Przemoc od początku towarzyszyła władcom z rodu Piastów: przemoc wobec wrogów zewnętrznych i wewnętrznych, wobec rodziny i krewnych, wobec swoich i obcych. Stworzenie z niczego silnego państwa, podporządkowanie sobie sąsiednich plemion, zduszenie opozycji i utrzymanie władzy, a wreszcie wprowadzenie chrześcijaństwa i szeroko zakrojone podboje zewnętrzne wymagały zdecydowania i brutalności w działaniu.

Środkiem do tego była przemoc: agresja, zabójstwa, tortury, okaleczenia. Czyżby więc pierwsi Piastowie, twórcy państwa polskiego i jego ojcowie założyciele, byli w rzeczywistości bezlitosnymi oprawcami i sadystami? Czy państwo Polan zostało zbudowane na krwi i kościach wrogów piastowskich książąt? Oto krótki przegląd wczesnopiastowskiej przemocy. Uwaga, tekst tylko dla czytelników o mocnych nerwach!

Krwawe zjednoczenie

Przodkowie Mieszka I oraz Bolesława Chrobrego – Lestek i Siemomysł – w początkach X w. i latach następnych podjęli próbę zbudowania scentralizowanego państwa, w którym ich ród odgrywałby główną rolę. W tym celu siłą zmuszali kolejne plemiona, rody i osady, by uznawały ich władzę, płaciły daninę i świadczyły usługi. Jak podkreśla w swojej najnowszej, szokującej książce Narodziny potęgi. Wszystkie podboje Bolesława Chrobrego Michael Morys-Twarowski:

Gdy odmawiały, [Lestek] nawiedzał je ogniem i mieczem, palił grody, a ich mieszkańców brał w niewolę i sprzedawał żydowskim kupcom, płacącym srebrnymi dirhemami. Nieszczęśnicy ruszali w daleką drogę. Często w jej trakcie mężczyzn kastrowano, a kobiety gwałcono.

Dodajmy, że handel niewolnikami był intratnym interesem dla piastowskich książąt. Tak więc, by stworzyć nową strukturę państwową Piastowie w latach 40. X w. bez litości zniszczyli lokalne grody plemienne w Wielkopolsce, ich elity wymordowali, a ludność sprzedali w niewolę lub przesiedlili. Ślady owych spalonych osad odnajdują dziś archeolodzy.

O skali piastowskiego sukcesu – ale też piastowskiej brutalności – świadczy fakt, że po plemieniu mieszkającym nad rzeką Obrą zostały wyłącznie popioły. Historia nie zapamiętała ani imion ich wodzów, ani nawet nazwy ich plemienia – stwierdził Kamil Janicki w swoich Żelaznych damach. Ci, którzy ocaleli, byli przesiedlani i zmuszani do pracy przy wznoszeniu nowych, potężnych piastowskich, grodów w Poznaniu, Gnieźnie, Gieczu czy Bninie. Tak wówczas wykorzystywano niewolniczą siłę roboczą.

Sadysta u władzy

Od przemocy nie stronił także syn Siemomysła, Mieszko I. Najważniejszym wydarzeniem jego panowania było bez wątpienia przyjęcie chrześcijaństwa. Ta decyzja, zrywająca ze znanym i akceptowanym od wieków porządkiem religijnym, musiała wywołać sprzeciw ze strony ludzi przywiązanych do starych zwyczajów. Książę natomiast nie wahał się używać siły, by przekonać opornych do nowych porządków, a przy okazji likwidować opozycję i konkurentów. Wielu z nich poniosło krwawą śmierć z ręki porywczego władcy lub jego drużynników.

Bez wątpienia Mieszko był władcą brutalnym i bezwzględnym, panem życia i śmierci swoich poddanych (Kamil Janicki określa go nawet mianem „sadysty”). Ogniem i żelazem podbił kolejne polańskie ziemie. Grody spalił i zrównał z ziemią, a w innych miejscach wybudował własne – potężniejsze. Najprawdopodobniej też krwawo pozbył się bliższych (być może niektórych braci) i dalszych krewnych, którzy mogli stanowić konkurencję dla jego pozycji.

Możemy się domyślać, że zostali oni brutalnie wyeliminowani: zamordowani lub drastycznie okaleczeni podczas tortur. Bez wątpienia Mieszko kontynuował też proceder przodków polegający na sprzedawaniu swoich poddanych w niewolę. Niewolnicy nadal byli głównym towarem eksportowym państwa piastowskiego. Mieszko gnał do Pragi swój żywy towar, a w drugą stronę wędrowały przedmioty zbytku i surowce – pisze Kamil Janicki.

Oślepić lub wykastrować

Przemocy nie bał się stosować Bolesław Chrobry, nieodrodny syn swego ojca, prawdziwy mistrz politycznej (i nie tylko politycznej) brutalności. Wbrew hagiograficznemu wizerunkowi, jaki stworzył mu w swojej kronice Gall Anonim (władca cnotliwy, szlachetny, szczodrobliwy i wspaniały), Chrobry był brutalny, gwałtowny i bezlitosny. Przemoc była stałym i normalnym sposobem jego działania. Cóż, takie były czasy, tacy byli władcy. Dziesiąte stulecie to w końcu wiek żelazny, wiek brutalności i przemocy, jak pisał znany mediewista i biograf Chrobrego prof. Jerzy Strzelczyk.

Swoje panowanie Bolesław rozpoczął od mocnego akcentu: wygnał z kraju wdowę po Mieszku I, Odę i jej trzech synów a swoich przyrodnich braci: Mieszka, Lamberta i Świętopełka. Z kolei dwóch doradców, którzy wspierali Odę – Odylena i Przybywoja – kazał oślepić. Oddajmy głos Michaelowi Morysowi-Twarowskiemu, autorowi książki „Narodziny potęgi. Wszystkie podboje Bolesława Chrobrego„:

Draby Bolesława zakuwają nielojalnych doradców w łańcuchy, zamykają w małej izbie, a potem wydłubują nożem oczy. Może to sam książę osobiście wymierza im sprawiedliwość? Nie z sadystycznej przyjemności, ale w celu wypełnienia krwawego obowiązku…

Oślepienie było w owych „żelaznych” czasach często stosowaną formą torturowania i okaleczania przeciwników. Inną – równie popularną – była kastracja.

Gwoździem lub nożem

Chrobry okazał się o wiele gorliwszym krzewicielem chrześcijaństwa niż jego ojciec. Dla Mieszka przyjęcie wiary w jedynego Boga stanowiło w dużej mierze wykalkulowany akt polityczny. Dla Chrobrego, od dziecka wychowanego w prawdziwej chrześcijańskiej wierze, jej umacnianie stało się życiowym nakazem.

To właśnie za jego panowania rozpoczęła się prawdziwa chrystianizacja Polski. Książę realizował ją we właściwy sobie brutalny sposób. Tak pisał niemiecki kronikarz Thietmar:

Jeśli kto spośród tego ludu ośmieli się uwieść cudzą żonę lub uprawiać rozpustę, spotyka go natychmiast następująca kara: prowadzą go na most targowy i przymocowują doń, wbijając gwóźdź poprzez mosznę z jądrami. Następnie umieszcza się obok nóż i pozostawia mu trudny wybór: albo tam umrzeć, albo obciąć ową część ciała.

Z kolei tych, którzy nie przestrzegali postu, karano wybiciem zębów. Prawo Boże bowiem, świeżo w tym kraju wprowadzone, większej nabiera mocy przez taki przymus, niż przez post ustanowiony przez biskupów. Są tam także inne zwyczaje, znacznie od tych gorsze, które ani Bogu nie są miłe, ani tubylcom niczego prócz strachu nie przynoszą – stwierdzał Thietmar. Rządzenie przez strach było więc najlepszym sposobem utrzymania ludzi w posłuchu.

Chrobry gwałciciel

Litości Chrobry nie miał także wobec swoich przeciwników politycznych. Gdy osadzony przez niego na tronie czeskim Bolesław III Rudy przeprowadził krwawą rozprawę z opozycją, przerażeni Czesi zwrócili się do polskiego władcy o interwencję.

Książę zaprosił Rudego do Krakowa, tam pojmał i kazał oślepić, a następnie osadził jako więźnia w jednym z grodów. Tak opisuje to w swojej książce, dopiero co wydanych „Narodzinach Potęgi”, Michael Morys-Twarowski:

Czeski książę przybył w towarzystwie zaledwie kilku ludzi. Kuzyni [Chrobry i Rudy byli spokrewnieni] spili się jak za dobrych czasów, a w nocy zausznicy Chrobrego wpadli do komnaty dostojnego gościa, wyłupili mu oczy i uwięzili. Również, by spacyfikować buntujących się czeskich możnych Chrobry nie wahał się użyć przemocy i tortur. Metoda była prosta: jednych nagrodzić, innych oślepić albo powiesić.

W 1018 r. Chrobry wyprawił się z kolejną interwencją do Kijowa, wspierając jednego z kandydatów do tamtejszego tronu. Po zdobyciu miasta zapałał namiętnością do siostry obalonego władcy Kijowa Jarosława Mądrego, Przedsławy. Gdy ta odmówiła mu swych względów, po prostu ją zgwałcił.

Niezawodny Thietmar napisał: [jedną z sióstr Jarosława] dawniej sobie upatrzoną, ten stary wszetecznik Bolesław uprowadził bezwstydnie, zapominając o swej ślubnej małżonce. Według Galla natomiast, zgwałcenie Przedsławy i uczynienie z niej jednorazowej nałożnicy miało być aktem zemsty na Jarosławie, który wcześniej nie chciał dać swojej siostry Bolesławowi.

Łagodność się nie opłaciła

Po śmierci Chrobrego władzę w Polsce przejął jego syn Mieszko II. Szybko się koronował i kontynuował ekspansjonistyczną politykę ojca. Podobnie jak kiedyś ojciec, tak i on wygnał z kraju dwóch swoich braci – potencjalnych konkurentów do tronu. Starszy Bezprym trafił na Ruś, młodszy Otto do Niemiec. Obaj i tak mieli szczęście, bo mogli przecież zostać zabici, oślepieni lub wykastrowani. Tym razem jednak łaskawość (lub brak zdecydowania) Mieszka II zemściła się na nim.

Bezprym zmontował koalicję rusko-niemiecką, która zaatakowała Polskę z dwóch stron. Obalony Mieszko musiał uciekać, a władzę objął Bezprym. Król-wygnaniec udał się do Czech, do tamtejszego księcia Udalryka. Tam dosięgnęły go piastowskie grzechy przeszłości: Udalryk uwięził Mieszka i wykastrował w ramach zemsty za oślepienie przez Chrobrego przed laty Bolesława Rudego…

Jesteśmy wśród Piastów…

W Polsce tymczasem rządził Bezprym. Jak przystało na prawdziwego Piasta swoją siłą zdobytą władzę oparł na przemocy: zwolenników Mieszka poddał krwawym prześladowaniom. Wielu dało gardło, wielu uciekło chcąc ratować życie. Mordował nie tylko przeciwników, ale i ich rodziny. Kazał zabić niemal wszystkich ważnych popleczników swojego brata.

Okrucieństwo władcy było tak wielkie, że zwrócili się przeciw niemu… jego właśni poddani. Jak zapisano w 1032 r. w Roczniku hildesheimskim, Bezprym został zamordowany „przez kogoś ze swego otoczenia”. A inspiratorami zabójstwa mieli być jego bracia. No cóż, jak to wśród Piastów…

Bibliografia:

1. Michael Morys-Twarowski, Narodziny potęgi. Wszystkie podboje Bolesława Chrobrego, CiekawostkiHistoryczne.pl, Kraków 2017.
2. Kamil Janicki, Żelazne damy. Kobiety, które zbudowały Polskę, Znak Horyzont, Kraków 2015.
3. Kamil Janicki, Damy ze skazą. Kobiety, które dały Polsce koronę, Znak Horyzont, Kraków 2016.
4. Jerzy Strzelczyk, Mieszko I, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2013.
5. Przemysław Urbańczyk, Mieszko I Tajemniczy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013.
6. Stanisław Zakrzewski, Bolesław Chrobry Wielki, Universitas, Kraków 2006.
7. Anonim zw. Gallem, Kronika polska, De Agostini, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2003.
8. Thietmar, Kronika Thietmara, Universitas, Kraków 2014.
9. Vvitichindus: Res gestae Saxonicae. Annales Corbeienses. Annales Hildesheimenses. Widukind: Dzieje Sasów. Roczniki korbejskie. Roczniki hildesheimskie, wyd. Walkowski, Bydgoszcz 2013.