https://www.youtube.com/watch?v=Jc9xo_u5FGk

 

Ra (bóg)

Ra (Re) – bóg Słońca, stwórca świata i pan ładu we Wszechświecie. Czczony w starożytnym Egipcie, przedstawiany z dyskiem słonecznym i z głową sokoła. Uważany był przez Egipcjan za najważniejszego z bogów i władcę ludzi. Jego symbolem był obelisk^[1][2]. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że sam się stworzył z Praoceanu Nun^[3]. Jego dzieci to: Horus zw. Starszym, Anubis, Maat^[1], Bastet (albo żona czy siostra)^[4], Hathor, Sachmet^[5], Thot, Szu^[6], Tefnut^[7]. Prawnukami Re byli Izyda^[8] i Horus^[9][10]. Imię Ra występuje w wielu imionach egipskich, np. Ramzes oznacza zrodził go Ra. Wierzono, że Ra ma aż 72 odmienne postaci (np. Chepri).

Utożsamiany był również z innymi bogami Egiptu:

• Amonem jako Amon-Ra,
• Horachte jako Ra-Horachte,
• Ozyrysem jako Ozyrys-Ra^[1].

Często schodził do podziemi – świata umarłych, gdzie panował Ozyrys^[11][12][13].

Zarys postaci

Wygląd

Czerwony (rzadziej żółty) dysk jest symbolem tarczy słonecznej. Widnieje on nad głową boga i jest otoczony kobrą – symbolem bogini Wadżet. Podwiązana, zaplatana i na końcu podkręcona do góry broda symbolizuje boskość. W rękach zazwyczaj dzierży typowe atuty męskich bogów: laskę mocy – was i symbol życia oraz płodności – anch. Najczęściej przedstawiany jest siedzący, na tronie – często dekorowanym różnokolorowymi piórami; rzadziej występuje stojący. Bóg jest albo od pasa w górę nagi, albo odziany w rodzaj koszulki z niebiesko-zielonych lub różnokolorowych piór – co wskazuje na niebiańską sferę jego poczynań. Wokół bioder ma obcisłą, białą spódniczkę z plisowaną, przeważnie żółta połą (dolna część tej spódniczki) i przywiązanym z tyłu byczym ogonem – symbolem władzy królewskiej.

Ra na ziemi i niebie

Starożytni Egipcjanie wierzyli, że dawniej Ra panował na ziemi tak jak faraon w Egipcie, i co dzień opuszczał swoją świątynię „Dom Benben” w Heliopolis i wędrował przez 12 prowincji ziemi przez 12 godzin dnia. Jednak gdy zbliżał się do ludzi, to spalał ich^[14], co skłoniło Ra do opuszczenia ziemi i wędrowania w dzień po niebie na Barce Milionów Lat^[15][16].

Metamorfozy boga

Ra jest sobą tak naprawdę tylko w chwili, kiedy znajdzie się w zenicie. Gdy rano rodzi się z Nut, nazywa się Chepri i ma postać żuka – skarabeusza, toczącego kulkę gnoju. Jest to żywy obraz młodego boga, zajętego „wytaczaniem” Słońca na szczyt jego biegu. Z kolei pod wieczór Ra wyraźnie się starzeje i zmienia się we wspartego na lasce starca – Atuma. W dziennych postaciach Ra podróżuje przez niebo Barką Milionów Lat, natomiast po świecie podziemnym podróżuje drugą łodzią „Mesektet” jako mumia, Auf-Ra^[15].

Hipostazy boga

Specjalnie skomponowany na królewski użytek hymn do Ra, tzw. Litanię Słoneczną, wypisano w korytarzach wejściowych królewskich grobów XIX i XX dynastii w Dolinie Królów. Tekst ten wylicza aż 72 hipostazy (odmienne postacie) Słońca. Formy te pojawiają się często obok siebie jako winiety (ilustracje). Najczęściej mają postać zmumifikowanych istot z przeróżnymi symbolami zamiast głów. Ale są też takie, jak np. przywiązany przy kiju jeniec o zabawnie w tym kontekście brzmiącym imieniu Inkiju czy też różne formy kocie, o wyraźnie dźwiękonaśladowczych nazwach: miua i miuti. Formy te rezydują w zaświatach i Ra podczas swej podroży po niebie nocnym odwiedza je wszystkie. Inne hymny do Słońca zdobią framugi kaplic, grobów osób prywatnych, przy czym pieśni do Słońca porannego zawsze wpisane są na ścianie, na którą promienie Słońca padają rano, a pieśni do Słońca zachodzącego zajmują ścianę przeciwległą.

Świątynie

Najstarsze znane świątynie Ra z czasów V dynastii znajdowały się w Abu Gurab opodal nekropoli w Gizie i Sakkarze, miało to zapewne związek ze znaczeniem Ra w świecie umarłych (wskazują na to również „Teksty Piramid”)^[17]. Dużo bardziej znanym miejscem kultu Ra było Junu, zwane też On, to znaczy „Miasto Słupów”, albo w greckim Heliopolis, to znaczy „Miasto słońca”^[18]. W panteonie heliopolitańskim Ra był głównym bóstwem ukazywanym w trzech osobach: jako poranny Ra – skarabeusz „Chepri”, dojrzały mąż „Ra”^[19] i wieczorny Ra – starzec „Atum”^[20].

Przypisy

1.  Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 210, seria: „Mitologie świata”. ISBN 83-221-0135-X.
2. „Symbolem promieni Ra jest obelisk, którego szczyt chwyta o świcie pierwsze błyski rodzącego się dnia.” – Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, s. 956.
3. „Z Nunu wydobyło się słońce – Re. Trzeba jednak podkreślić, że nie Nunu je stworzył, lecz ono samo, własną mocą zaczęło istnieć: w licznych tekstach powtarza się pojęcie słońca jako boga, który stworzył sam siebie. Po wynurzeniu się z chaosu, Re wyszedł na pagórek, a następnie wspiął się na stożkowaty głaz, benben, głaz takiego kształtu był przechowywany jako relikwia w świątyni słońca w On.” – Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re (z przedmową Kazimierza Michałowskiego), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 15.
4. „Była uważana związana z księżycem, uważano ją za żonę i siostrę Ra.” – Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, s. 81-82.
5. Tefnut, córkę Ra identyfikowano z Hathor i Sechmet – Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu (w serii: „Mitologie świata”), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 215.
6. „Szu – bóg powietrza, którego imię oznaczało pustkę. Powstał on za Atuma jako tchnienie […]” – Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu (w serii: „Mitologie świata”), Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 214.
7. Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 215, seria: „Mitologie świata”. ISBN 83-221-0135-X.
8. Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 204-205, seria: „Mitologie świata”. ISBN 83-221-0135-X.
9. Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re (z przedmową Kazimierza Michałowskiego). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, str. 15, 90.
10. Genezę heliopolitańskiego panteonu bóstw Tadeusz Andrzejewski opisuje następująco: „Następnie Re stworzył pierwszą parę bóstw: boga Szow i boginię Tfenet, uosabiających powietrze i wilgoć, ich dziećmi była bogini nieba Nut i bóg ziemi Geb. Geb i Nut z kolei mieli dwóch synów Ozyrysa i Seta oraz dwie córki Izydę i Neftydę. W ten sposób powstała tak zwana »Dziewiątka bogów«, grupa bóstw złożona z boga stwórcy i czterech par małżeńskich.” – Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re (z przedmową Kazimierza Michałowskiego), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 15. Prócz panteonu heliopolitańskiego (sprzed I dynastii) istniały do pewnego stopnia konkurencyjne panteony: hermopolitański z miasta Chmunew, czyli greckiego Hermopolis (także sprzed I dynastii); oraz memficki z Memfis (z okresu I lub II dynastii); – tamże, str. 16-17.
11. Wedle teologii heliopolitańskiej Re to: „stwórca i pan świata, władca bogów i ludzi oraz świata zmarłych” – Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, tom 3, s. 787.
12. „Nocą Ra wędruje przez 12 prowincji świata podziemnego, płynąc w swej drugiej łodzi, Mesektet, już jako mumia Auf albo Auf-Ra. W nieruchomym powietrzu żagle są bezużyteczne; łódź płynie więc podziemnym Nilem ciągnięta przez demony i węże, a Ra rzuca bladą poświatę na dusze zmarłych, które witają go radośnie, aby zaraz po jego odjeździe popaść na powrót w przygnębienie. Przesiadając się na barkę dzienną, Auf łączy się z Chepri, swoim młodym ja […]” – Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, s. 956.
13. Dla pokazania roli zwierzchniej Re w krainie Ozyrysa – świecie umarłych, Tadeusz Andrzejewski w: Dusze boga Re (z przedmową Kazimierza Michałowskiego), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 90, podaje fragment z Księgi Piramid umieszczony w piramidzie Wenisa:
    

    „Re-Atum nie odda ciebie Ozyrysowi, tak że nie przywłaszczy on sobie serca twego ani nie zawładnie sercem twoim.
    Re-Atum nie odda ciebie Horusowi, tak że nie przywłaszczy on sobie serca twego ani nie zawładnie sercem twoim.
    Ozyrysie, nie władasz nim ani też nie włada nim syn twój.
    Horusie, nie władasz nim ani też nie włada nim ojciec twój.”

14. „Co skłoniło węża Apopa (Apofisa) do przygotowania zamachu na życie Ra. Inny spisek uknuł przeciw niemu Set.” – Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, s. 956.
15. Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, s. 956. ISBN 83-06-00861-8.
16. Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re (z przedmową Kazimierza Michałowskiego), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, w rozdziale „Jak powstał Świat”, s. 18-22, autor zamieścił tłumaczenie legendy zapisanej na ścianach grobów królewskich: o buncie ludzi przeciw Re, stłumieniu z jego polecenia buntu, smutkowi Re i jego wzniesieniu się z ziemi na niebo.
17. Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 20, 211, seria: „Mitologie świata”. ISBN 83-221-0135-X.
18. Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu (w serii: „Mitologie świata”), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, str. 16, 18, 19, tamże na str. 19 wyobrażenie obelisku Junu z krzyżem na rozwidlonym szczycie.
19. Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 9 (Polska-Robe). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 723.

 

Bibliografia

• Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 210-211 (na tych stronach opis, poza tym wzmianki passim), seria: „Mitologie świata”. ISBN 83-221-0135-X.
• Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re (z przedmową Kazimierza Michałowskiego). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, zwł. w rozdziale „Jak powstał Świat”, str. 15-22; nadto wzmianki rozsiane w książce.
• Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, s. 956. ISBN 83-06-00861-8.
• Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 9 (Polska-Robe). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 723.
• Encyklopedia Powszechna PWN. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 787.

 

Obelisk (łac. obeliscus, gr. obeliskos – rożen, słup) – pomnik w formie wysokiego, smukłego słupa, najczęściej o czworobocznej podstawie, wykonanego z jednego bloku skalnego. Zakończenie słupa ma formę ostrosłupa, często obitego złotą blachą. Charakterystyczny element architektury starożytnego Egiptu^[1].

Pochodzenie i znaczenie

Nazwa obelisk pochodzi z języka greckiego, została ona nadana w VI w. p.n.e. przez greckich najemników. Zdaniem egiptologów egipska nazwa może mieć związek ze skrzydłem drzwi.

Najstarsze obeliski pochodzą ze starożytnego Egiptu, gdzie już za czasów V dynastii były elementem kultu słońca^[2]. Ustawiano je na placach przed świątyniami i pałacami. Egipcjanie wierzyli, że ich najważniejszy bóg Ra, będący uosobieniem słońca, mieszka właśnie w obeliskach. Z tego też powodu przed świątyniami Ra nie było często żadnych posągów kultowych poza obeliskami^[3]. Każdy obelisk jest więc niejako wizerunkiem boga Ra.

Ustawiano je również parami przy wejściu do świątyni. Pełniły wówczas rolę symbolicznej bramy między niebem a ziemią. Na bocznych ścianach umieszczano inskrypcje z imionami władców. Największy obelisk w Egipcie znaleziono w kamieniołomach w Asuanie. Nigdy nie został skończony. Miałby wysokość 42 m.

Część egipskich obelisków już w okresie starożytności przewieziono do Rzymu, Konstantynopola, w czasach nowożytnych kolejne obeliski przewieziono do Paryża, Londynu i Nowego Jorku. Rzymianie, podobnie jak Egipcjanie, kojarzyli obeliski z kultem boga Słońca, np. obelisk Flaminio został przywieziony przez Oktawiana Augusta do Rzymu dla uczczenia Apolla, greckiego boga Słońca^[4].

Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. także mieszkańcy Kanaanu oraz Fenicji zaadaptowali egipskie obeliski w kulcie Baala, północno-semickiego bóstwa słońca^[5]. Hebrajski wyraz מצבה (macceba) pochodzący od czasownika נצב (nacab = stać) licznie występuje w Starym Testamencie i został użyty przez Jeremiasza (43:13) w odniesieniu do stojących posągów kultowych z egipskiego Bet-Szemesz (Dom-Słońca), którymi były zapewne obeliski. Z kolei księga Kapłańska (26:1) mówi, iż ten rodzaj posągów kultowych był wznoszony (podnoszony, ustawiany), co również jest charakterystyczne dla obelisków. To samo słowo (macceba) występuje także w kontekście kultu Baala (2 Królewska 3:2, 10:26-27). Jednakże najsłynniejszym oraz najbardziej oczywistym przykładem kultowego znaczenia obelisku na terenach Syropalestyny jest tzw. Świątynia Obelisków (Obeliskowa Świątynia) w Byblos^[6][7].

Współcześnie wznosi się czasem pomniki w kształcie obelisku. Obelisk w starożytnym Egipcie służył nie tylko jako zegar słoneczny, ale też z pomocą jego cienia wyznaczano kierunki geograficzne i określano pory roku.

Zabytkowe obeliski

• Egipt:
  • Abusir – XXIV w. p.n.e. króla Niuserre
  • Luksor – obelisk Ramzesa II
  • Karnak – obeliski Totmesa I i Hatszepsut
  • Heliopolis – obelisk Senusereta I
  • Kair – obelisk Ramzesa II przeniesiony z Tanis
• Rzym – trzy największe stoją: w pobliżu Pałacu Laterańskiego, na Placu Świętego Piotra oraz na Piazza del Popolo (wszystkie wzniesiono na powrót z polecenia papieża Sykstusa V)

 Osobny artykuł: Obeliski w Rzymie.

• Paryż – obelisk na Placu Zgody przewieziony z Luksoru w l. 1831–1833
• Londyn – obelisk z Aleksandrii tzw. „Igła Kleopatry” – pochodzi z Heliopolis – przewieziony w l. 1877–1878
• Nowy Jork – obelisk z Aleksandrii tzw. „Igła Kleopatry” – pochodzi z Heliopolis – przewieziony w l. 1880–1881
• Stambuł – obelisk Totmesa III

Współcześnie postawione obeliski

• Argentyna – Buenos Aires (El Obelisco)
• Egipt – Al-Alamajn
• USA – Waszyngton – najwyższy na świecie o wysokości 169 m z obserwatorium astronomicznym na szczycie
• Polska:
  • Poznań – na Cytadeli
  • Warszawa – dwa obeliski (północny i południowy) znajdujące się w pobliżu Pałacu Kultury i Nauki
  • Wschowa – cmentarz komunalny

Galeria zdjęć

• 

  Obelisk Ramzesa II – Muzeum Archeologiczne w Poznaniu

• 

  Obelisk na Cmentarzu Wojennym Żołnierzy Radzieckich w Poznaniu

• 

  Świątynia Obelisków, Byblos

• 

  Pomnik Unii Lubelskiej w Lublinie w formie obelisku

• 

  Pomnik Waszyngtona o zmierzchu

• 

  Obelisk Watykański

 

• Obeliski w Rzymie

Przypisy

1.  Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 107. ISBN 83-85001-89-1.
2. Donald Mackenzie, Egyptian Myth and Legend. (1907), ch. xxii, s. 281 (format HTML) lub s. 136 (format PDF).
3. Adolf Erman, A Handbook of Egyptian Religion, ang. tłumaczenie A. S. Griffith, (Archibald Constable & Co. Ltd.: London, 1907), s. 43.
4. A.T. Jones, Ancient Sun Worship and Its Impact on Christianity, s. 8 (cytując z Merivale, Romaus Under the Empire, ch. xxxiii, par. 13).
5. Sara L. Hillegas, „Discovering an Ancient Architecture. The Obelisk.” 2001. (praca studencka, format DOC)traveladventures.org
6. • Joseph W. Shaw, „Phoenicians in Southern Crete”, Fig. 12, p. 10.
   • Bibliografia

• D’Onofrio, Cesare: Gli obelischi di Roma, Roma 1967
• Wirsching, Armin: Obelisken transportieren und aufrichten in Aegypten und in Rom, Norderstedt 2007. ISBN 9783833485138

 

Egyptian sun temple

This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed. (December 2009) (Learn how and when to remove this template message)

Egyptian sun temples were Egyptian temples that were first created by the pharaohs of the Old Kingdom at Abu Gorab and Abusir. The Fifth Dynasty^[1] was marked by an especially strong devotion to the sun cult, which was based at Heliopolis (Egyptian: Annu or Iunu). The founder of this dynasty, Userkaf, started the fashion of attaching sun temples with his mortuary temple and pyramid complexes at Abusir. This practice was followed by most of his Fifth Dynasty successors, particularly Sahure and Nyuserre Ini. Only the solar temples of Userkaf and Nyuserre survive today. Nyuserre’s temple contains a large catalogue of inscriptions and reliefs from this king’s reign. The city of Abu Gorab is located on the western bank of the Nile, in the pyramid fields of the north. It lies between Abusir and Giza.

Design

This section does not cite any sources. Please help improve this section by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed. (April 2016) (Learn how and when to remove this template message)

Each temple was designed after the one at Heliopolis with an altar in front of an obelisk with a pyramid tip. The obelisk, called a benben, stood on a low platform at one end of the temple and was 70 metres (230 ft) tall. The exact purpose of these sun temples is unclear. Because they were architecturally built to contain a mortuary temple, a valley temple, and a connecting causeway, they may have been used to worship the god Ra (or Re).

The sun temple of Nyuserre is the best preserved. Its platform is still intact with pieces of the benben still lying on the ground. Nine of the ten offering basins are also intact. The offering basins were used to hold sacrificial animal blood, which ran through channels cut into the paving. Contemporary Egyptian records give the names of six sun temples ascribed to six pharaohs of the Fifth Dynasty. While the locations of five of these temples have been discovered, only two of the six aforementioned structures have been identified and investigated thus far. Both of them are situated in North Abusir. The surviving remains of these temple complexes reflect peculiar similarities within royal mortuary complexes as far as their architecture is concerned.