Torine katun
tekst oryginalny Goran Pavlovic © ©tłumaczenie Czesław Białczyński
In this article I would like to talk about one of the most important archaeological sites in Montenegro, and probably one of the most important archaeological sites in Europe: Torine (meaning shepherds sheep pens, the kind used by transhumance shepherds).
W tym artykule chciałabym opowiedzieć o jednym z najważniejszych stanowisk archeologicznych w Czarnogórze i prawdopodobnie jednym z najważniejszych stanowisk archeologicznych w Europie: Torine (co oznacza zagrody dla owiec, z których korzystają pasterze podczas transhumacji – redyku i górskiego wypasu).
Transhumance is the seasonal movement of people with their livestock between fixed summer and winter pastures. In mountainous regions like Montenegro, it implies movement between higher pastures in summer and lower valleys in winter.
Transhumancja to sezonowe przemieszczanie się ludzi wraz z inwentarzem między stałymi pastwiskami letnimi i zimowymi (REDYK, ale też wypas koni i krów na Węgrzech – csikosi i guylasi, czy krów na wspólnym błoniu np. w Krakowie na tzw Błoniach jeszcze w latach 60-tych XX wieku – CB). W regionach górskich, takich jak Czarnogóra, oznacza to przemieszczanie się między wyższymi pastwiskami latem i niższymi w dolinach zimą.
In many languages there are words for the higher summer pastures, and frequently these words have been used as place names. In the Balkans these words are Katun, Stan, Bačija, Torine…Like the one I am going to talk about…
W wielu językach istnieją słowa określające wyższe letnie pastwiska i często te słowa są używane jako nazwy miejscowości. Na Bałkanach te słowa to Katun, Stan, Bačija, Torine … Tak jak to, o którym będę mówić …
The archaeological site covers a small plateau 150X50 meters which was on the lower side fortified with a stone wall.
Stanowisko archeologiczne obejmuje niewielki płaskowyż o wymiarach 150×50 metrów, który w dolnej części został wzmocniony kamiennym murem.
The plateau is located in the Radman gorge
Płaskowyż znajduje się w wąwozie Radman
And was discovered by chance, when local villagers tried to widen the road that passed by the plateau, and in process bulldozing away half of the site
Został odkryty przez przypadek, gdy miejscowi wieśniacy próbowali poszerzyć drogę biegnącą przez płaskowyż i oczyścić przy tym połowę terenu
But, the machines unearthed several skeletons and the locals thought they better call the police.
Ale maszyny odkopały kilka szkieletów i miejscowi pomyśleli, że lepiej wezwać policję.
Who called the archaeologists. The archaeologist who came to examine the site was Predrag Lutovac from Polimlje museum.
Ktoś wezwał archeologów. Archeologiem, który przyjechał zbadać to stanowisko, był Predrag Lutovac z muzeum Polimlje.
Archaeologists determined that the skeletons belonged to the people buried on the site during medieval time.
Archeolodzy ustalili, że szkielety należały do osób pochowanych na miejscu w średniowieczu.
Then they started opening exploratory trenches and what they discovered was pretty astonishing. One and a half meters of soil contained occupational layers from the end of the 5th millennium BC to medieval time…
Potem rozpoczęli wykopki badawcze i to, co odkryli, było dość zdumiewające. Półtora metra gleby w głąb zawierało warstwy archeologiczne od końca V tysiąclecia pne do średniowiecza …
The fact that the cultural layers were very thin and very rich in mobile artifacts, indicates that it was a seasonal shepherds summer settlement, Torine…
Fakt, że warstwy kulturowe były bardzo cienkie i bardzo bogate w ruchome artefakty, wskazuje, że była to sezonowa letnia osada pasterzy Torine …
According to Predrag Lutovac, the earliest layer located at the depth of only one meter and twenty centimeters, is Vinča cultural layer, from the Vinča-Pločnik phase, dated to the second half of the 5th millennium BC…This is where archaeologists discovered this figurine of a nude woman with a realistically represented torso and a pentagonal head characteristic of the Vinča culture.
Według Predraga Lutovaca najwcześniejszą warstwą położoną na głębokości zaledwie jednego metra i dwudziestu centymetrów jest warstwa kulturowa Vinča, z fazy Vinča-Pločnik, datowana na drugą połowę V tysiąclecia pne … To tutaj archeolodzy odkryli tę figurka nagiej kobiety z realistycznie przedstawionym torsem i pięciokątną głową charakterystyczną dla kultury Vinča.
Podobne figurki we fragmentach są znane z innych miejsc kultury Vinča w północnej Czarnogórze:
Trnje near the village of Bijedići which contained few dozen houses…
Beran-krš near Berane, which consisted of about twenty houses. Bothe settlements are believed to have existed from Late Neolithic through Copper Age and into Early Bronze Age period, from 4,500 to 3,000 BC.
Trnje w pobliżu wioski Bijedići, w której znajdowało się kilkadziesiąt domów … Beran-krš koło Berane, który składał się z około dwudziestu domów. Uważa się, że obie osady istniały od późnego neolitu do epoki miedzi i do wczesnej epoki brązu, od 4500 do 3000 pne.
Now the above figurine from Torine is similar in shape to the late Vinča culture figurines found in Kosovo, at Fatos and Predionica sites. But while the Vinča culture figurines found in Kosovo are dressed and or have painted decorations, the figurine from Torine is naked and has no decorations at all much like later Bubanj-Hum culture figurines…
Uwaga: Powyższa figurka z Torine ma podobny kształt do figurek późnej kultury Vinča znalezionych w Kosowie, na stanowiskach Fatos i Predionica. Ale chociaż figurki kultury Vinča znalezione w Kosowie są ubrane i / lub były malowane w dekoracyjne wzory, figurka z Torine jest naga i nie ma żadnych dekoracji, podobnie jak późniejsze figurki kultury Bubanj-Hum
This earliest Neolithic Vinča layer is followed by a mixed layer of late Neolithic Vinča culture mixed with the early Copper and Bronze Age Bubanj-Hum culture from Serbia and Mediterranean Copper and Bronze Age cultures, like Nakovana culture.
Po tej najwcześniejszej neolitycznej warstwie Vinča następuje mieszana warstwa późnej neolitycznej kultury Vinča zmieszana z wczesną kulturą Bubanj-Hum z epoki miedzi i brązu z Serbii oraz śródziemnomorską kulturą miedzi i brązu, taką jak kultura Nakovana.
These three cultures seem to have peacefully coexisted and merged into a new South Balkan Bronze Age cultural group, that covered huge area of Eastern and Southern Serbia, Kosovo, Montenegro and Albania…
Wydaje się, że te trzy kultury pokojowo współistniały i połączyły się w nową grupę kulturową z epoki brązu z Południowych Bałkanów, która obejmowała ogromny obszar wschodniej i południowej Serbii, Kosowa, Czarnogóry i Albanii
This culture must have had a stronghold in northern Montenegro, because the area is full of Early and Middle Bronze Age fortifications: Tumbarice in Donja Ržanica, Gradac in Budimlja, Pećina grad in Radmanska klisura near Petnjica, gradina Bihor, Samograd in the village of Brzava near Bijelo Polje, Gradac above Godočelj near Petnjica, Gradac in Crnčia near Bijelo Polje, Jerinin grad in Plav, Gradina above the village of Šabotići, Gradina in Korita and Gradina above the village of Muslić.
Kultura ta musiała mieć swoją siedzibę w północnej Czarnogórze, ponieważ obszar ten jest pełen fortyfikacji z wczesnej i środkowej epoki brązu: Tumbarice w Donja Ržanica, Gradac w Budimlji, Pećina grad w Radmanska klisura koło Petnjicy, gradina Bihor, Samograd we wsi Brzava. w pobliżu Bijelo Polje, Gradac nad Godočelj koło Petnjicy, Gradac w Crnčii koło Bijelo Polje, Jerinin grad w Plav, Gradina nad wsią Šabotići, Gradina w Korita i Gradina nad wsią Muslić.
In the next layer, at the depth of half a meter, archaeologists had unearthed a base of a Bronze Age house dated to mid 2nd millennium BC.
W kolejnej warstwie, na głębokości pół metra, archeolodzy odkopali fundament domu z epoki brązu datowanego na połowę II tysiąclecia p.n.e.
Inside of a Bronze Age house which was discovered on the site, archaeologists discovered a large number of fully intact ceramic dishes, bone tools, pickaxes made of deer’s antlers, needles, bradawls, studs…All located around a central fireplace.
Wewnątrz domu z epoki brązu, który został odkryty na miejscu, archeolodzy odkryli dużą liczbę w pełni nienaruszonych naczyń ceramicznych, narzędzi z kości, kilofów wykonanych z poroża jelenia, igieł, ćwieków, gwoździ … Wszystko zlokalizowane wokół centralnego paleniska.
A wolf’s teeth necklace was also discovered, showing that here already we have the some form of the wolf cult, not surprising considering that wolves are shepherds main worry in the mountains. After the weather.
Odkryto również naszyjnik z wilczych zębów, który pokazuje, że już tutaj mamy jakąś formę kultu wilka, co nie jest zaskakujące, biorąc pod uwagę, że wilki są głównym zmartwieniem pasterzy w górach. Po pogodzie.
Extremely interesting discovery at Torine was a mold for making bronze daggers of the type discovered in Momišići and other Copper and Early Bronze Age tumulus graves, located in the lowlands of the souther Montenegro.
Niezwykle interesującym odkryciem w Torine była forma do wyrobu sztyletów z brązu typu odkrytego w Momišići i innych grobach kurhanowych z epoki miedzi i wczesnej epoki brązu, znajdujących się na nizinach południowej Czarnogóry.
According to Lutovac this is another proof that Torine was a seasonal summer camp used by people who spent winters in Momišići….
Według Lutovaca to kolejny dowód na to, że Torine był sezonowym obozem letnim, z którego korzystali ludzie spędzający zimy w Momišići ….
Why is Torine so important? Well apart from the fact that this is a site used pretty much continuously as a summer camp by transhumance shepherds for 5000 years…Transhumance shepherds which were descended from Vinča people…
Dlaczego Torine jest tak ważne? Pomijając fakt, że jest to miejsce używane prawie nieprzerwanie jako obóz letni przez pasterzy transhumancji przez 5000 lat… Ci pasterze transhumancji, byli potomkami ludu Vinča…
Torine site shows that when Vinča culture collapsed at the end of the 5th millennium BC, Vinčans didn’t disappear into thin air. We know that some of them contributed to the development of Late Neolithic early Copper Age cultures in the Danube catchment area to the north of the old Vinča territory….
Odkrywka w Torine pokazuje, że kiedy kultura Vinča upadła pod koniec V tysiąclecia pne, Vinčanie nie rozpłynęli się w powietrzu. Wiemy, że niektórzy z nich przyczynili się do rozwoju kultur późnego neolitu wczesnej epoki miedzi w zlewni Dunaju na północ od starego terytorium Vinča….
But it seems that at least some of them moved into the highlands to the south of the old Vinča territory and continued living there…And they mixed…And they got influenced and they influenced the seafaring cultures of the Eastern Adriatic coast…
Jednak wydaje się, że przynajmniej część z nich przeniosła się na wyżyny na południe od starego terytorium Vinča i dalej tam mieszkała … I mieszali się … I ulegali wpływom i wpłynęli na kulturę żeglarską wschodniego wybrzeża Adriatyku. …
I talked about them in my post about Nakovana cave in Croatia and the Neolithic seafarers…
Mówiłem o nich w moim poście o jaskini Nakovana w Chorwacji i neolitycznych żeglarzach …
These are the guys who sailed and traded all along the northern coast of the Mediterranean sea. All the way to Iberia…And beyond? To the Atlantic coast…Ireland???
To są ludzie, którzy żeglowali i handlowali wzdłuż północnego wybrzeża Morza Śródziemnego. Aż do Iberii … I dalej? Do wybrzeża Atlantyku … Irlandia ???
[Czy przypadkiem nie dalej, przez morze pólnocne na wschód na Bałtyk, tak jak wiodła droga Pylajmena vel Palemona litewksiego spod Troi??? – według Księgi Ruty. CB]
All of which resulted in the development of some very very interesting Late Neolithic, Early Copper Age links between Montenegro and Ireland…
Wszystko to zaowocowało rozwojem bardzo interesujących powiązań z późnego neolitu i wczesnej epoki miedzi między Czarnogórą a Irlandią …
In my series of articles about Montenegrine tumuli, I showed that archaeological finds from both Montenegro (just south of Pelješac peninsula where Nakovana cave is located) and Ireland, point at a strange link between Copper age Montenegro and Ireland, and indicate that the copper age could have been brought to Ireland by people who arrived there from Montenegro…
W mojej serii artykułów o czarnogórskich tumulusach pokazałem, że znaleziska archeologiczne zarówno z Czarnogóry (na południe od półwyspu Pelješac, gdzie znajduje się jaskinia Nakovana), jak i Irlandii, wskazują na dziwne powiązanie między Czarnogórą a Irlandią z epoki miedzi i wskazują, że epoka miedzi mogła zostać „przywieziona” do Irlandii przez osoby przybyłe tam z Czarnogóry…
And guess what: the Irish legends, which were first time written down during early medieval time, say that the first farmers, miners and metalworkers arrived to Ireland by sea from the Balkans, via Sicily and Iberia…
This voyage, according to the Irish Annals, took place during the 3rd millennium BC…Of course every historian and archaeologist in the world dismissed these legends as „pseudo history”…No one was able for such maritime voyage at that time…Hmmm…..
I wiecie co: legendy irlandzkie, spisane po raz pierwszy we wczesnym średniowieczu, mówią, że pierwsi rolnicy, górnicy i hutnicy przybyli do Irlandii drogą morską z Bałkanów, przez Sycylię i Iberię … Ta podróż, według irlandzkich Annals, miała miejsce w III tysiącleciu pne … Oczywiście każdy historyk i archeolog na świecie odrzucił te legendy jako „pseudo historię” … Nikt nie był w stanie odbyć takiej morskiej podróży w tamtym czasie według nich… Hmmm…..
But, some of these cultural similarities between Ireland and the Balkans predate the Copper Age, and fall right into the Late Neolithic period between disappearance of Vinča culture and the appearance of the Yamna people in the Balkans…And they have a very strange „Vinča” undertone…Which I couldn’t explain, because of the time gap of a 1000 years between the disappearance of Vinča culture and the appearance of Vinča like artifacts in Ireland…Until now…
Ale niektóre z tych kulturowych podobieństw między Irlandią a Bałkanami poprzedzają epokę miedzi i przypadają bezpośrednio do późnego neolitu między zniknięciem kultury Vinča a pojawieniem się ludu Yamna na Bałkanach… I mają bardzo dziwne ” Vinčańskie podobieństwa” … Czego nie potrafiłem wyjaśnić z powodu 1000-letniej przerwy między zniknięciem kultury Vinča a pojawieniem się artefaktów w stylu podobnym do Vinča w Irlandii … Do tej pory …
Irland, Grafschaft Meath. Newgrange. Megalithisches Ganggrab, bekanntester praehistorischer Ort in Irland. Europa, reise, travel, laif_creativeIreland, county Meath. Newgrange. Megalithic Passage tomb, the most famous prehistoric site in Ireland.
Irlandia, Grafschaft Meath. Newgrange. Megalithisches Ganggrab, bekanntester praehistorischer Ort w Irlandii. Europa, reise, podróże, laif_creativeIreland, hrabstwo Meath. Newgrange. Grobowiec Megalithic Passage, najsłynniejsze prehistoryczne miejsce w Irlandii.
This is Newgrange, a prehistoric monument in County Meath, Ireland, located about one kilometre north of the River Boyne. It was built about 3200 BC.
To jest Newgrange, prehistoryczny zabytek w hrabstwie Meath w Irlandii, położony około kilometra na północ od rzeki Boyne. Został zbudowany około 3200 pne.
This is Newgrange entrance before excavation and renovation. You can clearly see the carved stone standing in front of the entrance.
To jest wejście do Newgrange przed wykopaliskami i renowacją. Wyraźnie widać rzeźbiony kamień stojący przed wejściem.
This is what Newgrange entrance looks like now. The carved stone is still standing in front of the entrance into the tumulus.
Tak wygląda teraz wejście do Newgrange. Rzeźbiony kamień nadal stoi przed wejściem do tumulusa.
Why is this stone placed in front of the entrance and what does this stone represent?
Dlaczego ten kamień znajduje się przed wejściem i co ten kamień reprezentuje?
I believe that this stone is a huge votive bread. It is placed in front of the entrance of the tumulus, because this entrance represents vulva and vaginal opening of the mother earth. As I said I believe that Newgrange was designed to represent pregnant mother earth in a shape of a pregnant woman’s belly together with reproductive organs. And as pregnant women give birth to babies through the vaginal opening, to continue with the symbolism, this votive bread was placed in front of the entrance (which is in this case viewed as exit) to symbolise mother earth giving birth to bread. And to give mother earth a hint how much bread we want her to give birth to. A lot.
Uważam, że ten kamień to wielki chleb wotywny. Znajduje się przed wejściem do kurhanu, ponieważ to wejście reprezentuje otwór sromu i pochwy matki ziemi. Jak już wspomniałem, uważam, że Newgrange zostało zaprojektowane tak, aby przedstawiać ciężarną matkę ziemię – w kształcie brzucha kobiety w ciąży wraz z narządami rozrodczymi. A ponieważ kobiety w ciąży rodzą dzieci przez otwór pochwowy, kontynuując symbolikę, ten chleb wotywny został umieszczony przed wejściem (które jest w tym przypadku postrzegane jako wyjście), aby symbolizować rodzącą chleb matkę ziemię. I żeby dać Matce Ziemi wskazówkę, ile chleba chcemy, żeby urodziła. Dużo.
Why do I think that this stone represents votive bread. Well have a look at these two pictures:
Dlaczego uważam, że ten kamień reprezentuje chleb wotywny. Spójrz na te dwa zdjęcia:
Entrance stone, with carved diamond and spiral ornaments, Newgrange, Ireland, 4th millennium BC:
Kamień wejściowy, z wrzeźbionymi diamentami i ornamentami spiralnymi, Newgrange, Irlandia, 4 tysiąclecie pne:
Ritual clay votive bread with carved diamond and spiral ornaments, Potporanj – Kremenjak, Serbia, Vinča culture, 5th millennium BC, currently in Vršac museum. Quite a few of these ritual clay breads were found in Vinča sites, and they all have these types of decorations:
Gliniany chleb rytualny wotywny z rzeźbionymi diamentami i spiralnymi ornamentami, Potporanj – Kremenjak, Serbia, kultura Vinča, V tysiąclecie pne, obecnie w muzeum Vršac. Wiele z tych rytualnych chlebów glinianych znaleziono w miejscach kultury Vinča i wszystkie mają tego rodzaju dekoracje:
From my post „Newgrange” and „Can you see me„
Z mojego posta „Newgrange” i „Czy mnie widzisz”
Also this
Here are some examples of the so called „carved stone balls” from Scotland, dated to the beginning of the 4th millennium BC:
Także to
Oto kilka przykładów tak zwanych „rzeźbionych kamiennych kul” ze Szkocji, datowanych na początek IV tysiąclecia pne:
At least 1000 years earlier, in Serbia, people from Vinča culture made very very very similar objects from burned clay which they wore as amulets.
This one is from Vinča Beli Breg settlement near Belgrade
Co najmniej 1000 lat wcześniej w Serbii ludzie z kultury Vinča wytwarzali bardzo bardzo podobne przedmioty z wypalonej gliny, które nosili jako amulety. Ten pochodzi z osady Vinča Beli Breg niedaleko Belgradu
And then we have this: Knowth tumulus complex, in the Boyne Valley, also dated to the beginning of the 4th millennium BC…
A potem mamy to tu: Kompleks kurhanów Knowth, w Dolinie Boyne, również datowany na początek 4 tysiąclecia p.n.e….
And this one of the two miniature carved stone ball bead found under the Mound 1 at Knowth…
A tę jedną z dwóch miniaturowych rzeźbionych kamiennych kulek znaleziono pod Kopcem 1 w Knowth …
They were published in 1986 (Eogan 1986, fig. 21) but their significance has not been appreciated until 2011 when professor Alison Sheridan, during her visit to Dublin, saw them and realized that they were miniature versions of a very distinctive type of artefact well known from Neolithic Scotland – the carved stone ball…And a copy of Vinča objects…
Zostały opublikowane w 1986 r. (Eogan 1986, ryc. 21), ale ich znaczenie nie zostało docenione do 2011 r., Kiedy to profesor Alison Sheridan podczas wizyty w Dublinie zobaczyła je i zdała sobie sprawę, że są to miniaturowe wersje bardzo charakterystycznego rodzaju artefaktów, znanych z neolitycznej Szkocji – rzeźbiona kamienna kula … I kopia obiektów Vinča …
I wrote about these objects in my post „Clay balls – stone balls„…
O tych obiektach pisałem w poście „Gliniane kule – kamienne kule” …
As I said I couldn’t explain the almost 1000 years between the Balkan objects and Irish objects mentioned above…But now that we know about the Montenegrin settlements which span period 4500-3000BC and link between Vinča culture and the Late Neolithic and Copper Age cultures of the Mediterranean….
Jak powiedziałem, nie potrafię wyjaśnić prawie 1000 lat między obiektami bałkańskimi a obiektami irlandzkimi wspomnianymi powyżej … Ale teraz, gdy wiemy o osadach czarnogórskich, które obejmują okres 4500-3000 pne i są nawiązaniem między kulturą Vinča a późną Neolityczną i Miedzianą Kulturą Morza Śródziemnego …
źródło: http://oldeuropeanculture.blogspot.com/2015/07/torine-katun.html