukrywającego przed publicznością swój skład.)

Latem 1816 O. gruntownie wyremontował gmach teatr. i przystąpił do realizowania swych zamierzeń repertuarowych, usuwając z repertuaru wiele popularnych dram na korzyść klasycznych tragedii, pol. i obcych. W pierwszym sez. tego „ostrego kursu” grano w T. Narodowym dwanaście tragedii, w tym siedem nowych (m.in. Ludgardę). W drugim sez. – dziesięć, w tym pięć nowych, a między nimi Barbarę Radziwiłłównę A. Felińskiego, powszechnie uznaną za arcydzieło. Innowacjom repertuarowym towarzyszyła energiczna działalność Iksów, którzy zachęcali aktorów do respektowania klasycznych reguł i pouczali publiczność. W ferworze walki zganiono wówczas samego Bogusławskiego, który poczuł się tym niesłychanie upokorzony, a znając powiązania krytyki z t. był bliski zerwania ze swoim zięciem. Ich wzajemne stosunki polepszyły się dopiero po kilku latach.

Po dwóch sez., uważanych za rozkwit pol. klasycyzmu, „ostry kurs” uległ załamaniu, ponieważ publiczność nie wykazała większego zainteresowania dla nowego programu. O. musiał wówczas wrócić do wystawiania dram i zaczął się bardziej troszczyć o efektowną inscenizację, w czym pomagali mu dwaj sprowadzeni w 1818 Francuzi: dekorator L. Courtin i baletmistrz L. Thierry (ten stanął również na czele nowo utworzonej szkoły baletowej). Cenzura, stale zaostrzająca się po 1818, podcięła ostatecznie rozwój tragedii. Natomiast istotną zdobyczą repertuaru tych lat były pierwsze komedie Fredry (Pan Geldhab, 1821; Zrzędność i przekora, 1822; Mąż i żona, 1823; Pierwsza lepsza, 1824). Na występy gościnne wyjeżdżał wówczas T. Narodowy do Poznania (1817, 1823, 1824), Kalisza (1823, 1824) i Płocka (1823, 1824). 30 czerwca 1825 O. wycofał się z antrepryzy, którą na dwa lata przejęło zrzeszenie aktorów.

Wrócił do t. w 1827, ale w zupełnie zmienionych warunkach. Tego roku władze zakupiły od niego majątek teatr., i narzuciły T. Narodowemu organizację, która dość samodzielną dotychczas instytucję całkowicie podporządkowała rządowi. Szczegółowe zarządzenia w tej sprawie weszły w życie 1 lipca 1827. O. otrzymał wówczas stanowisko dyr., ale władzę, i tak ograniczoną przez nowe przepisy, musiał dzielić z L.A. Dmuszewskim. Faktycznym władcą t. był szef żandarmerii, A. Rożniecki, prezes Dyrekcji Rządowej od 1821.

W działalności teatr. O. był to już okres schyłkowy. Pod rządami Rożnieckiego T. Narodowy stracił dawny rozmach i nie odzyskał go nawet podczas powstania listopadowego. Po upadku powstania O. zachował jeszcze tytuł dyr. do 1833, odsuwany jednak od spraw t. przez nowego prezesa, J. Rautenstraucha. Wyrazem jego poglądów na stosunki, jakie podówczas w t. panowały, jest zachowany we fragmencie „obraz sceniczny” pt. Pierwsza reprezentacja.

Bibliografia

B. Korzeniewski: „Drama” w warszawskim Teatrze Narodowym podczas dyrekcji L. Osińskiego, Warszawa 1934; Nowy Korbut V (tu bibl.); Pudełek: Warsz. balet romantyczny; E. Szwankowski: Teatr Narodowy na przełomie lat 1814–1815, Warszawa 1968, odb. z Sarmatia artistica, Księga pamiątkowa ku czci prof. W. Tomkiewicza, Warszawa 1968.

Ikonografia

G.F.A. Taubert: Portret, gwasz, miniatura, ok. 1800 – MNWarszawa; S. Kurczyński: Portret (Posiedzenie Towarzystwa Szaradzistów w mieszkaniu L.A. Dmuszewskiego), akw., 1807 – MNWarszawą; S. Marszałkiewicz: Portret, gwasz, miniatura, ok. 1810 – MNWarszawą; A. Brodowski: 2 Portrety, olej, ok. 1820 – MNWarszawą: J. Sokołowski: Portret, karyk., akw., 1822 – Muz. im. Mickiewicza Warszawa; R. Fleck (zakład lit. J.V. Fleck): Portret, lit. – Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), Bibl. Jagiell. (Gabinet Rycin), MNWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i większość skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

  • Rościsław Skręt, Ludwik Osiński h. Junosza w: Polski słownik biograficzny, t. 24, Warszawa 1979 [wersja online]

źródło: http://www.encyklopediateatru.pl/osoby/79489/ludwik-osinski

FARMAZON W PEŁNEJ KRASIE

„PORTRET LUDWIKA OSIŃSKIEGO” Antoniego Brodowskiego w MUZEUM NARODOWYM W WARSZAWIE

Popularność wolnomularstwa na przełomie XVIII i XIX w. czerpała swoje źródło w demokratycznych przemianach Europy doby oświecenia – portret Osińskiego należy do najcenniejszych polskich zabytków związanych z tym fenomenem.

W galerii sztuki XIX w. w Muzeum Narodowym w Warszawie znajduje się olejny Portret Ludwika Osińskiego w stroju wolnomularskim, namalowany ok. roku 1820 przez Antoniego Brodowskiego. Ludwik Osiński (1775–1838) był poetą, recytatorem, tłumaczem, wykładowcą akademickim, teoretykiem i krytykiem literatury, wpływowym propagatorem klasycyzmu, uznawanym za arbitra artystycznego smaku w Warszawie w okresie pomiędzy trzecim rozbiorem a powstaniem listopadowym. Nie dziwi więc, że zamówił swój portret u najwybitniejszego stołecznego malarza-klasycysty, ucznia François Gerarda, który sam szkolił się u słynnego Jacquesa Louisa Davida. Kompozycja, światłocień oraz sposób oddania rysów twarzy zdradzają francuską edukację malarza, której prestiż zapewniał mu klientów z najwyższych warstw społecznych – państwowych dygnitarzy i arystokratów. Osiński nie należał wprawdzie do tych grup, był jednak przekonany o społecznej wartości swojego zawodu, plasującego go w środowisku inteligenckim, a więc w obrębie mieszczaństwa – ówczesnej klasy średniej.

Ambicja Osińskiego znalazła wyraz w tym portrecie, na którym artysta przedstawił go z insygniami wolnomularskich dostojeństw: kawalera różanego krzyża (najwyższy, 7. stopień wtajemniczenia w systemie obowiązującym w Polsce), członka najwyższej kapituły Wielkiego Wschodu Polski (jego atrybutem był orzeł z krzyżem) oraz mistrza loży (młotek i miecz). W życiu „świeckim” Osiński pozostawał na obrzeżach społecznej elity, natomiast w życiu lożowym doszedł do najwyższych honorów, co miało znaczenie o tyle, że jego współbraćmi byli ci, którzy normalnie patrzyli na niego z góry, czyli właśnie dygnitarze i arystokraci. Wolnomularstwo, zwane również masonerią albo farmazonią (od francuskiego franc-maçonnerie), pojawiło się na ziemiach polskich za pośrednictwem francuskich i niemieckich wpływów kulturowych jeszcze za Sasów, ale swój złoty okres przeżywało pod berłem Stanisława Augusta, w Księstwie Warszawskim oraz w pierwszych latach Królestwa Polskiego (do 1821 r., czyli momentu likwidacji jako organizacji podejrzanej o nieprawomyślność). Było ruchem przesiąkniętym ideałami społecznej reformy w duchu oświecenia, promującym nowoczesny ideał elity opierającej się nie na pochodzeniu, ale osobistych zasługach. Loże, podstawowe jednostki organizacyjne wolnomularskich związków, stwarzały wyjątkową okazję do towarzyskich spotkań przedstawicieli różnych środowisk społecznych, którzy pod osłoną tajemnych rytuałów wchodzili ze sobą w „braterskie” relacje, a ich jedyną hierarchią była gradacja stopni wtajemniczenia oraz funkcji, do których dostęp był dla każdego otwarty. Wolnomularzy znajdujemy wśród twórców Konstytucji 3 maja, założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauk (którego członkiem był Osiński) oraz politycznych liderów okresu Księstwa i Królestwa – stali oni na czele cywilizacyjnych przemian, które kojarzymy z epoką Oświecenia.

 

Mikołaj Getka-Kenig

 

źródło: historiaposzukaj.pl

 

Podziel się!