Julian Mokłowski (1869-1905) – Strażnik Wiary Przyrodzonej Słowian ze Lwowa

Mokłowski Kazimierz Julian, pseud. i krypt. Galileusz, K. M., (k. m.), Ka. Zmokł., Kaz. Mokł., (m-i), M-i, Zm., Zmogus, Zmokł., Żaba, Żabski (1869–1905), działacz socjalistyczny, dziennikarz i publicysta, architekt i historyk sztuki. Ur. 17 VII w Kosowie w Galicji; był starszym synem Mieczysława, poety, wychowanka szkoły wojennej w Cuneo, byłego powstańca-oficera z r. 1863, a ówcześnie oficjalisty prywatnego, oraz Zofii z Pogórskich. W l. 1882–9 uczęszczał do wyższej szkoły realnej w Stanisławowie.

Tam należał do tajnego kółka samokształceniowego (od r. 1886 filii «Zet»-u). M. stał się socjalistą pod wpływem lektury dzieł Ludwika Büchnera, Augusta Schäfflego i Bolesława Limanowskiego oraz wskutek kontaktów z nielicznymi jeszcze wtedy robotnikami o skrystalizowanym światopoglądzie. Maturę zdał w Stanisławowie (1889) jako ekstern i w t. r. rozpoczął studia architektury na Wydziale Budowlanym Politechniki we Lwowie. W r. 1890 wstąpił w szeregi galicyjskiej Partii Socjalno-Demokratycznej. Pisywał wtedy okolicznościowe wiersze treści agitacyjnej (np. Na dzień 1 Maja, „Robotnik” R. 1: 1890 nr 5; toż, w: „Wybór poezji dla robotników”, Genewa 1890; podobnej treści utwory: bez tytułu zamieszczony w: „Pamiątka Pierwszego Maja”, Lw. 1892; Siła, „Siła” R. 1: 1892 nr 1), które cieszyły się wielką popularnością wśród robotników i krążyły w odpisach na terenie Galicji i Król. Pol. W lutym 1892 M. «za nielegalne zwoływanie zgromadzeń celem agitacji socjalistycznej» został relegowany przez władze lwowskiej Politechniki na przeciąg dwóch semestrów. Fakt ten wywołał akcję protestacyjną studentów Lwowa i Krakowa w formie pisemnej petycji do władz uczelni, a później (w jesieni t. r.) dwudniowego strajku. Za to M. został dodatkowo ukarany rocznym wydaleniem z Politechniki. Represją tą objęto tylko dwóch studentów socjalistów (inni otrzymali jedynie naganę). Decyzję Politechniki napiętnował (1892) Ignacy Daszyński m. in. w lwowskim „Robotniku” (co spowodowało konfiskatę numeru pisma, a autor artykułu wraz z redaktorem Józefem Hudecem stanęli przed sądem przysięgłych we Lwowie w czerwcu 1893).

M. usiłował kontynuować studia w Wiedniu, gdzie jednak, jako relegowanemu, odmówiono przyjęcia, a następnie w Zurychu (1892/3). Z Wiednia, jako delegat młodzieży galicyjskiej, wziął udział w VI Zjeździe Zjednoczenia Towarzystw Młodzieży Polskiej za Granicą (Zurych, 25–27 XII 1892), opowiadając się tam za niepodległościową orientacją polityczną. Po przeniesieniu się do Zurychu wstąpił (w maju 1893) do tamtejszej sekcji Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich (ZZSP); występował zdecydowanie przeciwko Róży Luksemburg i zwolennikom Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (SDKP) i incydent na tym tle stał się m. in. powodem samobójstwa młodego działacza SDKP, studenta politechniki w Zurychu, jednego z najbliższych przyjaciół R. Luksemburg – Mieczysława Hartmana, który podrażniony wystąpieniami M-ego, cierpiąc nadto na rozstrój nerwowy, odebrał sobie (13 VI 1893) życie. Według relacji świadka tych wydarzeń Zygmunta Pietkiewicza M. dowiedziawszy się o wypadku «tak szalał z rozpaczy, że usiłował targnąć się na swe życie i pilnowano go przez kilka dni, póki nie ochłonął».

M. pisywał w tym czasie korespondencje ze Lwowa i Galicji do czasopism paryskich: „Pobudki” (R. 4: 1892 nr 4–9) i „Przeglądu Socjalistycznego” (R. 2: 1893 nr 2–3). Jako delegat galicyjskiej partii socjaldemokratycznej uczestniczył w III Międzynarodowym Kongresie Socjalistycznym i Robotniczym w Zurychu (6–12 VIII 1893). W październiku t. r. M. objął z ramienia ZZSP redakcję „Gazety Robotniczej” w Berlinie, po wydalonym stamtąd przez policję pruską Bolesławie Antonim Jędrzejowskim (Baju) oraz wpisał się na Politechnikę w Charlottenburgu.

Uporządkował administrację i kolportaż pisma posiadającego wtedy 466 prenumeratorów, zabiegał o pozyskanie pieniędzy na wydawanie „Gazety”, zapewnił stałą współpracę Stanisława Grabskiego i Stanisława Mendelsona (artykuły wstępne). Sam M. prowadził w piśmie przegląd wydarzeń bieżących; pisywał także artykuły polemiczne. Za pośrednictwem Wilhelma Liebknechta M. starał się o fundusze na cele agitacji Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w Poznańskiem; wziął też udział w polemice prasowej (prowadzonej od jesieni 1893) z socjalistyczną prasą niemiecką zarzucającą PPS zaboru pruskiego separatystyczną w stosunku do robotników niemieckich politykę. M. zamieścił swą wypowiedź (kryjąc autorstwo pod nazwiskiem innego działacza polskiego – Augusta Berfusa) w centralnym organie niemieckiej socjaldemokracji „Vorwärts” (Jg 4: 1893 nr 236). Wskutek denuncjacji M. został (14 XII 1893) wydalony z terenu Prus i udał się do Drezna. Stamtąd usiłował kontynuować redagowanie „Gazety Robotniczej” (kolportaż i korekty prowadziła w Berlinie żona). Studiował też w drezdeńskiej politechnice. Artykuły w „Gazecie Robotniczej” podpisywał dla zmylenia policji nazwiskiem Stanisława Przybyszewskiego. Od lutego 1894 r. zabiegał o założenie w Dreźnie sekcji ZZSP składającej się z kilku studentów polskich (formalnie została zawiązana w marcu t. r.).

Kontakty M-ego z Berlinem i Londynem nie uszły uwagi policji saskiej («szpicle żyć nie dają» – donosił 17 II 1894 Centralizacji ZZSP w Londynie), dlatego też 1 III t. r. przeniósł się wraz z żoną do Monachium, gdzie w niezwykle ciężkich warunkach kontynuował (5 semestrów) studia w tamtejszej Technische Hochschule. Pisywał też do „Przedświtu”, m. in. na temat kwestii chłopskiej i agrarnej, opowiadając się za poglądami czołowego przedstawiciela prawego skrzydła niemieckiej socjaldemokracji, Georga Vollmara (Chłopski ruch w Bawarii, „Przedświt” R. 13: 1894 nr 5, Socjalistyczny ruch chłopski w Bawarii, tamże nr 11). Od marca 1894 został dokooptowany do specjalnej Komisji ZZSP dla spraw „Gazety Robotniczej” i przejął w niej faktycznie funkcje sekretarza. Doprowadził też do powstania sekcji ZZSP w Monachium (listopad 1894). Na I Zjeździe ZZSP w Zurychu (24–27 XII 1894) M. został wybrany członkiem Centralizacji ZZSP (używał pseud. Żabski, także Żaba) oraz sekretarzem Komisji dla „Gazety Robotniczej”. W r. 1896, w miejsce zlikwidowanej Komisji, M. mimo złożonej rezygnacji został w ZZSP specjalnym sekretarzem do spraw tego pisma. Studia ukończył w Monachium uzyskując dyplom inżyniera architekta (10 VIII 1896) i od jesieni t. r. pracował tam jako architekt za skromnym wynagrodzeniem 180 marek miesięcznie. Trudne warunki materialne zmusiły go do szukania innego miejsca pobytu i pracy.

Wraz z rodziną przeniósł się na wiosnę 1897 do Lwowa, gdzie otrzymał posadę w biurze projektów budowlanych prof. Jana Lewińskiego. M. (a nie Lewiński, który jedynie firmował to przedsięwzięcie) był autorem planów przebudowy szpitala żydowskiej gminy wyznaniowej z fundacji im. Maurycego Lazarusa we Lwowie (budynek w «stylu maurytańskim» wybudowano w r. 1903). Od września 1897 M. wraz z żoną należał do sekcji lwowskiej ZZSP, był również członkiem egzekutywy (przewodniczącym lwowskiego komitetu) galicyjskiej partii socjaldemokratycznej (w r. 1897 przyjęła nazwę Polskiej Partii Socjal-Demokratycznej Galicji i Śląska – PPSD), w której to partii znajdował się na prawym skrzydle, sprawującym w niej władzę. Był człowiekiem niespożytej energii i zapalonym mówcą; niekiedy w ciągu jednej niedzieli występował kilkakrotnie na różnych zebraniach robotniczych we Lwowie i na prowincji. Sylwetkę M-ego scharakteryzował Jan Władysław Dawid: «był człowiekiem nadzwyczajnej siły fizycznej, olbrzymiego wzrostu, o szerokich barach i muskularnych rękach. Chromał nieco i wskutek tego tym charakterystyczniejszą była ta ogromna postać o rozwichrzonej czuprynie, w kapeluszu o szerokich kryzach». M. wziął czynny udział w akcji wyborczej z V kurii (1897); występował wielokrotnie na różnych konferencjach i kongresach PPSD we Lwowie i Krakowie (1897–1902). Wraz z I. Daszyńskim, Hermanem Diamandem, Joachimem Fraenklem, Kazimierzem Gorzyckim oraz działaczami ukraińskimi Mikołajem Hankiewiczem i Semenem Witykiem (z którymi łączyły go więzy przyjaźni), nadawał ton i kierunek ruchowi socjalistycznemu we Lwowie propagując ideologię niepodległościową i trójzaborową PPS, a także wysuwając hasła ścisłego współdziałania z ukraińskim ruchem socjalistycznym oraz niepodległości Ukrainy. W l. 1899–1903 był współpracownikiem lwowskiego miesięcznika socjalistycznego dla młodzieży „Promień” (Jak stałem się socyalistą?, tamże R. 5: 1903 nr 6/7), a także (1900–1) lwowskim korespondentem krakowskiego „Naprzodu” (Listy lwowskie); nadsyłał tam również artykuły polityczne. M. rozwinął także żywą działalność w lwowskich organizacjach robotniczych: był przewodniczącym związku robotników dziennych «Praca» i stowarzyszenia dozorców domów, a także prezesem Komitetu Tow. Uniwersytetu Ludowego we Lwowie i jego aktywnym prelegentem. W r. 1900 lwowscy robotnicy (wśród których M. zdobył sobie wielką popularność m. in. skuteczną interwencją u władz rządowych podczas rozruchów głodowych w kwietniu t. r.) chcieli wybrać M-ego posłem, ale kiedy władze krakowskie PPSD wysunęły kandydaturę J. Hudeca, M. pomógł w zdobyciu mandatu starszemu towarzyszowi partyjnemu, mimo że ten kiedyś (w czerwcu 1897) stanął mu na przeszkodzie w objęciu redakcji „Robotnika”.

Zainteresowania M-ego jako architekta i historyka sztuki objęły problemy inwentaryzacji i konserwacji obiektów zabytkowych (współpracował we Lwowie z Janem Bołozem-Antoniewiczem i Władysławem Łozińskim oraz Władysławem Łuszczkiewiczem z Krakowa), a efektem działalności M-ego w tym zakresie były własne bogate zbiory fotograficzne zabytków Lwowa oraz rekonstrukcja pałacu ks. Lubomirskiej w Czerwonogrodzie koło Zaleszczyk, odnowienie kościoła w Dobromilu, projekty przebudowy «baszty prochowej» na Wałach Gubernatorskich i budowy budynku archiwum oraz muzeum historycznego we Lwowie, przede wszystkim zaś dotyczyły badań w zakresie polskiej sztuki ludowej. M. od czasów studiów w Monachium entuzjazmował się bowiem poglądami na sztukę Johna Ruskina i marzył o podniesieniu najszerszych warstw społeczeństwa polskiego w myśl ideałów tego pisarza, czyli przez wzbudzenie powszechnego poczucia piękna (O społecznem zadaniu sztuki, „Promień” R. 1: 1899 nr 5, Znaczenie społeczne sztuki, w: Kalendarz robotniczy za r. 1904, Kr. 1903).

Za najbardziej powszechny do przyjęcia kanon piękna uznał M. treści artystyczne i ideowe reprezentowane przez polską sztukę ludową, a w budownictwie «styl zakopiański» propagowany przez Stanisława Witkiewicza, do którego M. zbliżył się w Zakopanem (ok. r. 1900) na gruncie wspólnego umiłowania sztuki ludowej (np. polemika z Władysławem Stromerem na temat wartości sztuki ludowej Podhala: Jeszcze się nie „ostał sznur”, „Słowo Pol.” wyd. popołudniowe R. 6: 1901 nr 582, 584, Walka o sztukę, „Krytyka” R. 4: 1902 t. 1, Dla dobra sztuki polskiej, tamże R. 6: 1904 t. 1, Stanisław Witkiewicz jako budowniczy polski, „Bibl. Warsz.” R. 64: 1904 t. 4, artykuły w „Prawdzie”, recenzje w „Kwart. Hist.”, 1904). Poza próbami zastosowania «stylu zakopiańskiego» do budownictwa mieszkaniowego (domy przy ul. Piekarskiej 38 i 40 we Lwowie, 1903), akcją popularyzatorską (np. artykuły w „Tygodniku” 1901–2, w „Kur. Lwow.” i „Przemysłowcu” krytykujące ówczesne eklektyczne style budowlane, 1903–4) i odczytową (np. w Zakopanem, sierpień 1903 czy cykl wykładów połączonych z wycieczkami w ramach Uniwersytetu Wakacyjnego w Zakopanem pt. „Dwutorowość dziejów sztuki w Polsce”, sierpień 1904), M. zakreślił sobie szerokie plany badawcze w zakresie genezy i rozwoju polskiej sztuki ludowej (zwłaszcza zabytków budownictwa drewnianego oraz zdobnictwa sprzętów i narzędzi gospodarskich), którymi zainteresował skutecznie (1900) za pośrednictwem prof. Mariana Sokołowskiego Komisję Historii Sztuki AU w Krakowie (jej współpracownikiem został wybrany 14 XI 1901). M. pracował sam, bez żadnego poparcia i opieki finansowej (jak donosił o tym 7 VII 1900 M. Sokołowskiemu: «ciężko z własnej kieszeni i to ubogiej czynić wciąż wydatki, które ponoszę, bo pasja zapisywacza i wyrysowywacza pomników dawnej polskiej kultury bywa silniejszą niż wszelkie wyrachowanie», co hamowało realizację jego rozległych planów badawczych: objęcia penetracją terenów wszystkich ziem polskich; dlatego też wielką pomoc stanowiła dlań subwencja ze strony Wydziału Historyczno-Filozoficznego AU (uchwalona 20 VI 1904) w wysokości 1 000 koron. Umożliwiło to M-emu zebranie (do kwietnia 1905) setki zdjęć fotograficznych kościołów, cerkwi, bożnic i chat z terenu Galicji Wschodniej oraz kilku tek z rysunkami szkicowymi i pomiarowymi (wykończonymi częściowo przez młodszego brata Tadeusza, również architekta). Wyniki tych badań zostały ogłoszone pośmiertnie (wraz z Tadeuszem, Sprawozdanie z wycieczki odbytej kosztem Komisyi w r. 1904 w celu zbadania sztuki ludowej, „Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki w Pol.” T. 8: Kr. 1912). W wydawnictwach Akademii ogłosił zresztą swe główne prace z historii sztuki (wyniki badań nad cerkwią w Ławrowie, wspólnie z M. Sokołowskim, Do dziejów architektury cerkiewnej na Rusi Czerwonej, „Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki”, Kr. T. 7: 1902 z. 1, i odb. Kr. 1905, N. Panna Maria Jackowa u Dominikanów we Lwowie, Domy podcieniowe w Polsce, tamże, Portale gotyckie na Rusi Czerwonej, Przyczynek do dziejów gotyku i stylu przejściowego w budownictwie cerkiewnym drewnianym na Rusi Halickiej, tamże T. 8: 1907).

Zagadnieniu spopularyzowania wartości polskiej sztuki ludowej służyć miała przede wszystkim obszerna praca (dedykowana wydatnie pomagającej mu w tych badaniach żonie), największe dzieło w dorobku M-ego: Sztuka ludowa w Polsce. Cz. 1: Dzieje mieszkań ludowych, cz. 2: Zabytki sztuki ludowej (Lw. 1903), wydane okazale przez księgarnię Alfreda Altenberga, stanowiące w części pierwszej podsumowanie cyklu artykułów ogłaszanych w „Tygodniku”, dodatku literacko-naukowym „Kuriera Lwowskiego” (R. 10: 1902 nr 6–52). Pomimo wielokrotnych usiłowań, M. nie zdołał jednak przebadać zabytków sztuki ludowej w zaborze pruskim i Kongresówce, ponieważ stale odmawiano mu paszportu. Krytyka fachowa zarówno dawniejsza (Władysław Ekielski, Karol Hadaczek, 1904, Ivan Franko, 1905, Henryk Ułaszyn, 1908), jak i współczesna (J. S. Bystroń, 1939, Roman Reinfuss, Tadeusz Broniewski, 1950) podnosiła wielką erudycję autora i trwałą wartość zgromadzonego materiału ikonograficznego (379 ilustracji wykonanych przeważnie przez samego autora i brata Tadeusza), natomiast kwestionowała wnioski wysnuwane przez M-ego z dociekań etymologiczno-językowych, do których nie posiadał on dostatecznego przygotowania. Edmund Weisberg (1904) i Kazimierz Kelles-Krauz (1905) zwrócili też uwagę na pionierskie stosowanie przez M-ego metody materializmu historycznego w zakresie historii sztuki w Polsce.

Badania sztuki ludowej zbliżyły M-ego do zagadnień etnograficznych (Kwestionariusz dla badania kultury ludowej, „Tydzień” R. 11: 1903 nr 51–2, toż w tegoż, Sztuka ludowa w Polsce, a także „Fotograf Warsz.” R. 1: 1904 nr 5) głównie dotyczących metodyki badań terenowych (stosowania fotografii jako materiału dokumentacyjnego). Wskutek trudów poniesionych w kampanii wyborczej 1900 r. powstało u M-ego schorzenie złamanej kiedyś nogi (zapalenie szpiku), co wobec równoczesnej gruźlicy zadecydowało o konieczności amputacji nogi. Drogą składek towarzyszy partyjnych M. uzyskał środki na odbycie udanej kuracji w Egipcie (zimę i wiosnę 1903 spędził w Heluanie koło Kairu). Pomimo kalectwa pracował nadal bardzo intensywnie przygotowując m. in. Historię stylów w Polsce. Jedynie dorywczo podejmował się prac architektonicznych (dopiero tuż przed śmiercią zaproponowano mu objęcie posady dyrektora Urzędu Budowlanego we Lwowie). Zmarł we Lwowie 14 V 1905 r. i został (16 V) pochowany na cmentarzu Łyczakowskim. W dn. 16 V 1905 wydziały: Tow. Bratniej Pomocy Słuchaczów Politechniki Lwowskiej oraz Związku Studentów Architektury we Lwowie uchwaliły «celem utrwalenia pamięci tego zasłużonego obywatela i wielkiego polskiego architekta» utworzyć stypendium jego imienia dla studentów architektury Politechniki we Lwowie.

M. ożenił się w Zurychu (1892) z córką znanego rzemieślnika, szewca warszawskiego Zofią Hiszpańską (1874–1940), z którą miał dwoje dzieci: córkę Antoninę (ur. 1895, zamężną 1. v. Dobranicką, 2. v. Hellerową) oraz syna Bohdana (ur. 1900, zginął jako oficer pod Kutnem w r. 1939).

Fot. w zbiorach rodzinnych prof. Michała Hellera w Warszawie; – Gajek J. i Malewska Z., Indeks Ludu T. I-XXXIX, P. 1953 („Lud” T. 40); Gawełek F., Bibliografia ludoznawstwa polskiego, Kr. 1914; Grajewski L., Bibliografia ilustracji; Kormanowa, Materiały do bibliografii 1866–1918; Lichodziejewska F. i Radkowska A., Tydzień 1893–1906. Na Ziemi Naszej 1909–1911. Bibliografia zawartości, Wr. 1959; Suchodolski W., Krytyka 1899–1914. Bibliografia zawartości, Wr. 1953; Enc. Org. (1898–1904) Suplement; W. Enc. Hustr.; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; W. Enc. Powsz. (PWN); Bar, Słownik pseudonimów; Łoza, Architekci; – Bochnak A., Zarys dziejów polskiej historii sztuki, Kr. 1948 s. 16; Broniewski T., Historia architektury i nauka form architektonicznych w zarysie, Kat. 1950 cz. 2; Buszko J., Ruch socjalistyczny w Krakowie 1890–1914 na tle ruchu robotniczego w Zachodniej Galicji, Kr. 1961 (fot.); Bystroń J. S., Wstęp do ludoznawstwa polskiego, Wyd. 2, W.–P. 1939; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicyi 1846–1906, Kr. 1907 II 105–8; Kalestyńska L., W sprawie stosunków między PPS zaboru pruskiego a kierownictwem zagranicznym PPS (1893–1903), „Z Pola Walki” R. 9: 1966; Kozłowski J., Pierwsze polskie pieśni majowe, tamże; Myśliński J., Grupy polityczne Królestwa Polskiego w Zachodniej Galicji, (1895–1904), W. 1967; Perl F., Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim do powstania PPS, W. 1958; Pologne-Suisse. Recueil d’études historiques, W. 1938 s. 129; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Reinfuss R., Stan badań nad polską sztuką ludową, „Pol. Sztuka Lud.” R. 4: 1950 s. 4; Targalski J., Geneza PPS Proletariat, „Z Pola Walki” R. 16: 1973; – Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 I; Diamand H., Pamiętnik, Kr. 1932; Kelles-Krauz K., Pisma wybrane. Wyboru dokonał J. Hochfeld, W. 1962 I; Księga pamiątkowa PPS; Limanowski B., Pamiętniki (1870–1907), W. 1958; Mater. do hist. PPS i ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim od r. 1893–1904, [Kr.] 1907 I 34, 164; Pietkiewicz Z., Z burzliwych momentów (Berlin–Zurych 1893), „Niepodległość” T. 5: 1931–2 (fot.); Polska krytyka literacka (1800–1918). Materiały…, Wr. 1959 IV; Wasilewski L.,

Ze wspomnień (1896–1899), Cz. 1, „Z Pola Walki” R. 16: 1973; Witkiewicz S., Listy do syna, W. 1969; Z korespondencji artystycznej Walerego Eliasza, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 17: 1971 [druk.] 1972; – „Pobudka” R. 4: 1892 nr 2 s. 4, nr 9 s. 3, nr 10 s. 4; „Roczn. AU” 1901/2 s. 51, 1902/3 s. 55, 1903/4 s. 47, 137–9, 1904/5 s. 73, 75–6, 1905/6 s. 67; „Siła” R. 1: 1892 nr 15 s. 2; – Nekrologi: „Architekt” R. 6: 1905 szp. 155, „Głos” R. 20: 1905 s. 312, „Głos Robotn.” R. 2: 1905 nr 20 s. 1–2, „Kalendarz Robotn.” na r. 1906, Kr. (1905) s. 81–2, „Krytyka” R. 7: 1905 t. 1 s. 496–7, „Lud” T. 11: 1905 s. 204, „Naprzód” R. 14: 1905 nr 131 s. 1, nr 134 s. 1, nr 137 s. 1–2, „Ogniwo” R. 3: 1905 s. 463, 504, „Promień” R. 7: 1905 s. 215–17, „Przedświt” R. 25: 1905 s. 216–17, „Przegl. Techn.” R. 31 t. 43: 1905 s. 302, „Przemysłowiec” R. 2: 1904/5 nr 34 s. 5, „Spraw. Kom. do Badania Historii Sztuki w Pol.” T. 8: 1912 szp. CCCCXLIII, „Świat Kobiecy” R. 1: 1905 s. 245–6, „Życie i Sztuka” (Dod. do „Kraju”) R. 5: 1905 nr 20 s. 5 (fot.); – Arch. PAN Oddz. w Kr.: rkp. PAU I–55 nr 2572, 2850, PAU I–57 nr 269, W I–24, W II–3; B. Ossol.: rkp. 7180/II; B. PAN w Kr.: rkp. 2026, 2402 t. 2; Centr. Arch. KC PZPR: rkp. (mikrofilm) AM 1190/11; – Informacje córki i wnuczki M-ego dr Antonii Hellerowej z Warszawy oraz dr hab. Wandy Dzierżkowej-Borodej z Wrocławia i korespondencja w posiadaniu autora.

Wiesław Bieńkowski

źródło: http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/kazimierz-julian-moklowski

Styl Zakopiański

We Lwowie na początku XX stulecia wzniesiono kilka budynków wykazujących zakopiańskie reminiscencje – m.in. domy przy ul. Piekarskiej nr 38 i 40 (1905, proj. Kazimierz Mokłowski), Polski Dom Akademicki (1907, proj. Alfred Zachariewicz, Józef Sosnowski), Sanatorium Czerwonego Krzyża (1909, proj. Aleksander Łuszpiński).