Zadruga - Profesor Ernest Till, jego Lwów i Uherce

Profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie na Wydziale Prawa, wielka sława palestry.

Dwie Adolfiny – to Adolfina I z Klemensiewiczów Till (1852 – 1911) – jego żona

a druga to Adolfina II z Tillów Pagaczewska – żona, profesora Wydziału Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego – Juliana II Pagaczewskiego.

Profesor miał 3 synów i 3 córki córki. W artykule rocznicowym na 160 rocznicę urodzin profesora (który przytaczamy poniżej) doktor Adam, Redzik tak pisze:

” … W małżeństwie z Adolfiną Klemensiewicz (3.06.1852–24.10.1911) miał Ernest Till co najmniej sześcioro dzieci. Syn Artur (1874–1936) był znanym lwowskim adwokatem Artur Till, był doktorem prawa i przewodniczącym Związku adwokatów Polskich we Lwowie. Przejął on po ojcu kancelarię, a w 1926 r. także redakcję „Przeglądu Prawa i Administracji” [37]. Drugi syn Stanisław (ur. w 1875 r.) był inżynierem budownictwa. Profesji trzeciego syna, noszącego imię Ernest (junior), urodzonego w 1888 r., nie udało się ustalić, podobnie jak imion co najmniej dwóch córek (jednej po mężu Zagórskiej). Wiadomo natomiast, że trzecia córka, Jadwiga (1881–1885), zmarła jako dziecko. Rodzina Tillów mieszkała we Lwowie przy ul. Pańskiej 4….”.

Nie znam niestety imienia tej córki która była po mężu Zgórska, natomiast znamy bardzo dobrze imię i dzieje tej drugiej Adolfiny (Junior) Till.

a oto jako ciekawostka wypis ze strony internetowej

Lvovaj familioj:

1902

dr Artur Till, Lwów, ul. Pańska 4 (konc. adwokat)
* 1874, † 1936 Lwów
dr Ernest Till, Lwów, ul. Pańska 4 (adwokat, synd. Banku Krajowego)
* 1846, † 1926 Lwów, profesor prawa na Uniwersytecie Lwowskim

Lwów dzisiaj – Uniwersytet Jana Kazimierza – Stary Gmach

AdolfinaII i Julian II poznali się podczas licznych pobytów profesora Tilla na Uniwersytecie Jagiellońskim, pokochali się i pobrali.

Aż do samej wojny rodzina Pagaczewskich spędzała wakacje we dworze, w posiadłości Tillów. Profesor, a potem po jego śmierci, syn Artur byli właścicielami majątku. Majątek został sprzedany w roku 1936 (część już w 1930).

Po wojnie majątek przejęto i urządzono na jego terenach PGR. Wybudowano tutaj więzienie , a w Stanie Wojennym w 1981-83 trzymano tu więźniów politycznych tzw. Internowanych.

Posiadamy wpis Muzeum Narodowego w Krakowie w sprawozdaniu za rok 1906 – o podarowaniu zabytkowych przedmiotów przez Adolfinę do zbiorów, a także o innym podarunku Stanisława Tilla (inżyniera budownictwa, o którym wspomniano powyżej:

PRZEMYSŁ ARTYSTYCZNY.
Ks. prałat Dr józef Bąba: 18 skrawków dawnych tkanin,
bursa i nakrycie na kielich.
Ks. St. Nałęcz-Cichocki: krzesło barokowe rzeźbione; pas
jedwabny czterostronny polski.
Ludwik Czechowicz: dwa fragmenty kafli z herbem Dru-
ckich -So ko li ński ch.
Dr julian Czerkaski: dzwonek srebrny.
Witold Duszyński: zegarek kieszonkowy złoty w stylu ro-
coco, wyrób francuski.
Fr. Erdmann: bronzowa rękojeść sztyletu.
Isenberg: kafle z pieca w stylu empire.
Helena Kajzowa: trzy haftowane kołnierze damskie, jeden
tiulowy, dwa batystowe, z pocz. XIX w.
Adolfina Pagaczewska: sześć wzorów z żurnalów mód 
z pierwszej połowy XIX w. 
Dr Przychodzki: brelok srebrny z kameą.
Emilia Pydynkowska: cztery skrawki dawnych tkanin.
Markus Schwarz: dwa skrawki tkanin z XV i XVI wieku.
Filiżanka w stylu empire.
St. Till: dziewięć fragmentów kafli starych i wazon fajan- 
sowy holenderski. 
Wiktor Windyk Wittyg: para pantofelków jedwabnych empire.
Adam Wolański: cztery marki pasów (2 słuckie); krzesło
drewniane rzeźbione z roku 1738; fragmenty kafli;

A oto artykuły na temat wielkiej sławy profesora Ernesta Tilla.

uniw-jana-kazimierza-1

Bryła i główne wejście do Nowego Gmachu Uniwersytetu Lwowskiego bardzo przypominają Collegium Novum UJ w Krakowie

Gmach Główny Uniwersytetu Jana Kazimierza – Widok z boku

Z Wikipedii

Ernest Till (ur. 4 stycznia 1846 w Brzeżanach, zm. 21 marca 1926 we Lwowie), prawnik polski, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

Był synem Józefa i Marii z Winklerów. Uczęszczał do gimnazjum we Lwowie, w latach 1865-1870 studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie Lwowskim; w 1871 uzyskał stopień doktora praw. Następnie rozpoczął pracę w Prokuratorii Skarbu we Lwowie, po czym praktykę kandydacką do adwokatury. Od 1878 r. prowadził znaną kancelarię adwokacką we Lwowie. Od 1873 prowadził wykłady z prawa rolnego w Akademii Rolniczej w Dublanach oraz z prawa leśnego w Szkole Gospodarstwa Leśnego we Lwowie. W 1877 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy O znaczeniu posiadania przy nabyciu nieruchomości i został docentem w Katedrze Prawa Cywilnego Austriackiego Uniwersytetu Lwowskiego. W 1888 mianowany został profesorem tytularnym, a po rezygnacji z adwokatury, w 1905 r., profesorem zwyczajnym. W latach 1905-1917 kierował katedrą prawa prywatnego austriackiego, a w roku akademickim 1906/1907 był dziekanem Wydziału Prawa. W 1921 r. mianowany został profesorem honorowym, wykłady kontynuował do końca życia. W 1919 został wiceprezesem Komisji Kodyfikacyjnej RP i kierował lwowskim kołem Komisji Kodyfikacyjnej, które opracowało m.in. projekt kodeksu zobowiązań.

W 1897 powołano go na członka-korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, w 1921 na członka rzeczywistego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Należał także do Towarzystwa Naukowego we Lwowie (od 1920) oraz Towarzystwa Prawniczego we Lwowie (prezes od 1911). W 1926 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego. Był odznaczony m.in. Orderem Żelaznej Korony III klasy (1898) oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.

W pracy naukowej zajmował się prawem cywilnym – prawem rzeczowym, spadkowym, prawem zobowiązań. Pracował nad projektem kodeksu cywilnego, a gdy prace nad nim zaczęły się opóźniać, przygotował projekt części ogólnej i szczegółowej prawa zobowiqazaniowego, który był podstawą do prac nad kodeksem zobowiązań z 1933 r. Był twórcą lwowskiej szkoły prawa prywatnego, z której wywodzili się: m.in. Roman Longchamps de Bérier, Kazimierz Przybyłowski, Alfred Ohanowicz i znawca prawa handlowego Aleksander Doliński.

Niektóre publikacje

O podmiocie praw i prawach bez podmiotu (1872)
O prawie zwyczajowym (1877)
O przeniesieniu własności tabularnej (1878)
O zasiedzeniu tabularnym (1879)
Ogół praw majątkowych (1884)
Prawo prywatne austryackie (1884-1904, sześć tomów)
Z nauki prawa obligacyjnego (1895, pięć tomów)
Zur Lehre von der Rechtsausübung (1915)

Bibliografia

R. Longchamps de Berier, Ernest Till jako cywilista, Lwów 1926.
K. Sójka-Zielińska, Ernest Till (1846-1926), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1997, R. VI, z. 3.
A. Redzik, Profesor Ernest Till (1846-1926) – w stusześćdziesięciolecie urodzin i osiemdziesięciolecie śmierci, „Palestra” 2006, nr 3-4, s. 125-132.
A. Redzik, Roman Longchamps de Berier (1883 – 1941), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2006, z. 1,

s. 5-108.

Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P-Z (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1985.

Tak wygląda grobowiec profesora Ernesta i rodziny Tillów na cmentarzu Łyczakowskim – rodziny na razie nie stać na jego odnowienie – został odnaleziony w zeszłym roku przez Wacława Gorzkowskiego, syna Marii Gorzkowskiej z domu Pagaczewskiej – siostry Stanisława.

Artykuł rocznicowy z Palestry

Till profesor prawa adwokat ze Lwowa

*artykuł

Palestra 3-4/2006

Adam Redzik, dr (Warszawa)
Profesor Ernest Till (1846-1926) – w stusześćdziesięciolecie urodzin i osiemdziesięciolecie śmierci

W marcu minęło 80 lat od śmierci osiemdziesięcioletniego nestora polskich cywilistów, profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie Ernesta Tilla. Postać tego wybitnego uczonego, adwokata, redaktora, organizatora życia prawniczego i kodyfikatora zapisała się złotymi literami w dziejach polskiej jurysprudencji oraz adwokatury, z którą związał się na prawie trzydzieści lat.
Całe swe życie Mistrz Till związał ze Lwowem – miastem dziś ukraińskim, ale niegdyś przez niemal sześć wieków polskim; nazywanym z sentymentem przez Polaków „grodem kresowym”, które w drugiej połowie XIX w. było niekwestionowanym centrum nauki i kultury polskiej. Owo miasto, wraz z intensywnie rozwijającym się, spolonizowanym od lat siedemdziesiątych XIX w., choć noszącym do 1918 r. imię cesarza Franciszka I, uniwersytetem, było dla Profesora Tilla ośrodkiem życia i działalności.

Ernest Karol Antoni Franciszek Józef (pięciu imion) Till – bo tak się właściwie nazywał – urodził się 4 stycznia 1846 r. w Brzeżanach, jako jedyny syn Józefa i Marii Winkler von Seefels (1820–1878) [1]. Ojciec – urzędnik państwowy – zmarł kilka lat po przyjściu na świat Ernesta. Matka przeniosła się wówczas do Lwowa, gdzie Ernest wstąpił do gimnazjum. W szkole zaangażował się w konspirację niepodległościową. Brał też czynny udział w działalności powstańczej 1863 r., chociaż nie zezwolono mu na walkę w oddziałach [2].
Po ukończeniu gimnazjum (1865) dziewiętnastoletni Till zapisał się na Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Wykłady odbywały się głównie w języku niemieckim, chociaż rozpoczęła się już stopniowa „degermanizacja”. Till angażował się w działalność Biblioteki Słuchaczów Prawa. Między innymi spisał i wydał skrypt z wykładów prawa cywilnego prowadzonych przez prof. Ferdynanda Źródłowskiego.
Dwa lata po ukończeniu studiów, w 1871 r., zdał na Uniwersytecie Jagiellońskim rygoroza doktorskie, uzyskując tytuł doktora praw [3]. Rok później opublikował pierwszą samodzielną pracę naukową pt. „O podmiocie praw i prawach bez podmiotu” („Prawnik” 1872). Rozprawa, choć napisana rzeczowo i jasnym językiem, szybko zdezaktualizowała się, gdyż poglądy o istnieniu praw „bezpodmiotowych” zaprezentowane w niej przez Tilla – podobne do poglądów Rudolfa von Iheringa – nie utrzymały się. Sam Till wycofał się z nich w kilka lat później, stwierdzając, że nie istnieją prawa bez podmiotu [4].
Po ukończeniu studiów rozpoczął aplikację sądową, a następnie aplikację w Prokuratorii Skarbu, w której podjął też pracę. Celem młodego Tilla była jednak działalność naukowa. Dlatego też w 1872 r. wniósł podanie do Grona Profesorskiego Uniwersytetu Lwowskiego o udzielenie veniam legendii z austriackiego prawa prywatnego na podstawie wspomnianej już rozprawy „O podmiocie praw i prawach bez podmiotu”. Pracę uznano jednak za niewystarczającą, argumentując, że tematyka jej związana jest bardziej z filozofią prawa niż z prawem pozytywnym [5]. Mimo to w roku akademickim 1873/74 dr Till wykładał nauki prawne w Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach, a w latach 1873–1878 to samo w Szkole Lasowej.

Ulica Pańska we Lwowie była centrum życia rodziny Tillów

Nieco wcześniej, bo już w 1870 r., a więc jeszcze przed uzyskaniem stopnia doktora, E. Till związał się z czasopismem „Prawnik” redagowanym przez adwokata Ignacego Szczęsnego Czemeryńskiego. W 1874 r. wszedł w skład redakcji i kierował nią przez następne dwa lata. W 1876 r., po naradzie w gronie przyjaciół, doszedł do wniosku, że „Prawnik” jest czasopismem zbyt małym i zaadresowanym do zbyt wąskiego grona odbiorców. Wówczas to wraz z Augustem Bálasitsem, Karolem Stromengerem i Władysławem Kosińskim utworzył tygodnik prawniczy ukierunkowany na szerokie grono odbiorców w całej Galicji – „Przegląd Sądowy i Administracyjny” [6]. Od 1886 r. wychodził on jako miesięcznik. W 1892 r. zmieniono nazwę czasopisma na „Przegląd Prawa i Administracji” [7]. Ernest Till redagował pismo od 1880 r. do śmierci, po czym redakcję objął jego syn dr Artur Till wspólnie z uczniem prof. Romanem Longchamps de Berier. Po śmierci zaś dr. Artura Tilla (1936) redaktorem został Roman Longchamps de Berier. Czasopismo ukazywało się do 1939 r. Od samego początku było jednym z najważniejszych periodyków naukowych o charakterze prawniczym w języku polskim. Podkreśla się często jego wzorowy układ treści i przejrzystość [8]. „Przegląd Prawa i Administracji” stanowi do dziś bardzo ważne źródło informacji o prawie i życiu środowisk prawniczych końca XIX i początku XX w.
W roku, w którym powołano do życia „Przegląd Sądowy i Administracyjny”, Ernest Till wniósł podanie do Grona Profesorów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego o dopuszczenie do habilitacji. Jako podstawę przedstawił pracę: „O znaczeniu posiadania przy nabyciu nieruchomości”. Na referenta głównego wyznaczono prof. Maksymiliana Zatorskiego, natomiast na koreferenta prof. Fryderyka Zolla (starszego). Tym razem opinie obydwu były bardzo pozytywne. Mocą uchwały Grona Profesorów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego z 14 marca 1877 r. Ernest Till został habilitowany z austriackiego prawa cywilnego [9]. W tym samym roku „prawo wykładania” przeniósł na Uniwersytet Lwowski.
Rok później, po zdaniu egzaminu adwokackiego, dr Ernest Till został wpisany na listę adwokatów Lwowskiej Izby Adwokackiej. Zakończył tym samym pracę w Prokuratorii Skarbu. Znaną i cenioną kancelarię adwokacką prowadził do 1905 r.
W 1884 r. zmarł prof. Andrzej Fangor wykładający na Uniwersytecie Lwowskim system prawa cywilnego. Na początku 1885 r. wykłady z prawa cywilnego powierzono doc. Ernestowi Tillowi jako zastępcy profesora na katedrze zwyczajnej prawa prywatnego austriackiego [10]. Grono Profesorów wnioskowało wówczas do Ministerstwa Wyznań i Oświaty w Wiedniu o powierzenie Tillowi nadzwyczajnej katedry prawa cywilnego, na co Ministerstwo nie zgodziło się, argumentując, że dr Ernest Till prowadzi kancelarię adwokacką oraz, iż jest radcą „Banku Krajowego Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim”. W piśmie z 10 czerwca 1885 r. stwierdzono, że praca w adwokaturze i banku nie może pozostać bez ujmy dla profesury. „Dlatego też kandydat dr Till powinien zobowiązać się, że najpóźniej w ciągu 2 lat od nominacji na prof. zwyczajnego austriackiego prawa cywilnego na Uniwersytecie Lwowskim zrezygnuje z adwokatury. Jeśliby dr Till nie poddał się temu zobowiązaniu proszę Grono Profesorów o wyznaczenie nowego kandydata” – napisano z Ministerstwa [11].

Dworzec Lwowski również przypomina krakowski Dworzec Główny

Till przez wiele lat nie decydował się jednak na złożenie adwokatury, co skutkowało tym, że jego kariera uniwersytecka rozwijała się bardzo powoli. W 1888 r. przyznano mu tytuł profesora tytularnego oraz możność prowadzenia wykładów zleconych z systemu prawa prywatnego austriackiego i seminarium z prawa cywilnego. Dnia 20 lutego 1895 r. mianowany został profesorem nadzwyczajnym prawa cywilnego. Od roku następnego prowadził konwersatorium, tzw. collegium publice, pt. „O zasadach kodeksu cywilnego niemieckiego” [12]. Dnia 12 maja 1898 r. na wniosek prof. Leonarda Piętaka Wydział Prawa ponownie wysłał pismo do ministerstwa z prośbą o zamianowanie Tilla profesorem zwyczajnym [13]. Po ustąpieniu wykładającego prawo familijne kanonisty – prof. Edwarda Rittnera (w 1886 r.) oraz po przedwczesnej śmierci, wykładającego system prawa prywatnego po ukraińsku, prof. Aleksandra Ogonowskiego (w 1891 r.), prof. Ernest Till został jedynym wykładającym system prawa prywatnego austriackiego na Uniwersytecie Lwowskim. Minister jednak odpowiedział, że „posiadającego tytuł zwyczajnego profesora uniwersytetu, bezpłatnego profesora nadzwyczajnego prawa austriackiego cywilnego dra E. Tilla zwyczajnym płatnym profesorem tego przedmiotu w ULw.” można zamianować po rezygnacji przez niego z adwokatury, co Profesor ciągle odwlekał. Pismo nominacyjne na profesora zwyczajnego wysłano dopiero wtedy, gdy Till poinformował, że zrezygnuje z adwokatury. Nastąpiło to w 1905 r.

Mury miejskie we Lwowie – to miasto było wielką miłością profesora, a po nim Kraków

Postanowieniem cesarskim z 21 stycznia 1905 r. Ernest Till został mianowany profesorem zwyczajnym prawa cywilnego na Uniwersytecie Lwowskim [14]. Niespełna dwa miesiące później, w marcu 1905 r. w Lwowskiej Izbie Adwokackiej złożył pismo o zrzeczeniu się adwokatury [15]. Od chwili nominacji mógł piastować godności akademickie. W roku 1906/07 pełnił obowiązki dziekana Wydziału Prawa, a w r. 1907/08 prodziekana [16]. Przez wiele lat był referentem spraw fundacyjnych.
Jednym z celów naukowych prof. Ernesta Tilla było wydanie pełnego systemu (podręcznika) prawa prywatnego austriackiego w języku polskim. Przedsięwzięcie było bardzo ambitne i wymagało ogromnej wiedzy i poświęcenia. Nikt przed nim niczego podobnego nie dokonał, a i wśród autorów niemieckich i austriackich nie było takiego, który opracowałby cały system prawa prywatnego. Uznawany za pomnik literatury prawniczej i impuls dla późniejszych pisarzy System des österreichischen Privatrechts Josefa Ungera z 1856 r. obejmował tylko część ogólną prawa cywilnego [17].

Kamienne lwy przypominają żywcem te sprzed krakowskiego Ratusza

Pierwszy tom największego dzieła profesora Tilla – systemu prawa prywatnego austriackiego – ukazał się w 1884 r. i obejmował wykład nauk ogólnych [18]. Drugi, obejmujący prawo rzeczowe, a w szczególności naukę o prawie własności, opublikowany został cztery lata później [19]. W 1895 r. wydrukowany został tom trzeci obejmujący część ogólną prawa zobowiązań [20]w 1897 r. tom czwarty z częścią szczegółową zobowiązań[21]. W latach 1901–1902 w dwóch częściach wydany został tom piąty obejmujący prawo rodzinne [22], a w 1904 r. tom szósty poświęcony prawu spadkowemu [23]. Uzupełnieniem systemu była praca z 1907 r. dotycząca austriackiego prawa konkursowego [24]. Całość stanowi jeden z najpiękniejszych pomników polskiej literatury prawniczej, a poza tym jedyną pracę zakrojoną na tak wielką skalę i zrealizowaną do końca. Do dziś jest podstawową literaturą dla badaczy prawa cywilnego, i to nie tylko w Polsce, ale również w Austrii.
Profesor Till był płodnym autorem. Dużą ilość artykułów, recenzji, wspomnień i sprawozdań opublikował w „Przeglądzie Prawa i Administracji” [25]. Brał też udział w ankietach przeprowadzanych przez rząd austriacki, a mających na celu reformę prawa prywatnego austriackiego [26]. W uznaniu zasług na polu nauki prawa 23 listopada 1911 r. cesarz mianował go Radcą Dworu [27].

Grobowiec jest również miejscem spoczynku Jadwisi i Marii Till oraz Emilii, Emila i Józefa Klemensiewiczów

Profesor działał aktywnie w środowisku lwowskich prawników. Od 1912 r. był Prezesem Towarzystwa Prawniczego we Lwowie. Udzielał się również społecznie, a w latach 1886–1887 był członkiem Rady Miasta Lwowa. W 1897 r. Akademia Umiejętności w Krakowie przyznała mu godność członka korespondenta. Oprócz działalności naukowej i społecznej Ernest Till był też wielkim miłośnikiem muzyki i sztuki, a także działaczem sportowym. Angażował się w działalność Lwowskiego Towarzystwa Muzycznego, Towarzystwa Sztuk Pięknych oraz „Dyrekcji Zakładu dla Ciemnych” (Ociemniałych) [28]. W wolnej Polsce, za wkład w rozwój nauki polskiej i działalność kodyfikacyjną, odznaczony został Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Po ukończeniu 70. roku życia, z dniem 30 września 1917 r. prof. Ernest Till został przeniesiony w stan spoczynku. W tym samym roku Minister Wyznań i Oświaty poinformował go, że cesarz nadał mu godność stanu szlacheckiego wraz z przydomkiem „von Kostryn” oraz herbem przedstawiającym dwa skrzyżowane berła rektorskie [29].
W 1918 r. Polska odzyskała niepodległość. Powstało szereg nowych instytucji, w tym także nowe uniwersytety w Warszawie, Wilnie, Lublinie i Poznaniu. Z Uniwersytetu Lwowskiego, któremu w 1919 r. nadano imię króla-założyciela – Jana Kazimierza, odeszło wielu profesorów – zarówno do nowych uniwersytetów, jak i do instytucji rządowych. Ernest Till, mimo iż miał już ponad siedemdziesiąt lat, podjął się w tej sytuacji dalszego prowadzenia wykładów w rodzimej uczelni.
W 1919 r. Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o Komisji Kodyfikacyjnej RP, powierzając jej zadanie przygotowywania projektów ustaw ujednolicających prawo w powstałym z ziem trzech zaborów Państwie Polskim [30]. Profesorowi Tillowi powierzono godność wiceprezydenta Komisji. Pracował nad projektem kodeksu cywilnego. W 1921 r. przedstawił projekt dotyczący osób prawnych [31], a w 1923 r. projekt części ogólnej prawa zobowiązań [32]. Projekt części szczegółowej, który przygotował wspólnie z uczniem – Romanem Longchamps de Berier, opublikowany został już po śmierci Profesora [33]. Dzieło kodyfikacyjne Tilla kontynuował jego uczeń prof. Roman Longchamps de Berier – doprowadzając do przyjęcia projektu prawa zobowiązań, a następnie wejścia go w życie jako kodeksu zobowiązań z 1933 r. – regulacji niezwykle ważnej i bardzo dobrze przyjętej na forum międzynarodowym [34].
Pod koniec życia spotkało Profesora Tilla wiele miłych niespodzianek. W 1921 r. Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, z okazji 50. rocznicy uzyskania doktoratu, odnowił mu dyplom doktorski. W tymże roku, na wniosek Rady Wydziału Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego postanowieniem z dnia 17 marca 1921 r. mianował go profesorem honorowym prawa cywilnego na Wydziale Prawa UJK. Dzięki tej nominacji profesor aż do śmierci wykładał prawo cywilne i prowadził seminarium, kierując jednocześnie II Katedrą Prawa Cywilnego. Dnia 9 grudnia 1925 r. Rada Wydziału Prawa UJK podjęła jednogłośnie uchwałę o nadaniu Profesorowi, z okazji osiemdziesiątych urodzin, godności doktora honoris causa. Uroczystość odbyła się 15 stycznia 1926 r. i – jak wspominał prof. Przemysław Dąbkowski – była pełna wzruszeń [35].

Profesor Ernest Till zmarł we Lwowie 21 marca 1926 r., zaledwie dwa miesiące po uczczeniu go przez uniwersytet. Pochowany został w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Łyczakowskim. Swą ogromną bibliotekę przekazał testamentem Katedrze Prawa Cywilnego UJK z zastrzeżeniem, że gdyby Lwów przestał być miastem wyłącznie polskim, biblioteka winna przypaść Uniwersytetowi Jagiellońskiemu [36].

Uherce – rzeczka o której Stanisław Pagaczewski pisał „…Olszaniczko wspomnienie mojego dzieciństwa… „

W małżeństwie z Adolfiną Klemensiewicz (3.06.1852–24.10.1911) miał Ernest Till co najmniej sześcioro dzieci. Syn Artur (1874–1936) był znanym lwowskim adwokatem. Przejął on po ojcu kancelarię, a w 1926 r. także redakcję „Przeglądu Prawa i Administracji” [37]. Drugi syn Stanisław (ur. w 1875 r.) był inżynierem budownictwa. Profesji trzeciego syna, noszącego imię Ernest (junior), urodzonego w 1888 r., nie udało się ustalić, podobnie jak imion co najmniej dwóch córek (jednej po mężu Zagórskiej). Wiadomo natomiast, że trzecia córka, Jadwiga (1881–1885), zmarła jako dziecko. Rodzina Tillów mieszkała we Lwowie przy ul. Pańskiej 4. Wiele czasu spędzała też w majątku rodzinnym w Uhercach, pow. Lesko, w dzisiejszym województwie podkarpackim.
Profesor Ernest Till był jednym z najwybitniejszych polskich cywilistów w historii, a jednocześnie jednym z najwybitniejszych cywilistów związanych z Uniwersytetem Lwowskim, na którym wykładał przez niemal pięćdziesiąt lat (1877–1926). Bez precedensu pozostało także największe dzieło literackie jego życia – „Prawo Prywatne Austryackie (t. I–VI)”. W ciągu długiego żywota wychował ogromną liczbę prawników. Prowadzone przez niego seminarium cieszyło się dużą popularnością. Stworzył wokół siebie szkołę, którą możemy dziś nazwać „lwowską szkołą prawa cywilnego”. Stanowili ją między innymi: Roman Longchamps de Berier; Aleksander Doliński i Kazimierz Przybyłowski.
Jeden z przyjaciół Ernesta Tilla, wybitny krakowski cywilista Władysław Leopold Jaworski tak oto charakteryzował lwowskiego uczonego: „Kto znał Tilla i miał sposobność patrzeć na sposób jego życia i pracy, musiał być zdumiony, jak ten człowiek na wszystko znajdował czas. Muzyka, sporty fizyczne, przez długie lata praca adwokacka, nie przerwana nigdy praca naukowa, obowiązki nauczycielskie i liczne funkcje obywatelskie, pełne oddania obowiązki głowy rodziny – wszystko umiał pogodzić, nigdy nic nie zaniedbał, żadnemu z zajęć swoich nie uczynił krzywdy kosztem drugiego, wszędzie osiągał rezultaty dodatnie, niejednokrotnie świetne. Tak bogato uposażona była to natura…” [38].

Lwów dzisiaj

PRZYPISY:

[1] K. Sójka-Zielińska, Ernest Till (1846–1926), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1997, R. VI, z. 3, s. 396.
[2] Z Powstaniem Styczniowym wiąże się humorystyczny, z perspektywy czasu, epizod przypomniany w 1997 r. przez K. Sójkę-Zielińską (op. cit., s. 396–397). Pewnego razu Till wysłany został z „niezwykle ważnymi” dokumentami do obozu gen. Różyckiego. Po drodze, obfitującej w wiele niebezpieczeństw, poinformowano go, że dostarczone przez niego wiadomości można było przesłać zwykłym listem za 5 centów – zob. Śp. Ernest Till (nekrolog), „Przegląd Prawa i Administracji” 1926, R. LI, s. 92.
[3] S. Starzyński (w:) L. Finkel, S. Starzyński, Historya Uniwersytetu Lwowskiego, Lwów 1894, t. 2, s. 222.
[4] R. Longchamps de Berier, Ernest Till jako cywilista, Lwów 1926, s. 3–4.
[5] K. Sójka-Zielińska, Ernest Till…, s. 397–398.
[6] O „Przeglądzie Prawa i Administracji”, zob.: S. Milewski, Lwowskie podglebie dla inicjatywy adwokata (1), „Palestra” 2004, Nr 9–10, s. 135–138; S. Milewski, Adwokat Czemeryński i jego „Prawnik” (2), „Palestra” 2004, Nr 11–12, s. 172–175; S. Milewski, Od „Prawnika” do „Przeglądu” (3), „Palestra” 2005, Nr 1–2, s. 160–163; S. Milewski, Syzyfowe prace mecenasa Czemeryńskiego (4), „Palestra” 2005, Nr 3–4, s. 166–169; S. Milewski, Z kręgu palestry (1), „Palestra” 2005, Nr 7–8, s. 154–157; S. Milewski, Metamorfozy „Przeglądu” (2), „Palestra” 2005, Nr 9–10, s. 1010–104; S. Milewski, W stronę nauki prawa (3), „Palestra” 2005, Nr 11–12, s. 159–162; S. Milewski, Własny, poważny styl (4), „Palestra” 2006, Nr 1–2, s. 141–144.
[7] R. Longchamps de Berier, Ernest Till jako cywilista…, s. 35.
[8] Pierwsza część zawierała rozprawy naukowe oraz recenzje określane jako „zapiski literackie”, w części drugiej publikowano orzecznictwo sądów i trybunałów, natomiast część trzecia pełniła funkcję wydawnictwa urzędowego – publikowano tu rozporządzenia władz, wiadomości urzędowe i wpisy do rejestrów.
[9] K. Sójka-Zielińska, Ernest Till…, s. 399–400.
[10] S. Starzyński (w:) L. Finkel, S. Starzyński, Historya Uniwersytetu Lwowskiego, Lwów 1894, t. 2, s. 222.
[11] Zob. Державний архів Львівської області (Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego, dalej: DALO), f. 26, op. 5, sp. 1874, k. 40–41.
[12] DALO, f. 26, op. 5, sp. 1874, k. 91.
[13] Tamże, k. 101–106.
[14] Tamże, k. 150–151.
[15] Tamże, k. 158.
[16] Zob. C.K. Uniwersytet im. Cesarza Franciszka I we Lwowie, Skład Uniwersytetu w roku akademickim 1907/1908, Lwów 1907.
[17] Por. E. Till, Józef Unger, Wpływ jego na naukę prawa prywatnego, Lwów 1913, s. 1–5.
[18] E. Till, Prawo Prywatne Austriackie, t. I, Nauki ogólne austriackiego prawa prywatnego, wyd. 1, Lwów 1884; wyd. 2, Lwów 1892; wyd. 3, Lwów 1911.
[19] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. II, Wykład prawa rzeczowego austryackiego, wyd. 1, z. 1–2, Lwów 1888, 1891; wyd. 2, Lwów 1892, wyd. 3, Lwów 1912.
[20] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. III, Wykład nauki o stosunkach obowiązkowych, Część ogólna, Lwów 1895.
[21] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. IV, Wykład nauki o stosunkach obowiązkowych, Część szczegółowa, Lwów 1897.
[22] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. V – Wykład prawa familijnego, cz. 1 – Wykład austryackiego prawa małżeńskiego, osobowego i majątkowego, Lwów 1901; cz. 2 – O stosunkach prawnych między rodzicami i dziećmi, opieka i kuratela, Lwów 1902.
[23] E. Till, Prawo Prywatne Austryackie, t. VI – Wykład prawa spadkowego, Lwów 1904.
[24] E. Till, Zasady materialnego prawa konkursowego austriackiego, Lwów 1907.
[25] Pełny wykaz prac Ernesta Tilla zob. R. Longchamps de Berier, Ernest Till jako cywilista, Lwów 1926, s. 30–35, są to m.in.: O znaczeniu posiadania przy nabyciu nieruchomości na mocy aktu prawnego i zasiedzenia. Studyum z dziedziny prawa prywatnego austryackiego, Lwów 1879; Der Entwurf einer österreichischen Ziwilgezetznovelle vom Jahre 1907, Vortrang …, Wien 1908; Nowela do Kodeksu cywilnego austryackiego, wprowadzona rozporządzeniem cesarskim dn. 12 października 1914. Wykłady, Kraków 1915; Druga i trzecia nowela do austryackiego kodeksu cywilnego. Z objaśnieniami na podstawie materyałów…, Lwów 1916; Intromisye polskie. Epizod z pierwszych czasów panowania austryackiego w Galicyi, Lwów 1916.
[26] Szerzej działalność Tilla omawia R. Longchamps de Berier – zob. Ernest Till jako cywilista…; oraz K. Sójka-Zielińska, Ernest Till (1846–1926), s. 413–420, A. Mączyński (w:) Fryderyk Zoll 1865–1948. Prawnik – uczony – kodyfikator, Kraków, PAU 1994, s. 64.
[27] DALO, f. 26, op. 5, sp. 1874, k. 175.
[28] P. Dąbkowski, Sprawozdanie dziekańskie za rok akademicki 1925–1926, Lwów 1926, s. 5; „Kurier Lwowski” z 26 stycznia 1926 r.
[29] DALO, f. 26, op. 5, sp. 1874, k. 185–190; Pismo z Ministerstwa Wyznań i Oświaty z 26 października 1917 r. informujące o przeniesieniu do stanu szlacheckiego.
[30] Szerzej zob. L. Górnicki, Prawo cywilne w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939, Wrocław 2000; S. Grodziski, Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1981, t. XXXIII, z. 1, s. 47 i n.
[31] E. Till, Osoby prawne. Projekt rozdziału kodeksu cywilnego z uwagami, Lwów 1921.
[32] E. Till, Polskie prawo zobowiązań. Część ogólna. Projekt ustawy z motywami, Lwów 1923. W powstaniu projektu uczestniczyli członkowie Lwowskiego Koła Komisji Kodyfikacyjnej.
[33] E. Till, R. Longchamps de Berier, Polskie prawo zobowiązań, Część szczegółowa. Projekt wstępny z motywami, Lwów 1928.
[34] A. Redzik, Roman Longchamps de Berier (1883–1941), KPP 2006, z. 1, s. 6–100.
[35] Zob. P. Dąbkowski, Sprawozdanie dziekańskie za rok akademicki 1925–1926, Lwów 1926, s. 4–10.
[36] K. Sójka-Zielińska, Ernest Till…, s. 426.
[37] Zob. Nekrolog Dr. Artura Tilla, PPiA 1936, R. LXI, s. 65–66.
[38] W. Jaworski, Ernest Till, „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne”, R. XXIV, nr 1–12.

Kościół w Uhercach – zrujnowany dwór pokazujemy w artykule „Uherce”

Artykuł z Rzeczpospolitej z 1998 roku:

Prawo

Rzeczpospolita

17.08.1998, KP

LEKSYKON PRAWNIKÓW POLSKICH

Ernest Till

Prof. dr Ernest Till, zasłużony profesor prawa cywilnego na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie, to postać wybitna w polskiej nauce prawa XIX i pierwszej połowy XX w. Spod jego pióra wyszedł najobszerniejszy w języku polskim system prawa cywilnego. Jemu zawdzięczamy pierwszy projekt części ogólnej prawa o zobowiązaniach. Jako cywilista był przedstawicielem szkoły prawa pozytywnego, której dorobek znalazł wyraz w kodyfikacjach prawa cywilnego z końca XIX i początku XX stulecia. Olbrzymią erudycję zawdzięczał niestrudzonej pracy i znakomitej jej organizacji. Stworzył i przez pół wieku redagował lwowski ” Przegląd Prawa i Administracji”. Był wiceprezydentem Komisji Kodyfikacyjnej RP.

Ernest Till, urodzony 4 stycznia 1846 r. w Brzeżanach, gimnazjum i studia ukończył we Lwowie. Tytuł doktora praw uzyskał w 1871 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę w galicyjskiej Prokuratorii Skarbu, a następnie przeszedł do zawodu adwokackiego, w którym pozostawał od 1878 do 1905 r. W 1877 r. obronił na uniwersytecie lwowskim pracę habilitacyjną i otrzymał tytuł docenta. Odtąd, aż po ostatnie miesiące życia, wykładał tu – a przez pięć lat w Akademii Rolniczej w Dublanach — prawo cywilne.

W 1888 r. Ernest Till uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. Siedem lat później został mianowany bezpłatnym profesorem nadzwyczajnym. W 1905 r. , po rezygnacji z pracy w adwokaturze, przywrócono mu tytuł profesora zwyczajnego Uniwersytetu im. Jana Kazimierza. Niejako ukochanym dzieckiem prof. Tilla był „Przegląd Prawa i Administracji”. To zasłużone i wybitne czasopismo prawnicze założył w 1878 r. , a następnie redagował przez pół wieku, stale utrzymując je na wysokim poziomie.

Równocześnie przez cały okres swej działalności naukowej, dydaktycznej, adwokackiej i publicystycznej prof. Till wzbogacał literaturę prawniczą licznymi rozprawami i dziełami. Na pierwszy plan wybija się sześciotomowy system prawa cywilnego austriackiego, uzupełniony siódmym tomem obejmującym wykład materialnego prawa konkursowego. Są to dzieła wszechstronne, świadczące o olbrzymiej erudycji autora. Zawdzięczał ją swej niestrudzonej pracy i znakomitej — według świadectwa współczesnych — jej organizacji. Każdego dnia zaznajamiał się z nowymi dziełami prawniczymi, znajdował też czas na ich przemyślenie i przyswojenie dla własnej twórczości. Wszechstronność prof. Tilla polegała m. in. na tym, iż w swych pracach wprowadzał czytelników — teoretyków i praktyków prawa — w historię, świat Kościoła, życie rodzinne, życie społeczne i gospodarcze, a więc: do kantoru kupca, w głąb kopalni, w problemy własności i uprawy roli. Był dokładny w poznawaniu instytucji prawnych i życia będącego ich podłożem, twórczy w dogmatyce i syntezach.

Obok licznych rozpraw w czasopismach naukowych, polskich i niemieckich, ogłosił oddzielnie: „O podmiocie praw i prawach bez podmiotu” (1872) , „O znaczeniu posiadania przy nabyciu nieruchomości” (1879) , „Prawo prywatne austriackie” (6 tomów, 1884–1904, główne dzieło) , „Zasady materialnego prawa konkursowego” (1906) , „Privatrechtliche Fragmente” (1912) , „Nowela do kodeksu cywilnego austriackiego” (1915) i in.

Jako cywilista był głównym w polskiej literaturze prawniczej przedstawicielem kierunku naukowego określanego mianem szkoły prawa pozytywnego, przystosowanego do potrzeb życia i wymagań dobrych obyczajów. Kierunek ten znalazł wyraz w kodyfikacjach z końca XIX i początku XX stulecia. Do powstających właśnie koncepcji teorii prawa: zmodernizowanych praw natury, wolnego poszukiwania prawa czy socjalizacji prawa cywilnego, prof. Till odnosił się sceptycznie.

Jego zasługi dla Wydziału Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie są ogromne. W latach 1907–1908 piastował godność dziekana, a w następnym roku prodziekana, był wytrawnym członkiem Rady Wydziału, a przede wszystkim znakomitym pedagogiem. Zmuszony przez przepisy do przejścia na emeryturę w związku z ukończeniem w 1916 r. 70 lat, uczynił to, ale tylko formalnie. W rzeczywistości wykładał i pracował naukowo jako profesor honorowy i zastępca profesora aż do grudnia 1925 r.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości prof. Till brał czynny udział w pracach powołanej w 1919 r. Komisji Kodyfikacyjnej RP, której był w iceprezydentem. Jako referent Komisji wypracował i ogłosił projekt ogólnej części prawa zobowiązań w raz z uzasadnieniem. Pracował nad tym kilka lat, a zadanie było tym trudniejsze, że trzeba było dokonać unifikacji prawa polskiego obowiązującego w trzech byłych zaborach. Wywiązał się z niego znakomicie, pozostawiając dzieło trwałej wartości w przyszłym ujednoliconym ustawodawstwie cywilnym II Rzeczypospolitej.

Poza działalnością naukową, dydaktyczną i legislacyjną prof. Till prowadził szeroką działalność społeczną. Jako prezes kierował od 1911 r. Polskim Towarzystwem Prawniczym; od 1898 r. był członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, a później Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie; członkiem towarzystw naukowych w Warszawie i Lwowie. Brał udział w pracach lwowskiej Rady Miejskiej, był członkiem Rady Nadzorczej Banku Hipotecznego, aprzy tym pracował w Towarzystwie Sztuk Pięknych iw Towarzystwie Muzycznym. W uznaniu wszechstronnych zasług otrzymał komandorię Orderu Odrodzenia Polski, a lwowski Uniwersytet Jana Kazimierza przyznał mu tytuł doktora honoris causa. Zmarł 21 marca 1926 r. we Lwowie. Podczas uroczystego pogrzebu przemawiali, żegnając go w imieniu polskiej nauki prawa, m. in. prof. : Fryderyk Zoll (mł. ), Roman Longchamps de Berier i Emil S. Rappaport. Prof. Ernest Till był przykładem i wzorem dla pokoleń prawników, które wykształcił. Pozostaje nim do dzisiaj.

W e wspomnieniu o nim prof. W . L. Jaworski, także wybitny prawnik, stwierdził m. in. : „Patrząc na jego dzieło, odnajdujemy w nim przede wszystkim to wytrawne odważanie argumentów, które jest główną podstawą sądu wtedy tylko naukowego, jeżeli jest obiektywnym. (. .. ) W nauce był tak sprawiedliwym, jak byłby nim, gdyby był sędzią”.

Krzysztof Pol

17.08. 1998 r. Rzeczpospolita

Obraz Lwowa z czasów świetności w malarstwie

Uherce miłość Tillów i Pagaczewskich

Uherce Mineralne (dopełniacz: Uherzec Mineralnych; w latach 1977-1981 Nowa Wieś) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie leskim, w gminie Olszanica.

Widok ogólny i niebanalny

Wieś znajduje się w Kotlinie Uherczańskiej u podnóża pasma Żukowa. Określają je współrzędne geograficzne: 22°24’15” długości wschodniej i 49°27’54” szerokości północnej. Miejscowość położona jest na wysokości 360 m n.p.m. na pograniczu dwóch regionów geograficznych: Bieszczadów i Pogórza Przemyskiego. Dno Kotliny stanowi płaska terasa o wysokości 5 m nad poziom Sanu, przechodząca powoli w łagodne stoki. Kotlina odwadniana jest przez rzekę Olszankę i cztery mniejsze potoki.

Ciekawsze obiekty i zabytki.

Murowany kościół barokowy z 1757 r., z odnowionym wystrojem wnętrza, dzwonnicą wolnostojącą, otoczony unikatowym murem obronnym z otworami strzelniczymi z tego samego okresu. Kościół parafialny pw. św. bp Stanisława wzniesiony został w latach 1754-57 z fundacji ks. Jakuba Jaworskiego w stylu późnobarokowym. Osobliwością krajoznawczą w skali kraju jest dwumetrowy mur obronny z otworami strzelniczymi otaczający wokół świątynię.

Budowniczym kościoła i stojącej oddzielnie dzwonnicy był architekt śląski Gotfryd Hoffman, który nadał obiektom cechy późnobarokowej architektury śląskiej. W rzucie poziomym kościoła zwraca uwagę symetria całego układu. Oś przechodząca przez dzwonnicę, kościół i środek niszy w murze obronnym za absydą dzieli całość na dwie odpowiadające sobie części. Polichromia malowana na przełomie XVIII i XIX przez Antoniego Stroińskiego została przemalowana w 1901 roku przez Jana Tabińskiego. Wyposażenie wnętrza kościoła późnobarokowe z ornamentami rokokowymi jest jednolite i pochodzi z II połowy XVIII wieku. Nagrobki właścicieli ziemskich okolicznych wsi z XIX w. w otoczeniu kościoła.

Uherce, dwór obronny Herburtów.
foto: P. Szechyński

Dwór obronny Herburtów – wzniesiony w II połowie XVI wieku jako późno renesansowy dwór w typie kasztelu z basztami alkierzowymi. Po pożarze w 1830 roku odbudowany został przez Karola Skibińskiego. Sprowadzono wówczas do dworu wspaniały dębowy parkiet we wzory arabeskowe, pochodzący z zamku Mniszchów w Laszkach Murowanych. Obiekt murowany, założony na rzucie prostokąta posiada nieregularny układ wnętrza. Na parterze, w niektórych pomieszczeniach, zachowały się sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami z II połowy XVI wieku. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa i wyróżnia się wieżami alkierzowymi po bokach, wyodrębnionymi w górnej kondygnacji. Między nimi mieściła się oszklona ściana. Elewację tylną, dziewięcioosiową, cechuje boniowanie na narożnikach. Obiekt przykrywa dach czterospadowy a nad alkierzami dwuspadowy, kryty blachą. Obecnie w rękach prywatnych.

Miejscowość graniczy z sześcioma wsiami: od północy z Rudenką, od zachodu z Glinnem, na południu z Myczkowcami i Zwierzyniem, od wschodu z Orelcem, a od północnego wschodu z Olszanicą.

Obszar administracyjny Uherzec Mineralnych obejmuje zwartą zabudowę i siedem przysiółków: Podkamionkę, Wygnankę, Łazy, Żołobiny, Podmagurę, Sosnianiec i Kostryń.

Powierzchnia geodezyjna wsi wynosi 1116 ha.

Uherce Mineralne leżą na szlaku komunikacyjnym, jakim jest droga wojewódzka z Leska do Ustrzyk Dolnych, tzw. wielka obwodnica bieszczadzka. W miejscowości krzyżują się drogi w kierunku na: Lesko, Ustrzyki Dolne, Myczkowce i Solinę, i wzdłuż tych dróg skupia się budownictwo. Przez wieś przebiega linia kolejowa z Zagórza do Chyrowa na Ukrainie.

XIX czy XXI wiek ?

Takie położenie miejscowości na skrzyżowaniu lokalnych szlaków komunikacyjnych daje mieszkańcom dogodne połączenie z najbliższymi miastami, takimi jak: Ustrzyki Dolne, Lesko, Sanok, Krosno, Rzeszów oraz możliwość dogodnego połączenia w kierunku na Kraków i Warszawę.

Jaka przyjaźń między narodami taka łączność

W miejscowości znajdują się: przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum, stacja kolejowa, sklepy spożywcze, poczta, parafia rz.-kat., stacja paliw, warsztaty samochodowe, serwisy ogumienia, stacja diagnostyczna pojazdów, Gminny Ośrodek Kultury, minigaleria KGW „Pod Jesionami”, Ochotnicza Straż Pożarna, Koło Polskiego Związku Wędkarskiego „Pstrąg”, Ludowy Klub Sportowy „Szarotka”, Zakład Karny, Pracownicze Ogrody Działkowe, zakłady fryzjerskie, hurtownie materiałów budowlanych, skład opału, przesypownia cementu, tartak, przedsiębiorstwo usługowo-budowlane, parafialny dom rekolekcyjny, szkolna baza noclegowa w gimnazjum, gospodarstwa agroturystyczne i pokoje gościnne.

50 lat temu było tak samo

Historia

Uherce Mineralne są jedną z najstarszych bieszczadzkich miejscowości. Istniały prawdopodobnie już w czasach książąt ruskich. Nazwa miejscowości wskazuje na udział ludności sprowadzonej zza granicy węgierskiej w powstawaniu wsi.

1436 – pierwsza źródłowa wzmianka o miejscowości. Ponownej lokacji wsi dokonali przed 1436 rokiem Kmitowie, panowie na pobliskim Sobniu.– Jan Goligyan w imieniu żony Małgorzaty wystąpił do sądu grodzkiego w Sanoku przeciw Mikołajowi Kmicie kasztelanowi przemyskiemu, który zajął gwałtem dobra ojczyste Małgorzaty Goligyan, przypadłe jej po bracie zm. Janie Kmicie i jego dzieciach z Bachórza, tj. zamek Sobień z wsiami doń należącymi Rajskie, Olszanica, Myczkowce, i inne. Spór ten trwał do 1441 r., aż gdy doszło do ugody między Małgorzatą a jej stryjem Mikołajem Kmitą z Wiśnicza, kasztelanem przemyskim. Małgorzata była wtedy żoną Mościca z Wielkiego Koźmina. Odstąpiła Mikołajowi i jego synom zamek Sobień z wsiami do niego należącymi jak Huzele, Myczkowce, Uherce
1437 – wymieniony jest pierwszy sołtys Mikołaj Orzechowski.
1491 – przed rokiem 1491 wieś została przeniesiona ponownie na prawo wołoskie.
1520 – jedną z głównych dróg przecinających ziemię sanocką była droga z zachodu na wschód. Mamy o niej wczesną wiadomość, bo z roku 1345, kiedy to król Kazimierz Wielki w przywileju dla kupców sądeckich wyznaczył im drogę na Ruś przez Biecz, Żmigród i Sanok.
- Od Sanoka na wschód droga ta prowadziła bądź lewym brzegiem Sanu przez Zagórz (gdzie odłączała się od niej droga do Przełęczy Łupkowskiej) i Lesko do Uherzec, bądź po przekroczeniu Sanu jego prawym brzegiem koło zamku Sobień, również do Uherzec.
- Tym drugim odgałęzieniem według Jana Długosza, podróżował król Władysław Jagiełło w 1417 roku ze Lwowa przez Felsztyn i Sobień do Sanoka.
- Od Uherzec droga na wschód prowadziła doliną rzeki Olszanka, a następnie po przekroczeniu granicy ziemi przemyskiej, doliną rzeki Strwiąż w kierunku Sambora. Odcinek jej na rzeką Olszanką zwano w 1520 roku „via publika”. W tym roku Piotr Kmita Sobieński otrzymał od króla Zygmunta I prawo pobierania myta w Ustjanowej na utrzymanie drogi w należytym stanie. Przywilej królewski mówi, że są liczne bagniste miejsca na tej drodze i nie jest łatwo przejechać przez nie wozami obciążonymi towarami kupieckimi i solą.
- „Wielkim gościńcem” zwano tę drogę w roku 1689, gdy sejmik starał się o pobór myta w Uhercach na jej naprawę.
1526- przy zapisie podatku podymnego źródła historyczne podają, iż wieś posiadała młyn i karczmę
1530 – Uherce były siedzibą parafii obrządku wschodniego. Z tego okresu zachowała się ikona Daesis malowana na jednym podobraziu, znajdująca się w Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie.
1531 i 1536- źródła dwukrotnie podają, że Myczkowce i pobliskie Uherce rządziły się prawem wołoskim i posiadały dworzyszcza wołoskie („ville iuris valachici). Posiadały też 15 i 1 łana „areae valachicae, 2 młyny, 2 karczmy, 2 popów.

Zakola rzeczki Myczkowce w Uhercach

1553 – po bezpotomnej śmierci Piotra Kmity 31 października 1553 roku Uherce przechodzą na własność jego drugiej żony Barbary z Herburtów. * 1579 – do tego roku dobra leskie, w tym Uherce, są dzierżawione przez jej brata Mikołaja Herburta- starostę lwowskiego, a w 1580 roku stały się jego własnością.
- Herburtowie wznieśli w Uhercach murowany dwór „Fortalitium”

Pod koniec XVI wieku Dorota Tarnawska z Herburtów wniosła Uherce w wianie Stanisławowi Tarnawskiemu, chorążemu ziemi sanockiej. Chorąży posiadał dość pokaźny majątek składający się z 14 wsi, ale miał też wielkie długi. Jego głównym wierzycielem był referendarz koronny – starosta przemyski Jan Tomasz Drohojowski. Spodziewając się poważnych kłopotów ze strony tej wysoko postawionej osoby, sprytny podchorąży aktem wieczystej donacji (darowizny) przekazał cały swój majątek nieruchomy kasztelanowi przemyskiemu Stanisławowi Stadnickiemu z Leska. W 1601r. – w czasie prywatnej wojny między jej właścicielem Stanisławem Tarnawskim -chorążym sanockim, a jego wierzycielem Janem Tomaszem Drohojowskim, referendarzem wielkim koronnym, między Glinnem a Uhercami założony został przez Drohojowskiego, obóz warowny, otoczony fosami napełnionymi wodą i stąd nękał przeciwnika i z którego referendarz najeżdżał włości Tarnawskiego oraz jego sprzymierzeńca Stadnickiego w Uhercach. I tak zaczęła się prywatna wojna trwająca cztery lata. Żołnierze referendarscy łapali rzemieślników i kupców jadących z Leska na jarmark do Chyrowa, zabierali bydło i konie z pól, i dopuszczali się zbójeckich napadów w okolicy. W tym okresie Tarnawski kilkakrotnie bronił się lub ukrywał w uherczańskim dworze przed oddziałami referendarza – za każdym razem skutecznie. Nic nie osiągnąwszy, w 1605 roku Jan Drohojowski zginął z rąk ludzi Stanisława Stadnickiego. O rodzie Stadnickich można więcej przeczytać w artykule historia Łańcuta.

Pałacyk w Olszanicy

1672 – podczas ostatniego najazdu tatarskiego na historyczną ziemię sanocką w Uhercach ocalało 5 domów, natomiast w okolicznych wsiach: Orelcu – 2, a w Rudence – 3. Czambułem tatarskim rabującym, mordującym ludność i palącym jej mienie dowodził Nuradyn-Sołtan. Wieś była wówczas własnością Bukowskich.
XVII i XVIII wiek – właścicielami Uherzec byli Maliccy
1710 – zachował się opis lustracji cerkwi greckokatolickiej.
1745 – Józef Malicki, podskarbi, następnie podczaszy i kasztelan sanocki, ufundował tutejszą parafię rzymskokatolicką i przeznaczył na ten cel plac leżący w bezpośrednim sąsiedztwie dworu.
1749 – 2 czerwca następuje aprobata fundacji Malickiego i formalne wydzielenie nowej parafii pw. świętego Stanisława, biskupa męczennika. Zostaje wzniesiony drewniany kościół.
- W skład parafii wchodziły, wyłączone z parafii w Lesku, następujące miejscowości: Bereźnica Niźna, Brelików, Bóbrka, Myczkowce, Olszanica, Orelec, Rudenka, Serednica, Stefkowa, Wańkowa i Zwierzyń.
1754-1757 – Zostaje wzniesiony murowany kościół parafialny z wolno stojącą dzwonnicą, otoczony murem obronnym z otworami strzelniczymi z tego samego okresu. Jest to jeden z dwóch tego typu obiektów w Polsce. Wybudowany został w stylu późnego baroku według projektu Gotfryda Hoffmana z fundacji ks. Jakuba Jaworskiego, kanonika przemyskiego i prepozyta leskiego.
1760 – konsekracja kościoła przez biskupa przemyskiego Hieronima Sierakowskiego.
Na początku XIX wieku właścicielami wsi stali się Skibińscy.
1807 – z opisu wizytacji cerkwi przeprowadzonego przez księdza Laureckiego wiemy, że cerkiew w Uhercach pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela miała formę „grecką”, z jedną kopułą pośrodku, zbudowana była na rzucie prostokąta o wymiarach 12 x 7 m i była już mocno podniszczona.
- Ksiądz Laurecki pisał dalej: „w Uhercach jest wielki ołtarz z drzewa jak stolik, ale bardzo się chwiejący tak, że niebezpieczeństwo jest wywrócenia się kielicha, na nim jest obraz Rozdestwa Xetowa i cymborium sanctissimum się tu konsekrują w cynowej puszce, na ołtarzu wielkim tylko cztery świc”.
- Natomiast ówczesny proboszcz stwierdza, że ” nieposłusznych jest wiele, obrządku jak się należy zachowywać nie chcą, święta gwałcą, do cerkwi wielu chodzić nie chce”.
1810 – Wielkie spustoszenie w skarbcu kościelnym wyrządziła austriacka konfiskata z dnia 3 stycznia. Zabrano wtedy pro aerario 28 grzywien i 2 łuty srebrnych oraz złotych naczyń.

Wspomniana wyżej dzwonnica

1816 – wojskowy spis ludności cyrkułu sanockiego obrazuje stan miejscowości po zniszczeniach wojen napoleońskich. Wieś liczyła wówczas 575 mieszkańców ogółem, było w niej 91 domów, 141 rodzin, 1 duchowny, 1 szlachcic, 1 urzędnik, 58 chłopów zdolnych do służby wojskowej, 1 ogrodnik, 11 mniej użytecznych i 72 nieużytecznych mężczyzn do służby wojskowej, 1 czasowo zwolniony od służby, 1 wdowiec z dziećmi bez opieki, 1 szeregowy, 3 nieżonatych do regimentu, 109 chłopców do 14 lat, 22 chłopców w wieku od 15 do 17 lat, 259 kobiet i dziewcząt, 111 mężczyzn żonatych, 175 nieżonatych i wdowców. 3 osoby podczas spisu były nieobecne we wsi. W inwentarzu wsi spisano ponadto 8 koni (1 klacz, 1 źrebak, 6 wałachów), 56 wołów, 131 krów. We wsi nie było w ogóle ogierów i owiec.
1830 – Karol Skibiński przebudowuje dwór zniszczony przez pożar. Budynek otrzymał czterospadowy dach, natomiast alkierze osobne nakrycia dachem dwuspadowym.
1834 – zbudowano nową drewnianą cerkiew pw. św. Jana Chrzciciela Baptysty, którą rozebrano po 1947 r. Do parafii greckokatolickiej w Uhercach należały wsie z cerkwiami filialnymi w Orelcu i w Rudence.
1846 – na terenie Bieszczadów szerokie kręgi zataczał ruch spiskowy. Powstanie krakowskie miało również swój epizod w Uhercach. 21 lutego 1846 roku powstańcy z południowej części obwodu sanockiego szli na północ w celu opanowania Sanoka trzema szlakami: z Cisnej przez Baligród, z Lutowisk oraz z Ustrzyk Dolnych i z Ustianowej. Wymienione grupy spotkały się w Uhercach licząc łącznie 180 uczestników. Tu zaczęto ich porządkować i dzielić na oddziały. Odebrano od wszystkich przysięgę, a dowództwo nad nimi objął major Jerzy Bułharyn. Ten powstańczy oddział, nękany po drodze przez chłopów ze Stefkowej, dotarł do wsi Zahutyń pod Sanokiem. Tutaj czekał na oddziały z północnej części powiatu, miało bowiem zebrać się ok. dwóch tysięcy powstańców. Jednak umówiony sygnał nie został dany. Wobec słabych sił powstańczych i nieprzychylnej postawy chłopów, powstańcy postanowili się rozwiązać.
W II poł. XIX wieku Uherce stały się własnością Anny Świeykowskiej. Dobra te składały się wówczas z dwóch części: większej w środku wsi / 306 roli, 33 łąk, 4 morgi 678 sążni ogrodu, 47 pastwisk, 397 lasu, 23 nieużytków i 2 morgi 1130 sążni parcel budowlanych oraz mniejszej w części zwanej Łazy / 636 roli, 126 łąk i ogrodów, 90 pastwisk i 15 mórg lasu/. Obecna nazwa miejscowości sięga połowy XIX wieku, kiedy to funkcjonował mały zakład zdrojowy, tzw. „Łazienki”, na bazie miejscowych wód mineralnych. Kąpieli zażywali tu biskupi i księża Kurii Przemyskiej. Zlikwidowano go pod koniec wieku, gdy wiercenia poszukiwawcze za ropą naftową naruszyły poziomy wodonośne źródeł mineralnych. W chwili obecnej istnieje kilka naturalnych, nie eksploatowanych źródeł wód solankowych i siarczkowych.
- Ówczesna nazwa Uherce Mineralne pozostała i funkcjonuje do dziś.
1860 – to początki szkolnictwa powszechnego. Wtedy to obywatel ziemski Świeykowski ofiarował „mórg” ziemi i drewno na budowę szkoły ludowej. Wzniesiono budynek o jednej sali lekcyjnej i mieszkaniu dla nauczyciela. Pierwszym nauczycielem był Wojciech Potała, a po jego śmierci Jan Dąbrowiecki.
1866 – Uherce były pierwszą miejscowością Bieszczadów, w której przed 1866 r. rozpoczęto poszukiwanie oleju skalnego.
1870 – pierwsze szyby kopane powstały w sąsiedztwie naturalnych wycieków, które musiały być bardzo obfite, albowiem w tym roku określane są jako źródła nafty.

Jeszcze raz wjazd na stację

1872 – przez Uherce przebiega linia kolejowa Przemyśl – Chyrów – Zagórz – Łupków. Jest to najstarsza z polskich transkarpackich linii kolejowych. Kolej ta, tzw. „galicyjsko-węgierska” miała znaczenie strategiczne, ponieważ w momencie budowy łączyła twierdzę Przemyśl z wnętrzem monarchii Austro-Węgierskiej.
1877 – rozpoczęto eksploatację złoża ropy naftowej na skalę przemysłową. Początkowo kopano doły o głębokości kilkudziesięciu metrów i zbierającą się na ich dnie ropę czerpano wiadrem. Jej rozwój zdynamizował przyjazd amerykańskiego przemysłowca Wiliama Sztockera. Obszar naftowy podzielony był na trzy pola górnicze „Turgieniew”, „Kraszewski”, „Siemiradzki”.
1880 – było tutaj 9 takich szybów kopanych, a rocznie czerpano z nich 120 ton ropy przerabiając ją w zbudowanej na miejscu destylarni. W tym roku przeprowadzono pierwsze wiercenie do głębokości 127 m, następne – 146 m i 186 m. Kopalnia Uherce należała wówczas do Spółki „Bergbau Gesellschaft”, której udziałowcami byli Ignacy Łukasiewicz, Stocker, Zaykowski i Beuen. Wydobycie ropy wzrosło do 144 ton.
1881 – osiągnięto w odwiercie 200 m głębokości, a kopalnia posiadała własną rafinerię rozmieszczoną w dwóch budynkach.
1883 – z inicjatywy Adolfa barona Rhade – kierującego kopalnią – oraz właściciela terenów naftowych Augusta Hr. Bellagarde kopalnia w Uhercach stała się miejscem wprowadzenia w Galicji nowej metody wiertniczej (zwanej kanadyjską), która zmieniła oblicze przemysłu naftowego. Pierwszego wiercenia tym sposobem dokonano przy pomocy przeszkolonych robotników niemieckich z Hanoweru, a od następnego roku prowadził je kanadyjski specjalista wiertniczy William Mac Garvey.
1884 – 2 maja „Gazeta Narodowa” (nr 102) we Lwowie w kronice miejscowej zamieściła ciekawą notatkę: „Od trzech tygodni pokazała się nafta w Uhercach pod Liskiem, we własności Stanisława Świejkowskiego w tak znacznej ilości, iż formalnie zalewa Uherce. Nie można było nastarczyć naczyń do wyłapywania ropy. Co najciekawsze, nafta wytryska w Uhercach grubym promieniem, jakby studnia artyzejska, i to w nadzwyczaj regularnych odstępach czasu. Co 15 minut wytryska przez niejaki czas słup ropy, dostateczny do napełnienia 5 beczek – następnie ustaje, by po kwadransie znowu rozpocząć tę samą czynność. Dziurę 150 metrów głęboką wyświdrowali tutaj amerykańscy robotnicy, sprowadzeni z Kanady w sześciu dniach.”
1895 – powstało Galicyjsko-Karpackie Naftowe Towarzystwo Akcyjne z siedziba w Glinniku Marianpolskim, które prowadziło liczne wiercenia poszukiwawcze na terenie Podkarpacia, w tym i w Uhercach.
1896 – w miejscowości była czynna kopalnia składająca się z 18 szybów i rafinerii, które uległy pożarowi i nie zostały odbudowane.
1900 – umiera właściciel tej miejscowości hr. Włodzimierz Niezabitowski h. Lubicz.
1910 – wzniesiono pierwszy murowany budynek szkolny. Miał wymiary 12×15 m i mieścił dwie duże sale lekcyjne oraz mieszkanie dla nauczyciela. Do 1920 roku szkoła była dwuklasowa, następnie trzyklasowa, a od 1937 sześcioklasowa. Wówczas to kierownikiem szkoły był Franciszek Kawa.
1912 – Angielskie Towarzystwo Finansowe Cansfield et Company ponownie przystąpił do eksploatacji ropy wiercąc 2 szyby na głębokość do 400 m, jednak z chwilą wybuchu I wojny właściciel został aresztowany przez Austriaków i zaniechano dalszego wydobycia. Jednak do chwili obecnej miejscowa ludność korzysta z naturalnych wypływów ropy, używając jej do prac konserwatorskich w gospodarstwach.
Z końcem XIX wieku właścicielem dóbr uherczańskich został profesor Wydziału Prawa Uniwersytetu Lwowskiego Ernest Till, którego syn Artur w roku 1930 wydzierżawił, większą część majątku. Zmarł w roku 1936 i wtedy sprzedano majątek. |od 1930 do 1936 Artur Till mieszkał w mniejszej części majątku – na Łazach.
Po wojnie majątek przejęło Państwo (pytanie cosię stało z prawowitym właścicielem – czy go gdzieś zatłuczono w Rosji, czy w UBeckich kazmatach – ta sprawa wymaga wyjaśnienia, czy zginął na którymś z frontów?) – a we dworze miało siedzibę Państwowe Gospodarstwo Rolne, funkcjonowało kino oraz mieszkali ludzie. W chwili obecnej zdewastowany budynek i niemal 1 hektarowa działka zostały wykupione przez Zofię Deviron z Krakowa, która pragnie przywrócić mu dawny blask.
1921 – wieś liczyła 183 domy i 1043 mieszkańców (483 grekokatolików, 506 łacinników, 44 Żydów wyznania mojżeszowego i 10 ewangelików. W dworze mieszkało wówczas 39 osób, co razem stanowi 1082 osoby. Wśród nich było 505 mężczyzn i 577 kobiet. Polacy liczyli 613 osób, Rusini – 415, Żydzi – 44, Niemcy – 10 osób.
1933 – zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych ustalono obszar gminy wiejskiej zbiorowej z siedzibą w Uhercach Mineralnych. W jej skład weszły: Bereźnica Niżna, Myczkowce, Olszanica, Orelec, Rudenka, Stefkowa i Zwierzyń.
1936 – 5 lipca we wsi założono Koło Gospodyń Wiejskich, które jest widoczne i aktywne do dziś.
1939 – czerwiec wg lustracji wsi sporządzonej przez Antoniego Kowalskiego we wsi działały następujące organizacje:
- polskie o charakterze oświatowym: Czytelnia TSL, Związek Strzelecki i Orlęta, Związek Szlachty Zagrodowej, Chór Związku Szlachty Zagrodowej; o charakterze gospodarczym: Kółko rolnicze, Kasa Stefczyka, Koło Gospodyń Wiejskich, Przysposobienie Gospodarcze Młodzieży.
- ruskie o charakterze oświatowym: Czytelnia Kaczkowskiego, o charakterze gospodarczym: Kooperatywa „Nasz Trud”,
- ukraińskie o charakterze gospodarczym: Krużok Silskoho Gospodaria,
- Ochotnicza Straż Pożarna zrzeszająca całą społeczność wiejską bez względu na poczucie narodowe.

Uherce – widok na Bieszczady

1939 – w rejonie miejscowości walki obronne z nacierającymi wojskami hitlerowskimi toczyła 3 Brygada Górska dowodzona przez płk. Jana Kotowicza wchodząca w skład grupy operacyjnej gen. bryg. Kazimierza Orlika-Łukoskiego. 9 września pod Uhercami została obsadzona przez żołnierzy batalionu Obrony Narodowej Sanok (dowódca batalionu kpt. Tadeusz Kuniewski) pozycja opóźniająca marsz Niemców na wschód. 10 września o 11:00 batalion został zaatakowany przez niemiecką kolumnę zmotoryzowaną i po stoczeniu krótkiej walki wycofał się. Pamiątką po tych walkach są znajdujące się na miejscowym cmentarzu cztery groby i krzyż z napisem: Tu leżą żołnierze walki wrześniowej 1939 roku porucznik i ośmiu żołnierzy.
29 września 1939 – do Uherzec Mineralnych wkroczyli Rosjanie, zajmując obszar do linii Sanu.
- W dworku Tilla na Łazach został zorganizowany sierociniec. W dworze w centrum wsi Rosjanie zorganizowali Maszyno-Traktorną Stancję, w której było kilka ciągników i dwa duże zbiorniki na paliwo. Wiosną utworzono kołchoz. Pozwolono także na otwarcie szkoły, w której obok nauczycieli rosyjskich mogli również pracować nauczyciele polscy, a uczniowie musieli obowiązkowo powtórzyć klasę szóstą. W miejsce dotychczasowego sołtysa Stanisława Braczkowskiego „gołową derewni” został Antoni Czerniga. W domu Aldony Caputy mieściła się sześcioosobowa placówka NKWD. Aresztowano i wysiedlono wówczas 16 rodzin, a dalsze deportacje przerwał atak Hitlera na ZSRR.
1941 – 22 VI – po krótkim ostrzale do Uherzec ponownie wkroczyli Niemcy. W dworze zorganizowano Liegenschaft. Rządy we wsi przejęli Ukraińcy. Kierownikiem szkoły został Szumyłowicz, a sołtysem Dmytro Bindas. Dzieci polskie uczyła Apolonia Haftek w dwuklasowej szkole w budynku gminy.
1944 – wiosną powstaje grupa samoobrony mająca za zadanie chronić ludność polską przed oddziałami UPA. Uzbrojenie grupy składało się z 1 strzelby oraz kos i wideł. Dopiero po przejściu frontu wszyscy posiadali broń palną, którą zdano w 1947 roku po zniknięciu zagrożenia.
1944 – 14 września z rejonu Manasterca i Gór Słonnych została wprowadzona do walki 237 dywizja 11 korpusu piechoty 4 frontu ukraińskiego. Nacierając na Uherce Mineralne złamała ona opór Niemców na rubieży Bezmiechowa Dolna – Bezmiechowa Górna, posunęła się o 6 km i do końca dnia zdobyła Jankowce i Olszanicę. Osiągnięcie przez 276 i 237 dywizje piechoty wyznaczonych rubieży rozszerzyło wyłom w obronie nieprzyjaciela do 12 kilometrów i umożliwiło wprowadzenie do walki sił głównych 11 korpusu piechoty z rubieży Lesko – Jankowce – Rudenka.

Lachawy

1944 – 15 września Uherce zostały wyzwolone przez 276 Dywizję Piechoty gen. mjr. P. Bieżki.
1945 – podczas spisu powszechnego ludności w gminie Olszanica przeprowadzonego w Uhercach Mineralnych przez sołtysa Franciszka Kurka we wsi mieszkało 601 dorosłych i 467 dzieci (wykazy imienne).
- przy kolejnym spisie ludności przeprowadzonym w dniu 13 VI wykazano, iż we wsi mieszkały 432 osoby dorosłe pow. lat 18 (172 Polaków i 260 Ukraińców) oraz 676 dzieci (231 Polaków i 345 Ukraińców). Stosowano kryterium wyznaniowe.
- do końca 1945 r. ewakuowano na wschód do USRR 316 osób deklarujących narodowość ukraińską. We wsi pozostało 61 rodzin mieszanych liczących z dziećmi 226 osób.
1945 – gmina Uherce Mineralne powiększa się o gromadę Bóbrka i Zabrodzie.
1947 – podczas Akcji „Wisła” wysiedlono na Ziemie Odzyskane 553 osoby wyznania greckokatolickiego, narodowości rusińskiej i ukraińskiej.
1948 – 1951 – Przeprowadzenie elektryfikacji miejscowości.
1949 – do gminy Uherce Mineralne włączono gromady Łobozew i Ustjanową.
1951 – gromady Ustjanowa i Łobozew zostają wyłączone z gminy w Uhercach Mineralnych i włączone do gminy w Ustrzykach Dolnych.
1954 – w wyniku reformy administracyjnej z 25 września zlikwidowano wiejskie gminy zbiorowe i utworzono mniejsze gromady. W skład gromady w Uhercach Mineralnych wchodziły Myczkowce i Zwierzyń.

Z Uherzec nad Jezioro Solina – jest 7 kilometrów, do Jeziora Myczkowce jeszcze mniej

1957 – została otwarta nowa, piętrowa szkoła licząca 8 sal lekcyjnych, a w starym budynku do 1980 roku funkcjonował internat dla uczniów spoza obwodu. W chwili obecnej mieści się w nim przedszkole.
1961 – w wyniku kolejnej reformy, skład gromady w Uhercach Mineralnych został powiększony o Bóbrkę, Orelec i Zabrodzie. Obszar gromady liczył wówczas 4 859 ha i 4 700 mieszkańców, i w tej wielkości utrzymał się do momentu rozwiązania gromadzkich rad narodowych.
1973 – zostaje przeprowadzona kolejna reforma w podziale administracyjnym. Uherce Mineralne wraz z Orelcem i Zwierzyniem zostały włączone w skład nowo organizowanej gminy w Olszanicy. Decyzja ta wywołała spore rozgoryczenie wśród mieszkańców, którzy w większości nie akceptują jej do dnia dzisiejszego.
1974 – powstał ludowy zespół „Uherczanki”.
1977 – w miejscowym Zakładzie Karnym otwarto Zespół Szkół składający się ze szkoły podstawowej i zasadniczej szkoły zawodowej. Jego uczniami są osoby odbywające karę pozbawienia wolności i nie posiadające wykształcenia. (jakoś się do tej pory nie doczytałem kiedy Komuniści postawili więzienie w majątku Tillów)
1981 – w miejscowym Zakładzie Karnym powstaje obóz dla internowanych po wprowadzeniu stanu wojennego działaczy Solidarności

Normalny obóz koncentracyjny Jaruzelskiego

To się nazywa internowanie – człowiek przebywa w obozie koncentracyjnym na zadupiu – przepraszam, ale co mu tam, przecież i tak nie wychodzi do lasu na spacer – może jeszcze gorzej w takim fajnym letniskowym miejscu jak Uherce – całe dwa lata – zdajecie sobie sprawę ile to jest czasu? – (1981 – 1983). Komuniści nazywali ich Internowanymi – byli to normalni więźniowie polityczni. Używajmy słów we właściwym znaczeniu.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Zabytki

Kościół barokowy z 1754-57 roku z odnowionym wystrojem wnętrza, dzwonnicą wolno stojącą, otoczony murem obronnym z otworami strzelniczymi z tego samego okresu. Kościół parafialny po wezwaniem św. bp Stanisława – murowany, wzniesiony został w latach 1754-57 z fundacji ks. Jakuba Jaworskiego w stylu późnobarokowym. Osobliwością krajoznawczą w skali kraju jest dwumetrowy mur obronny z otworami strzelniczymi otaczający wokół świątynię. Budowniczym kościoła i stojącej oddzielnie dzwonnicy był architekt śląski Gotfryd Hoffman, który nadał obiektom cechy późnobarokowej architektury śląskiej. W rzucie poziomym kościoła zwraca uwagę symetria całego układu. Oś przechodząca przez dzwonnicę, kościół i środek niszy w murze obronnym za absydą dzieli całość na dwie odpowiadające sobie części. Polichromia malowana na przełomie XVIII i XIX przez Antoniego Stroińskiego została przemalowana w 1901 roku przez Jana Tabińskiego. Wyposażenie wnętrza kościoła późnobarokowe z ornamentami rokokowymi jest jednolite i pochodzi z II połowy XVIII wieku. Nagrobki właścicieli ziemskich okolicznych wsi z XIX w. w otoczeniu kościoła.
Dom ubogich – murowany, wzniesiony w II połowie XIX wieku w pobliżu murów obronnych kościoła przez właścicieli dworu w celu niesienia pomocy ubogim, którzy mogli tu dostać darmowe pożywienie oraz przebywać przez kilka dni. W chwili obecnej obiekt przejęty przez KGW na zorganizowanie mini galerii „Pod Jesionami” prezentującej twórczość miejscowych artystów.
Cmentarz na wzgórzu Lachawa pochodzący z I wojny światowej,
Kapliczki przydrożne, drewniane konstrukcji zrębowej, na rzucie zbliżonym do kwadratu i zamknięte trójbocznie, wzniesione zostały w XIX wieku. Posiadają dachy trójspadowe, kryte blachą i zwieńczone baniastą wieżyczką. Jedna z nich została przeniesiona do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, a na jej miejscu powstała replika.
Groby żołnierzy poległych w walkach obronnych w 1939 roku na cmentarzu parafialnym.
Dwór obronny Herburtów, – wzniesiony w II połowie XVI wieku jako późno renesansowy dwór w typie kasztelu z basztami alkierzowymi. Po pożarze w 1830 roku odbudowany został przez Karola Skibińskiego. Sprowadzono wówczas do dworu wspaniały dębowy parkiet we wzory arabeskowe, pochodzący z zamku Mniszchów w Laszkach Murowanych. Obiekt murowany, założony na rzucie prostokąta posiada nieregularny układ wnętrza. Na parterze, w niektórych pomieszczeniach, zachowały się sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami z II połowy XVI wieku. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa i wyróżnia się wieżami alkierzowymi po bokach, wyodrębnionymi w górnej kondygnacji. Między nimi mieściła się oszklona ściana. Elewację tylną, dziewięcioosiową, cechuje boniowanie na narożnikach. Obiekt przykrywa dach czterospadowy, a nad alkierzami dwuspadowy, kryty blachą.
Pozostałości parku dworskiego przy dworze obronnym z rzędem 16 lip przy granicy parku i potoku oraz pojedynczymi egzemplarzami pozostałymi jeszcze w centralnej jego części. Częściowo czytelne są jeszcze pozostałości fos, platform obronnych i ramp ziemnych. Po II wojnie światowej w okresie użytkowania obiektu przez PGR całkowitemu zniszczeniu uległy zbiorowiska roślinne w centralnej części ogrodu wraz z kwaterami drzew owocowych. Ocalały jedynie pojedyncze jesiony wyniosłe, graby pospolite, topole balsamiczne i klony polne.
Miejsce po dawnej cerkwi parafialnej pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela z 1834 roku, odnawianej w 1899 roku i rozebranej po 1947 roku Pierwotna cerkiew wzmiankowana była tutaj już w 1530 roku Kolejną wzniesiono w 1586 roku Wskutek wydarzeń wojennych w minionych wiekach, a ostatnio niszczenia cerkwi greckokatolickiej po II wojnie światowej nie ocalało wiele pamiątek z tych świątyń. W muzeum przemyskim znajduje się cenny mandylion z XVI/XVII w. z tutejszej cerkwi. Na cmentarzu cerkiewnym zachowały się 4 stare nagrobki i 3 zabytkowe pomnikowe lipy.

Obrządek wyznaniowy

1872 – grekokatolików 571, rzymskich katolików 300, wyznawców judaizmu 62,

Liczba wiernych obrządku greckokatolickiego

1890 – 631
1918 – 753
1938 – 741

Osobliwości przyrodnicze i pomniki przyrody [edytuj]

0,6 km – pomnikowa lipa przy szosie. Zaraz za nią w lewo skręca droga gruntowa prowadząca do ciekawego pomnika przyrody „Wodospadu na rzece Olszanka” (odległość – 1,2 km).
0,9 km – zaraz za kościołem po lewej stronie pozostałości parku podworskiego. Ocalało w nim do dziś 16 lip, pojedyncze jesiony wyniosłe, graby pospolite, topole balsamiczne i klony polne.
1,4 km – przy placu po cerkwi zachowały się 3 pomnikowe lipy.
2,9 km – po lewej stronie przy smażalni ryb przy ogrodzeniu stawów rybnych w lewo na pasmo Żukowa wprowadza z szosy zielona ścieżka przyrodnicza. Po 30 minutach podejścia łączy się ona z żółtym szlakiem spacerowym na tzw. Dużej „Olszanickiej polanie” zarastającej coraz bardziej samosiejkami brzozowymi.
rezerwat przyrody faunistyczny „Bobry w Uhercach” – (skręt w prawo przy przedszkolu, w odległości 1,3 km).

Uherce we mgle

Ciekawostki

Uherce, Uhryń oraz Uhrynowce obecnie Zboiska, nazwy wsi wskazują na etymologię węgierską i jej związek z nazwą historycznego regionu Węgier oraz przepływającej przez nią rzeki Ung. (bzdurna etymologia – tak jakby ten ktoś nie znał słowiańskiego pojęcia Uhorze, ugór – a zaraz w następnym zdaniu ta etymologia pada, no ale skoro profesor dowodził węgierskości…) W języku słowackim oraz czeskim Uhorsko. Jak wskazuje prof. Przemysław Dąbkowski „Ludność węgierska w ziemi sanockiej (na początku XIV w.) była to ludność albo na stałe tam osiadła, albo też czasowo przebywająca. Jest rzeczą wielce prawdopodobną, iż podobnie jak w innych ziemiach, tak samo i w ziemi sanockiej, znajdowały się pewne osady, zaludnione pierwotnie przez Węgrów, którzy z biegiem czasu ulegli polonizacji^[1],^[2].

Przypisy

↑ Przemysław Dąbkowski. Węgrzy [w:] „Stosunki narodościowe ziemi sanockiej w XV wieku” (1921) str. 2-3.
↑ Liczne nazwy wsi o toponimii węgierskiej występują również na całym obszarze tzw. Grodów Czerwieńskich; Uhorce k. Złoczowa, Uhorniki k. Stanisławowa, Uhorsk k. Krzemieńca, Uhorska Dolina k. Lwowa, Uhryn k. Czortkowa, Uhryńkowce k. Zaleszyków, Uhrynów k. Podhajec, Uhrynów k. Sokala, Uhrynów k. Stanisławowa, Uhrynów k. Kałusza itp. (to ma być węgierskie -??? Jakaś paranoja etymologiczna).

Jezioro Myczkowce – przystań

Inaczej o Uhercach – bardziej po ludzku

Uherce to jedna z najstarszych wsi w Bieszczadach. Istniała prawdopodobnie już w czasach książąt ruskich. Ponownej lokacji wsi, na prawie wołoskim, dokonali przed 1436 r. Kmitowie. Osadzono tu ludność sprowadzoną zza granicy węgierskiej – stąd nazwa wsi (ukr. uhorski – węgierski). W połowie XVI w. Uherce stały się wlasnością Herburtów z Dobromila, którzy wybudowali tu rnurowany dwór obronny. Pod koniec tego stulecia Dorota z Herburtów wniosła wieś w wianie Stanisławowi Tarnawskiemu, chorążemu ziemi sanockiej: Chorąży był mocno zadłużony u referendarza koronnego Jana Tomasza Drohojowskiego. Nie mogąc go spłacić, ofiarował swój majątek kaszteIanowl przemyskiemu Stanisławowi Stadnickiemu z Laska i poprosił go w zamian o opiekę.

Tak zaczęła się prywatna wojna trwająca cztery lata. Tarnawski kilkakrotnie skutecznie bronił się w dworze w Uhercach przed hajdukami referendarza. Rozwścieczony Drohojowski na parę miesięcy założył pod Uhercemi oszańcowany i otoczony fosami obóz, by stąd nękać przeciwnika. Nic nie osiągnąwszy, zginął z rąk ludzi Stadnickiego w 1805 r. W XVllI i XIX w. wieś była w rękach Malickich i Skibińskich. W 1921 r. Uherce liczyły 183 domy i 1043 mieszkańców. Istniała tu drewniana cerkiew (zb. 1834).

Ozdobą wsi jest murowany kościół parafialny pw. Św. Stanisława Biskupa, wzniesiony w latach 1754-57 z fundacji ks. Jakuba Jaworskiego, otoczony obronnym murem za strzelnicami, Wokół świątyni nagrobki miejscowych ziemian. Za kościołem budynek dawnego dworu, przebudowany i zdewastowany przez miejscowy PGR. Dwór wybudowali w XVI w. Herburtowie, a restaurował po pożarze ok. 1830 r. Karol Skibiński. Sprowadzono wówczas do dworu wspaniały dębowy parkiet we wzory arabeskowe, pochodzący z zamku Mniszchów w Laszkach Murowanych. Wokół zdewastowany park dworski. Na wzgórzu zw. „Na Lachawie”, na północ od wsi, cmentarz wojskowy z I wojny św.

Uherce Mineralne – rys historyczny i walory turystyczne.

Uherce Mineralne to miejscowość położona w Kotlinie Uherczańskiej na wysokości ok. 380m n.p.m., u podnóża pasma Żukowa nad rzeką Olszanką przy trasie dużej obwodnicy. bieszczadzkiej oraz przy linii kolejowej Zagórz – Krościenko – Chyrów na Ukrainie.

Ciekawsze obiekty i zabytki.

Murowany kościół barokowy z 1757r., z odnowionym wystrojem wnętrza, dzwonnicą wolnostojącą, otoczony unikatowym murem obronnym z otworami strzelniczymi z tego samego okresu. Kościół parafialny pw. św. bp Stanisława wzniesiony został w latach 1754-57 z fundacji ks. Jakuba Jaworskiego w stylu późnobarokowym. Osobliwością krajoznawczą w skali kraju jest dwumetrowy mur obronny z otworami strzelniczymi otaczający wokół świątynię.

Wciąż wątpliwa atrakcja (2009)

Uherce, dwór obronny Herburtów.
foto: P. Szechyński

Cmentarz z I wojny światowej na wzgórzu Lachawa – w okresie walk I wojny potyczki lat 1914/15 toczyły się również nad Uhercami. Pamiątka po nich jest odnowiony obecnie cmentarz wojenny na wzgórzu Lachawa (nieopodal Zakładu Karnego). Obecnie znajduje się tu 17 bezimiennych zbiorowych mogił, nie jest znana liczba pochowanych tu żołnierzy, gdyż nie zachowały się żadne dokumenty o tym świadczące.

Cerkwisko – miejsce po dawnej cerkwi parafialnej pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela z 1834r., odnawianej w 1899r. i rozebranej po 1947r. Pierwotna cerkiew wzmiankowana była tutaj już w 1530r. Kolejną wzniesiono w 1586r. Wskutek wydarzeń wojennych w minionych wiekach, a ostatnio niszczenia cerkwi gr. kat. po II wojnie światowej nie ocalało wiele pamiątek z tych świątyń. W muzeum Przemyskim znajduje się cenny mandylion z XVI/XVII w. z tutejszej cerkwi. Na cmentarzu cerkiewnym zachowały się 4 stare nagrobki i 3 zabytkowe pomnikowe lipy. Liczba wiernych obrządku greckokatolickiego: 1890r. – 631, 1918r. – 753, 1938r. – 741.

Cmentarz obok miejsca po cerkwi, grób miejscowego parocha.
foto: P. Szechyński

Pozostałości parku dworskiego przy dworze obronnym z rzędem 16 lip przy granicy parku i potoku oraz pojedynczymi egzemplarzami pozostałymi jeszcze w centralnej jego części. Częściowo czytelne są jeszcze pozostałości fos, platform obronnych i ramp ziemnych. Po II wojnie światowej w okresie użytkowania obiektu przez PGR całkowitemu zniszczeniu uległy zbiorowiska roślinne w centralnej części ogrodu wraz z kwaterami drzew owocowych. Ocalały jedynie pojedyncze jesiony wyniosłe, graby pospolite, topole balsamiczne i klony polne.

Dom ubogich – murowany, wzniesiony na początku XX wieku w pobliżu murów obronnych kościoła przez właścicieli dworu – Tillów (a właściwie przez Adolfinę I Till – przyp. mój) – głównie dla pracowników dworskich i w celu niesienia pomocy ubogim, którzy mogli tu dostać darmowe pożywienie oraz przebywać do końca swoich dni. W chwili obecnej obiekt przejęty przez KGW na zorganizowanie mini galerii prezentującej twórczość miejscowych artystów.

Wodospad na Olszance.
foto: P. Szechyński

Osobliwości przyrodnicze i pomniki przyrody.

– pomnikowa lipa przy szosie
– pomnik przyrody „Wodospad na rzece Olszance” (odległość: 1.2km od pomnikowej lipy, za którą prowadzi w lewo do wodospadu droga gruntowa, można dojsć również na przełaj od cmentarza na Lachawie). Jest on od 2001r. pomnikiem przyrody.
– rezerwat przyrody „Bobry w Uhercach” – skręt w prawo przy przedszkolu, w odl. 1,3km.
– Pozostałości parku podworskiego zaraz za kościołem po lewej stronie. Ocalało w nim do dziś 16 lip, pojedyncze jesiony wyniosłe, graby pospolite, topole balsamiczne i klony polne.
– 3 pomnikowe lipy na cerkwisku.

Uherce Bieszczady

Rys historyczny Uherzec.

(nie pomijajcie tego fragmentu – historia w datach i to nazbyt chyba szczegółowa i prawie identyczna już była, ale tutaj jest trochę inaczej o Tillach i dowiecie się, jak to się stało, że w 1945 roku Komuniści mogli tu zrobić z majątku PGR. Ten szczegół rzuca też światło na proweniencje autora poprzedniego rysu historycznego, który pewnych szczegółów unikał.)

Uherce są jedną z najstarszych bieszczadzkich miejscowości. Istniały prawdopodobnie już w czasach książąt ruskich. Nazwa miejscowości wskazuje na udział ludności sprowadzonej zza granicy węgierskiej w powstawaniu wsi.

1436r. – pierwsza źródłowa wzmianka o wsi. Ponownej lokacji wsi dokonali przed 1436 rokiem Kmitowie, panowie na pobliskim Sobniu.

1491r. – przed rokiem 1491 wieś została przeniesiona ponownie na prawo wołoskie.

1530r. – Uherce były siedzibą parafii obrządku wschodniego. Z tego okresu zachowała się ikona Daesis malowana na jednym podobraziu , znajdująca się w Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie.

1553r. – po bezpotomnej śmierci Piotra Kmity 31 października 1553 roku Uherce przechodzą na własność jego drugiej żony Barbary z Herburtów.

1579r. – do tego roku dobra leskie, w tym Uherce, są dzierżawione przez jej brata Mikołaja Herburta, starostę lwowskiego, a w 1580 roku stały się jego własnością. Wówczas to został wzniesiony okazały murowany dwór. Pod koniec XVI wieku Dorota z Herburtów wniosła Uherce w wianie Stanisławowi Tarnawskiemu, chorążemu ziemi sanockiej. Chorąży posiadał dość pokaźny majątek składający się z 14 wsi, ale miał też wielkie długi. Jego głównym wierzycielem był referendarz koronny Jan Tomasz Drohojowski. Spodziewając się poważnych kłopotów ze strony tej wysoko postawionej osoby, sprytny podchorąży aktem wieczystej donacji (darowizny) przekazał cały swój majątek nieruchomy kasztelanowi przemyskiemu Stanisławowi Stadnickiemu z Leska. Drohojowski założył formalny, oszańcowany obóz między Glinnem a Uhercami, otoczył go fosami napełnionymi wodą i stąd nękał przeciwnika. I tak zaczęła się prywatna wojna trwająca cztery lata. Żołnierze referendarscy łapali rzemieślników i kupców jadących z Leska na jarmark do Chyrowa, zabierali bydło i konie z pól, i dopuszczali się zbójeckich napadów w okolicy. W tym okresie Tarnawski kilkakrotnie bronił się lub ukrywał w uherczańskim dworze przed oddziałami referendarza – za każdym razem skutecznie. Nic nie osiągnąwszy, w 1605 roku Drohojowski zginął z rąk ludzi Stadnickiego.

1672r. – podczas ostatniego najazdu tatarskiego na historyczną ziemię sanocką w Uhercach ocalało 5 domów, natomiast w okolicznych wsiach Orelcu – 2, a w Rudence – 3. Czambułem tatarskim rabującym, mordującym ludność i palącym jej mienie dowodził Nuradyn-Sołtan. Wieś była wówczas własnością Bukowskich.

1745r. – Józef Malicki (Maliccy byli w XVII i XVIII wieku właścicielami Uherzec) ufundował tutejszą parafię rzymskokatolicką i wzniósł drewniany kościół.

1754-57r. – z fundacji ks. Jakuba Jaworskiego został wzniesiony murowany kościół parafialny z wolnostojącą dzwonnicą, otoczony murem obronnym z otworami strzelniczymi z tego samego okresu. Jest to jeden z dwóch tego typu obiektów w Polsce. Wybudowany został w stylu późnego baroku według projektu Gotfryda Hoffmana. Na początku XIX wieku właścicielami wsi stali się Skibińscy.

1807r. – z opisu wizytacji cerkwi przeprowadzonego przez księdza Laureckiego wiemy, że cerkiew w Uhercach pod wezwaniem Narodzenia św. Jana Chrzciciela miała formę „grecką” z jedną kopułą pośrodku i zbudowana była na rzucie prostokąta o wym. 12 x 7m.

1816r. – wojskowy spis ludności cyrkułu sanockiego obrazuje stan miejscowości po zniszczeniach wojen napoleońskich. Wieś liczyła wówczas 575 mieszkańców ogółem, było w niej 91 domów, 141 rodzin, 1 duchowny, 1 szlachcic, 1 urzędnik, 58 chłopów zdolnych do służby wojskowej, 1 ogrodnik, 11 mniej użytecznych i 72 nieużytecznych mężczyzn do służby wojskowej, 1 czasowo zwolniony od służby, 1 wdowiec z dziećmi bez opieki, 1 szeregowy, 3 nieżonatych do regimentu, 109 chłopców do 14 lat, 22 chłopców w wieku od 15 do 17 lat, 259 kobiet i dziewcząt, 111 mężczyzn żonatych, 175 nieżonatych i wdowców. 3 osoby podczas spisu były nieobecne we wsi. W inwentarzu wsi spisano ponadto 8 koni (1 klacz, 1 źrebak, 6 wałachów), 56 wołów, 131 krów. We wsi nie było w ogóle ogierów i owiec.

1834r. – zbudowano nową drewnianą cerkiew pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela Baptysty, którą rozebrano po 1947 r. Do parafii greckokatolickiej w Uhercach należały wsie z cerkwiami filialnymi w Orelcu i w Rudence.

1846r. – na terenie Bieszczadów szerokie kręgi zataczał ruch spiskowy. Rabacja miała również swój epizod w Uhercach. 21 lutego 1846 roku powstańcy z południowej części obwodu sanockiego szli na północ w celu opanowania Sanoka trzema szlakami: z Cisnej przez Baligród, z Lutowisk oraz z Ustrzyk Dolnych i z Ustianowej. Wymienione grupy spotkały się w Uhercach licząc łącznie 180 uczestników. Tu zaczęto ich porządkować i dzielić na oddziały. Odebrano od wszystkich przysięgę, a dowództwo nad nimi objął major Jerzy Bułharyn. Ten powstańczy oddział, nękany po drodze przez chłopów ze Stefkowej, dotarł do wsi Zahutyń pod Sanokiem. Tutaj czekał na oddziały z północnej części powiatu, miało bowiem zebrać się około dwóch tysięcy powstańców. Jednak umówiony sygnał nie został dany. Wobec słabych sił powstańczych i nieprzychylnej postawy chłopów, powstańcy postanowili się rozwiązać.

XIX w. – w drugiej połowie tego stulecia Uherce stały się własnością Anny Świeykowskiej. Dobra te składały się wówczas z dwóch części: większej w środku wsi oraz mniejszej w części zwanej Łazy. Obecna nazwa miejscowości sięga połowy XIX wieku, kiedy to funkcjonował mały zakład zdrojowy, tzw. „Łazienki”, na bazie miejscowych wód mineralnych. Kąpieli zażywali tu biskupi i księża Kurii Przemyskiej. Zlikwidowano go pod koniec stulecia, gdy wiercenia poszukiwawcze za ropą naftową naruszyły poziomy wodonośne źródeł mineralnych. W chwili obecnej istnieje kilka naturalnych, nie eksploatowanych źródeł wód solankowych i siarczkowych. Ówczesna nazwa Uherce Mineralne pozostała i funkcjonuje do dziś.

1860r. – to początki szkolnictwa powszechnego. Wtedy to obywatel ziemski Świeykowski ofiarował „mórg” ziemi i drewno na budowę szkoły ludowej. Wzniesiono budynek o jednej sali lekcyjnej i mieszkaniu dla nauczyciela. Pierwszym nauczycielem był Wojciech Potała, a po jego śmierci Jan Dąbrowiecki.

1866r. – Uherce były pierwszą miejscowością Bieszczadów, w której przed 1866r. rozpoczęto poszukiwanie oleju skalnego.

1870r. – pierwsze szyby kopane powstały w sąsiedztwie naturalnych wycieków, które musiały być bardzo obfite, albowiem w tym roku określane są jako źródła nafty.

1872r. – przez Uherce przebiega linia kolejowa Przemyśl – Chyrów – Zagórz – Łupków. Jest to najstarsza z polskich transkarpackich linii kolejowych. Kolej ta, tak zwana „galicyjsko-węgierska” miała znaczenie strategiczne, ponieważ w momencie budowy łączyła twierdzę Przemyśl z wnętrzem monarchii Austro-Węgierskiej.

1877r. – rozpoczęto eksploatację złoża ropy naftowej na skalę przemysłową. Początkowo kopano doły o głębokości kilkudziesięciu metrów i zbierającą się na ich dnie ropę czerpano wiadrem. Jej rozwój zdynamizował przyjazd amerykańskiego przemysłowca Wiliama Sztockera. Obszar naftowy podzielony był na trzy pola górnicze „Turgieniew”, „Kraszewski”, „Siemiradzki”.

1880r. – było tutaj 9 takich szybów kopanych a rocznie czerpano z nich 120 ton ropy przerabiając ją w zbudowanej na miejscu destylarni. W tym roku przeprowadzono pierwsze wiercenie do głębokości 127m, następne – 146m i 186m. Kopalnia Uherce należała wówczas do Spółki „Bergbau Gesellschaft”, której udziałowcami byli Łukasiewicz, Stocker, Zaykowski i Beuen. Wydobycie ropy wzrosło do 144 ton. W 1881r. osiągnięto w odwiercie 200m głębokości a kopalnia posiadała własną rafinerię rozmieszczoną w dwóch budynkach. W roku 1883 z inicjatywy Adolfa barona Rhade – kierującego kopalnią – oraz właściciela terenów naftowych Augusta Hr. Bellagarde kopalnia w Uhercach stała się miejscem wprowadzenia w Galicji nowej metody wiertniczej (zwanej kanadyjską), która zmieniła oblicze przemysłu naftowego. Pierwszego wiercenia tym sposobem dokonano przy pomocy przeszkolonych robotników niemieckich z Hanoweru, a od następnego roku prowadził je kanadyjski specjalista wiertniczy William Mac Garvey.

1884r. – 2 maja Gazeta Narodowa (nr 102) we Lwowie w kronice miejscowej zamieściła ciekawą notatkę: „Od trzech tygodni pokazała się nafta w Uhercach pod Liskiem, we własności Stanisława Świejkowskiego w tak znacznej ilości, iż formalnie zalewa Uherce. Nie można było nastarczyć naczyń do wyłapywania ropy. Co najciekawsze, nafta wytryska w Uhercach grubym promieniem, jakby studnia artyzejska, i to w nadzwyczaj regularnych odstępach czasu. Co 15 minut wytryska przez niejaki czas słup ropy, dostateczny do napełnienia 5 beczek – następnie ustaje, by po kwadransie znowu rozpocząć tę samą czynność. Dziurę 150 metrów głęboką wyświdrowali tutaj amerykańscy robotnicy, sprowadzeni z Kanady w sześciu dniach.” W 1895r powstało Galicyjsko-Karpackie Naftowe Towarzystwo Akcyjne z siedziba w Glinniku Marianpolskim, które prowadziło liczne wiercenia poszukiwawcze na terenie Podkarpacia, w tym i w Uhercach. W roku 1896 w Uhercach była czynna kopalnia składająca się z 18 szybów i rafinerii, które uległy pożarowi i nie zostały odbudowane.

1910r. – wzniesiono pierwszy murowany budynek. Miał wymiary 12x15m i mieścił dwie duże sale lekcyjne oraz mieszkanie dla nauczyciela. Do 1920 roku szkoła była dwuklasowa, następnie trzyklasowa, a od 1937 sześcioklasowa. Wówczas to kierownikiem szkoły był Franciszek Kawa.

1912r. – Angielskie Towarzystwo Finansowe Cansfield et Company ponownie przystąpiło do eksploatacji ropy wiercąc 2 szyby na głębokość do 400m, jednak z chwilą wybuchu I wojny właściciel został aresztowany przez Austriaków i zaniechano dalszego wydobycia. Jednak do chwili obecnej miejscowa ludność korzysta z naturalnych wypływów ropy, używając jej do prac konserwatorskich w gospodarstwach.v Na początku XX wieku właścicielem dóbr uherczańskich został doktor Ernest Till, który wkrótce wydzierżawił, a następnie sprzedał większą część majątku, a sam mieszkał do II wojny światowej w mniejszej na Łazach. Po wojnie w dworze miało siedzibę Państwowe Gospodarstwo Rolne, funkcjonowało kino oraz mieszkali ludzie. W chwili obecnej zdewastowany budynek został wykupiony przez Zofię de Viron z Krakowa, która pragnie przywrócić mu dawny blask.

1921r. – wieś liczyła 183 domy i 1043 mieszkańców (483 grekokatolików, 506 łacinników, 44 Żydów wyznania mojżeszowego i 10 ewangelików. W dworze mieszkało wówczas 39 osób, co razem stanowi 1082 osoby. Wśród nich było 505 mężczyzn i 577 kobiet. Polacy liczyli 613 osób, Rusini – 415, Żydzi – 44, Niemcy – 10 osób.

1930r. – dotychczasowy właściciel majątku Ernest Till (błąd – Ernest nie żył od 1926, a sprzedał Artur Till) sprzedał większą część majątku Żydowi Ringelowi a sam zamieszkał w mniejszej jego części na Łazach. (otóż i mamy tajemniczego właściciela majątku po którym Komuniści zrobili PGR – był Żydem, a więc problem własności rozwiązał się w Oświęcimiu)

1936r. – 5 lipca we wsi założono Koło Gospodyń Wiejskich, które jest widoczne i aktywne do dziś.

1939r. – czerwiec, wg. lustracji wsi sporządzonej przez Antoniego Kowalskiego we wsi działały następujące organizacje:

polskie o charakterze oświatowym: Czytelnia TSL, Związek Strzelecki i Orlęta, Związek Szlachty Zagrodowej, Chór Związku Szlachty Zagrodowej; o charakterze gospodarczym: Kółko rolnicze, Kasa Stefczyka, Koło Gospodyń Wiejskich, Przysposobienie Gospodarcze Młodzieży.
ruskie o charakterze oświatowym: Czytelnia Kaczkowskiego, o charakterze gospodarczym: Kooperatywa „Nasz Trud”,
ukraińskie o charakterze gospodarczym: Krużok Silskoho Gospodaria.
Ochotnicza Straż Pożarna zrzeszająca całą społeczność wiejską bez względu na poczucie narodowe.

1939r. – w rejonie miejscowości walki obronne z nacierającymi wojskami hitlerowskimi toczyła 3 Brygada Górska dowodzona przez podpułkownika Zachodnego należąca do grupy operacyjnej generała Kazimierza Łukowskiego. 9 IX 1939 r. pod Uhercami została obsadzona przez żołnierzy batalionu obrony narodowej „Sanok” pozycja opóźniająca marsz Niemców na wschód. 10 IX o godz. 11 batalion został zaatakowany przez niemiecką kolumnę zmotoryzowaną i po stoczeniu krótkiej walki odszedł na boki. Pamiątką po tych walkach są znajdujące się na miejscowym cmentarzu cztery groby i krzyż z napisem: „tu leżą żołnierze walki wrześniowej 1939 roku porucznik i ośmiu żołnierzy”.

29 IX 1939r. – do Uherzec wkroczyli Rosjanie zajmując obszar do linii Sanu. W dworku Tilla na Łazach został zorganizowany sierociniec. W dworze w centrum wsi Rosjanie zorganizowali Maszyno Traktorną Stancję, w której było kilka ciągników i dwa duże zbiorniki na paliwo. Wiosną utworzono kołchoz. Pozwolono także na otwarcie szkoły, w której obok nauczycieli rosyjskich mogli również pracować nauczyciele polscy a uczniowie musieli obowiązkowo powtórzyć klasę szóstą. W miejsce dotychczasowego sołtysa Stanisława Braczkowskiego „gołową derewni” został Antoni Czerniga. W domu Aldony Caputy mieściła się sześcioosobowa placówka NKWD. Aresztowano i wysiedlono wówczas 16 rodzin, a dalsze deportacje przerwał atak Hitlera na ZSRR.

1941, 22 VI – po krótkim ostrzale do Uherzec ponownie wkroczyli Niemcy. W dworze zorganizowano Liegenschaft. Rządy we wsi przejeli Ukraińcy. Kierownikiem szkoły został Szumyłowicz a sołtysem Dmytro Bindas. Dzieci polskie uczyła Apolonia Haftek w dwuklasowej szkole w budynku gminy.

1944r. – 14 września z rejonu Manasterca i Gór Słonnych została wprowadzona do walki 237 dywizja 11 korpusu piechoty 4 frontu ukraińskiego. Nacierając na Uherce złamała ona opór Niemców na rubieży Bezmiechowa Dolna – Bezmiechowa Górna, posunęła się o 6 km i do końca dnia zdobyła Jankowce i Olszanicę. Osiągnięcie przez 276 i 237 dywizje piechoty wyznaczonych rubieży rozszerzyło wyłom w obronie nieprzyjaciela do 12 kilometrów i umożliwiło wprowadzenie do walki sił głównych 11 korpusu piechoty z rubieży Lesko – Jankowce – Rudenka. 15 września wyzwolone zostały Uherce.

1945r. – podczas spisu powszechnego ludności w gminie Olszanica przeprowadzonego w Uhercach przez sołtysa Franciszka Kurka we wsi mieszkało 601 dorosłych i 467 dzieci (wykazy imienne). Przy kolejnym spisie ludności przeprowadzonym w dniu 13 VI wykazano, iż we wsi mieszkały 432 osoby dorosłe pow. lat 18 (172 Polaków i 260 Ukraińców) oraz 676 dzieci (231 Polaków i 345 Ukraińców). Stosowano kryterium wyznaniowe. Do końca 1945 ewakuowano na wschód do USRR 316 osób deklarujących narodowość ukraińską. We wsi pozostało 61 rodzin mieszanych liczących z dziećmi 226 osób.

1946r. – nocą z 27/28 lutego sotnia UPA dokonała ataku na wieś. W czasie walk z wojskiem zastrzelonych zostało przez banderowców 5 osób cywilnych.

1947r. – podczas akcji „Wisła” wysiedlono na Ziemie Odzyskane 553 osoby wyznania greckokatolickiego, narodowości rusińskiej i ukraińskiej.

1957r. – została otwarta nowa, piętrowa szkoła licząca 8 sal lekcyjnych a w starym budynku do 1980 roku funkcjonował internat dla uczniów spoza obwodu. W chwili obecnej mieści się w nim przedszkole.

1974r. – powstał ludowy zespół „Uherczanki”.

opr. Stanisław Orłowski
zdjęcia: P. Szechyński

Solina

Relacja internetowa z otwarcia na nowo Domu Ubogich, ufundowanego przez Adolfinę I Till w Uhercach. Uherce przeszły w ręce Tillów z końcem XIX wieku.

Urząd Gminy w Olszanicy przekazał w dniu 24 stycznia 2002 r. dla potrzeb Koła Gospodyń Wiejskich w Uhercach Mineralnych budynek, który od lat nie miał konkretnego przeznaczenia ze względu na stan techniczny tego obiektu.
Oto krótka historia i bliższe dane go dotyczące. W pobliżu kościoła i szkoły stoi nieduży murowany domek z ganeczkiem. Został on wybudowany w końcu XIX w. z inicjatywy dziedziczki ze dworu. Umieszczano tam starych, wysłużonych, chorych wyrobników dworskich. Był to tzw. Dom Ubogich. Otrzymywali oni jedzenie z dworskiej kuchni, opał i odzież na grzbiet. Tam dożywali swoich dni. W 1912 r. na budynku tym, po śmierci dziedziczki, umieszczono tabliczkę z napisem, która wisi do dziś: „Pamięci nieodżałowanej naszej najlepszej żony i matki Adolfiny Tillowej, przedwcześnie zmarłej w 59 roku życia we Lwowie, budynek ten poświęcamy – mąż i synowie”. Mężem owym był Ernest Till, właściciel dworu w Uhercach do czasów II Wojny Światowej. W okresie międzywojennym w tym budynku mieściła się „Kasa Stefczyka”. Po wojnie, gdy już powstały GS, przez długie lata mieścił się tam sklep mięsny. Potem założono prywatny sklep spożywczy. Na koniec był sklep przemysłowy. Gdy kolejni właściciele go opuścili, budynek stał pusty.

A ogrom pracy, jaki czekał na nowego gospodarza był tak duży, że każdy kolejny chętny nie chciał się tego podjąć. Budynek nie posiadał ogrzewania, dach zaczął przeciekać i wilgoć osiadła. Wtedy to wójt Gminy Olszanica, znając chętne do pracy członkinie KGW, przekazał im w użytkowanie ten budynek. Nie czekały długo! Zaraz dach został naprawiony. Zakupiły również gumolit do nakrycia zniszczonej podłogi, postarały się o piękne zasłony i firany. Pomieszczenie zyskało na wyglądzie. Na ścianach rozmieszczono plakaty i gazetki, świadczące o osiągnięciach Koła, dotychczasowej pracy i samym Zespole Ludowym „Uherczanki”, który powstał w 1974 r. Gospodynie na wiosnę planują ogrodzenie obiektu, odmalowanie dachu i zewnętrznych elewacji. Ponieważ z czterech stron budynku rosną okazałe jesiony, nowi właściciele chcą tam urządzić małą galerię pod nazwą „Galeria pod jesionami”. Mają też zamiar wystawiać różne prace miejscowych artystów: rzeźby, gobeliny, malarstwo, prace ręczne, obrazy pięknie wyszywane kolorowymi nićmi i inne. Jedno jest pewne – zrobią wszystko, aby ten obiekt przyciągał ciekawymi pomysłami.

Na otwarciu oprócz nowych gospodarzy, czyli KGW z przewodniczącą p. Józefą Rachwał, zagościli: wójt Gminy Tadeusz Franczyk, członkowie zarządu – Mirosław Turkawski i Wiesław Kozicki, radny Kazimierz Bigos, sołtys wsi Eugeniusz Urbaniak, dyrektor gimnazjum Wojciech Orłowski, ksiądz Edward Stopyra, który dokonał poświęcenia oraz sponsorzy: Józefa Guzik, dyrektor oddziału Podkarpackiego Banku Spółdzielczego w Lesku i Zdzisław Różycki, dyrektor przedsiębiorstwa „Prohambud” z Uherzec.
Biorąc pod uwagę radość i entuzjazm, jaki dało się odczuć na otwarciu, należy mieć nadzieję, że tym razem przez długie lata budynek będzie się znajdował w godnych rękach.

Podziel się!

Białczyński

oficjalna strona Czesława Białczyńskiego

Zadruga – Profesor Ernest Till, jego Lwów i Uherce

a oto jako ciekawostka wypis ze strony internetowej

Lvovaj familioj:

1902

Z Wikipedii

Niektóre publikacje

Bibliografia

Artykuł rocznicowy z Palestry

Till profesor prawa adwokat ze Lwowa

Prawo

Rzeczpospolita

Uherce miłość Tillów i Pagaczewskich

Ciekawsze obiekty i zabytki.

Inaczej o Uhercach – bardziej po ludzku

Uherce Mineralne – rys historyczny i walory turystyczne.

Rys historyczny Uherzec.

Relacja internetowa z otwarcia na nowo Domu Ubogich, ufundowanego przez Adolfinę I Till w Uhercach. Uherce przeszły w ręce Tillów z końcem XIX wieku.