Maria Czaplicka (М. А. Чаплицка) odkrywczyni Syberii i syberyjskiego szamanizmu

Białczyński » Wielcy Polacy – Wielcy Słowianie » Maria Czaplicka (М. А. Чаплицка) odkrywczyni Syberii i syberyjskiego szamanizmu

Poświęcamy ten artykuł jednej z wielkich Polek, badaczce zafascynowanej Syberią i różnymi aspektami szamanizmu syberyjskiego, kobiecie która realizowała śmiało swoje plany – jako jedna z pierwszych emancypantek, dzisiaj powiedzielibyśmy “kobiet wyzwolonych”, albo po prostu kobiet świadomych swoich praw i walczących o godną pozycję społeczną. Była … kim była poczytajcie poniżej.

Portret z roku syberyjskiej podróży – 1916

The Photographs are presented here with the permission of CURZON PRESS, 15 The Quadrant, Richmond, Surrey, TW9 1BP, England. All Photographs are Copyright 1999 CURZON PRESS. They are from their publication,COLLECTED WORKS OF M. A. CZAPLICKA by David Collins (Four Volumes)



Maria Antonina Czaplicka

Z Wikipedii

Maria Antonina Czaplicka (ur. 1886, zm. 1921) – polska etnografka i geografka.

Życiorys

Czaplicka urodziła się w zubożałej rodzinie szlacheckiej w Warszawie. Swoje studia rozpoczęła na Wyższych Kursach Naukowych i Uniwersytecie Latającym. W tym samym czasie uczyła w różnych szkołach na terenie Warszawy. W 1910 roku otrzymała Stypendium Kasy im. Mianowskiego, dzięki któremu mogła kontynuować naukę w Wielkiej Brytanii. Wkrótce opuściła Królestwo Polskie wraz z Bronisławem Malinowskim.


Czaplicka studiowała na katedrze antropologii London School of Economics. Jej profesor, Charles Gabriel Seligman, zaproponował ukończenie studiów na Uniwersytecie Oksfordzkim. Tam właśnie jej wykładowca Robert Ranulph Marett zdecydował się udzielić stypendium na wyprawę do Syberii. Wierzył on że mówiąca w języku rosyjskim Czaplicka, będzie w stanie zdobyć więcej informacji na temat plemion syberyjskich, niż badacze polegający na tłumaczeniach. Rezultatem badań była książka Aboriginal Siberia, a Study in Social Anthropology, wydana w 1914 roku. Napisana w prostym języku książka zdobyła popularność także poza kręgami akademickimi. W 1912 roku Czaplicka otrzymała dyplom ukończenia antropologii. W 1914 roku Czaplicka rozpoczęła drugą wyprawę na Syberię, wraz z malarką Dorą Curtis, Maud Haviland i Henry Usher Hallem z muzeum Uniwersytetu Pensylwanii. Do Rosji przybyła zaraz przed wybuchem I wojny światowej. Wyprawę kontynuowała tylko z Hallem, podczas gdy panie zdecydowały się powrócić do Wielkiej Brytanii. W 1915 roku uległa ciężkiej chorobie. Podczas podróży liczącej sobie prawie 5000 kilometrów, Czaplicka wykonała kilkaset fotografii, niezliczoną ilość notatek antropometrycznych i etnograficznych. Większość pamiątek z tej wyprawy spoczywa w Pitt Rivers Museum.

Tutaj Maria Czaplicka z Henrykiem Hallem podczas syberyjskiej podróży w strojach Samojedów

Wkrótce po powrocie do Europy przyjęła propozycję objęcia Katedry Antropologii na Uniwersytecie Oksfordzkim. Była ona jedyną kobietą wykładowcą na Uniwersytecie. Jej wykłady poświęcone były kulturze Europy Środkowej, Wschodniej i Syberii. Czaplicka wspierała organizacje społeczne w Polsce. W 1915 roku zdobyła ona jako druga osoba w Europie, i jedna z pierwszych na świecie doktorat z antropologii. W 1916 roku opublikowała dziennik podróży My Siberian Year, wydany rok później. Jako jedna z niewielu kobiet została od 1918 roku członkinią Królewskiego Towarzystwa Geograficznego. W tym samym roku otrzymała prestiżowe Stypendium Murchistona. Była ona także pierwszą stypendystką Polskiej Akademii Umiejętności. Niedługo potem została zwolniona ze stanowiska kierownika Katedry Antropologii. Czaplicka przyjęła ofertę objęcia posady w Instytucie Etnografii Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku, lecz nigdy jej nie zrealizowała. Ostatecznie została ona kierownikiem Instytutu Anatomii na Uniwersytecie Bristol. Jednoroczny kontrakt zakończył się zwolnieniem. W wyniku załamania nerwowego Czaplicka otruła się 26 maja 1921. Została pochowana na cmentarzu Wolvercote w Oksfordzie.

W swoim testamencie zażyczyła sobie by wszystkie jej pisma przejął Henry Usher Hall. W Polskich muzeach dostępna jest jej korespondencja z Bronisławem Malinowskim i Władysławem Orkanem. Nigdy nie znaleziono raportu ani dziennika z wyprawy w 1914 roku. Niewiele wiadomo także o jej życiu prywatnym.

Baba znad południowego Jenisieju – Co wam to przypomina? Zwróćcie uwagę na ułożenie rąk i kubek. Cała postać już na pierwszy rzut oka wykazuje związki z innymi znaleziskami z terenu całej Słowiańszczyzny, a zwłaszcza ze Światowitem ze Zbrucza i innymi kamiennymi Babami – także z Polski.

Działalność naukowa

Główną przedmiotem zainteresowań Czaplickiej były kulty duchów; szamanizm a w szczególności psychopatologiczny aspekt zjawiska, kwestia tożsamości płciowej u szamanów; zagadnienie histerii arktycznej.

Dzieła

  • Aboriginal Siberia, a Study in Social Anthropology (Oksford, 1914)
  • My Siberian Year (Londyn, 1916)
  • The Turks of Central Asia
  • Collected Works (Londyn, 1999)

Bibliografia

  • James Urry, David Collins,1998 – Maria Antonina Czaplicka. Życie i praca w Wielkiej Brytanii i na Syberii. “Lud”, t. 82/1998, s. 61-74; Warszawa.

Zdjęcie wykonała Maria Czaplicka

Ponieważ Polska Wikipedia jest jak zwykle powierzchowna i zdawkowa, a o Marii Czaplickiej wiadomo o wiele więcej niż ona podaje, choćby z  Wikipedii Angielskiej (skąd przecież można było zasięgnąć informacji do polskiego wydania) , przytaczam tutaj także odpowiedni angielski fragment. Jak wynika z noty, Czaplicką łączył związek uczuciowy z Henrykiem Hallem. Popadła w depresję i popełniła samobójstwo dokładnie w tym czasie, kiedy ten wyjechawszy do USA, ożenił się z inną.  Swoim postępowaniem, które musiało Czaplicką bardzo zaskoczyć, Hall przekreślił jej wszelkie życiowe plany, łącznie z zamiarem  przenosin do Ameryki i  objęcia posady w Nowym Jorku. Hall okazał się człowiekiem miernego pokroju zaprzepaszczając również powierzoną mu dokumentację jej podróży, którą miał do końca opracować i udostępnić światu.

Post-death

In a will written months before she died, Czaplicka left her notes and reports to her colleague Henry Usher Hall. Although she never married, questions have been raised about the relationship between Hall and Czaplicka, and whether she had feelings for him. Hall had married in the U.S. at about the same time of Czaplicka’s suicide; It is unknown if Hall’s marriage led Czaplicka to kill herself. After Hall died in 1944, some of Czaplicka’s early papers were donated to the University of Pennsylvania Museum, but at least one report and a partial manuscript may be lost.[16] Her primary papers are archived at Somerville College, Oxford.[17] Polish museums hold a few private letters of Czaplicka to Malinowski and Władysław Orkan, one of the most prominent Polish poets of the time.

Upon her death in 1971, Barbara Aitkin, a student of Marett and friend of Czaplicka’s, memorialized Czaplicka with a fund at Somerville College.[16]

Tutaj z Samojedami na reniferach

Selected works

  • Aboriginal Siberia: A Study in Social Anthropology. Oxford: Clarendon Press, 1914.
  • “The Influence of Environment upon the Religious Ideas and Practices of the Aborigines of Northern Asia”. Folklore. 25. pp. 34–54. 1914.
  • “The Life and Work of N.N. Miklubo-Macklay”. Man. 14. pp. 198–203, 1914.
  • My Siberian Year. London, Mills and Boon, 1916.
  • “Tribes of the Yenisei. The Oxford Expedition”. Times Russian Supplement. 13. p. 6. Sept. 18, 1915.
  • “Siberia and some Siberians”. Journal of the Manchester Geographical Soc. 32. pp. 27–42. 1916.
  • “The Siberian Colonist or Sibiriak. In W. Stephens ed. The Soul of Russia. London: Macmillan. 1916.
  • “On the track of the Tungus”. Scottish Geographical Magazine. 33. pp. 289–303. 1917.
  • “The Evolution of the Cossack Communities”. J. of the Central Asian Society. 5. pp. 42–58. 1918.
  • “A plea for Siberia”. New European. 6. pp. 339–344. 1918.
  • The Turks of Central Asia in History and at the Present Day, An Ethnological Inquiry into the Pan-Turanian Problem, and Bibliographical Material Relating to the Early Turks and the Present Turks of Central Asia. Oxford: Clarendon Press. 1918.
  • “Poland”. The Geographical Journal. 53:36. 1919.
  • “The Ethnic versus the Economic Frontiers of Poland”. Scottish Geographical Magazine. 36. pp. 10–16. 1920.
  • “History and Ethnology in Central Asia”. Man. 21. pp. 19–24. 1921.

Notes

  1. ^ a b c d e Kubica 2007, p. 146.
  2. ^ Kubica 2007, p. 147.
  3. ^ Kubica 2007, p. 148.
  4. ^ Kubica 2007, p. 149.
  5. ^ Kubica 2007, p. 150.
  6. ^ a b c d Collins 1999, Introduction.
  7. ^ a b c Collins & Urry 1997, p. 18.
  8. ^ a b c Znamenski 2007, p. 67.
  9. ^ Nuttall 2005, p. 459.
  10. ^ Twenty-seventh Annual Report of the Delegates of the University Museum (1914). University of Oxford Gazette. XLV.
  11. ^ Pitt Rivers Museum. (2006). Geographical Statistics PRM Asia collections statistics summary Asian countries and colonies. University of Oxford. See for example: Quiver and arrows
  12. ^ Fielding-Druce Herbarium collectors list.
  13. ^ a b Riviere 2009, p. 172.
  14. ^ The Geographical Journal, Vol. 55, No. 5 (May, 1920), p. 400.
  15. ^ Minutes of the University’s Senate 1920-21, p. 287.
  16. ^ a b Collins & Urry 1997, p. 20.
  17. ^ CP-SCO Czaplicka Papers, Somerville College, Oxford.

References

  • Anderson, David G. (Oct., 2005). “Review”. The Slavonic and East European Review (University College London, School of Slavonic and East European Studies) 83 (4): 766–767. ISSN 0037-6795.
  • Collins, David Norman; James Urry (Dec., 1997). “A Flame Too Intense for Mortal Body to Support”. Anthropology Today (Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland) 13 (6): 18–20.  [1]
  • Collins, David Norman, ed (1999). The Collected Works of M. A. Czaplicka. Vol. 1: Collected Articles and Letters; Vol. 2: Aboriginal Siberia; Vol. 3: My Siberian Year; Vol. 4: The Turks of Central Asia. Richmond: Curzon Press. ISBN 978-0-7007-1001-0.
  • Hultkrantz, Åke (2005) [1987]. “Arctic Religions: History of Study”. in Jones, Lindsay. Encyclopedia of Religion. 1 (2 ed.). Detroit: Macmillan Reference USA. pp. 473–476. ISBN 0-02-865733-0.
  • Kubica, Grazyna (2007). “A Good Lady, Androgynous Angel, and Intrepid Woman: Maria Czaplicka in Feminist Profile”. in Bryceson, Deborah Fahy; Judith Okely; Jonathan Webber. Identity and Networks: Fashioning Gender and Ethnicity Across Cultures. Berghahn Books. pp. 146–163. ISBN 978-1-84545-162-2.  [2]
  • de la Rue, Hélène (1996). “Maria Antonina Czaplicka”. in V. Amid. Collectors: Collecting for the Pitt Rivers Museum. Oxford: Pitt Rivers Museum.
  • Marett, R. R. (Jul., 1921). “Obituary: Marie A. de Czaplicka: Died May 27th, 1921″. Man (Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland) 21 (60): 105–106. ISSN 00251496.
  • Nuttall, Mark (2005). “Czaplicka, Marie Antoinette”. Encyclopedia of the Arctic. 1. Routledge. pp. 458–459. ISBN 1579584373.
  • Riviere, Peter (2009). A History of Oxford Anthropology. Berghahn Books. ISBN 1845456998.  [3]
  • Urry, James; David N. Collins: Maria Antonina Czaplicka. Życie i praca w Wielkiej Brytanii i na Syberii; Warsaw, 1998.
  • Znamenski, Andrei A. (2007). “From Siberia to North America”. The Beauty of the Primitive: Shamanism and Western Imagination. Oxford University Press. ISBN 0195172310.  [4]

External links

  • Aboriginal Siberia – Excerpts from the Sacred Texts archive
  • Photo Album of Maria Cazplicka – Photo Album of Maria Czaplicka
  • Oxford Dictionary of National Biography David N. Collins, ‘Czaplicka, Marya Antonina (1884–1921)’, first published Sept 2004, 960 words, with portrait illustration

Ze strony: http://www.forumakademickie.pl/archiwum/2005/07-08/38-gwiazy_i_meteory.htm

Miłośniczka Syberii

Monika Szabłowska-Zaremba

Była jedną z tych dzielnych kobiet początku XX wieku, które własnym życiem starały się zaprzeczyć ograniczeniom kulturowym i biologicznym swej płci. Była badaczką niezwykle ambitną i utalentowaną, inteligentną i przedsiębiorczą, ale była także wrażliwą poetką, która tylko w wierszach dawała upust swym wahaniom i słabości. Grażyna Kubica

Maria Antonina Czaplicka
(1884-1921)
Etnolog, pierwsza kobieta antropolog, która zdobyła miano naukowca. Badaczka ludów Syberii. Autorka licznych artykułów i książek, m.in.: Aboriginal Siberia a study in social anthropology, The Turks of Central Asia in history and at the present day. Wykładowczyni w uniwersytetach: oxfordzkim, londyńskim i bristolskim. Laureatka nagrody Murchisona, przyznawanej przez Royal Geographical Society.

Maria Antonina Czaplicka, córka Feliksa Lubicz-Czaplickiego i Zofii Zawiszy, urodziła się w 1884 r. w Warszawie. Tam w 1902 ukończyła słynną szkołę Anny Jaśnieńskiej. Przez kolejne lata pobierała nauki pod kierunkiem M. Szyc, by w 1906 zdać egzamin nauczycielski w Gimnazjum Nikołajewskim w Lipawie.

Fascynowała ją geografia. Duży wpływ wywarł na nią Wacław Nałkowski, jej wykładowca w Uniwersytecie Latającym. Nieobca była jej też fizyka. Poznawała ją pod okiem Stefana Kalinowskiego. W latach 1906-09 uczęszczała na kurs nauk przyrodniczych prowadzony przez Towarzystwo Kursów Naukowych w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Swoją aktywnością zadziwiała wszystkich, m.in. uczyła ubogie dzieci na tajnych kompletach, związała się z Uniwersytetem dla Wszystkich, a także napisała powieść dla młodzieży. Przyjaźniła się wtedy m.in. z Zofią Nałkowską, Władysławem Orkanem i Janem Rembowskim – autorem jej znakomitego portretu.

W 1910 do Anglii przybyło dwoje młodych Polaków: Maria Czaplicka i Bronisław Malinowski. Byli równolatkami, pasjonowali się badaniami antropologicznymi. Obydwoje sięgnęli szczytów, choć o Marii niewiele osób dziś pamięta. Być może wpłynął na to rozwój wydarzeń politycznych. Czaplicka poświęciła się głównie badaniom ludów tubylczych Syberii. Po 1917 r. naukowcy zachodni nie mogli kontynuować tam badań, a zatem punkt zainteresowań przesunięty został w inne rejony świata.

Czaplicka wyjechała do Londynu dzięki stypendium z Kasy im. Mianowskiego. Studiowała w Bedford Women`s College, wchodzącym w skład Uniwersytetu Londyńskiego. Wkrótce poznała Charlesa G. Seligmana, pod kierunkiem którego studiowała etnologię w London School of Economics. To właśnie on zaproponował, by Czaplicka podjęła studia w Oxfordzie. Tam, pod opieką R.R. Maretta, uzyskała w 1912 Diploma in Anthropology.

Początkowe prace, mimo że miały charakter czysto teoretyczny, przyniosły młodej Polce spory rozgłos. Czaplicka sięgnęła bowiem do nieznanych w Anglii źródeł rosyjskich, niemieckich, francuskich i polskich. W swojej książce Aboriginal Siberia (1914) odwołała się m.in. do prac Bronisława Piłsudskiego i Wacława Sieroszewskiego. W ten sposób mogła przedstawić pierwszy rzetelny przegląd stanowisk badaczy europejskich o ludach Syberii. Tę książkę angielscy badacze ocenili wysoko. Jak podaje Witold Armon, w tym samym roku w Oxfordzie wydano pracę Shamanism and Sex, w której Czaplicka śmiało podniosła kwestie płci, życia erotycznego wśród ludów Syberii. Cenzura nie dopuściła jednak tej publikacji do szerszego obiegu i z czasem słuch o niej zaginął, nawet wśród naukowców.

Za namową Maretta w 1914 r. Czaplicka podjęła się zorganizowania ekspedycji na Syberię. Udział w niej wzięły głównie panie: Dora Curtis, malarka, i Maud Haviland, ornitolog. Jedyny mężczyzna, Amerykanin Henry Usher Hall z Muzeum Uniwersytetu Pennsylvania, był antropologiem. Czaplicka wybrała rejony mało zbadane – nad Jenisejem w środkowopółnocnej Syberii. Wraz z Hallem pozostała tam ponad rok. W drodze powrotnej odwiedziła rodzinną Warszawę. Bardzo interesowała się losami rodaków, mimo iż wiedziała, że badania ludów Syberii nie przyniosą jej sławy w kraju. Większości Polaków Syberia kojarzyła się z cierpieniem, wygnaniem i śmiercią pokoleń walczących o niepodległość ojczyzny.

Do Londynu Czaplicka wróciła we wrześniu 1915. Opublikowała wspomnienia My Syberian Year, wygłosiła mnóstwo odczytów, zebrane zaś eksponaty przekazała do Pitt Rivers Museum w Oxfordzie oraz Pennsylvania University Museum.

W latach 1916-19 wykładała etnologię w Oxfordzie. W tym też czasie bardzo zaangażowała się w sprawy Polski. W 1920 odbyła dwie ważne podróże: do Warszawy i do USA. Po powrocie została wykładowcą antropologii w University of Bristol w zachodniej Anglii.

27 maja 1921 Maria Czaplicka popełniła samobójstwo. Oficjalnie podano, iż zmarła z powodu niewydolności serca. Jak było naprawdę? Bristolski uniwersytet nie przedłużył z nią umowy o pracę, a Czaplicka miała spore długi, za co mogła pójść do więzienia. Jej starania o pracę w Polsce zakończyły się fiaskiem. Najprawdopodobniej kochała Henry’ego Halla. Ten zaś po powrocie do USA zaręczył się i tuż przed śmiercią Marii ożenił. Wiadomo, że wszystkie notatki terenowe z wyprawy na Syberię zostały jemu przekazane. Miał dokończyć ich opracowanie i opublikować je. Ku zdumieniu zainteresowanych naukowym spadkiem, żaden dokument Marii Czaplickiej nie pozostał w dokumentach Halla. Na szczęście, zachowała się pamięć o pierwszej kobiecie, która nie zawahała się zrealizować swoich śmiałych zamierzeń.

Ponieważ w Polsce brak jakichkolwiek opracowań w których byłaby mowa o religioznawczych pasjach Czaplickiej i jej aktywności na tym polu, zwłaszcza o jej pracach nad szamanizmem, cytuję rosyjskie wzmianki na stronach:

stronie poświęconej szmanizmowi syberyjskiemu, którą bardzo polecam tym którzy znają język i alfabet rosyjski:

http://history.memphis.edu/znmenski/Znamenski%20Web/Chapter%203Russian.htm

i stronę  konferencji religioznawczej  poświęconej religii na ziemiach postsowieckich, w tym  religii ludów syberyjskich. Maria Czaplicka jest tutaj wymieniona w paragrafie 2 – jako jeden z uczniów R. R. Marretta, osoba która studiowała i opisała religie Samojedów i Tunguzów.

Романтика древности: шаманизм в западном воображении

Андрей Знаменский

Как “неврастеник”  превратился в “примитивного психоаналитика”:

шаман глазами психиатрии

В третьей главе я исследую истоки широко распространенного представления (до 60-х годов ХХ века) представления о том что шаманы психически ненормальные люди.

  • Глава начинается с В.Г. Богораза, человека на котором я заканчиаваю предыдущую главу. Богораз – ссыльный этнограф и писатель – стал одним из главных авторитетов, который утвердил в западной науке представление о шаманах как о невростениках. Я также исследую как положение Богораза и других российских интеллектуалов заброшенных в суровую сибирскую ссылку  возможно повлияло на их попытки объяснить шаманизм с психиатрической и медицинской точки зрения.
  • Большое место в главе уделено т.н. “арктической истерии” (менерик, эмирячение, олонизм), которую многие путешественники и этнографы увязывали с шаманизмом. Я также исследую роль М.А. Чаплицкой (1886-1921) и Аке Ольмаркса, чьи книги, основанные на работах “ссыльных” российских этнографов, стали для западных ученых энциклопедиями по “классическому” сибирскому шаманизму.
  • В первой половине двадцатого века представление о шаманизме как о душевной болезни было также тесно связано с популярным в те годы психоанализом, о чем я рассказываю в специальном разделе озаглавленном “Маленький Ганс-тотемист.”….

♦

fragment artykułu pochodzi ze strony: http://sobor.by/religioved_hoffman.htm

Доктор Хенрик Хоффманн
Институт религиоведения Ягеллонского университета

Религиоведение в Польше

Из представленных нами в предыдущих разделах краткой истории исследования религии, а также появившихся в науке о религиях многих проблем и методологических трудностей, можно сделать вывод, что религиоведение вот уже почти 130 лет представляет собой повсеместно известную науку, давно располагающую значительными достижениями – как в области упорядочения фактологического материала, так и в методологических вопросах. В наши дни трудно найти работу в широко понимаемом культуроведении, которая не была бы связана с религиоведческими исследованиями. К сожалению все это не в полной мере можно отнести к польской действительности. В Польше до сих пор все еще следует бороться относительно определения места религиоведения в структуре наук. Польское религиоведение – также как и в других странах Западной Европы – оформлялось во второй половине XIX века под влиянием идей позитивизма и эволюционизма; в то же время в отличие от западноевропейских стран его развитие было связано с целым рядом трудностей, связанных с отсутствием независимости страны и академического статуса религиоведения как научной дисциплины, а также с существующей острой дифференциацией польских исследований религии на два (основные) борющихся направления – «лаицкий» (часто вольнодумкий и остро антиклерикальный и даже атеистический) и католический (конфессиональной направленности). § 1. Предшественники польского религиоведения Научные религиоведческие исследования на польских землях предшествовала теологическая традиция размышлений относительно религии, касающихся в период Возрождения и Реформации христологических, экклезиологических и тринитарных споров, которые велись между сторонниками римско – католического костела и представителями реформации: лютеранами, кальвинистами и особо активными польскими «арианами». Отдельными областями споров представляли собой споры и дискуссии, появившиеся на почве переводов Библии на польский язык [1], а также связанные с критикой костела и католической догматики. Спорадически появлявшиеся в то время философские попытки критических рассуждений относительно религии, ярким примером которого был случай с Казимежем Лышчиньским (год рождения 1634), которого 30 марта 1689 г. заставили публично сжечь собственные рукописи, а затем обезглавили (останки были вывезены за пределы Варшавы и сожжены) на варшавском рынке за то, что он подверг сомнению существование Бога в своем трактате De non existential dei [2].

К числу выдающихся предшественников религиоведческих исследовать следует причислить: Яна Ласицкого (около 1534 – 1589), Адама Нарушевича (1733 – 1796). Ксендза Юзефа Богучицкого (1747 – 1798), Тадеуша Чацкого (1765 – 1813), Хуго Коллантая (1750 – 1812), Станислава Сташица ( 1755 – 1826), игнация Потоцкого ( 1750 – 1809), Станислава Костки Потоцкого (1755 – 1821), Яна Потоцкого (1761 – 1815). Иоахима Лелевеля (1786 – 1861) и Бронислава Трентовского (1808 – 1869).

Характерной чертой периода, в котором формировалось польское религиоведение, было то, что в то время Польша (до 1918 г.) не была независимой страной, так как ее территория была разделена между тремя империями (Российской, Прусской и Австро-Венгерской). Все это затрудняло развитие науки на польских землях, так как захватчики проводили против польского народа политику, направленную на уничтожение поляков, что затрудняло развитие отечественной науки. Кроме этого, вследствие исторической традиции среди польского народа сформировался стереотип «поляк- католик», утвердившейся в силу того, что в двух из трех захватчиков (Пруссия и Россия) не было последователей католицизма. Это также не способствовало развитию науки о религии в Польше, где каждая попытка анализа либо критики католицизма (или же в целом религии) рассматривалась как покушение на самобытность польского народа. [3].

Однако отсутствие независимости способствовало росту в среде польской интеллигенции интереса к отечественной истории и традициям, в том числе и к фольклору, что способствовало динамичному развитию этнографических исследований, которые проводили З. Доленга-Ходаковский (Адам Чарноцкий – 1784 – 1825), а также В. Пол (1807 – 1872), Р. Бервиньский (1819 – 1879) и О. Колберг (1814 – 1890).

§ 2 Религиоведческие исследования в Польше в 1873 – 1939 годах. Инициаторами польских исследователей религии были этнограф и историк религии И.А. Карлович (1863-1903), а также востоковед и исследователь раннего христианства И. Радлиньский (1843-1920). До Первой мировой войны самым известным польским религиоведом был, отрицавший историчность Иисуса Христа, сторонник астралистики А. Немоевский (1864- 1921). После его смерти астрологические исследования продолжил его ученик А. Чубрыньский (1885-1960). Международного признания заслужил себе также известный знаток религии славян и балтов, профессор Берлинского университета А. Брюкнер. В межвоенный период ведущими исследователями религии в Польше были: выдающийся знаток эпохи эллинизма (профессор Петербургского и Варшавского университетов) Т. Зелиньский (1859-1944). А также известный в мире знаток древнегреческой религии Р. Гасинец (1888- 1958). Существенный вклад в развитие изучения религий Ближнего и Дальнего Востока внесли такие востоковеды, как выдающийся монголовед Владислав Котвич (1872-1944), знаток ислама Тадеуш Ковальский (1889-1914), исследователь караимов Ананиаш Зайнчковский (1903-1970), исламист Зигмунт Смогожевский (1884-1931), индоевропеист Анджей Гавроньский (1885-1972), знатоки буддизма С. Шхайер (1899-1941) и И. Пшилуский (1885-1994), исследователи религий Индии С. Михальский (1881-1961) и Х. Вильман- Грабовская (1870-1957), китаевед Витольд Яблоньский (1901-1957), египтологи Т. Смоленьский (1884-1906) и А. Смешек (1881-1943), гебраисты и ассирологи М. Шорр (1874-1941) и ксендз Е. Бромский (1872-1937), хеттоведы Р. Раношек (1894-1984) и С. Пшеворский (1900-1940), а также знаток мандаизма ксендз Е. Ставарчик (1887-1944).

Основание католического религиоведения в стране перед Первой мировой войной заложили следующие ведущие философы и апологеты – ксендз М. Моравский (1845-1901), ксендз С. Павлицкий (1830-1916), ксендз В. Заборский (1830-1900). В более позднее время ведущими католическими исследователями были: философ и апологет ксендз Е. Радзишевский (1871- 1922), а также библеисты ксендз С. Шидельский (1872-1967), ксендз Е. Архутовский (1879-1944), ксендз Ю. Крушиньский (1877-1953), а также историк религии ксендз Ф. Мантей (1904-1971). По вопросу генезиса религии они поддерживались господствующей в то время в католическом религиоведении концепции «прамонотеизма» и «праоткровения» В. Шмидта. Наряду с историко-сравнительными исследованиями развивались также и польские исследования в области психологии и социологии религии. В психологические исследования религии и религиозности большой вклад внесли: Ю. Охорович (1850-1917), Е. Абрамовский (1868-1918). Ю. В. Давид (1859-1914). А. Шицувна (1869-1921), Х. Ровид (1877-1944), известный марксист Ю. Хемпель (1877- 1937), С. Балей (1885-1952). С. Блаховский (1889- 1962), В. Витвицкий (1878-1948), А. Мейер-Гинсберг (1902-1986), а также С. Агатстейн-Геровский (1898-1972). В этой области также активно работали следующие католические исследователи: ксендз Е. Еловецкий (1886-1930), ксендз С.Л. Скибневский (1878-1942), ксендз Х. Верыньский (1892-1984). А также ксендз В. Пастушка (1897-1989). Пионерами социологических исследований религии в Польше были вдохновленный марксизмом Л. Кшивицкий (1859-1941), С. Чарновский (1879-1937) и Ф. Знанецкий (1882- 1958). А также католический «социолог парафии» ксендз Ф. Мирек (1893- 1970). Значительный вклад в развитие религиоведения внесли также польские этнографы и этнологи (помимо уже упомянутого О. Колбергема) З. Глогер (1845-1910). С. Уджела (1857-1937), Х. Бегелейсен (1855-1934), Е. Маевский (1858-1922), С. Чишевский (1865-1930), А. Фишер (1889-1943), С. Понятовский (1884-19450, Ю. Чекановский (1882-1965), Е. Франковский (1884-1962), К. Мошинский (1887-1957), Ю. Ст. Быстронь (1892-1964). А также исследователи культуры народов Сибири (ссыльные) Б. Пилсудский (1886- 1918), В. Серошевский (1858-1945), Е. Пекарский (1858-1934) и М. Миташевский (1857- 1918). Религию тунгусов и самоедов также исследовали ученица Р.Р. Маретта М.А. Чаплицка (1886-1921). А также Ю. Талько-Хрынцевич (1850-1936), Мировую известность получил исследователь религии на островах Тробрианда, один из основателей функционализма Б. Малиновский (1884-1942). В истории польских исследований религии неоднократно были предприняты попытки дать им формальный, академический характер. В период с 1918 по 1920-е годы первой в Польше кафедрой истории религии в католическом университете в Люблине руководил ксендз Ю. Архутовский. С 1923 года кафедрой религионистики в Свободном польском университете руководил С. Чарновский. В 1937 г. в отделе евангелической теологии Варшавского университета защитил докторскую диссертацию по истории религии (первую по этому направлению в Польше) ксендз В. Немчик. Созданная для него (1939) кафедра истории религии так и не смогла начать свою деятельность в связи с началом Второй мировой войны.

§ 3 Польское религиоведение после Второй мировой войны В силу уже упомянутых нами … “

Odsyłam też do obszernego opracowania w języku angielskim Grażyny Kubickiej  e-book Google, gdzie artykuł:  “A Good Lady, Androgynous Angel, and Intrepid Woman: Maria Czaplicka in Feminist Profile” – na stronie: http://books.google.pl/books?id=_cGT8dKm6e0C&pg=PA146&lpg=PA146&dq=Maria+Czaplicka&source=bl&ots=42g9rIT-et&sig=XZdTfSIUI1nCFiGC7U6AT6HFfNY&hl=pl&ei=ATW0S5zPKJLGnAOFrrA4&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CC8Q6AEwCDgK#v=onepage&q=Maria%20Czaplicka&f=false

Podziel się!