Adrian Leszczyński – Fotoreportaż – Zamki i pałace

Zabytkowe budowle to pamiątki historii. Osobiście zawsze, gdy zwiedzam dawny budynek, mam wrażenie jakbym przenosił się w czasie – do epoki jego świetności. Czuję wówczas energię tamtych dawnych czasów. Moje zamiłowanie do historii wiąże się też m.in. z zamiłowaniem do zabytków. Od pewnego czasu szczególnie fascynują mnie zamki i pałace. Policzyłem, że na 19 dotychczas opublikowanych moich fotoreportaży w dziewięciu znalazły się fotografie zamków lub pałaców. [1]  Niniejszy fotoreportaż tym różni się od poprzednich, iż zawiera wyłącznie zdjęcia dawnych warowni i rezydencji, choć niektóre z nich ukazują malownicze widoki ujęte z zamków.
Mój dwudziesty fotoreportaż przedstawia 55 zdjęć z 22 zamków i pałaców. Na jego początku umieściłem fotografie pięciu obiektów z innych państw: 2 z Czech, 1 z Niemiec, 1 ze Słowacji i 1 z Bułgarii. Po nich jest 17 zabytków z Polski, położonych na terenie 10 województw. Wszystkie zdjęcia zostały wykonane przeze mnie na przestrzeni lat 2017 – 2021. Każdy zamek i pałac jest opisany. Przy skróconych opisach ich dziejów korzystałem przeważnie z Wikipedii, w mniejszym stopniu z innych źródeł oraz z własnej wiedzy.
Przez ostatnie lata wykonałem sporą ilość zdjęć licznych zamków i pałaców. Nie jest możliwe, abym w jednym fotoreportażu przedstawił wszystkie te sfotografowane przeze mnie obronne i rezydencjonalne zabytki. Dlatego zmuszony byłem dokonać wyboru, które z nich znajdą się w reportażu. Przy ich doborze kierowałem się kilkoma kryteriami: atrakcyjnością miejsca i samego zabytku, jakością fotografii oraz ciekawością historii danej budowli, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów Polski. W kilku przypadkach starałem się też wybrać obiekty mało popularne, ale warte poznania.

Fot. 1: Zamek Frýdlant – Frýdlant, pow. Liberec, Kraj liberecki, Czechy.
Jeden z największych zamków w Czechach, Zamek Frýdlant położony jest zaledwie kilka km od polskiej granicy. Najbliżej jest do Bogatyni, niedaleko znajduje się też Świeradów-Zdrój czy Zgorzelec. Zamek łączy różne style architektoniczne, z których najbardziej widoczny jest gotyk i renesans. Stanowi on udane połączenie średniowiecznego zamku z renesansowym pałacem. Za inicjatora jego budowy uchodzi król czeski Przemysł II Ottokar. Przekazał on w lenno pograniczną ziemię Rudolfowi Biebersteinowi, a ten w 1278 roku zlecił budowniczemu rycerzowi Ronovicowi postawienie zamku. Biebersteinowie władali zamkiem przez 3 wieki, będąc w tym czasie jednym z najpotężniejszych rodów w północnych Czechach. W okresie wojen husyckich miasto zostało spalone, jednak zamek ocalał. W tym czasie twierdza rozrastała się. Z roku na rok powstawały nowe budynki. W połowie XV wieku zamek został otoczony murem z basztami. W latach 1552–1558 należał do królewskiej komory celnej. W 1558 roku został kupiony przez Friedricha von Rederna. W 1582 roku, syn Friedricha – Melchior von Redern przebudował go na styl renesansowy. Za zasługi w bitwie na Białej Górze rozegranej w 1620 roku, zamek wszedł w posiadanie Albrechta von Wallensteina. Był to złoty okres w historii zamku. Po udanym zamachu na Wallensteina, kolejnym jego właścicielem został pochodzący z Włoch Matthias von Gallas, jeden z organizatorów spisku przeciwko dotychczasowemu posiadaczowi. W drugiej połowie XVII wieku dziedzicem majątku został Krystian Filip Clam, który do swojego nazwiska dodał nazwisko Gallas. Odtąd aż do 1945 roku zamek był własnością rodziny Clam-Gallas, po czym na mocy dekretów Beneša o nacjonalizacji przeszedł na własność państwa czechosłowackiego. Zamek już w 1800 roku, jako pierwszy w Europie Środkowej, został udostępniony zwiedzającym. Obecnie zwiedzać go mogą przez cały rok zarówno wycieczki zorganizowane jak i osoby indywidualne. Zwiedzanie zamku odbywa się z przewodnikiem.

Fot. 2: Zamek Frýdlant – Frýdlant, pow. Liberec, Kraj liberecki, Czechy.
Bitwa na Białej Górze (cz. bitva na Bílé hoře) stoczona została 8 listopada 1620 pod Pragą. Walczyły w niej wojska czeskich protestantów z wojskami katolickich Habsburgów. Starcie zakończyło się klęską Czechów. Uważa się, że była to największa klęska w historii Czech i decydująca bitwa, która zmieniła losy kraju. U podstaw konfliktu leżały względy etniczne, ekonomiczne i religijne. Czesi byli przeciwni nasilającej się dominacji ekonomicznej, politycznej i kulturowej przybyszów z krajów niemieckojęzycznych. Ten antagonizm nasiliły różnice wyznaniowe: Czesi byli z reguły zwolennikami protestanckiego husytyzmu, a Niemcy katolikami. Po bitwie zwycięscy Habsburgowie rozpętali w Czechach terror: najpierw publicznie stracono 27 najwybitniejszych przedstawicieli protestanckiej szlachty czeskiej. Następnie skazano na śmierć ponad 600 osób spośród czeskiej elity. Skonfiskowano majątek protestantów i przekazano go lojalistom oraz sojusznikom, głównie pochodzenia niemieckiego, ale też czeskiego, hiszpańskiego i włoskiego. Nowa arystokracja szybko uległa zniemczeniu. Protestanckie kościoły przekazano katolikom, a wiernym nakazano przymusową zmianę wyznania. Ci, którzy nie chcieli się temu podporządkować, uciekli na Śląsk i do Polski – np. do Leszna, gdzie tworzyli wspólnoty tzw. braci czeskich. Tym samym z Czech wyemigrowało tysiące czeskich protestantów. Na skutek wojny, Czechy stały się krajem wyludnionym i zrujnowanym gospodarczo. Habsburgowie zlikwidowali niezależność Królestwa Czech, tworząc z niego własną dziedziczną prowincję. Skutkiem ich polityki było całkowite zniemczenie szlachty i niemal wszystkich wyższych i średnich warstw społecznych. Język czeski stał się w XVIII wieku językiem głównie niewykształconych chłopów.

Fot. 3: Zamek Frýdlant – Frýdlant, pow. Liberec, Kraj liberecki, Czechy.
Dziedziniec zamku.

Fot. 4: Zamek Śląski – Ostrawa (cz. Slezskoostravský hrad – Ostrava), Kraj morawsko-śląski, Czechy.
Zamek Śląski, zwany też Zamkiem śląsko-ostrawskim położony jest na terytorium Czech, w mieście, które do 1919 roku nosiło nazwę Polska Ostrawa (cz. Polská Ostrava, niem. Polnisch Ostrau). W tymże roku, aby pozbyć się przymiotnika „polski” w celu zacierania pamięci o historycznej przynależności tej ziemi do państwa polskiego, Czesi zmienili nazwę miasta na Śląska Ostrawa (cz. Slezská Ostrava). Według austriackiego spisu ludności z 1910 roku miasto Polska Ostrawa zamieszkiwało 22.892 mieszkańców, z czego 16.927 (74.6%) posługiwało się językiem czeskim, 4.467 (19.7%) językiem polskim, a 1.296 (5,7%) językiem niemieckim (w tym używanym przez Żydów językiem jidysz). W 1941 roku Polska Ostrawa została przyłączona do Morawskiej Ostrawy. Dziś to złączone miasto nosi nazwę Ostrawa i jest trzecim co do wielkości miastem Czech.
Początki Zamku Śląskiego sięgają II połowy XIII wieku (pierwsza pisemna wzmianka w 1297 r.), gdy zbudowano gród, który miał bronić szlaku handlowego z Opawy przez Cieszyn do Krakowa. Jednocześnie był warownią na granicy Śląska z Morawami. Granicą tą do dziś jest rzeka Ostrawica. Rolę warowni gród przestał pełnić w 1327 r., kiedy Księstwo Cieszyńskie zostało zhołdowane przez króla Czech. Zamek powstał z inicjatywy książąt z opolskiej linii Piastów Śląskich. W 1380 roku książę cieszyński Przemysław I Noszak wymienił zamek w Polskiej Ostrawie za dziedziczne wójtostwo w Cieszynie, przez co zamek stał się siedzibą szlachecką. W 1508 roku kupił go Jan Sedlnický z Choltic herbu Odrowąż i przebudował w latach 1534 – 1548 na reprezentacyjny renesansowy pałac. Rezydencja była kilka razy plądrowana przez różne wojska. W 1714 roku zamek kupiła stara polska rodzina szlachecka o nazwisku Wilczek, która była w jego posiadaniu aż do 1945 roku, kiedy to została wywłaszczona przez ówczesne komunistyczne państwo czechosłowackie. Pochodzący ze Śląska Cieszyńskiego Wilczkowie, z czasem ulegli zniemczeniu i stali się jednym z najbogatszych rodów w Monarchii Habsburgów. Obecnie rezydują na zamku Kreuzenstein w Austrii.

Fot. 5: Zamek Śląski – Ostrawa (cz. Slezskoostravský hrad – Ostrava), Kraj morawsko-śląski, Czechy.
W 1543 roku przejeżdżała tędy austriacka arcyksiężna Elżbieta Habsburżanka, córka cesarza Ferdynanda I Habsburga. Przyszła królowa Polski i wielka księżna litewska jechała do Krakowa na swój ślub z królem polskim Zygmuntem II Augustem. W towarzystwie 200-osobowej procesji własnej oraz 1500-osobowej procesji biskupa płockiego udała się ona na Zamek Śląski w Polskiej Ostrawie, gdzie wystawnie ugościł ją właściciel Jan Sedlnický z Choltic. Następnego dnia przyszła królowa udała się w dalszą podróż do Krakowa, gdzie 6 maja 1543 roku odbyła się jej koronacja. Była to największa procesja, jaką widziano na tutejszym zamku. W 1637 roku zamek ponownie gościł przyszłą królową Polski. Nocowała w nim bowiem arcyksiężna Cecylia Renata, córka cesarza Ferdynanda II Habsburga, podczas podróży do Królestwa Polskiego na ślub z królem Władysławem IV Wazą.

Fot. 6: Zamek Śląski – Ostrawa (cz. Slezskoostravský hrad – Ostrava), Kraj morawsko-śląski, Czechy.
W jednej z komnat zamku znajduje się drewniany posąg św. Jadwigi Śląskiej. Pomiędzy posągiem świętej a oknem znajduje się strefa bardzo silnej pozytywnej energii. Zaleca się stanąć w tym miejscu i w spokoju się nią napełnić. Miejsce to zostało odkryte w grudniu 2011 roku przez osoby zajmujące się tego typu zjawiskami. Kult św. Jadwigi Śląskiej był szeroko rozpowszechniony w Polsce, zwłaszcza na Śląsku, a także w Niemczech, Czechach i Austrii. Święta Jadwiga jest patronką Polski i całego historycznego Śląska, a także małżeństw i rodzin. Przyszła święta pochodziła z Bawarii. Była córką księcia Bertolda VI von Andechs. Około 1190 roku wyszła za mąż za piastowskiego księcia wrocławskiego Henryka I Brodatego. Ze związku z nim urodziło się 7 dzieci, z których najsłynniejszy był Henryk II Pobożny, książę śląski, krakowski i wielkopolski. Zginął on w 1241 roku w bitwie pod Legnicą dowodząc wojskami polskimi przeciwko Mongołom. Jadwiga zmarła 2 lata po śmierci syna w 1243 roku w Trzebnicy, gdzie jest pochowana w tamtejszej bazylice. W marcu 2020 r., w czasie renowacji 340-letniego sarkofagu świętej, w jego wnętrzu odkryto jej szczątki. [2]

Fot. 7: Nowy Zamek – Mużaków (niem. Neue Schloss – Bad Muskau), pow. Görlitz, Saksonia, Niemcy.
Mużaków (niem. Bad Muskau, górnołuż. Mužakow) to położone na terenie Niemiec przygraniczne miasteczko. Leży ono na terenie historycznych Górnych Łużyc w kraju związkowym Saksonia. Słynie z Parku Mużakowskiego, położonego po obu stronach granicy – w Niemczech i Polsce. W 2004 roku polsko-niemiecki park został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na początku istniał tu gród słowiański. Miejscowość po raz pierwszy wymieniona została w 1249 r. Natomiast w 1319 r. Mużaków wraz z ziemią zgorzelecką znalazł się w granicach piastowskiego Księstwa Jaworskiego, jednego z polskich księstw dzielnicowych na Dolnym Śląsku. W XIV wieku przeszedł pod panowanie czeskie. W XIV wieku powstał tutaj zamek, wokół którego rozwinęła się osada, która w 1452 roku otrzymała prawa miejskie. W 1635 roku Mużaków wraz z Górnymi Łużycami dostał się pod panowanie Elektoratu Saksonii. W latach 1697 – 1706 i 1709 – 1763 leżał w granicach Królestwa Saksonii złączonego unią personalną z Rzeczpospolitą.

Fot. 8: Nowy Zamek – Mużaków (niem. Neue Schloss – Bad Muskau), pow. Görlitz, Saksonia, Niemcy.
Na przestrzeni wieków istniejący w tym miejscu zamek był własnością wielu rodzin szlacheckich. Stale był on rozbudowywany i przebudowywany. Pierwszym wyraźnie udokumentowanym właścicielem był Bodo von Ileburg. Panował on na zamku od około 1316 do 1361 roku. Następnym właścicielem była rodzina von Kittlitz, po nich rodzina von Penzig. W 1447 r. zamek przeszedł na własność ważnej czeskiej rodziny szlacheckiej von Biebersteinów, która panowała w nim do 1551 r. – tej samej rodziny, która panowała na Zamku Frýdlant (patrz Fot. 1). Po niej na zamku panowali kolejno: król Czech, rodzina von Schoenaich i rodzina von Dohna. Najdłużej jednak zadomowiła się w nim rodzina von Callenberg, która była właścicielem zamku od 1644 do 1798 r. Od 1798 do 1845 r. majątek i zespół pałacowy należały do szlacheckiej rodziny von Pückler. W 1846 r. w posiadanie zamku wszedł książę Niderlandów Fryderyk, pochodzący z dynastii Oranje-Nassau, do dziś panującej w Holandii. W 1883 r. córka księcia Maria sprzedała zamek hrabiemu Traugottowi Hermannowi von Arnim. Odtąd aż do końca II wojny światowej rodzina von Arnim była właścicielem zamku, po czym została wywłaszczona w 1945 roku. W 1992 roku park i pałac przeszły na własność kraju związkowego Saksonii.

Fot. 9: Nowy Zamek – Mużaków (niem. Neue Schloss – Bad Muskau), pow. Görlitz, Saksonia, Niemcy.
W 1811 roku zamek stał się własnością księcia Hermanna von Pücklera, który założył słynny park krajobrazowy. Od tamtego czasu datuje się też zainteresowanie leczniczymi właściwościami miejscowych źródeł. Od 1823 roku zaczęły powstawać w Mużakowie pierwsze sanatoria. Następny właściciel Mużakowa, hrabia T. H. von Arnim, dokonał po 1883 roku znacznej rozbudowy uzdrowiska. Większa część Parku Mużakowskiego, bo aż 522 ha, leży po stronie polskiej. Po stronie niemieckiej znajduje się 206 ha parku. Centralna część parku z zabudowaniami rezydencjonalnymi znajduje się po stronie niemieckiej. Polska część parku leży przy miejscowości Łęknica w woj. lubuskim. Na terenie parku, oprócz przedstawionego na zdjęciach Nowego Zamku znajduje się też skromniejszy Stary Zamek (niem. Altes Schloss) oraz palmiarnia. Z ciekawostek należy wspomnieć, iż w Mużakowie znajduje się grób Machbuby, etiopskiej dziewczynki kupionej w 1837 r. przez księcia Hermanna von Pücklera na targu niewolników w Egipcie. Nie wiadomo jak to rozumieć, ale źródła podają, że była ona wielką miłością księcia. Niestety dość prędko zmarła – w 1840 r., zaledwie po trzech latach pobytu w Mużakowie. W chwili śmierci Machbuba miała 15 lat życia.
Na zdjęciu: widok z wieży Nowego Zamku na wschodnią część Parku Mużakowskiego. Widać polską część parku. Granica polsko-niemiecka znajduje się zaledwie 300 m na wschód od zamku.

Fot. 10: Zamek Lubowelski – Lubowla (słow. Stará Ľubovňa), Kraj preszowski, Słowacja.
Historia położonego na Słowacji Zamku Lubowelskiego nieodłącznie związana jest z Polską. Przez większość swojego istnienia podlegał on bowiem polskiej administracji, a później należał do polskich prywatnych właścicieli.
Zamek został zbudowany pod koniec XIV wieku przez Węgrów, do których wówczas należał cały Spisz wraz z samą Lubowlą. Prawa miejskie nadał miastu w 1364 roku król Węgier Ludwik I Wielki. Władca ten w 1370 roku, po śmierci swojego szwagra Kazimierza III Wielkiego, został też królem Polski i w naszym kraju znany jest jako Ludwik Węgierski. Przełomowym momentem w dziejach zamku był rok 1412, w którym doszło do tzw. zastawu spiskiego. Była to umowa zawarta między królem węgierskim i niemieckim Zygmuntem Luksemburskim a królem Polski Władysławem II Jagiełłą. W jej wyniku król Polski pożyczył Zygmuntowi Luksemburskiemu 37.000 kop groszy praskich (ponad 8 ton monet), a ten jako zabezpieczenie spłaty pożyczki zastawił Lubowlę wraz z zamkiem, miasta Podoliniec i Gniazda oraz 13 innych miast spiskich wraz należącymi do nich terenami. Zastawione miejscowości przeszły pod polską administrację i utworzono z nich tzw. starostwo spiskie. Ponieważ pożyczka nigdy nie została spłacona, więc polska administracja przetrwała tu niemal do zaborów, a dokładnie do 1769 r., gdy starostwo zostało siłą zajęte przez wojska austriackie.

Fot. 11: Zamek Lubowelski – Lubowla (słow. Stará Ľubovňa), Kraj preszowski, Słowacja.
Zamek był siedzibą starostów spiskich, stąd też często bywa nazywany Zamkiem Starostów Spiskich. Sprawowali oni władzę nad polskim Spiszem w imieniu królów polskich. Jednym z pierwszych starostów spiskich był słynny rycerz Zawisza Czarny z Garbowa. Po pożarze starej warowni w roku 1553, starosta Jan Boner zbudował w 1555 roku w tym miejscu wielki zamek murowany. Od czasów Jagiełły bywali tu często królowie Polski. W czasie potopu szwedzkiego (1655 – 1660) starosta spiski, marszałek wielki koronny Jerzy Lubomirski ukrył tu przed Szwedami polskie klejnoty koronne i mężnie bronił Spisza przed agresorem. Tu też powitał wracającego ze Śląska króla Jana II Kazimierza. Był to więc mały skrawek wolnej wtedy Polski. W latach 1591 – 1746 zamek należał do rodziny Lubomirskich. Starostwo spiskie było wówczas kwitnącym zakątkiem Rzeczypospolitej. W samym dominium lubowelskim, obejmującym część polskiego Spisza, poza trzema miastami – Lubowlą, Podolińcem i Gniazdami, znajdowało się 20 wsi, w tym 10 wsi czysto polskich, 1 niemiecko-polska, 1 niemiecka i 8 łemkowskich. W roku 1647 Stanisław Lubomirski dokonał dalszej rozbudowy zamku. Po zdobyciu zamku przez Austriaków w 1769 roku został on obrabowany i popadł w ruinę. Dopiero w roku 1882 zakupił go wraz z dobrami polski hrabia Andrzej Zamoyski. Powstał tu znów, do roku 1939, ośrodek polskości. Otwarto prywatne szkoły uczące rzemiosł i kultury polskiej, zbierano pamiątki dziejowe. Zamoyscy byli właścicielami zamku do 1945 roku, po czym został on zajęty i znacjonalizowany przez komunistyczne władze Czechosłowacji. Obecnie w zamku mieści się muzeum, w którym zachowały się liczne polskie pamiątki, w tym kopia zastawu spiskiego z 1412 r. [3]

Fot. 12: Zamek Lubowelski – Lubowla (słow. Stará Ľubovňa), Kraj preszowski, Słowacja.
Z zamku widoczne są Tatry, oddalone od niego o około 30 km w linii prostej. U podnóża zamkowego wzgórza znajduje się Muzeum Architektury Ludowej, czyli skansen. Można w nim zobaczyć m.in. łemkowską greckokatolicką drewnianą cerkiew z pobliskiej wsi Matysowa oraz drewniane domy mieszkalne z początków XX w., przeniesione z różnych miejscowości północno-wschodniego Spisza.    

Fot. 13: Twierdza Carewec – Wielkie Tyrnowo, Bułgaria.
Carewec to średniowieczna twierdza położona na wzgórzu o tej samej nazwie w Wielkim Tyrnowie w północnej części Bułgarii. Była to główna twierdza i najsilniejszy bastion Drugiego Carstwa Bułgarskiego, państwa istniejącego w latach 1185 – 1393. Budowę fortyfikacji obronnych na wzgórzu rozpoczęto w XII wieku. Mur obronny Carewca miał tysiąc metrów długości, dziesięć metrów wysokości i do 3,4 metrów grubości. Cały kompleks zawierał pałace carskie i patriarchalne, a także 470 domów mieszkalnych, siedziby najważniejszych bułgarskich rodów bojarskich, karczmę, 19 cerkwi miejskich i cztery monastery z własnymi świątyniami. Do twierdzy prowadziły trzy bramy. Wielkie Tyrnowo było wówczas stolicą państwa bułgarskiego. W 1393 roku twierdza była oblegana przez wojska Turków Osmańskich przez trzy miesiące, zanim ostatecznie została zdobyta i spalona dnia 17 lipca tego roku. Oznaczało to upadek drugiego państwa bułgarskiego. Pierwsze państwo bułgarskie istniało w latach 681 – 1018 i zostało podbite przez Cesarstwo Bizantyjskie.
Na zdjęciu: panorama twierdzy Carewec z górującym nad okolicą Soborem Wniebowstąpienia Pańskiego. Zbudowany w XIII / XIV wieku sobór nazywano „matką wszystkich bułgarskich cerkwi”. Zniszczony przez Turków, sobór został odbudowany w 1981 r.

Fot. 14: Twierdza Carewec – Wielkie Tyrnowo, Bułgaria.
W 1878 roku Turcja, okupująca ziemie bułgarskie od 1393 roku, poniosła klęskę w wojnie z Rosją. Wojnę kończył traktat pokojowy w San Stefano, który przewidywał m.in. utworzenie niepodległej Bułgarii będącej wciąż wasalem Turcji, ale bez prawa stacjonowania w niej wojsk tureckich. Powstało wówczas trzecie państwo bułgarskie. Dzięki temu stała się możliwa odbudowa twierdzy Carewec, która rozpoczęła się w 1930 roku i została zakończona dopiero w 1981 roku.
Na zdjęciu: Główna Brama twierdzy.

Fot. 15: Twierdza Carewec – Wielkie Tyrnowo, Bułgaria.
Widok z twierdzy Carewec na leżące po drugiej stronie rzeki Jantry wzgórze Trapezica. Na nim w średniowieczu znajdowała się inna twierdza, o tej samej nazwie co wzgórze. Twierdza Trapezica była „mniejszą siostrą” Twierdzy Carewec. Do dziś zachowały się jej pozostałości. Obecnie Wielkie Tyrnowo ze wspomnianymi twierdzami i innymi licznymi zabytkami jest jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów miast Bułgarii.

Fot. 16: Pałac Schaffgotschów – Jelenia Góra (dzielnica Cieplice Śląskie-Zdrój), woj. dolnośląskie.
Pałac wzniesiono z inicjatywy hrabiego Johanna Nepomuka von Schaffgotscha w miejscu dawnego dworu, który został zniszczony przez pożar w 1777 roku. Monumentalny budynek powstał w latach 1784 – 1809 w stylu późnobarokowym w połączeniu z formami klasycystycznymi. Rezydencja znajduje się przy Placu Piastowskim w samym centrum Cieplic Śląskich – uzdrowiska będącego w latach 1935 – 1976 samodzielnym miastem. W roku 1976 Cieplice zostały przyłączone do Jeleniej Góry i stanowią obecnie jej uzdrowiskową dzielnicę. Od strony południowej do pałacu przylega malowniczy Park Zdrojowy. Od roku 1975 w budynku pałacu mieści się filia Politechniki Wrocławskiej. [4]

Fot. 17: Pałac Schaffgotschów – Jelenia Góra (dzielnica Cieplice Śląskie-Zdrój), woj. dolnośląskie.
Protoplastą wielkiego rodu Schaffgotschów był Gotsche Schoff, rycerz pozostający na usługach księcia Bolka II Świdnickiego z dynastii Piastów i jego żony Agnieszki Habsburżanki. Rycerz oprócz tego, że był waleczny, potrafił także znacząco rozszerzyć swoje włości. Z tych powodów, po jego śmierci synowie dołączyli do rodowego nazwiska Schoff imię Gotsche, nazywając się od tego czasu Schaffgotschami. Ów rycerz w 1381 roku kupił od księżnej Agnieszki Cieplice, a 22 lata później sprowadził tam cystersów z Krzeszowa. Przekazał im pod opiekę jedno z tryskających w miejscowości gorących źródeł, znanych przypuszczalnie jeszcze przed XIII wiekiem. Rodową siedzibą Schaffgotschów uczynił otrzymany od księżnej Agnieszki w 1381 roku Zamek Chojnik. Po pożarze zamku w 1675 r. potomkowie słynnego rycerza przenieśli swą siedzibę do Cieplic. [4]
Na zdjęciu: pałac położony jest w centrum Cieplic Śląskich przy Placu Piastowskim, będącym głównym deptakiem dzielnicy.

Fot. 18: Zamek Krzyżacki – Grudziądz, woj. kujawsko-pomorskie.
Ceglany zamek w Grudziądzu wybudowali w połowie XIII wieku Krzyżacy. Przypuszcza się, że powstał on na miejscu piastowskiego grodu obronnego, zniszczonego w 1222 r. wskutek najazdu pogańskich Prusów. Pierwsza faza  budowy zakończyła się około 1299 roku, gdy konsekrowano zamkową kaplicę. Około 1300 roku wzniesiono wieżę Klimek, widoczną na zdjęciu. W latach 1263/69 – 1454 zamek był siedzibą krzyżackiego komturstwa grudziądzkiego. Już w pierwszym roku wojny trzynastoletniej między Polską a Zakonem Krzyżackim (1454 – 1466) został szybko zdobyty przez siły Związku Pruskiego, stojącego po stronie Polski. Po inkorporacji Prus Królewskich do Polski w 1466 roku został siedzibą starostów grudziądzkich. Był pustoszony w 1659 roku podczas potopu szwedzkiego i podczas kolejnych wojen w XVIII wieku. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 roku Grudziądz trafił pod władzę Prus. Wówczas to, w latach 1796 – 1804 nastąpiło niemal doszczętne rozebranie zamku z polecenia króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II. Na Górze Zamkowej zachowały się ruiny zamku, w całości zachowała się jedynie owalna wieża Klimek.

Fot. 19: Zamek Krzyżacki – Grudziądz, woj. kujawsko-pomorskie.
Widok z wieży Klimek na miasto Grudziądz i rzekę Wisłę. Na pierwszym planie na dole widoczne są pozostałości po dawnym zamku.

Fot. 20: Zamek Krzyżacki – Radzyń Chełmiński, pow. grudziądzki, woj. kujawsko-pomorskie.
Krzyżacy zbudowali murowany zamek w Radzyniu Chełmińskim w latach 1310 – 1330 na planie czworoboku. Był to ówcześnie jeden z najmocniejszych zamków na południowych rubieżach państwa krzyżackiego. Od 1251 roku mieściła się tu siedziba komturów. Po bitwie pod Grunwaldem zamek zdobyły wracające spod Malborka wojska polskie 21 września 1410 r., jednak po I pokoju toruńskim w 1411 r. zamek powrócił w ręce Krzyżaków. W granicach Królestwa Polskiego znalazł się on po wojnie trzynastoletniej (1454 – 1466), będąc już od 1454 roku siedzibą polskich starostów. W 1628 roku został poważnie zniszczony w trakcie oblężenia przez Szwedów, a następnie opuszczony. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Radzyń Chełmiński wraz z zamkiem znalazł się w granicach Prus. Wówczas zaczął być stopniowo rozbierany przez władze zaborcze. Na szczęście w 1837 roku przerwano rozbiórkę, a w dwa lata później rozpoczęto pierwsze prace zabezpieczające, które trwały przez kolejne lata.

Fot. 21: Zamek Krzyżacki – Radzyń Chełmiński, pow. grudziądzki, woj. kujawsko-pomorskie.
Zachowane zabudowania zamku można zwiedzać. Turystom udostępniono także wejście na obie narożne wieże, z których roztacza się rozległy widok na okolicę. Do zwiedzania przeznaczono także piwnice, w których znajdują się m.in. średniowieczne narzędzia tortur.

Fot. 22: Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów – Biała Podlaska, woj. lubelskie.
Budowę pałacu rozpoczął w 1633 roku książę Aleksander Ludwik Radziwiłł. Zespół bramny powstał w latach 1674 – 1680 w celu upamiętnienia zwycięstwa wojsk polskich pod Chocimiem w 1673 roku. Około 1700 roku wybudowano barokowe oficyny pałacowe, pawilony ogrodowe, a całość otoczyły fortyfikacje bastionowe. Od 1747 roku miastem Biała zarządzał Hieronim Radziwiłł i w tym czasie podjęto prace projektowe mające uczynić z zamku siedzibę godną magnata o królewskich ambicjach, jednak do ich pełnej realizacji nie doszło. Swój ostateczny wygląd rezydencja uzyskała po przebudowie w latach 1760 – 1762, której dokonał kolejny właściciel Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko. Proces zniszczenia majątku zapoczątkował najazd oddziałów Jana Mikołaja Chodkiewicza w 1764 r. W 1883 roku rozebrano częściowo zrujnowany budynek pałacu, który niestety nie przetrwał do dzisiejszych czasów. Zachowały się jednak fortyfikacje, brama wjazdowa, oficyny, kaplica i wieża. W ostatnich latach zrewitalizowano cały kompleks wraz z parkiem.

Fot. 23: Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów – Biała Podlaska, woj. lubelskie.
Władze miasta Białej Podlaskiej planują odbudować budynek pałacu. Należy mieć nadzieję, że plany doczekają się realizacji. Sądząc po tym, jak wzorowo udało odnowić się cały zespół parkowo-pałacowy, nadzieja jest realna.
Na zdjęciu: elegancka oficyna północno-wschodnia, która sama mogłaby nosić miano pałacu.

Fot. 24: Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów – Biała Podlaska, woj. lubelskie.
Zrewitalizowane ogrody przypałacowe.

Fot. 25: Pałac Zamoyskich – Kozłówka, gm. Kamionka, pow. lubartowski, woj. lubelskie.
Pierwsza wzmianka o pałacu pochodzi z 1742 roku, gdy jego właścicielami był Michał Bieliński i jego żona Tekla z Pepłowskich. W 1799 roku ich syn, Franciszek Bieliński sprzedał Kozłówkę Aleksandrowi Zamoyskiemu. Po jego śmierci w 1800 roku majątek przeszedł na jego siostrę, Annę Sapieżynę, która w 1836 roku sprzedała dobra kozłowieckie swojemu bratankowi Janowi Zamoyskiemu. W latach 1897 – 1914 pałac przebudowano i rozbudowano. W 1941 roku właściciel pałacu Aleksander Zamoyski został aresztowany przez Gestapo i osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym w Auschwitz, a następnie w Dachau. W majątku pozostała jego żona Jadwiga z Brzozowskich wraz z dziećmi – Adamem, Marią i Andrzejem. W 1944 roku opuszczają oni Kozłówkę w obawie przed zbliżającym się frontem. Zabierają ze sobą do Warszawy najcenniejsze dzieła sztuki, których większość przepadła podczas Powstania Warszawskiego. W tym samym roku pałac wraz z ogrodami przejmują władze komunistycznej Polski i urządzają w nim muzeum. W 1948 roku rodzina Zamoyskich wyemigrowała do Kanady. [5]

Fot. 26: Pałac Zamoyskich – Kozłówka, gm. Kamionka, pow. lubartowski, woj. lubelskie.
Podczas II wojny światowej, w latach 1940 – 1941 na terenie pałacu mieszkał późniejszy prymas Polski Stefan Wyszyński. Pełnił on tutaj posługę kapelana osób niewidomych. W 2016 roku w pomieszczeniu przy kaplicy pałacowej otworzono stałą ekspozycję pt. „Ksiądz Stefan Wyszyński w Kozłówce 1940 – 1941”. Po upadku komunizmu otworzono w 1994 roku w odrestaurowanym pawilonie dawnej XVIII-wiecznej wozowni Galerię Sztuki Socrealizmu. Natomiast w 2009 roku podpisano ugodę z rodziną Zamoyskich, spadkobiercami pałacu. Na jej mocy Muzeum Zamoyskich w Kozłówce stało się jedynym, notarialnym właścicielem wszelkich nieruchomości i ruchomości znajdujących się na terenie zespołu pałacowo-parkowego w Kozłówce. [5]
Na zdjęciu: ogrody pałacowe.

Fot. 27: Pałac Sanguszków – Lubartów, pow. lubartowski, woj. lubelskie.
Około połowy XVI wieku pierwszą rezydencję w tym miejscu o funkcjach obronnych zbudował Piotr Firlej. Pałac w stylu barokowym zbudowano w drugiej połowie XVII w. Obecny wygląd pałac zawdzięcza zaangażowaniu księcia Pawła Karola Sanguszki, który odbudował rezydencję zniszczoną w 1705 roku podczas wojny północnej. Obecnie odnowiony budynek pełni funkcję siedziby Starostwa Powiatowego w Lubartowie.

Fot. 28: Pałac Sanguszków – Lubartów, pow. lubartowski, woj. lubelskie.
Sanguszkowie byli magnackim rodem tytułującym się mianem książąt (początkowo po rusińsku – kniaziów). Byli oni spokrewnieni z Jagiellonami, gdyż ich protoplasta książę Fiodor był przyrodnim bratem króla Władysława II Jagiełły. Fiodor, tak jak król Jagiełło, był synem wielkiego księcia litewskiego Olgierda, a zarazem wnukiem wielkiego księcia Giedymina. Nazwisko rodu pochodzi od imienia syna wspomnianego Fiodora – księcia Sanguszki. Do dziś żyją przedstawiciele tego książęcego rodu.

Fot. 29: Zamek Oporowskich – Oporów, pow. kutnowski, woj. łódzkie.
Oporów po raz pierwszy wymieniono w źródłach w 1363 roku. Był on już wówczas własnością rodziny Oporowskich. Pierwszym znanym przedstawicielem rodu był Stefan Oporowski, chorąży i sędzia łęczycki. Miejscowe grunty otrzymał prawdopodobnie od króla Kazimierza III Wielkiego. Pierwsze budynki murowanego zamku powstały za życia wojewody łęczyckiego Mikołaja Oporowskiego (1365 – 1425). Lokował on miasto i zbudował warownię. W całości zamek wybudowano jednak za czasów jego syna Władysława (1395 – 1453), najwybitniejszego przedstawiciela rodu. Pełnił on funkcję podkanclerzego koronnego na dworze Władysława II Jagiełły, następnie biskupa włocławskiego, aż w końcu został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski.

Fot. 30: Zamek Oporowskich – Oporów, pow. kutnowski, woj. łódzkie.
W 1725 roku w posiadanie zamku wszedł Jan Sołłohub. Rodzina Sołłohubów władała zamkiem do 1792 roku, gdy cały Oporów nabył Kajetan Korzeniowski. Po nim majątkiem dysponowała jego córka Anna i zięć Aleksander Pociej. Po rodzinie Pociejów właścicielami rezydencji były jeszcze rodziny Oborowskich i Orsettich. Niewielki zamek zachował do dziś swój średniowieczny gotycki charakter. Jest przykładem późnogotyckiej rezydencji obronnej, jednym z nielicznych tego typu zabytków w Polsce. Aktualnie w zamku funkcjonuje Muzeum-Zamek w Oporowie.

Fot. 31: Zamek Arcybiskupów Gnieźnieńskich – Uniejów, pow. poddębicki, woj. łódzkie.
Inicjatorem budowy zamku w latach 1360 – 1365 był arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki, jeden z najbliższych współpracowników króla Kazimierza III Wielkiego. W 1525 roku zamek spłonął. Odbudował go starosta Stanisław z Gomolina, przekształcając budowle w renesansową rezydencję. Niewielkie remonty przeprowadził biskup Krzysztof Antoni Szembek w połowie XVIII wieku. W 1836 roku z nadania cara rosyjskiego Mikołaja I zamek wraz z tytułem hrabiowskim trafił w ręce generała Karla Wilhelma von Tolla w nagrodę za zasługi w tłumieniu powstania listopadowego. Nowy właściciel nigdy do zamku nie przyjechał, ale osiadł w nim jego syn Aleksander, który go wyremontował i nadał cechy romantycznej budowli. Rodzina von Toll pochodziła od holenderskiej szlachty osiadłej w Inflantach, której członkowie po podboju Inflant przez Rosję, pełnili ważne funkcje w państwie rosyjskim. Osiadli w Uniejowie przedstawiciele tej rodziny spolonizowali się i pozostali na zamku do 1919 roku, gdy ich majątek przejął Skarb Państwa odrodzonej Rzeczypospolitej. Tollowie pozostali w Polsce przeprowadzając się do Warszawy, Bydgoszczy i Katowic. Prawnuk rosyjskiego generała, Sergiusz Toll był światowej sławy znawcą motyli. Jego potomkowie do dziś mieszkają w Katowicach. [6]  W latach 1956 – 1967 zamek w Uniejowie wyremontowano, a następnie zaadoptowano na archiwum, zaś później na zespół hotelowo-gastronomiczny.

Fot. 32: Zamek Arcybiskupów Gnieźnieńskich – Uniejów, pow. poddębicki, woj. łódzkie.
Tuż obok zamku oddano do użytku w 2008 roku Termy Uniejów. Jest to nowoczesny kompleks rekreacyjny składający się z basenów, gastronomii oraz kasztelu rycerskiego. Znajdują się w nim też gorące solanki lecznicze. Co roku odbywa się w tym miejscu wielki turniej rycerski oraz jarmark średniowieczny. W 2012 roku otwarto nowy obiekt, w którym znajdują się baseny kryte, baseny otwarte oraz zespół odnowy biologicznej. Dodatkowo przy obu kompleksach znajduje się plaża miejska nad rzeką Wartą. Od 2012 roku miasto posiada status miejscowości uzdrowiskowej. Podstawą do nadania statusu uzdrowiska były właściwości miejscowych ciepłych wód leczniczych, a zawartość jodu jest tutaj taka sama jak w Bałtyku.

Fot. 33: Pałac Ogińskich – Siedlce, woj. mazowieckie.
Pałac murowany został wybudowany w tym miejscu przez Kazimierza Czartoryskiego przed 1730 rokiem. W latach 1769 – 1770 gruntowny remont pałacu przeprowadził jego syn Michał Fryderyk Czartoryski. Następnie w latach 1779 – 1781 roku córka Michała Fryderyka Czartoryskiego – księżna Aleksandra Ogińska przebudowała pałac według planów Stanisława Zawadzkiego. W salach pałacu tworzyli poeci oświecenia: Franciszek Karpiński, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin. Ponadto gośćmi bywali w nim król Stanisław August Poniatowski – krewny Aleksandry Ogińskiej oraz Tadeusz Kościuszko. Księżna Aleksandra znacząco wpłynęła na rozwój ekonomiczny i kulturowy Siedlec.

 

Fot. 34: Pałac Ogińskich – Siedlce, woj. mazowieckie.
Obecnie od 2006 roku w Pałacu Ogińskich mieści się Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, noszący przed 1 października 2010 nazwę Akademii Podlaskiej w Siedlcach.

Fot. 35: Zamek Kazimierzowski – Przemyśl, woj. podkarpackie.
Zamek w Przemyślu zawdzięcza swą nazwę królowi polskiemu Kazimierzowi III Wielkiemu, gdyż właśnie za jego panowania wzniesiono pierwszy w pełni murowany zamek w tym miejscu. Powstał on po roku 1340 na Wzgórzu Zamkowym, położonym na wysokości 270 m n.p.m. Wcześniej w tym miejscu znajdował się drewniano-ziemny gród, w którym już w początkach XI wieku Bolesław I Chrobry zbudował murowaną romańską rotundę i palatium. Zamek Kazimierza Wielkiego został zbudowany w stylu gotyckim. Podczas najazdu Wołochów w 1498 roku uległ on uszkodzeniu. Odbudował go w latach 1514 – 1553 marszałek wielki koronny Piotr Kmita Sobieński, wzmacniając jego obronność poprzez budowę bastei. Przebudowy zamku dokonał w latach 1616 – 1633 starosta Marcin Krasicki. Podwyższono wówczas baszty północną i wschodnią, a skrzydło północno-wschodnie przekształcono na budynek mieszkalny z krużgankami. W latach 1756 – 1764 starostą przemyskim był Stanisław Poniatowski, późniejszy ostatni król polski. Dokonał on kolejnych przeróbek zamku. Obecnie w wyglądzie zamku dominuje styl renesansowy. Styl gotycki reprezentowany jest jedynie przez ostrołukową bramę wjazdową zachowaną z czasów Kazimierza III Wielkiego.
Na zdjęciu: wieża w północnym narożniku zamku.

Fot. 36: Zamek Kazimierzowski – Przemyśl, woj. podkarpackie.
Pod koniec panowania Bolesława I Chrobrego (992 – 1025) na Wzgórzu Zamkowym wybudowano romańską rotundę i palatium. Ich fundamenty odkryto dopiero w XX wieku. W 2012 roku zapoczątkowano prace nad wyeksponowaniem tych reliktów oraz odkrytej w trakcie prac romańskiej bazyliki trzynawowej. Zdjęcie przedstawia pozostałości tych najstarszych murowanych zabudowań z obszaru Przemyśla.

Fot. 37: Zamek Kazimierzowski – Przemyśl, woj. podkarpackie.
Panorama Przemyśla widziana z Zamku Kazimierzowskiego.

Fot. 38: Pałac Branickich – Białystok, woj. podlaskie.
Pierwsze przekazy o istnieniu osady w miejscu pałacu pochodzą z XVI wieku. Znajdował się tu w tym czasie prawdopodobnie dwór sekretarza królewskiego Mikołaja Raczkowicza, po którego śmierci jego żona Katarzyna Wołłowiczówna wniosła go do majątku swojego drugiego męża Piotra Wiesiołowskiego. Na jego polecenie wzniesiono w Białymstoku murowany gotycko-renesansowy zamek. Syn Piotra – Krzysztof Wiesiołowski został marszałkiem wielkim litewskim. Przed bezpotomną śmiercią w 1637 roku, zapisał swoje dobra skarbowi Rzeczypospolitej, a wdowa po nim otrzymała jedynie możliwość dożywotniego zamieszkiwania w zamku. Po potopie szwedzkim (1655 – 1660) Sejm Rzeczypospolitej dobra białostockie nadał bohaterowi wojny ze Szwedami – Stefanowi Czarnieckiemu. Ten zaś przekazał potem Białystok wraz z zamkiem swojej córce Katarzynie Aleksandrze, żonie Jana Klemensa Branickiego, stolnika koronnego. Od tego czasu zamek stał się siedzibą rodu Branickich herbu Gryf. W latach 1691 – 1697 Stefan Mikołaj Branicki gruntownie przebudował zamek, który całkowicie zmienił swój wygląd, stając się elegancką barokową rezydencją. W XVIII wieku Braniccy dokonali dalszej przebudowy pałacu.
Na zdjęciu: nocna iluminacja pałacu od strony frontowej.    

Fot. 39: Pałac Branickich – Białystok, woj. podlaskie.
W 1754 roku hetman Jan Klemens Branicki założył przy pałacu pierwszą w Polsce uczelnię wojskową – Wojskową Szkołę Budownictwa i Inżynierii, a w 1773 roku Komisja Edukacji Narodowej utworzyła tu Szkołę Akademicką Zgromadzenia Białostockiego. W wyniku upadku Rzeczypospolitej, spadkobiercy sprzedali w 1802 roku rezydencję królowi pruskiemu, z zastrzeżeniem, że nie może go przejąć za życia Izabeli, żony hetmana. Po traktacie w Tylży w 1807 roku pałac przeszedł w ręce cara Rosji Aleksandra I i wówczas podupadł. W czasie wojny polsko-bolszewickiej (1919 – 1921) przez krótki czas pałac był siedzibą komunistycznego Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. Po II wojnie światowej został odbudowany w latach 1946 – 1960. W późniejszym czasie odbudowano kolejne budynki z otoczenia pałacu oraz zrewitalizowano ogrody przypałacowe. Prace te trwały aż do XXI wieku. Obecnie w pałacu mieści się siedziba rektoratu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
Na zdjęciu: nocna iluminacja pałacu od strony ogrodu.

Fot. 40: Pałac Branickich – Białystok, woj. podlaskie.
Pałac od strony ogrodu.

Fot. 41: Pałac Ballestremów – Pławniowice, gm. Rudziniec, pow. gliwicki, woj. śląskie.
Pałac wzniesiono w latach 1882 – 1885 na miejscu wcześniejszego budynku, istniejącego od 1737 roku. Inicjatorem budowy pałacu był hrabia Franz von Ballestrem. Budynek w stylu neomanieryzmu niderlandzkiego z wieloma dodatkami neogotyckimi, przeznaczony był do pełnienia roli rezydencji rodzinnej. Wokół pałacu rozpościera się park krajobrazowy. W 1945 roku majątek Ballestremów został skonfiskowany i znacjonalizowany przez władze komunistycznej Polski, po czym cały zespół pałacowo-parkowy został przekazany Kościołowi Katolickiemu. Obecnie jest on własnością Diecezji Gliwickiej.

Fot. 42: Pałac Ballestremów – Pławniowice, gm. Rudziniec, pow. gliwicki, woj. śląskie.
W roku 1737 wieś Pławniowice (niem. Plawniowitz) została zakupiona przez barona Franza Wolfganga von Stechow. Jego córka Maria Elżbieta Augusta von Stechow w roku 1748 roku wzięła ślub z arystokratą włoskiego pochodzenia,  Johannem Baptistą von Ballestrem. Protoplasta pławniowickiego rodu urodził się w 1709 roku w Piemoncie w północnych Włoszech jako Giovanni Baptista Angelo Ballestrero di Castellengo. W roku 1729 przybył do Weimaru, gdzie rozpoczął karierę w wojsku pruskim. Wtedy też zmienił imię i nazwisko na Johann Ballestrem. Gdy w 1740 r. wybuchła I wojna śląska między Prusami a Austrią, porucznik Ballestrem znalazł się ze swym regimentem huzarów w Gliwicach. Tutaj starostą powiatu toszecko-gliwickiego był Franz Wolfgang von Stechow – właściciel Pławniowic. Młody Ballestrem poznał jego córkę, która została później jego żoną. Na własność rodziny Ballestremów dobra w Pławniowicach przeszły drogą dziedziczenia w 1798 roku i pozostały własnością tego rodu do 1945 r.

Fot. 43: Zamek w Pszczynie – Pszczyna, pow. pszczyński, woj. śląskie.
Zamek w Pszczynie jest wzorcowym przykładem dawnej rezydencji magnackiej. Powstał on w miejscu obronnego gotyckiego zamku z początku XV wieku. W XVI wieku przebudowano go w stylu renesansowym, a w XVIII wieku w stylu barokowym i ponownie w XIX wieku w stylu neobarokowym. W średniowieczu posiadłość, na której stoi zamek była własnością m.in. książąt opolsko-raciborskich, książąt opawskich i książąt cieszyńskich. Przez długi okres czasu w latach 1548 – 1765 należał do znamienitego śląskiego rodu Promnitzów, później w latach 1765 – 1847 do książąt Anhalt-Köthen-Pless, a od 1847 roku do książąt von Hochberg z Książa, właścicieli tamtejszego słynnego zamku. Rody Promnitzów, Anhalt-Köthen-Pless i Hochbergów były ze sobą spokrewnione. W latach 1870 – 1876 Hochbergowie dokonali przebudowy zamku, na skutek której uzyskał on swój obecny neobarokowy wygląd. W momencie zakończenia I wojny światowej właścicielem zamku był Jan Henryk XV von Hochberg książę von Pless (niem. Hans Heinrich XV Fürst von Pless, Graf von Hochberg). Wspierał on ideę niepodległości Górnego Śląska i oderwania go od Niemiec. Dążył, aby niepodległe państwo śląskie obejmowało obie jego wielkie rezydencje – Książ oraz Pszczynę, a więc także tereny Dolnego Śląska. Jednocześnie występował przeciwko polskiemu ruchowi narodowemu i wspierał oddziały niemieckie w walce przeciwko polskim powstańcom śląskim. W wyniku trzech Powstań Śląskich Pszczyna znalazła się w granicach odrodzonego państwa polskiego. Książę przyjął więc w 1922 roku polskie obywatelstwo. Posiadał wówczas majątki ziemskie o łącznej powierzchni 42.030 ha. Chcąc zaskarbić sobie przychylność polskich władz, powoływał się na swoje piastowskie korzenie oraz gościł w swym pszczyńskim zamku przedstawicieli polskich elit. Jego żoną była popularna księżna Daisy, wywodząca się z angielskiej rodziny szlacheckiej Cornwallis-West.

Fot. 44: Zamek w Pszczynie – Pszczyna, pow. pszczyński, woj. śląskie.
Hochbergowie rzeczywiście mieli pochodzenie od Piastów. Żyjący w latach 1520 – 1570, piastowski książę Legnicy i Brzegu Fryderyk III miał córkę Helenę, która ze związku z Zygmuntem II Kurzbachem urodziła córkę Zofię. Ona zaś wyszła za mąż za Henryka Anzelma von Promnitza. Ich pra-prawnukiem był Erdmann II von Promnitz (1683 – 1745), którego z kolei pra-prawnukiem był Jan Henryk X von Hochberg (1806 – 1855). Wnukiem tego ostatniego był właśnie opisywany wyżej Jan Henryk XV von Hochberg książę von Pless (1861 – 1938), od 1922 roku obywatel Rzeczypospolitej Polskiej. Wspomniany książę piastowski Fryderyk III był w 11. pokoleniu w prostej linii męskiej potomkiem księcia Henryka II Pobożnego, który zginął w bitwie pod Legnicą w 1241 roku i o którym wspomniałem przy okazji opisu Zamku Śląskiego w Ostrawie (patrz Fot. 6). Inną ciekawostką jest to, iż obaj synowie Jana Henryka XV podczas II wojny światowej walczyli przeciwko niemieckim nazistom: starszy Jan Henryk XVII jako Henry Pless w brytyjskim lotnictwie, zaś młodszy jako Aleksander Pszczyński w polskiej Armii gen. Władysława Andersa.

Fot. 45: Zamek w Pszczynie – Pszczyna, pow. pszczyński, woj. śląskie.
Dzień przed wybuchem II wojny światowej Aleksander Hochberg (1905 – 1984) wyemigrował do Paryża, gdzie wstąpił do Wojska Polskiego na Zachodzie. Przez władze III Rzeszy uznany został za wroga państwa i narodu niemieckiego. Używał wówczas nazwiska Aleksander Pszczyński. Służył w sztabie Wojska Polskiego jako tłumacz i brał udział w walkach na Bliskim Wschodzie i we Włoszech. Walczył m.in. pod Monte Cassino w Drugim Korpusie Polskim gen. Andersa. Przez pewien czas był także w osobistej ochronie gen. Władysława Sikorskiego. Po wojnie osiadł na Majorce, wrócił do nazwiska Hochberg, zrzekł się polskiego obywatelstwa i bezskutecznie ubiegał się o odzyskanie rodzinnego majątku lub ekwiwalentu pieniężnego. W 1945 roku w Zamku Pszczyńskim urządzono muzeum. Obecnie nosi ono nazwę Muzeum Zamkowego w Pszczynie.
Na zdjęciu: Sala Lustrzana.

Fot. 46: Pałac Raczyńskich – Rogalin, gm. Mosina, pow. poznański, woj. wielkopolskie.
Pierwsze wzmianki o Rogalinie pochodzą z XIII wieku. W 1589 r. Rogalin został nabyty przez Eliasza Arciszewskiego, teologa ariańskiego. W 1592 r. urodził się tu jego syn Krzysztof Arciszewski, admirał floty holenderskiej i późniejszy dowódca artylerii koronnej. W drugiej połowie XVIII wieku wieś przeszła w ręce Kazimierza Raczyńskiego, starosty generalnego Wielkopolski i marszałka koronnego. To on wybudował tu w latach 1770 – 1776 barokowo-klasycystyczny pałac. Przez cały okres istnienia pałac był rezydencją rodziny Raczyńskich. Ostatnim właścicielem majątku był Edward Bernard Raczyński. W czasie wojny w latach 1941 – 1943 pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych polskiego rządu w Londynie. Na podstawie dokumentów przywiezionych w postaci mikrofilmów do Londynu przez kuriera Jana Karskiego, Edward B. Raczyński przygotował i 10 grudnia 1942 roku przedstawił aliantom pierwszy szczegółowy raport o holokauście. Po wojnie, w latach 1979 – 1986 był  prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. Pałac po II wojnie światowej został przejęty przez władze komunistycznej Polski i w 1949 roku stał się oddziałem Muzeum Narodowego w Poznaniu. Edward Bernard Raczyński założył w 1991 roku Fundację im. Raczyńskich w Poznaniu i przekazał jej pałac wraz z parkiem w Rogalinie, Galerię Rogalińską, której pozostawał faktycznym właścicielem, oraz przysługujące mu prawa do majątku ziemskiego. Obecnie pałac i park w Rogalinie są oddziałem Muzeum Narodowego w Poznaniu. [6]

Fot. 47: Pałac Raczyńskich – Rogalin, gm. Mosina, pow. poznański, woj. wielkopolskie.
W 1910 roku powstał budynek galerii, w którym umieszczono dostępną dla publiczności kolekcję malarstwa europejskiego i polskiego przełomu XIX i XX wieku, uznawaną przed II wojną światową za najlepszy zbiór malarstwa współczesnego na ziemiach polskich. Edward Aleksander Raczyński gromadził te obrazy przez 40 lat. Obecnie galeria mieści około 250 z ponad 300 prac ocalałych z pierwotnego zbioru. Za pałacem rozciąga się ogród francuski z drugiej połowy XVIII wieku i park krajobrazowy ze skupiskiem starych dębów. Najbardziej znane spośród nich noszą imiona legendarnych słowiańskich braci – są to dęby Lech, Czech i Rus. Ich wiek ocenia się na ponad 700 lat, a obwód pnia największego z drzew, Rusa, przekracza 9 m. [7]

Fot. 48: Zamek Książąt Pomorskich – Darłowo, pow. sławieński, woj. zachodniopomorskie.
Budowę zamku książęcego w Darłowie rozpoczął w 1352 roku książę wołogoski Bogusław V z pomorskiej dynastii Gryfitów. Był on zięciem polskiego króla Kazimierza III Wielkiego. W 1368 r. Darłowo zostało częścią Księstwa Słupskiego, a jego pierwszym księciem został wspomniany książę Bogusław V. Od 1390 r. Darłowo wraz z Księstwem Słupskim stało się lennem Królestwa Polskiego. W latach 1449 – 1459 zamek został przebudowany na wzór duńskiego zamku Kronborg przez Eryka Pomorskiego. W latach 1493 – 1497 na zamku mieszkała druga żona Bogusława X, księżna Anna Jagiellonka (1476 – 1503), córka króla polskiego Kazimierza IV Jagiellończyka. W 1653 roku zamek przeszedł wraz z całym Pomorzem Zachodnim w posiadanie Elektoratu Brandenburskiego. Utracił funkcję zamku mieszkalnego i stał się własnością państwa Brandenburgii, a potem Prus. W okresie międzywojennym powstał plan uczynienia z zamku muzeum, co zrealizowano w 1930 r. W trakcie II wojny światowej zamek ocalał nienaruszony mimo zniszczeń, jakim uległo miasto. W 1945 roku na terenie zamku urządzono muzeum, które funkcjonuje do dziś. [8]

Fot. 49: Zamek Książąt Pomorskich – Darłowo, pow. sławieński, woj. zachodniopomorskie.
W 1382 roku na zamku w Darłowie urodził się Eryk Pomorski, książę z dynastii Gryfitów, późniejszy król Norwegii (jako Eryk III), król Danii (jako Eryk VII) i król Szwecji (jako Eryk XIII). Był on synem księcia słupskiego Warcisława VII i Marii, córki księcia meklembursko-zwierzyńskiego Henryka III. Najsłynniejszy w dziejach darłowianin na chrzcie świętym otrzymał popularne wśród Gryfitów imię Bogusław, które w 1389 roku zmienił na Eryk. Jego babką ze strony matki była księżniczka duńska Ingeborga, córka króla Waldemara IV Atterdaga, ostatniego męskiego przedstawiciela dynastii Estridsenów na tronie duńskim. Siostrą Ingeborgi była Małgorzata I. W 1389 roku Małgorzata adoptowała pomorskiego księcia, który przebywał w Danii wraz ze swoim ojcem Warcisławem VII. Nadanie mu imienia Eryk na cześć licznych władców skandynawskich było symbolicznym wyrazem dążeń do zjednoczenia trzech państw – Danii, Norwegii i Szwecji – pod jego przyszłym panowaniem. Siostra jego babki skutecznie pomogła mu objąć trony tych trzech północnych królestw. Eryk Pomorski był królem Norwegii w latach 1389 – 1442, królem Danii w latach 1396 – 1439 i królem Szwecji w latach 1396 – 1439. Wszystkie te królestwa utracił w wyniku detronizacji. Pokonany Eryk osiadł na Gotlandii, gdzie w Visby urządził swą siedzibę i skąd dokonywał łupieskich wypraw na statki kupieckie, najczęściej należące do Hanzy. Zwano go wówczas „królem korsarzy” i „ostatnim Wikingiem Bałtyku”. Opuścił Gotlandię w 1449 roku i ostatnie 10 lat życia spędził na zamku w Darłowie, gdzie jako książę słupski i stargardzki zmarł w 1459 r. Pochowany jest w kościele pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Darłowie, gdzie można zobaczyć jego grobowiec. [8]

Fot. 50: Zamek Drahim – Stare Drawsko, gm. Czaplinek, pow. drawski, woj. zachodniopomorskie.
Zamek Drahim zbudowany został przez rycerski zakon joannitów w latach 1360–1366 w stylu gotyckim, w miejscu zniszczonego XII-wiecznego słowiańskiego grodu. Pod koniec XIII wieku król Polski Przemysł II przekazał te ziemie zakonowi templariuszy. Po likwidacji tego zakonu w 1312 roku ich majątek zagarnął margrabia Brandenburgii, który następnie przekazał go joannitom. W 1368 roku król Kazimierz III Wielki ponownie przyłączył Drahim do Polski. Pomimo przynależności do Korony, zakonnicy próbowali prowadzić własną politykę, nierzadko wrogą wobec Polski. Korzystali z każdej okazji, aby uniezależnić się od władzy polskich królów, co od czasu do czasu im się udawało. Dodatkowo zajmowali się fałszowaniem monet. Miarka przebrała się w 1407 roku i król Władysław II Jagiełło zbrojnie najechał zamek. Po kilkudniowym oblężeniu wojska króla zdobyły zamek. Joannici zostali wypędzeni. Od tego momentu warownia zaczęła pełnić rolę siedziby polskiego starostwa grodowego.

Fot. 51: Zamek Drahim – Stare Drawsko, gm. Czaplinek, pow. drawski, woj. zachodniopomorskie.
Zamek wraz z okoliczną ziemią pozostawał w składzie państwa polskiego do 1668 roku. Został utracony 8 lat po potopie szwedzkim. A stało się to na skutek następujących zdarzeń: najpierw zamek został zajęty czasowo przez wojska szwedzkie, a następnie opanowało go wojsko polskie Stefana Czarnieckiego. W 1657 roku, na mocy traktatów welawsko-bydgoskich król Jan II Kazimierz oddał zamek w zastaw elektorowi brandenburskiemu za pożyczkę przeznaczoną na werbunek żołnierzy. Starostą drahimskim był wówczas hetman wielki koronny Stanisław Rewera Potocki, który zignorował decyzję króla pozostawiając Drahim w rękach polskich. Dopiero rok po śmierci hetmana Brandenburczycy przejęli zamek siłą w 1668 roku. Za czasów pruskich zamek popadł w ruinę i został częściowo rozebrany. Do Polski powrócił dopiero w 1945 r. Obecnie jest własnością Muzeum Motoryzacji i Techniki w Otrębusach pod Warszawą.
Na zdjęciu: dziedziniec zamku.

Fot. 52: Zamek Drahim – Stare Drawsko, gm. Czaplinek, pow. drawski, woj. zachodniopomorskie.
Warownię drahimską wybudowano na wąskim 60-metrowym przesmyku pomiędzy dwoma jeziorami – Drawsko i Żerdno, w miejscu dawnego słowiańskiego grodziska.
Na zdjęciu: widok z murów zamku na Jezioro Żerdno, położone po jego wschodniej stronie.

Fot. 53: Bursztynowy Pałac – Strzekęcino, gm. Świeszyno, pow. koszaliński, woj. zachodniopomorskie.
Bursztynowy Pałac (niem. Bernsteinpalast) został zbudowany w latach 1899 – 1901 w stylu „Belle Époque” przez rodzinę von Kameke, właścicieli Strzekęcina (niem. Streckenthin) i okolicznych dóbr. Na początku XX wieku Kartz von Kameke-Streckenthin założył w swoich rodzinnych posiadłościach przedsiębiorstwo zajmujące się uprawą ziemniaków, z którego dostarczano nasiona licznym odbiorcom uprawiającym ziemniaki w całym ówczesnym Cesarstwie Niemieckim. W 1926 roku tutejsze uprawy uznano za jedne z największych upraw nasiennych na świecie. Od 1994 roku pałac pełni funkcję hotelu, w którym miałem przyjemność kilka razy gościć.

Fot. 54: Bursztynowy Pałac – Strzekęcino, gm. Świeszyno, pow. koszaliński, woj. zachodniopomorskie.
Wokół Bursztynowego Pałacu rozpościera się 12-hektarowy park, w którego centralnej części znajduje się duży staw. Na terenie parku jest też druga, nieco skromniejsza rezydencja zwana Pałacem Białym. Budynek zbudowano w 1921 roku jako prezent ślubny dla syna ówczesnych właścicieli.

Fot. 55: Bursztynowy Pałac – Strzekęcino, gm. Świeszyno, pow. koszaliński, woj. zachodniopomorskie.
Po II wojnie światowej rodzina von Kameke opuściła swą posiadłość w Strzekęcinie i wyjechała do Niemiec Zachodnich. W 1957 r. członkowie rodziny założyli firmę „Kartzfehn”, zajmującą się hodowlą indyków. Z czasem firma stała się liderem na rynku niemieckim w wylęgu, hodowli i uboju indyków. Na początku lat 90-tych mój ojciec, hodowca drobiu nawiązał współpracę z tą firmą. W 1994 roku odwiedziłem to przedsiębiorstwo, położone niedaleko Oldenburga w Dolnej Saksonii. Podczas branżowej kilkudniowej wycieczki miałem okazję zapoznać się z historią i biznesową działalnością rodziny von Kameke oraz poszerzyć swą wiedzę na temat hodowli drobiu. Niedawno, bo w październiku 2020 roku rodzina von Kameke sprzedała tą firmę, znaną obecnie pod nazwą „Moorgut Kartzfehn”.

 

 

Przypisy:

[1] – Adrian Leszczyński – artykuły i fotoreportaże; Słowianie i ukryta historia Polski:  http://slowianieiukrytahistoriapolski.pl/ludzie/adrian_leszczynski/index,pl.html

[2] – Andrzej Dobkiewicz; Sensacja w Trzebnicy. Odkryto szczątki św. Jadwigi, patronki Polski; Wyborcza.pl 15.03.2020:  https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/7,35771,25791802,szczatki-sw-jadwigi.html

[3] – Tadeusz Mikołaj Trajdos; Trzy Miasta Spiskie; Almanach Muszyny 1993: http://www.almanachmuszyny.pl/spisy/1993/AM1993_06_trzy_miasta_spiskie.pdf

[4] – Sandra Nejranowska-Białka; Pałac Schaffgotschów w Cieplicach; Netfactory Karpacz.net:     https://www.karpacz.net/atrakcje/palac-schaffgotschow-w-cieplicach/

[5] – Muzeum Zamoyskich w Kozłówce (oficjalna strona); Historia rezydencji:  https://www.muzeumzamoyskich.pl/39-historia

[6] – Grażyna Kuźnik; Rodzina barwna jak motyle. Sergiusz Toll wiele nowych gatunków odkrył na Śląsku; Dziennik Zachodni 18.04.2013:  https://dziennikzachodni.pl/rodzina-barwna-jak-motyle-sergiusz-toll-wiele-nowych-gatunkow-odkryl-na-slasku/ar/872421?cookie=1

[7] – Muzeum Pałac w Rogalinie (oficjalna strona): https://rogalin.mnp.art.pl/strona/palac-muzeum

[8] – Darłowo; Zamkomania:  https://zamkomania.pl/darlowo.php

 

KONIEC

Adrian Leszczyński
aleszczynski@interia.pl