Bogowie Słowian – część 3
Copyright © by Czesław Białczyński, all rights reserved ® by Jerzy Przybył
Mogtowie
TYN ŁADÓW
Członkowie rodu: Łado, Łada, Ładziw-Diw, Gogołada
Główność: jednogłowy
Przynależność: Twer Swąta, Trzem Czarnogłowa, Tum Jeszy, Tyn Runów
Głowny przybytek, miejsce przebywania: Ziemia, Wela, Niebo
Atrybuty
żywe: Jesion i Cis, Jeleń i Łania, Kuna, Łabądź i Kukułka, Wilcze Łyko, Jemioła i Dziewięćsił, Werbena i Dzięgiel, Liszkarz Tęcznik
kamień: Topaz
minerał: Żelazo
rzeczy: Drewno i Metal,
maści (barwy): Głęboka Zieleń
czerty i rezy (liczby): Czerta 2, Liczba 11
taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity, wici): Taja Ł, Gramota w
Miesiąc: –
Na Weli
Niwa (symbol): Niwa Trzykąta
Tyn: Potrójny Żelazny Tyn-Dwór
Wieńce i ofiary: Werbena i Dzięgiel,
Obrzędowy wypiek (potrawa, obiad – potrawa obiata):
♣
ŁADO
Pan Sturęki, Wielki Wojownik. Cały ród Ładów jest uważany za opiekunów bardzo trudnych rzemiosł o wyraźnych męskich cechach, takich jak: rzemiosło wojenne, łowiectwo, kowalstwo, wiedza różnego rodzaju. Łado układa świat po swojemu, nadaje rzeczom miejsce. Dlatego jest także opiekunem ślubów, które wszak prowadzą do założenia nowej rodziny i gospodarstwa. Łado jest wyjątkowo płodnym bogiem i ma wiele boskich dzieci.
Postacie-wcielenia (równe miana): Rado, Rządca, Radec, Radiec, Rządca Losu, Rządca Rzeczy, Rad, Ondra, Ładar.
Łado-Kołata, Łado-Lęda i Łado-Kołub
Inne nazwania jego osoby (przydomki):
Pan Sturęki, Wielki Wojownik – Rządca Rzeczy, Rad, Rado Rządca, Radec, Radiec, Rządca Losu, Władca Porządku Rzeczy i Pan Wiadomości, Ładolej, Hładolej, Władolej, Wład, Łado Lejący, Łado Dolewający, Pan Ładu, Władca Wojny i Pokoju, Ładon, Lado, Ladon, Ładun, Bóg Wojny, Łado-Włodarz, Jątra, Jantra, Jądrej, Jądraj, Władarz, Władar, Ładar, Jindra, Indra, Ondra, Ondrasz, Sturamienny, Stujądry, Stuoczny, Patron Bitew i Łowów.
Zajmowany krag:Piąty Krąg, Krąg Dużych Mogtów
funkcja (zakres działania):
Strażnik porządku rzeczy, który włada miejscem i działaniem wszystkich rzeczy świata
ród: Ładowie
pochodzenie:Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga
narzędzia czarowne – oznaki władzy:
Miecz-Rozryw, nosi Hełm i Zbroję a w stu rękach trzyma Sto Rzeczy. Najważniejszą z tych rzeczy jest Kołatka-Trajkotka.
Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Skrybki (Karzełki, Małoludy, Małoludki)
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
ŁADO i ŁADA to wbrew pozorom miana dwuczłonowe, które zrosły się w jedność. Oznaczają Dawców Ładu (Ład-daw, gdzie daw – dawać jest związane z diews – bóg-dawca, udzielca). Są oni oboje władcami ładu-porządku, ładu-zgodności, ładu-ułożenia (uładzenia, ładności). Uładzenie-ładność zaczęto nazywać w Polsce przejętą z greckiej mitologii Harmonią. Sama ładność pozostała tylko jako określenie piękna. Tymczasem ładny nie znaczy piękny, lecz dobrze ułożony (mający wszystko na swoim miejscu, we właściwym składzie proporcji).
Łado-Kołub
Z tych boskich mian wywodzi się także pojęcie kład – ofiara (zakładzina – ofiara składana pod budowlami k-Ładu, dla-Ładów po to, by wszystko było w należytym układzie – ułożeniu, porządku). Od kładać – kłaść, wywodzą się znaczenia związane z zakładaniem – rozpoczynaniem czegokolwiek. Każde nowe przedsięwzięcie, aby się powiodło, powinno być podejmowane z myślą o Ładzie i rozpoczynane od ofiar dla tego boga. Zmarłym, w celu dobrego ułożenia pośmiertnego bytu, dawano kładki na drogę, wypiekano też obrzędowe pieczywo zwane kładziwem. Do kręgu pojęć związanych z Ładami przynależy także słowo ładować, kładać, ładać – pakować do skrzyni (dawniej zwanej ładą).
Oboje Ładowie byli opiekunami małżeństwa jako aktu wprowadzającego lad rodzinny, zakładającego nową rodzinę. Opiekunami tego aktu byli także Rodowie (rządzący rodem) i Dziwieniowie (władający miłością). Lędzianie, Ledzicy, Lęchowie, Ładzianie – czyli Polanie, byli czcicielami Ładów.
kołata
Przydomek Kołata omówimy przy osobie Roda. Tu warto powiedzieć, że nawiązuje on do kołatania – stukania, uderzania, i kołatek – obrzędowych narzędzi muzycznych, służących odpędzaniu Ciemnych Mocy. Znaczenie Kołaty wywodzi się również wprost z mitu, jako że Łado (Rod lub obaj bogowie) uderzywszy wpierw kołem Welesa, pobił innych napastników i rozpędził ich dzięki kołatce-trajkotce (jest ona jednym z nieodłącznych atrybutów Łada). Kłuł ich kołatką i przestraszał niesłyszanym nigdy dotąd jazgotem-terkotaniem.
Warto zauważyć, że przydomek ten (podobnie w wypadku Roda) nawiązuje bezpośrednio do uświęconej Kłody Swąta (Kłódzi) i wszystkich wywodzących się stąd znaczeń.
lęda
Lęda, czyli porządkujący nieużytki, opiekun zakładanych pól uprawnych – lęd, dawca pól (lęd-daw), dawca ziemi wolnej od lasu-puszczy, zwanej później lądem. O dawnej boskości Łada świadczy przeniesiona na diabła przez chrześcijanstwo nazwa Ljad na Rusi. Miano to wywodzi się od dawnego boga Łado-Lędy.
kołuba
Przydomek Kołuba nawiązuje do wieszczenia – kołbienia, rytualnego tańca – Koła i zasady cyklu –kołowego obiegu wegetacji, porządku w Przyrodzie. Nawiązuje on również do funkcji opiekuna młodych małżonków, czyli nakładającego pannom łubek na głowę. Łubek był to obszywany, przetykany kwiatami okrąg, zdobiący czoło panny młodej. Pałuba (łubie) to szałas (najpierwotniejszy dom). Określenie to ograniczyło się potem wyłącznie do budy plecionej na wozie. Być może tak wyglądał dom w czasach pasterskich, koczowniczych.
Człon -łub podkreśla również wojowniczość boga przez odniesienia do łupać, łupić. Podkreśleniem męskości jest człon koł=drąg.
♣
ŁADA
Łada to nie tylko imię bogini, ale też miano mitycznej skrzyni, którą kiedyś posiadała Perperuna, a która trafiła w końcu do Ładów. Łada-Łagoda i jej kapłanki pełniły rolę inicjacyjną, uładzania (doprowadzania do ładu) młódzi, co odbywało się w specjalnych obrzędach, zachowanych do niedawna w Lednicy Górnej, gdzie znajdowała się jej świątynia (znanych dziś jako Siuda-Baba).
Postacie-wcielenia (równe miana): Łada-Łagoda, Łada-Łaska i Łada-Ładna (Łaba-Luba-Lela)
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Lela, Ład-Będa (Lęda-Będa), Ład-Boda, Lądobyta, Ładaw, Ładań – Pani Mądrości, Pani Ładności i Pani Łowów, Pani Modra (Mądra, Mędra, Pani Mudra), Dawczyni Ładu i Pokoju, Dawczyni Spokoju, Łabęda, Pani Układności, Układa, Ta Co Układa, Dawczyni Kładu (Skarbu Ułożenia Świata), Przyrzędzina, Rędzina, Rzędzina, Radędzina, Przy Rządcy-Ładzie Stojąca, Radzina, Radołada, Rzęda.
Zajmowany krag:Piąty Krąg
funkcja (zakres działania):Opiekunka łowiectwa, polowań z nagonką, pułapek.Łaskawa – to jest ta która wyzwala w tę albo tamtą stronę. Także łagodząca spory, opiekunka małżeństwa, pani mądrości
ród:Ładowie
pochodzenie:Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Złotym Łukiem, Jemiołowymi Strzałami, Złotym Kołczanem i Gałęzią Owocującej Jemioły. Posiada też Złotą Skrzynię zwaną Ladą, która jest jednak najprawdopodobniej narzędziem czarownym Plątwy.
Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Szczekotuny (Dziwy, Dziwce, Dziwowie, Divuny, Diwy)
Wizerunki: –
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
Znaczenie przydomka Ładna omówiliśmy powyżej. Ta forma imienia bogini wzięła się z Ła-dań (dawczyni uładzenia, ładności). Warto tu wspomnieć o negatywnym odniesieniu do Łady-Ładani poprzez związek ze słowami lada – ladacznica i ladaco – byle kto, nicpoń. Obydwa te znaczenia biorą się z obscenicznej formy inicjacji kobiet prowadzonej przez kapłanki Łady-Ładani. Kapłanki chwytały nadające się do wyjścia za mąż dziewczyny i pasowały je na dorosłe kobiety, ukazując publicznie ich dojrzałą płeć, a następnie chłoszcząc rózgami po obnażonym ciele i przykładając na pośladki swoją pieczęć – odcisk umazanej w sadzy dłoni. Prawdopodobnie przeprowadzały też oddziewiczenie chłopców – czyli oddawały się rytualnej rozwiązłości (w pojęciu chrześcijańskim).
Łagoda, czyli łagodząca, zażegnująca spory, łącząca. Oznacza opiekunkę małżeństwa (ładzenia i łączenia się). Także bliski związek semantyczny z wyrazem łagoda mają łakocie (czes. lahoudki) i jagody (jagoudki). Tego rodzaju przekształcenia językowe spowodowały przemianowanie boginek (służek) Łady-Łagody, Babałag (Babaład), na Babajagi, przez co je mylnie złączono z postaciami Jag-Jędz, Jędzon, służek Groźnicy-Chorzycy.
Łaska to przydomek oznaczający łaskawość – przychylność i przymilność – łaszenie się. Po litewsku łoksznus – serdeczny. Łaskanie znaczyło również obiatę, czyli ofiarę połączoną z prośbą o łaskawość bóstwa. Łada byłaby więc boginią przychylną ludziom, serdeczną i łaskawą, uosobieniem ładności –harmonii i akuratności.
♣
ŁADZIW-DIW
Ośmioręki młody bóg o pięknym obliczu urodził się od razu w zbroi. Napierśniki i nagolenniki zbroi były wrośnięte w jego ciało i rosły razem z nim. Ładziw-Diw był nieokiełznany, wyjątkowo dziki z przyrodzenia i waleczny.. Dziewanna wykarmia dziecko, ale potem oddała je ojcu na wychowanie widząc jak wielkie jest podobieństwo Łada i mężnego Ładziwa. Ładziw noszący miana Diwa, Ładziwca lub Włodzica władał biegle ośmioma cudownymi orężami. Stał się w boju i łowach niedościgły przerastając samego Chorsa, Łada i Łagodę. Chors wciąż pozostawał niezwyciężony w nocnych łowach, zaś Łado z celnym strzelaniu z łuku, a Przepląt w zastawianiu paści, ale w bezpośrenim starciu najtężsi musieli przed nim
Postacie-wcielenia (równe miana): Diw, Ładziwc, Włodzic
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Wielki Wódz, Stróż Ładu, Pan Walki i Wojny, Władca Wojów, Pan Bitki, Władca Bitwy, Pan Zwycięstwa, Wład Bojownik, Dziw Wojn, Harwita, Ładziw-Dziw, Władzimir, Ładzimir, Ładomier, Władziwc, Rzędzic, Rządzic, Zarządec, Zaradec.
Zajmowany krag:Siódmy Krąg
funkcja (zakres działania):władca wojów i wojny, opiekun drużyn bojowych, wielki wódz prowadzący Słowian pod swoimi chorągwiami, ten któremu przed każdym poważnym starciem składa się ofiary. Utrzymuje ład i równowagę we wszym świecie dzięki wyniszczającym wojnom w których ulega zagładzie wszystko co zbędne.
ród: Ładowie
pochodzenie: z Rodu Dziewów – Syn Łado i Dziewanny
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Ośmioręki młody bóg o pięknym obliczu urodził się od razu w zbroi. Napierśniki i nagolenniki zbroi były wrośnięte w jego ciało i rosły razem z nim. Włada biegle ośmioma cudownymi orężami, z którymi się nigdy nie rozstawał. Były to Proca, Sztylet-Rozryw, Złota Dzida, Buzdygan, Rosoch, Paści, Graba i Bosak-Kwacz.
Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Wojki (Dzicy Męże)
Wizerunki:-
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
Ładziw nosi miana Diwa (cudownego), Ładziwca (zadziwiającego, dziwacznego i dzikiego) oraz Włodzica (władającego, włodarza). Wszystkie powiązania i odniesienia miana Ładziwa do indoeuropejskiego określenia boga – deus, są dokładnie takie same przy imieniu Dziwienia czy Dziewannya. W kształcie słowa Ładziwc końcówka pokazuje, że mamy do czynienia ze zdrobnieniem oznaczającym syna Dziewanny. Przydomek Włodzic wskazuje nie tylko władającego, ale i odpływającego łodzią, i przebywającego w Kłódzi. Obydwa te wydarzenia zostały przepowiedziane przez Mokoszę. Pierwsze spełniło się, gdy Dziw przedostał się do Kłódzi podczas Wojny o Krąg i zasiadł w koronie Drzewa Drzew. Drugie ma się spełnić na końcu Świata, a Włodzic będzie jednym z trzech bogów, którzy odpłyną w niebyt Łodzią Osta, po czwartym wyjściu z Kłódzi Swąta i całkowitym zniszczeniu Świata. Oni odrodzą życie w zupełnie innej postaci. Diw jest postacią boską dobrze znaną kronikarzom Rusi. Tam też przetrwał do XIX wieku, w znaczących podaniachb. Dla Istów bogiem o zbliżonych cechach był Ratajnicza.
♣
Gogołada
Niektórzy prawią, że Gogołada tak się zwie, bo jest boginią gołą, to znaczy bezwłosą, zamiast włosów noszącą na głowie chochół ze słomy i uplecione słomiane warkocze. Inni jednak uważają, że jej miano podkreśla gładkość, piękność lica i ciała. Jeszcze znów inni, że śliskość, wykrętność, z którą potrafi człeka podejść i ze wszystkiego (łącznie z życiem) ogolić, a prawdy nie powiedzieć.
Postacie-wcielenia (równe miana): Gogola-Gogóła, Chichołda-Chichoła-Chochołda, Władyca-Chołda (Holda-Prechta), Chasona (Chasoń).
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Prachta, Prachota, Praga, Pręga, Pani Prażąca (Paląca, Wypalająca), Pani Miana (Nazwania), Pani Mowy, Władczyni Wiedzy, Władczyni Władców i Pani Rzemiosła – zwłaszcza Opiekunka Kowali i Górników. Hohołda, Hłada, Głagoła, zwana przez Bronisława Trentowskiego Hładoleją. Durga/Pręga – Prężna Pani (Bijąca), Dorada, Doradziwa – Pani Wojennego Rzemiosła i Kunsztu Walki, Pani Głagołu/Gądby/Gadki (mowy uroczystej), Pani Znaków i Władczyni Zapisów – Głagolicy, Głagoliczna, Pani Run, Gędźby- śpiewu, grania, Gąścia/Gądby – wierszowania, Hudby – muzyki.
Zajmowany krag:Śiódmy Krąg
funkcja (zakres działania):opiekunka wiedzy, przede wszystkim zaś wszelakiego górnictwa i kowalstwa oraz przeróbki metali
ród:Ładów
pochodzenie: z Rodu Ksinów – Córka Łady-Łagody i Chorsa
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Posługuje się czterema narzędziami, które dzierży w swoich czterech rękach. Są to Grzebień, Cęgi, Młotek (Oskardzik) i Hak. Młotek i Cęgi służą jej do uprawiania tajemnego rzemiosła i sprawowania władzy. Hak jest używany przez Gogoładę do wyciągania z Ciemnej Czeluści imion, nazwań i mian rzeczy.
Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Chochołdy (Chochoły, Chichoły, Chichółyki, Chichóły, Chocholiki, Chochołyki, Chochóły, Gogółki, Gogoładki, Gogołdy, Gżegżołdy, Gżegżułki, Kuźniki, Kowalisy)
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
Gogołada zwana bywa Gogolą-Gogółą, Chichołdą-Chichołą lub Władycą-Chołdą. Jej główne miano składa się z dwu członów z których pierwszy odnosi się do ojca Chorsa, a drugi do matki. Łady-Łagody. Człon gogo jest zdwojeniem podkreślającym boskość, podobnie jak to ma miejsce w imieniu Dodoli. Radorady czy Perperuny. W przydomkach widać wymianę zgłosek (częstą w językach słowiańskich) ch=g=ż i ch=h=k. W imieniu tym brzmi słowo gola, które oznacza nagą przestrzeń, okolicę pustynną, gol (rus.) – puste pole, hala (pol.) – łąka, góleli – nagi pień drzewa, goleń – twarde, nieosłonięte miejsce, kolano. Jednocześnie zdwojony rdzeń goł oznacza mowę (galić – mówić), a głogoł –pismo, skąd starosłowiańskie głagolica – alfabet. Tym samym miano owo nawiązuje również do roli Gogołady jako dawczyni mądrości, bogini bezlitosnej dla głupców, zabijającej ich swoimi zagadkami. W języku bułgarskim zachowało się do dziś określenie głupca – gógo. Do tego samego rdzenia nawiązują polskie wyrazy: głupiec, ogłupiać. Inne odniesienia znaczeniowe to: ogolić, ogołocić (ochołdzić), bo wszystko można stracić nie odpowiadając na pytanie Gogóły. Rdzeń gół (guł, goł) nawiązuje również do głębi (gołubia), ukrytej mądrości, istoty rzeczy (głąb – rdzeń, jądro), tajemnicy wiedzy (której Gogóła strzeże i którą włada).
Gogołada – Chichołda
Chołda-Holda
Jej przydomek Władyca odpowiada owemu władaniu wiedzą głęboką i zawiera jednocześnie pojęcie władzy i dawstwa (-dyca), udzielania wiedzy. Przydomek ten wiąże się równocześnie z całym kręgiem pojęć wypływających z rdzenia wel-wielki, włochaty, wołk, welański, biały itd.
W przydomku Chołda (Chołoda, Chołota, Chichołda) końcówka -łda, oznaczająca złudzenie, zwodzenie, oszukiwanie. Stąd ma także pochodzić serbochorwackie znaczenie słowa guliti – obdzierać ze skóry lub kory, ogołacać (pol. gołota. hołota). Przydomki Chichoła i Chichołda potwierdzają zarówno jej chochole słomiane, płowe włosy, jak i żartobliwość, śmiechliwość (chichotliwość), którą zwodzi swoje ofiary. W istocie nie jest wcale wesoła, lecz groźna, gwałtowna (słoweńskie: hohotaty – gotować się, burzyć) i mściwa. Stąd takie znaczenia z nią związane jak małoruskie hułyty, ohułyty – okpić kogoś, staropolskie oguły –dwuznaczny, zdradliwy, fałszywy, ogólny – okrągły, gładki, niejasny (nieprecyzyjny – ogólnikowy). Jest Gogóła boginią, z którą musi mieć do czynienia każdy, kto wstępuje do gromady kowali, górników lub innego rzemiosła, a chce być w nim mistrzem, zgłębić największe tajniki. Tylko ona udziela najwyższych tajemnic i ona, najczęściej kpinami i śmiechem, zbywa tych, którzy są za głupi, by być mistrzami. By ją przebłagać, należało złożyć obiatę – chołd (hołd) i żertwę-ofiarę – chołodziec (kołodziec). Gogołada często łudzi człeka i zwodzi, udziela mylnej wiedzy, stąd człon -łda w jej mianie. Często też usypia czuwających chocholim tanem. Tan chocholi jest obrzędowym tańcem w kole, odbywającym się w bardzo powolnym rytmie, chodzonym (ros. gulat’ – chodzić, krążyć), i wprowadzającym w stan półśpiączki-półjawy. Na Ziemicach Załabskich, które Słowianie utracili w VI-XI wieku na rzecz germańskich Sasów i Turyngów, a także Bawarów, bogini ta była czczona jako Hołda-Holda albo Pani Holle. Germanie oddawali jej cześć przejąwszy od Słowian mity związane z jej postacią. Od tej bogini bierze początek imię żeńskie Hala, Halina (Galina, Kalina).
TYN CHORSÓW (Ród KSNÓW)
Członkowie rodu: Chors, Chorsina, Chorsawa, Chorsiniec (Księżyc)
Główność: jednogłowy
Przynależność: Twer Swąta, Trzem Czarnogłowa, Tum Jeszy, Tyn Ksnów
Główny przybytek, miejsce przebywania: Ziemia, Wela, Niebo
Atrybuty
żywe: Olcha i Dereń (Świdwę), Łasica i Kot, Kruk, Dziurawiec, Chrzan, Dzwonki, Pokrzyk i Piołun, Majka Pryszczel (Kantarydyna),
kamień: Kamień Księżycowy
minerał: Cyna
rzecz: Kadzidło i Knysze (Pierogi),
maści (barwy): Biało-Błękitna
czerty i rezy (liczby): Czerta 2, Liczba 20,
taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity, wici): Taja H, Gramota c,
Miesiąc Miesiąc Listopad
Na Weli
Niwa (symbol): Niwa Księżyca, Łódź
Tyn: Dwór Cynowy
Wieńce i ofiary: Dzwonki, Pokrzyk i Piołun
Obrzędowy wypiek (potrawa, obiad – potrawa obiata): knysze
♣
CHORS
Postacie-wcielenia (równe miana): Chors-Książ, Chors-Chwar i Chors-Knysz (Mesinc).
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Ksiądz, Ksiń, Książ, Miesiąc, Mesenc, Menes, Omanos, Miesiec – Pan Wiary i Tajemnicy, Władca Taj, Pan Wzburzenia, Władca Krwi, Sołwar, Słowar, Somawar, Somwar, Ten Przy Którym Wrze Soma/Jucha/Ist/Krasz, Hwar-Hwarena, Hawar, Chworz/Hworz, Hors, Horos, Horus, Khors, Oros, Ors, Horosz, Hoszoras, Koszera, Koszra, Rakosz, RA-Kosz, Koszy-Ra, Koszerys, Odzierys, Kozyrys, Kozy-Ra.
Zajmowany krag: Piąty Krąg, Krąg Dużych Mogtów
funkcja (zakres działania): rządzi wiarą, krwią, tajemnicą i tajami oraz uczuciami sprzężonymi z gniewem
ród: Ksińce, Ksnowie
pochodzenie: Dzięgle – syn Czarnogłowa i Białobogi
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Srebrny Bęben z własnej skóry i Krakulica
Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Czarcichy (Czertowki, Judy, Samojudy, Czartodziwy)
Chors-Knysz
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
Chor, krow
Chorsina została zapisana w starych czeskich dokumentach i kronikach jako Krosina. Miano to ma związek z całym kręgiem znaczeń, poczynając od krosno – kołyska, przez samo pojęcie kręgu, a kończąc na prozaicznych krosnach – koszach do noszenia ciężarów na plecach. W łańcuch etymologiczny włączają się takie pojęcia, jak: krszenie – kruszenie, kruszec – kopalina (metal), kruchość – delikatność, słabość, kruża –obrzęd i kruż – kielich obrzędowy, krążyć, krągły i krąg-krug (trzy ostatnie pojęcia również łączą się z rytuałami i obrzędem). Miano Chorsów wywodzi się z horzeć-gorzeć (jaśnieć, pałać, świecić) i wiąże również z takimi znaczeniami, jak gorącość, gorączka, gorze, grzać, gorycz czy choroba. Imię Chors pochodzi na równi od słowa wycharsly – osłabły, wynędzniały, chory. Jednocześnie wiąże się ono z pojęciem kraszu – barwności, czerwieni, piękna (krasny – piękny, zdrowy) i kraszu – boskiego ichoru, krwi bogów. Chorsowie są związani z najdawniejszymi starożytnymi wzorcami wierzeniowymi – z obrazami Księżyca i Krowy (Chorsina jest rodzicielką Czarnej Bożej Krówki – Światła Ciemności, a Czara-Chorsawa i Chors są pasterzami owej Czarnej Krowy) oraz Krwi. Są związani z pojęciem krzesania ognia (od nich otrzymali ogień ludzie). Imię to ma bliski związek z perskim pojęciem chwareny – boskiej mocy, ze słowem kchwar-kswar (hvare xsaetem, xurset) – jasność, światło, ogień, od którego wywodzi się także imię Swaroga. Chors to wycharsły Swarog, według mitu niegdyś identycznie jaśniejący, ale obdarty ze skóry, którego nietrudno powiązać ze „słońcem nocy” – Księżycem. Imię Chorsa niedwuznacznie łączy się z rdzeniem kar, od którego wywodzą się określenia: kary – czarny, czamy – czarny, karminowy – czerwony, czerwony – czerwony, kara – za występek, naruszenie praw, złamanie przysięgi, król – władca, kruk (ptak Chorsów), krak – król, gałąź, pień, Krak – imię legendarnego władcy Wiślanii, a także Krakowianie-Karodunowie – jedno z plemion ludu Chorwatów, czy miano całego owego wieloplemiennego ludu Charwaci-Chorwaci-Chrobacib – ludzie krewni (bliscy, pochodzący z tej samej krwi) i krewcy, krwawi (znani zresztą jako czciciele Chorsa, Chor-wać – Panowie spod znaku Chorsa, kapłani Chora, Strażnicy hrob-ów królewskich Scytów-Szczytów i ludzie chrob-rzy – wojowniczy, silni). Czarownicy świątyni Chorsa w Krakowie twierdzą, że Krak był synem Chorsa. Miano tego ludu wiąże się z takimi znaczeniami, przypisanymi również Chorsom, jak: krou – lśniący, krov – krwawienie miesięczne, kra, kry – skra, skrzący, ksznić – błyszczeć, kriwe – czarownik składający krwawe ofiary kapłan, krzw – krzak, krzew, chorągiew – emblemat i barwy bóstwa niesione na kiju-gałęzi przed wyobrażeniem bóstwa lub zamiast niego. Również bliskie są takie pojęcia, jak ichor – krew boska, i juchor, jucha – sok roślinny, krew zwierzęca, chory – brzydki (u Załabian, co nawiązuje do baju-mitu o Chorsie), prochyreł – podły, chiriti – nędznieć, chrast-chworost – chróst (krzak, dąb), chwarszczeć -szeleścić, czar, oczarowanie, czarowanie, czarodziejstwo, uroczenie – magia. Załabianie, po przyjęciu chrześcijaństwa, mieli też swoje określenie diabła – Choraw (co wskazuje, że poprzednio znali go jako boga). Z tego samego rdzenia wywodzi się słowo czart i czert (z którego z kolei wywodzi się ciąg znaczeń, takich jak czerchlić – obłupywać z kory, krajać, krótki, kroć, czersło – kora, kersle – siekiera, kertu – tnę, czerta – nacięcie, znak, liczba. Czarty i Czarcichy są zresztą Stworzami służącymi Chorsom. Bliskie są też pojęcia: chrobry – waleczny, chabry – siny, niebieski (nawiązuje wprost do mitu) i chromy – poraniony, kulejący, albo ochrona, schronienie, chrom-chram – świątynia. Ogólnie, krąg rysujących się tutaj znaczeń wskazuje na Chorsa jako boga upadłego, który skrył się w Podziemiach i związał z nocą (odpowiada to faktowi upadku archaicznych kultów księżyca jako wiodących na rzecz zwycięskich kultów słońca). Odpowiada to treści mitu, w którym Chors zostaje pojmany w pułapkę i musi wykonać bęben z własnej skóry, żeby przebłagać Czarnogłowa. Przegrywa w walce z Perunem i kryje się w Podziemiach.
Kysz, kusz, miesiąc
Przydomki Chorsów, Książ i Książa, Ksienia (Kniaź, Knechini) oraz Knysz posiadają wspólne objaśnienie. Niektóre kościoły i modlnice łączą dwa przydomki – Knysz i Książ – w jeden, trzecim zaś przydomkiem Chorsa czynią Mesinc-Mesec (Miesiąc). Kniesiący znaczy mżący, świecący światłem chłodnym, srebrzystym, klśniący, lkśniący, k-niosący – niosący światło (sączący) i mieszający je (miesiący z ciemnością). Podobnie jest ze znaczeniami lśniący, łśniący, łskniący, łsknący, łsnący, łyszczący, łyskający, błyszczący. Kśniący-lkśniący-łkśniący – połyskujący, słabo świecący, mżący światłem zimnym. Książ-Ksiądz-Kniaź – pan, władca, ksiądz – kapłan księżyca, ksień (ksieniec) – wnętrzności (znaczenie to wypływa bezpośrednio z mitu o obłupionym ze skóry Chorsie), kuszeti – ruszać się, kusić, kisziet’ – roić się, ksyk – syknięcie z bólu, knysić –bełtać, miesić (np. ciasto, ale i wody), knysać – kołysać, falować, wzburzać, poruszać (związane z przypływami), knysać – wzruszaćd, knieć, cknić – tęskny, tęsknić, wywołujący uroczną ckliwość, rozrzewnienie (melancholię), tęsknotę, Knyszami nazywano wielkie, trzykątne obrzędowe pierogi z serem, pieczone na ofiarne uczty dla Chorsów. Kno-kien to wreszcie pień, kłoda, knieja – ostoja, znaczenie to jednocześnie podkreśla męskie cechy bóstwa.
Chwar to, jak wyżej powiedziano, odniesienie do ichoru i chwareny – boskich płynów i mocy. Także przypomnienie związków Chorsa ze Swarogiem – jego dawnego blasku, piękna i siły (chwały, śwarności) i obecnego waru – odniesienie do wszystkich znaczeń wypływających z pojęcia waru omówionych przy opisie postaci Swaroga.
Przydomek Mesinc-Mesec odnosi się do roli Chorsa jako władcy Miesięcy (będących dziećmi Godów-Kirów) po odebraniu ich Godom, a przed ich utratą na rzecz bogów Nieba i Ognia. Jest to miano dwuczłonowe, mesi-sinc (-sec), o rodowodzie sięgającym wspólnego języka praindoeuropejskiego. Mes łączy się z łacińskim mensis, greckim men (mensos), indyjskim mas, litewskim menuo (menesis), niemieckim mond (monad). Praaryjski rdzeń me znaczył mierzyć, miara. Czas mierzono początkowo, wśród wszystkich ludów, według Księżyca, on był jego miarą. Człon -sinc (-sec) zawiera w sobie znaczenia siec – ciąć, sięgać, słać – posyłać. Tak więc Mesec to Zsyłający Miarę, Dawca Miary, Sięgający po Miesiące, Zsyłający Miesiące lub Tnący Rok (god) na Miesiące (Miary). Człon sinc nawiązuje zarówno do świetlistości (sijac – świecić, siać światłem identycznie jak w nazwie grudnia Prosinec-Prosijac), jak również do siności Chorsa.
Miara, miesić
Jednocześnie z miana tego boga, jako całości, wywodzą się takie znaczenia, jak mierzyć, miara, mierzwić – mieszać, miesić – wikłać, mieszać (Chors miesza wody mórz przez przypływy i odpływy), mieszkać (dawniej dbać, przebywać-bawić, żyć, bywać – czyli także przybywać i ubywać lub przychodzić i odchodzić [jak to ma miejsce z Księżycem], także zwlekać), mieść – rzucać (miotać), miotła, mięso (miotła i mięso zastanawiająco wiążą się z księżycem w micie Hucułów opowiadającym o wilkołactwie)f, mścić się (msta, zemsta, pomsta), most (kładka), mościć, mieszkiruchy (zamieszki), Misisznycy – Miesięcznicy (Zdusze-demony odmieniające się cyklicznie – miesięcznie, żyjące między ludźmi, jak ludzie; pewnym ich rodzajem są Wilkołaki). Z rdzeniem mes- również wiążą się pojęcia masłego – tłustego (odnoszone do Pełnego Księżyca, czyli Meseca-Książa), masłoku – odurzającego napoju powodującego ekstazę, maski – głównego elementu kapłańskiego stroju w religii naturalnej, i maszkary. Także z tego rdzenia wypływa imię pierwszego historycznego władcy Polski, dynastyczne imię rodu Piastów – Mieszko (zawiera ono odniesienia do Dawcy Miary, sięgającego po władanie miesiącami – może w związku z przeprowadzoną przezeń zmianą religii, powodującą zamieszki i zamieszanie –mieszającego to, co było dotychczas). Być może był on wyznawcą Chorsa i członkiem Bractwa Wilkołaków (Młodych Wilków). Jego imię Dago widniejące na dokumentach wiąże go również z pojęciami dawcy i ognia, blasku oraz jasności (dag).
♣
CHORSINA
Postacie-wcielenia (równe miana): Chorsina-Księża, Chorsina-Kirsna (Moryja) i Chorsina-Tchna
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Morena, Morwara, Morya, Czara-Mara, Czarna Morya, Łuna, Luna, Una, Anu, Anuna, Ana, Anaista, Łona, Ona, Ługa, Łuka, Luka, Połeka, Połona, Płona, Pani Możliwości i Zdolności, Pani Myśli i Przeczuć, Wielka Wróżka, Pani Dźwięku i Wdzięku
Zajmowany krag: Piąty Krąg
funkcja (zakres działania): włada przeczuciami i wróżbą, od niej zależy przełożenie możliwości i zdolności na czyny. Zarządza tanem i tańcem oraz dźwiękiem i słuchem
ród: Ksnowie
pochodzenie: Dzięgle – córka Czarnogłowa i Białobogi
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Dzwonki, Nawęzy-Wielowęzły, Srebrna Obręcz i Charcap
Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Czarty (Czorty, Anczutki – Czarty Wodne i Bagienne, Czartorogi)
Chorsina-Kirsna
Kirsna, tchna
Przydomek Chorsiny Kirsna tyczy się jej właściwości oczarowujących, władzy rzucania uroku. Kirsen to sen maligna, sen na jawie, omam, sen tak realny, jak samo życie.
Tchna to przydomek mówiący o Chorsinie jako dawczyni wiedzy, wiary, natchnienia, władczyni głębokiego umysłu, uczuć wysokich. Znaczenia tchnienie, oddech i duch, dusza wywodzą się właśnie z owego wspólnego rdzenia tch-dech. Bardzo bliskie są takie pojęcia, jak tknięcie i dotyk odnoszące się do przeczucia, intuicji, natchnienia-weny (weń – powietrze górne, wieliczące).
♣
CHORSINIEC
Postacie-wcielenia (równe miana): Księżyc, Ksiniec-Ksiemżyc, Wychorsł
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Chorzyc, Mały Ksin, Mały Książ, Mały Ksiądz, Mały Chors, Horsiniec, Horus syn Horosza-Koszerysa, Soł-Koł, Somkoł, Sokoł, Sakal, Anandaw, Anandaw-Anandat, Anudaw (Dany od Luny-Anu), Mor-Jusz, Jodut, Jodusz, Jątdusz, Duszjąt, Jogud, Jogot, Jąt-God, Miesiączek – Pan Zmiany, Władca Natchnienia oraz Snu, Pan Marzenia i Władca Obrazu, Dawca Kwasu.
Zajmowany krag: Siódmy Krąg
funkcja (zakres działania): wszelkie zmiany, natchnienie i marzenie, włada obrazem – widokiem. Jest zatem władcą wzroku i odpowiada za dobre widzenie. Od niego zależą wszelkie kiszenia i przypływy.
ród: Ksnowie
pochodzenie: syn Chorsa i Chorsiny
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Żółwia Grzechotka i Srebrzysta Tarcza-Zwierciadło Świata
Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Dziwożony (Dziwy, Dziwe Baby, Dziwożonki, Dziwice, Divy, Samodivy, Żworunki)
Wizerunki: –
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
Ksiniec, kisić
Chorsiniec nosi miana Księżyca, Ksińca-Ksiemżyca albo Wychorsła. Imię tego boga oddaje jego pochodzenie, ale także w drugim członie nawiązuje do pewnej jego nabytej cechy, siności, którą bóg się okrył po uderzeniu i cięciu go mieczem przez Perunica. Od tamtego czasu mimo, że Chorzyca złączyła obie rozcięte połowy jego ciała i obłożyła ziołami czarownymi miejsce cięcia, a potem ciało Chorsińca się zrosło, jego połówka pozostała ciemna, sina – utraciła na zawsze boski blask. Nigdy też nie przestało go boleć miejsce owego cięcia i nigdy nie odzyskał władzy nad ową ciemną swoją połową. Do tego także odnosi się jego przydomek Wycharsły – czyli pozbawiony sił i blasku, niechorzejący – nie świecący ową połówką ciała, nie grzejący, nie gorejący. Wiąże się to ze znaczeniem wyrazów chory – niezdrowy, chorowity – osłabły, choroba – ból, słabość ciała, wyblakłość, osłabienie, niewładność. Do tej samej cechy nawiązuje miano Ksiniec i Ksiemżyc, czyli siny i mżący słabym zimnym światłem, albo zamierający i odradzający się. Wszystkie miana Księżyca są zdrobnieniami. Końcówka –yc (-ec) oznacza syna: Księżyc, Ksiniec, Ksiemżyc, Chorsiniec, czyli Mały Książ (Ksin, Ksiądz, Chors). W przydomku Ksiniec zawiera się również inne znaczenie: ksiniec – wnętrzności, ksieniec – kiszka, wnętrze oraz kuzinti (lit.) – poruszać się, kuszeti – roić się, kiszet’ (ros.), ksenec (czes.) – młode węża, żaby, kisić (pol.) – kwasićb. Wszystkie te znaczenia biorą się stąd, że Chorsiniec po cięciu miał wnętrzności na wierzchu (niektórzy mówią, że tak pozostało w owej niewładnej połówce) oraz że rządzi kobiecym wnętrzem, płodnością, rojeniem się, rozmnażaniem, kobiecym nastrojem i przypływami żądzy, a także ruchem wód (zarówno zewnętrznych – morza, jak i wewnętrznych – soków, wód płodowych, ruchem krwi). Według podania-bai, dzieci Chorsa wyroiły się w liczbie stu synów z brzucha Chorsiny.
Chorsiniec dał ludziom umiejętność kiszenia (kwaszenia) potraw, jest Dawcą Kwasu.
Zdzisław Beksiński Chorsiniec
Chorsiniec
♣
CHORSAWA
Postacie-wcielenia (równe miana): Chorsowica, Czara-Szatrja, Szałna-Łuna
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Dziewonia, Ziewonia, Dzieńwonia, Kusza, Luna, Czur, Szałtana, Szaleja, Szołma, Szatana – Pani Czarów i Uroków, Władczyni Czert oraz Pani Tanów
Zajmowany krąg: Siódmy Krąg
funkcja (zakres działania): wszelkie uroki, czary, kuszenia, obrzędy i ryty, w tym tany i czerty, ustrojenie, stroje, suknie, zbytek-wystrój
ród: Ksnowie
pochodzenie: córka Chorsa i Chorsiny
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Zaczarowana Piszczałka i Czarowna Czarka, oraz Srebrny Sierp- Sierprzyc
Pomocnicy (Stworze – boginki): Łojmy (Łamje, Ławmy, Laumy, Łamie, Łajmy, Łoskotnyce, Łoskotnichy, Kazytki, Lamie, Łaumy)
Wizerunki: –
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
Soł – sow
Chorsawa ma wtórne miana Chorsowicy, Czary-Szatrii i Szałny-Łuny. Do imienia tej bogini odnoszą się wszystkie odniesienia związane z rdzeniem chors. Drugi człon jej imienia głównego, sawa, wiąże się z kolei z dwojakim znaczeniem płynącym od przydomka Swarożyca-Soł. Przydomek sol (sou, sow) znaczy: świecić, błyszczeć jak słońce, słoneczny blask, słać, wysyłać, posyłać blask, czyli dawać żar (chor-gor). Rdzeń ten ma jednak także znaczenie mokry, wilgotny, wodny, bagienny, co nawiązuje do żeńskości bogini, jej płci, rządzenia pływami wód i płodnością kobiet. Z drugiej strony to dwójznaczenie bierze się również z mitu o Swarożycu-Słońcu, którego pałac został przez Chorsa ukryty na dnie morza. Swarożyc każdego wieczora wracając do swego zamyku obmywa się w morzu i wstając czyni to samo, jest więc gorący i mokry jednocześnie, sypia też na dnie morza, pod wodą. W przydomku Chorsowica drugi człon miana nawiązuje do sowitości bogini, czyli obfitości, krągłości jej kształtów, obfitości darów, jakie zsyła na wybranych, oraz do mitu, który każe jej być kochanką Sowicy-Polela, jedną z bogiń Ciemności (Podziemia, Zaświatów, Nawi).
czar
Przydomek Czara podkreśla żeńskość bogini, albowiem czara to naczynie obrzędowe, napełniane w specjalnym rytuale spermą, mlekiem i miodem oraz wywarami odurzającymi. To także nawiązanie do czar – oczarowywać, czarować – kreślić czerty (czarati -znaki magiczne), czarziti (starosł.) – kreślić, czara (czes.) – linia, kurti (litew .) – działać, czara (awest.) – środek, krnoti (ind.) – działa, krtja – czary, czarny – barwy ciemnej, czerwony – krwawy, czar – rzucanie zaklęć i stosowanie magii, czart – ciemny demon, czarownica, czarodziej – kapłani rodu Chorsów. Czarownice i czarownicy oraz czarodzieje i czarodziejki to dwie gromady kapłańskie świątyń Chorsów-Ksnów. Postać bóstwa była znana Rusi jako Czur (rodzaj męski pochodzi z okresu zdominowania pocztów bogów przez pierwiastek męski), a jej imię w późniejszych wiekach określało znaczenia: zamawiać, czarować, wara, a kysz, bronić się zaklęciem itp.
Szatrzyć, szata, Szatana
Dokładnie niemal to samo znaczenie ma przydomek Szatrja. W języku słoweńskim przechowało się znaczenie szatrija – czary, oszatrati – oczarować. W czeskim setfiti – baczyć, w staropolskim szatrzyć się – uważać. Także szawiać – poruszać się, pomykać, chwiać, tańczyć (taniec obrzędowy w kole ku czci Szatrii -szał), szawina – jałowiec, szata, szatka, szatno – suknia (dawniej strój obrzędowy kapłanki-czarownicy Szatrii-Czary, na który składała się również chusta okrywająca głowę), czeska i łużycka nazwa chusty (chusteczki) – szatek, zachowane również obocznie w skrzatek – bogun w czapce na głowie, szatar-czatar (czadra) – namiot, szaławiła – nawiedzony, opętany. Wielka świątynia Czary-Szatrii znajdowała się na Litwie, na Górze Szatja. Ważny i zastanawiający jest kolejny irański odnoślk i związek imienia bogini Chorsawy (w ogóle całego rodu) poprzez Szatrję z indo-irańską mitologią i boginią Szataną (Sataną, hinduską Sati) znaną Scytom, a także dzisiejszym Osetyńcom, Bałkarcom i Nartom. Zachowały się jej scytyjskie wizerunki na złotych pasach i rytache. Jej uroczysko znajdowało się w pobliżu Światliszza Roda i Rodżany nad Rosią. Szatana była związana z Amazonkami oraz kultem księżycowym.
Ostatni przydomek, Łuna, nawiązuje do szału wywoywanego czarownym tanem i napojami oraz sprowadzanego czarami, a także do blasku – łuny. Łuna (łac. luna księżyc, grec. lychnos – światło), miano przypisane księżycowi przez Wschodnich Słowian, jest w istocie mianem siostry Chorsińca Chorsawy. Według wschodnich kapiszt i świątyń Chorsa to Czara-Łuna płynie w swej srebrnej łodzi nad Ziemią, a nie Chorsiniec. Jej istyjską odpowiedniczką jest bóstwo Krukis.
TYN RODÓW
Członkowie rodu: Rod, Rodżana, Rada-Rodzica, Rudź
Główność: jednogłowy
Przynależność: Twer Swąta, Trzem Czarnogłowa, Tum Jeszy, Tyn Runów
Głowny przybytek, miejsce przebywania: Ziemia, Wela, Niebo
Atrybuty
żywe: Buk i Grab, Wiewiórka i Żaba, Wilga (Boguwola) i Gęś, Wilżyna, Macierzanka i Paproć (Narecznica), Bławatek i Bieluń, Świerszcz
kamień: Agat,
minerał: Glina,
rzecz: Jajo i Ziarno
maści (barwy): Maść Ruda,
czerty i rezy (liczby): Czerta 6, Liczba 15,
taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity, wici): Taja R, Gramota i,
Miesiąc
Na Weli
Niwa (symbol): Niwa Ziarna
Tyn: Dwór Agatowy
Wieńce i ofiary: Bławatek i Bieluń,
Obrzędowy wypiek (potrawa, obiad – potrawa obiata):
♣
ROD
Postacie-wcielenia (równe miana): Rod-Narod, Rod-Kolada (Kułada), Rod-Ród.
Inne nazwania jego osoby (przydomki): (Hamboh), Pan Plemienia, Władca Rodów i Zadrug (czyli Narodu) i Pan Słowa
Zajmowany krag: Piąty Krąg, Krąg Wielkich Mogtów
funkcja (zakres działania): opiekuje się słowem, a więc mową i zapisem słów. Czuwa nad dobrem plemienia i zadrug, które je tworzą. Ustanawia prawa rodów.
ród: Rodowie
pochodzenie: Dzięgle – syn Czarnogłowa i Białobogi
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Złote Koło Czteroszprychowe i Złota Trąbita
Pomocnicy (Stworze – boginki): Rodki-Rodżańce
Rod-Narod
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
ROD i RODŻANA to bóstwa o bardzo archaicznych mianach, które przetrwały wśród wschodnich i południowych Słowian. Miano Rod jest jednoczłonowe. Rod to bóg poczynający, dający żywot. Od rdzenia rod biorą się istotne znaczenia, takie jak: rodzić, narodzenie, rodzic, rodzina, rodiczka (krewna), rodowity, ród, rodak, rudy (czerwony, ognisty, rodzony), turodzic (tutaj narodzony, tuziemiec), rodzicowie – plemiennicy (współplemieńcy), naród (nad-ród), rodzaj (ród, pokolenie, potomstwo), urodzaj – plenność, rośnięcie, owocowanie, ród – szczęście, powodzenie, ród – przyrost. W cerkiewnym słowiańskim zachowały się liczne znaczenia związane z pojęciem rod – szczęście i dawca szczęścia: radiet’ – dbać, radit’ – raczyć, rodżić – chcieć, rad – trud, raditi – pracować. W Polsce zachował się strzęp starych uroczystości ku czci Roda w zniekształconej formie zwanej Rodusiami.
Istyjskimi odpowiednikami boskimi tej pary są Natrimp – bóg Płodności i Łauma.
Rod nosi przydomki Rod-Narod, Rod-Kolada (Kułada) i Rod-Ród. Dwa z tych przydomków już omówiliśmy. Przydomek Ród odpowiada jego funkcji Opiekuna Rodu -jednostki w dawnej społeczności większej niż Rodzina, lecz mniejszej niż Zadruga. Słowem ród określano właściwie i zadrugę. Drugi przydomek, Narod, dotyczy funkcji ogólniejszej – bóstwa ponadplemiennego, królewskiego, obejmującego swym panowaniem wszystkich podlegających zwierzchności władcy. Początkowo piecza ta obejmowała zadrugę, później pag czy pogost (okręg), potem plemię, wreszcie związek plemion i całą ojczyznę (rodinę, naród).
Przydomek Kolada-Kułada oznacza, że Rod działa ku ładowi, porządkująco, jest blisko związany z Ładem – bogiem Porządku Rzeczy. Człon kol (kuł) ma dodatkowo dwa znaczenia. Pierwsze: kolić – kłuć, bóść kołem (kolcem), czyli kołkiem, co również podkreśla męskość i waleczność bóstwa. Drugie wiąże się z kołem – owalem, okręgiem, obręczą, podobnie jak w wypadku trzeciego przydomka boga Łada-Kołata, i nawiązuje bezpośrednio do mitu, do pojęcia Kręgu – Koła Bogów i koła jako tańca oddającego cześć bogom, stanowiącego część obchodów i obrzędów świątecznych.
Kolada jest to ten, który uderza Welesa kołem od Niebiańskiego Wozu, podczas gdy Rodżana, siedząca na wozie, ukrywa w fałdach swych sukien świeżo narodzone Niebiańskie Młode (bodre) Światło. Umożliwia on ucieczkę i ocalenie Światła, co pozwala zamknąć cykl słoneczny i wegetacyjny w kolejnym kole. Dzięki temu czynowi życie Roda (lub według innych wersji Łada, lub ich obu, według trzeciej grupy podań) może nadal trwać i Wielkie Łowy Zimowe (20-26 grudnia) kończą się każdego roku niepowodzeniem Sił Ciemności, bogów Zaświatów. Pasterze Bożej Krówki, Bożebóg-Bodo i Boda, mogą przejąć swe role opiekunów czuwających nad jej wzrostem i przemianą w potężną Białą Krowę (Białego Byka). Pamięć i obrzędy ku czci Kolady przetrwały na Rusi niemal do współczesności. Jest to grudniowe święto przesilenia będące połączonymi obchodami ku czci Rodów i Ładów, tak jak w letnie przesilenie (20-26 czerwca) odbywa się połączone święto Ładów i Dziwieniów (Kupałów).
♣
RODŻANA
Postacie-wcielenia (równe miana): Rodżana-Gąść, Rodżana-Przyroda, Mienia-Titra
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Raziwia, Radziwia, Radziwija, Rodziwia, Rodziwija, Urodziwa, Siewa/Zielwa/Dziewa (Siwa Diwa), Reitia – Retyja, Ra-Dawa, Rodawa, Rudawa, Pani Rodziny, Pani Przyrodzenia, Dawczyni Wieszczby, Pani Rodu, Pani Pieśni, Pani Siedliska, Pani Życia, Pani Istot Żywych, Zielona Matka, Pani Gęstwiny, Cieciera, Dziędziera
Zajmowany krag: Piąty Krąg, Krąg Wielkich Mogtów
funkcja (zakres działania): opiekuje się rodziną, odpowiada za cechy osobiste wszelkich żywych bytów, daje możliwość widzenia przyszłości, a także widzenia całości – a więc wieszczenia, odpowiada za umiejętności śpiewu i wierszowania
ród: Rodowie
pochodzenie: Dzięgle – syn Czarnogłowa i Białobogi
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Złote Tarło, Złote Gęśle, Złote Jajo i Złota Pachalica (Wachlarz)
Pomocnicy (Stworze – boginki): Rodki-Rodżańce
Rodżana-Gąść
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
Rodżana, gąść, mienia
Imię Rodżany znaczy po prostu żona Roda (żena – żona, kobieta, żeńszczyna – kobieta).
Rodżana jest czczona jako Rodżana-Gąść, Rodżana-Przyroda i Mienia-Titra. Mienia – czyli mieniąca się, świetlista, barwna, również zmienna. Także, a może przede wszystkim, Dawczyni Mian, czyli nazywająca rzeczy i dająca imiona przedmiotom oraz ludziom. Od tajemnego miana danego przez Rodżanę zależy wiele w życiu człowieka – dokładnie całe jego przyrodzenie (ułożenie, charakter, płeć, konstytucja fizyczna, cechy budowy itp). Miano to jest związane z wiergiem-wyrokiem określanym przy narodzeniu przez Mokoszów i Rodów, a przynoszonym noworodkowi pod poduszkę przez Sądzenice, Rodżanice lub Narecznice (Udełnice). Ma ono postać wiergu-wiązki patyczków albo deszczułki z odpowiednim znakiem tajemnym lub wierguźdźbeł, wiergu-pajęczyny czy, zależnie od regionu, jeszcze inne postacie. Miano-imię powinno być okryte tajemnicą i nikomu niepowołanemu nie ujawniane, bowiem zawładnięcie tym imieniem przez wroga albo złego czarownika jest zgubne dla człowieka. Mienia znaczy także mówiąca, dająca dar mówienia, układania pieśni i wieszczenia, układania myśli w słowa. Pod przydomkiem Titra bogini była znana na Rusi Kijowskiej, a określenie to znaczy dokładnie mianująca, Dająca Miano (tytuł, nazwanie, imię), ale ma także inne znaczenie: miara, a więc Dająca Miarę, Mierząca – co wskazuje na jej bliski związek z Chorsem, który począł jedną z jej córek.
Do funkcji mowy i pieśni oraz muzyki odwołuje się drugi przydomek bogini – Gąść. Mówi on o Rodżanie jako dawczyni gęśli – narzędzi wytwarzających pieśń – muzykę (skrzypiec, cytry, liry, piszczałek, skuduczy, dzwonków, bębnów, dud, trąbit, kobz), zdolności muzycznych (bardzo ważnych z obrzędowego punktu widzenia i zawsze mocno związanych z rytuałem), tanecznych i słownych pozwalających układać pieśni, modlitwy, opowieści, zaklęcia – czyli gędać (gadać – mówić, zaklinać, czarować). Hudba (gudźba, gązdba, gęśćba) to stare słowo określające muzykę, nim je zastąpiono pożyczką z greckiej mitologii: Muzą. Hudobnicy, koźlarze (kobziarze), gęślarze-guślarze, gajdowie (dudziarze i gadacze, zaklinacze) to dawne gromady kapłanów (czarowników) związanych ze sprawowaniem kultu. Gusła to obrzędy, zaklinanie, uroczyste modlitwy (gąstać – szeptać, szemrać, mówić cicho, jednostajnie, monotonnie, tak jak się wymawia zaklęcia szamańskie lub modlitwy). Te odniesienia wiążą Rodżanę z obchodem – jedną z wielu znanych naszym starożytnym przodkom form czczenia bóstwa i świętowania (do dziś „obchodzić” znaczy też świętować), czyli rodzajem procesji z chorągwiami, wózkami kultowymi, w przebraniach, w maskach, dookoła wsi lub terytorium wspólnoty – tak by koło uświęcone obchodem zamknęło owo terytorium przed złymi mocami. Ptakiem Rodów jest gęś i specjalne obrzędowe pieczywo w formie bułek wypiekane dla Rodów nazywano gąską. Przydomek ten mówi także o Rodżanie jako bogini gęstowłosej, okrytej splotami – gęstwą włosów, być może kędzierzawej.
Trzeci przydomek, Przyroda, oznacza Tę Która Stoi Przy Rodzie, czyli jego żonę-siostrę, tę, która decyduje o przyrodzeniu – czyli cechach związanych z przyjściem na świat, tę, która w każdą rzecz żywą wkłada zaródź i jest zawsze obecna przy porodzeniu każdego nowego bytu. Stąd wszystko, co żywe na Ziemi, nazwano Przyrodą (z grecka Naturą), bo we wszystkim, co żywe, co stworzone rękami boga, jest cząstka Rodżany.
♣
Rada Rodzica
Postacie-wcielenia (równe miana): Radorada, Rada-Drasznica albo Rodica-Czela
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Dyblica, Dubica, Duba, Dymbica, Strasznica, Draha-Straha, Pani Rodziny, Pani Nowych Pokoleń, Władczyni Młodych i Pasterka Dziatek
Zajmowany krag: Siódmy Krąg
funkcja (zakres działania): władaObrzędami Przejścia, opiekuje się młodymi bytami, potomstwem potomstwem ich uczeniem
ród: Rodowie
pochodzenie: z rodu Ksnów – córka Chorsa, Chorsiny, Roda i Rodżany. Powszechnie twierdzi się, że jest to jedna z Chorsaw uratowana przez Rodżanę z pogromu
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Rylec-Szpikulec, Latająca Łopata Chlebowa, Kamienna Tablica, albo Beriost – zwój brzozowy, zwany także Knigą. Łopata jest narzędziem używanym przez Radę-Drasznicę w Obrzędzie Przejścia. Na nią bierze dzieci i wrzuca je do gorącego chlebowego pieca, lub łaźni. Szpikulcem nakłuwa ciało
Pomocnicy (Stworze – boginki): Babajagi
Wizerunki: –
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
Rada Rodzica zwana też Radoradą, Radą-Drasznicą albo Rodicą-Czelą. Znaczenia członu rod (rad), zostały omówione w Tai Szóstej – przypis 18. W głównym imieniu bogini, w drugim członie, występuje końcówka -dzica, która nawiązuje do deus – bóg, daws – dawać, diw – dziki oraz stanowi zdrobnienie oznaczające córkę.
rodziciel
Zarówno miano Rada Rodzica, jak i Radorada, zawiera zdwojenie rdzenia rod (rad), wzmacniające magiczne wierzeniowe działanie imienia i nadające mu boskość. Zwykłe imiona (ludzi, zwierząt, roślin oraz rzeczy) składają się zawsze z dwóch różnych członów albo stanowią jedno słowo, nigdy nie są zdwojone. W przydomku Rodzica i Rodica zawiera się znaczenie rodziciel – ten, który wydaje na świat i opiekuje się potomstwem. Bogini odpowiada za wychowanie potomstwa. Jest tą, która odrywa oseski od piersi matki. To jej obrzędy odbywają się w siódmym roku życia i łączą się z próbą ognia, strojeniem, zaplecinami i postrzyżynami. Z rąk matki dzieci dostają się pod opiekę Rady, a z jej rąk przechodzą pod opiekę Siudy-Osidły i Ładziwa.
Drasznica, strasznica
Przydomek Drasznica odnosi się właśnie do owego wywołującego strach i drżenie (strasznego, zdrasznego) rytuału. Obrzęd składa się z prób: drogi – samodzielnej wyprawy do lasu, drąga – pojmania i uwięzienia przez kapłanki Drasznicy, dręki – głodu, udręczenia, drażnienia –wytrzymałości na ból i drżenia – odwagi. Ostatnia z prób polegała na przetrzymaniu w gorącym piecu chlebowym. Przeszedłszy pomyślnie próby, dziecko wynosiło z lasu zdobycz (gałąź z owocami, grzyby, kwiaty, miód, inne leśne skarby), a więc wychodziło z symbolicznych zaświatów dzierżąc drogocenny znak nowego stanu, nowej przynależności, nowego bractwaa.
Dlatego właśnie Radzie nadano przydomek Drasznica, a jej kapłanki jagi, ziemskie ucieleśnienia boginek Babojag, żyły zawsze w oddaleniu od wioski (sioła), w lesie, w miejscu zakazanym.
Czela, człowiek
Ostatni przydomek, Czelac, nawiązuje do opieki nad człowiekiem (czeławiekiem), jako że bogini ta sprawuje ową opiekę od samego jego narodzenia. Jest czuła, karmiąca, ucząca stawiać czoło, ucząca czuć i czuwać, a także czyniąca człeka członkiem (częścią) plemienia oraz wynosząca go na czoło, czyniąca naczelnikiem, gdy jej we wszystkim sprosta. Od jej miana pochodzą imiona Rada, Dragomira i Droga.
♣
RUDŹ
Postacie-wcielenia (równe miana): Zaródź, Ruda i Kwiść-Zalęża
Inne nazwania jego osoby (przydomki): Rucka – Pani Nowego, Władczyni Porodów i Opiekunka Pomysłów, Pąpruda, Ruda, Rudra, Rodewa, Torka, Wtorka, Torga.
Zajmowany krag: Siódmy Krąg
funkcja (zakres działania): odpowiada za wylęg nowości, za pomysły, ich jakość i liczbę. Tak jak z głowy wyskakuje dzięki niej pomysł tak samo na świat wyskakują przy jej pomocy nowe pokolenia człowiecze
ród: Rodowie
pochodzenie: z Rodu Dziwieniów – Córka Dziwienia i Rodżany
narzędzia czarowne – oznaki władzy: Kwiat Paproci, Powrósło-Pępowina przy pomocy której pomaga ona noworodkom dobywać się na świat
Pomocnicy (Stworze – boginki): Narecznice
Rudź-Zaródź
Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:
Rudź czczona jest pod mianami Zaródzi-Pępródzi (Rucki), Ródzi-Rudy i Kwiści-Zalęży. Jej imię wiąże się ze wszystkimi znaczeniami wynikającymi z pojęcia rodu, rodziny, rodzenia, rady, radowania się i radzenia sobie – pojęcia te zostały omówione w Tai Szósteja. Rod, Rodżana i Rodzanice są postaciami znanymi z kronik średniowiecznychb, a ich żywą pamięć w opowieściach, obrzędach oraz tradycji ludowej przechowała zarówno Białoruś, Małoruś jak i południe Słowiańszczyzny (Bułgaria, Macedonia, Czarnogóra, Serbia, Bośnia), a także Słowianie Połabscy (Drzewianie z Wendlandu, Połabianie, Łużyczanie, Bodzowie znad Jeziora Bodeńskiego w Alpach)c. Miano tej bogini ma związek z barwą jej włosów. Oznacza także Tę Która Idzie Za Rodem, pochodzi z krwi Rodów. Zaródź – znaczy Zaczyniająca Rodzenie, Opiekunka Zarodków, co odnosi się do wszelakich zarodków, rozumianych nie tylko jako płód ludzki czy zwierzęcy, ale także jako myśl, pomysł, jakiekolwiek działanie, początek rzeczy, pąk. Końcówka -nica w przydomku Zarodnica to zdrobnienie oznaczające córkę, ale i Tę Która Rodzi Coś Z Niczego (z nicy) i może coś w nic obrócić. Przydomek pomocniczy Pęporódź (Popródź, Papródza, Pepruda) nawiązuje do pojęcia pąku – zalążka, pępu – pępka, pępowiny, pągtwi – kulki, pagu –okręgu rodowego, pęku – dużej liczby np. patyczków związanych razem, jak również do czynności parcia, parzenia się, tarła (bułg. prpor – tarło ryb) oraz do grupy takich pojęć, jak prącie, prąd (prądzenie, przędzenie, przędza żywota, rodzenie, pchanie, tarcie, działanie), puprzica (pupa, wagina i inne żeńskie narządy płciowe – cały obszar płciowo-rodny, miejsce przyjmujące zarodki, a jednocześnie to, z którego rodzi się nowe życie) czy paprzyca (otwór w żarnach, gdzie sypie się ziarno, z którego narodzi się potem chleb). We wspólnym kręgu pozostaje też pojęcie pary (zarówno unoszącego się ciepłego powietrza-oddechu-duszy, jak i dwójki osób powodujących narodziny nowego życia, dzieła itd.). Przydomek Papródza nawiązuje bezpośrednio do wielkiej roli paproci (paproty, papródzi)d w obrzędach kupalnych będących wszak świętami Płodności i wielkim świętem letniego przesilenia. Rodzący się tej nocy wszechmocny, powstały z niczego, tajemniczy Kwiat Paproci to dar bogini Rudzi, dar płodności i mocy dla ciała oraz umysłu. Zdobycie tego kwiatu dawało życiowe powodzenie. Poszukiwanie Kwiatu Paproci było główną częścią środkowego dnia (właściwie nocy) święta. Poszukiwanie odbywało się w parach, a zwane było Stadem, lub Stodarnicą. O świętości rośliny paproci, której nazwa przechowała imię bogini Ródzi-Paprudy, świadczy jej związek nazewniczy z boskim rdzeniem per (Perun, Perperuna, Perepłut, Pripegala, Prowe, Porenut, Puruvit, Porewit, Spor). Przechowane przez Bułgarów i Macedończyków miano Perperuda nie jest powtórzeniem serbskiego i chorwackiego imienia żony PerunaPerperuna, lecz imieniem bogini Ródzi, córki Roda, kochanki Perunica. Związek Perperudy z Perunicem znajduje także odbicie w nazwie świętego zioła peruniki. Inna nazwa paproci, „narecznica”, wiąże się z boginkami Narecznicami, które doręczają nowo narodzonym dzieciom wierg-los, kładąc go pod poduszkę noworodka. Warto zauważyć, że wierg miał często postać pęku patyczków (lub deszczułek), a patyczki wróżebne (wiergowe) wykonywano między innymi z łodyg paproci. Na uwagę zasługuje związek pojęć Pępowiny i popiołu, który się bierze z podania o miłostce Rudzi i Sowicy-Popioła.
Kwiat, kwiść
Kwiat jako obraz przyszłego zarodka owocu, z którego powstanie nasiono, jest związany z innym przydomkiem Bogini – Kwiść. Słowo to oznacza również pączkowanie, wzrastanie, mnożenie (pęczek –kiśc’), wielość czegoś. Również miano Zalęża odnosi się do czynności pomnażania i rozradzania, a wynika bezpośrednio z mitu o Jaskini Lęgu – Jaskini Kłów. Bogiem istyjskim skupiającym zakres działania podobny do Rudzi, ale i Rady-Rodzicy, jest Semidewos.
Rucka, ręka, rączka, rzeka
Przez zachodnich Słowian – Załabskich i Alpejskich Rudź zwana była Rucką. Miano to ma związek z takimi pojęciami, jak: ręka, rączka, rączy, rzecz, rzeka, rzeczka i rzekać – mówić. Ów zbiór pojęć wiąże się z odniesieniami do jej funkcji, jako dawczyni losu (często rzeka jest przedstawieniem losu, symbolicznym wcieleniem Bai), przynoszącej wierg pod postacią deszczułki-łapki (ruczki), mówiącej (rzekającej ruczką) o dalszym losie i bycie, oraz tej która, jest Panią Narodzin Wszystkiego Nowego (każdej rzeczy)