Grupa archeologów ukraińskich pod kierunkiem doktora Mykhaiło Widejki z Kijowskiego Instytutu Archeologii odkryła pozostałości po liczącej około 6000 lat świątyni zbudowanej przez przedstawicieli Kultury Tripoije/Trypolskiej, w pobliżu współczesnej osady Nebieliwka. 
W regionie Kirowgradzkim w obwodzie Nebieliwka odkryto świątynię sprzed ponad 6000 lat zbudowaną przez przedstawicieli kultury trypolskiej (Tripolije) zdjęcie Natalija Burdo / Mykhaiło Widejko.
Kultura trypolska wzięła swą nazwę od miejscowości Tripolije w regionie Kijowskim na Ukrainie. Pierwsze artefakty tej starożytnej kultury odkryto w 1896 roku.
Wykopaliska wskazują, że Trypolczycy żyli od około 5400 do 2700 p.n.e., na rozległym obszarze rozciągającym się od Pogórza Karpackiego, aż do rzeki Dniepr na wchodzie, i do wybrzeża Morza Czarnego na południu.
Kulturę tę charakteryzuje zaawansowane rolnictwo, hutnictwo metali, ceramika, wyrafinowana architektura i wysoki stopień organizacji społecznej, w tym budowa pierwszych miast na terenie Europy.
Duży garnek i miseczki znaleziono wewnątrz południowej sali świątyni. Foto: Natalija Burdo / Mychajło Widejko.
Społeczeństwo Trypolija było matriarchalne, z wysoką pozycją kobiet. Wykonywały one prace w gospodarstwie domowym, prace rolne i produkowały ceramikę, tekstylia i odzież. Myślistwo, hodowla zwierząt domowych i wytwarzanie narzędzi były obowiązki mężczyzn.
Najbardziej zauważalnym aspektem tej kultury było okresowe opuszczanie zbudowanych osiedli, z których każde funkcjonowało mniej więcej od 60 do 80 lat.
Niektóre z osiedli były wielokrotnie przebudowywane nawarstwiając się na wcześniejszych poziomach zabudowy i zachowując kształt oraz orientację starszych budynków. Nie jest to nic niezwykłego. Podobną ciągłość warstw zabudowy można obserwować na przykład w o wiele młodszych ruinach Troji-Ilionu-Wiljonu (Widłuży).
Opuszczane osiedla często palono. Cel owego spalania jest przedmiotem nierozstrzygniętych od lat dyskusji wśród naukowców.
Fragmenty humanoidalnych figurek znalezione wewnątrz świątyni. Foto: Natalija Burdo / Mykhaiło Widejko.
Pozostałości jednego z największych wypalonych budynków Trypolian jakie kiedykolwiek znaleziono zostały odkryte podczas ostatnich wykopalisk w Nebiliewce pod Kirowgrodem. Budynek ten jest jednoznacznie interpretowany jako ogromna świątynia, pochodząca z 4000 roku p.n.e..
„Świątynia była budynkiem dwukondygnacyjnym z drewna i gliny otoczonym galeriami dziedzińca, pięć pomieszczeń znajdowało się na pierwszym piętrze. Natomiast ołtarze wykonane z gliny znajdowały się na parterze,” powiedział dr Widejko, który jest współautorem pracy opublikowanej w „Journal of Archaeology neolit”.
„Wszystkie artefakty i wystarczająco dużo dowodów, wskazują że można określić ten budynek jako centralną świątynię całej okolicznej społeczności„.
Medaliony z gliny, złote wisiorki i kości znaleziono wewnątrz świątyni. Foto: Natalija Burdo / Mychajło Widejko.
„Wybudowanie tej świątyni wymagało zaangażowania sił równych wybudowaniu kilkudziesięciu zwykłych domów. Jej plan i niektóre cechy strukturalne znajdują analogie w świątyniach od 5 -. 4-tego tysiąclecia p.n.e. znanych z wykopalisk w Anatolii i Mezopotamii ” – tamte również były budowane z gliny. Została ona wykonana z miejscowych materiałów przez miejscową ludność.
Świątynia była gigantyczna, miała około 60 metrów długości i 21 metrów szerokości i była zorientowana w kierunku wschód-zachód.
Wewnątrz świątyni, dr Widejko i jego współpracownicy odkryli szczątki ośmiu platform z gliny, które mogły być używane jako ołtarze i dwa kosze z kamieniami w środku.
Rekonstrukcja świątyni i plan parteru oraz pierwszego piętra: 1-7, 11 – gliniane platformy/ołtarze; 8-9 – gliniane pojemniki; 10 – gliniana podłoga; 12 – podium; 13-16 – zbiorniki magazynowe; 17-21 – progi; 22 – gliniany łuk; 23 – malowana gliniana podłoga; 24 – gliniane ściany platform. Foto; Natalija Burdo / Mykhaiło Widejko.
„Wzdłuż malowanej powierzchni ołtarzy znajdują się ryte w glinie dekoracje, które są dobrze znane z wykopalisk w Wołodymyriwce, Majdanetskije i innych trypolskich odkrywkach w regionie, a także z ceramiki znajdowanej w budynkach mieszkalnych”, powiedzieli archeolodzy.
„Podczas poszukiwań, odkryliśmy kilka ciekawych szczegółów wnętrza. – Progi platform z gliny, kosze na medaliony, podium, zbiorniki, zdobienia podłogi oraz ścian”
„Głównym materiałem konstrukcyjnym była glina z różnymi rodzajami domieszek. Platformy z gliny i podium zostały stworzone przy użyciu gliny mieszanej z glebą gliniastą. ”
Gliniany model domu mieszkalnego Trypolian (Trypol BII, około 4000-3900 p.n.e.). Foto: Natalija Burdo / Mychajło Widejko.
„Widać, że platformy, progi, podłogi i pojemniki gliniane zostały naprawione w okresie, gdy struktura jeszcze istniała.”
„Nie mamy bezpośrednich dowodów jak zbudowany był dach. Jest możliwe, że wyglądał tak jak w modelach glinianych domów z okolic grupy Nebieliwka. Łukowe wejście, prawdopodobnie z ozdobami szczytu w kształcie rogów krowy/byka/tura nad przyczółkiem wejściowym”
Żetony/medaliony/monety z gliny, fragmenty humanoidalnych figurek, ceramikę, wisiorki złote i kości znaleziono w samej świątyni.
Wyniki badań archeologicznych 2012-13 roku w Nebieliwce zostały opublikowane online w czasopiśmie Starożytności i czasopismie Tyragetia (w języku rosyjskim).
_____
John Chapman et al. 2014. Architectural differentiation on a Trypillia mega-site: preliminary report on the excavation of a mega-structure at Nebelivka, Ukraine. Journal of Neolithic Archaeology 16, 135 – 156; doi: 10.12766/jna.2014.4
John Chapman et al. 2014. The planning of the earliest European proto-towns: a new geophysical plan of the Trypillia mega-site of Nebelivka, Kirovograd Domain, Ukraine. Antiquity, vol. 88, no. 339
Mykhailo Videiko et al. 2013. Investigations of a mega-structure at the Trypillian culture settlement near Nebelivka in 2012 (in Russian). Tyragetia, vol. VII [XXII], no. 1
