Wielcy Polacy: Ignacy Paderewski – wirtuoz i polityk (1860 – 1941)

Opublikowano przez

Wielcy Polacy: Ignacy Paderewski – wirtuoz i polityk

Wiki:

Ignacy Jan Paderewski herbu Jelita (ur. 6 listopada?/18 listopada 1860 w Kuryłówce, zm. 29 czerwca 1941 w Nowym Jorku) – polski pianista, kompozytor, działacz niepodległościowy, mąż stanu i polityk. Pod jego bezpośrednim wpływem prezydent Woodrow Wilson umieścił w swoim ultimatum uzależniającym podpisanie przez Stany Zjednoczone Traktatu Wersalskiego 13 punkt domagający się zgody stron traktatu na suwerenność Polski – dzięki któremu w traktacie zapisano utworzenie niepodległego państwa polskiego.

Od 1919 roku sprawował funkcje premiera i ministra spraw zagranicznych RP. Paderewski był absolwentem Instytutu Muzycznego (późniejszego Konserwatorium Warszawskiego). Otrzymał m.in. Order Orła Białego, francuski Krzyż Wielki Legii Honorowej oraz tytuł Rycerza Wielkiego Krzyża Orderu Imperium Brytyjskiego

 

Dzieciństwo i młodość

Ignacy Jan Paderewski przyszedł na świat w Kuryłówce na Podolu w 1860. Matka, Poliksena z domu Nowicka, córka Zygmunta, filomaty i przyjaciela Adama Mickiewicza, zmarła kilka miesięcy po jego narodzinach. Jedynym opiekunem Ignacego i jego starszej siostry Antoniny był ojciec – uczestnik powstania styczniowego, który za udział w nim odbył karę roku więzienia w Kijowie, a następnie zarabiał na życie jako administrator jednego z majątków na Podolu.

Rodzice Paderewskiego pochowani zostali na cmentarzu w Żytomierzu. W tym czasie małym Paderewskim opiekowała się ciotka. Duży wpływ na jego wychowanie wywarł były powstaniec listopadowy, Michał Babiński[potrzebny przypis]. Zajmował się on nauczaniem dziecka historii, geografii, języka francuskiego i literatury polskiej. Ignacy od dzieciństwa przejawiał uzdolnienia muzyczne, początkowo grając na starym, rodzinnym fortepianie.

W latach 1872–1878 zdobył wykształcenie w warszawskim Instytucie Muzycznym, noszącym od 1919 roku nazwę Konserwatorium Warszawskie. Tam studiował grę na fortepianie pod kierunkiem Rudolfa Strobla, Juliusza Janoty, Romana Schloczera i jego brata Pawła Schloczera. Z przedmiotów teoretycznych kształcił się pod kierunkiem Gustawa Roguskiego, który był uczniem Hektora Berlioza[4]. Po ukończeniu szkoły z odznaczeniem otrzymał posadę nauczyciela kursu średniego fortepianu w tejże szkole. Paderewski utrzymywał się grając na przyjęciach, komponując i wykonując własne utwory, a także udzielając lekcji gry. Pomimo zachwytów otoczenia, sam twierdził, iż musi jeszcze wiele się nauczyć – przez to potrafił ćwiczyć nawet po 12 godzin dziennie. W 1880 roku poślubił Antoninę Korsakównę. Po śmierci żony w 1881 roku (która pozostawiła go z kalekim kilkumiesięcznym synem Alfredem), wyjechał doskonalić swój warsztat do Berlina.

Kariera muzyczna[5]

W czasie zagranicznych wojaży Paderewski spotkał m.in. słynną polską aktorkę Helenę Modrzejewską. Ta, zafascynowana jego talentem, podarowała mu pokaźną sumę pieniędzy. Za tę kwotę mógł kontynuować naukę w Wiedniu, pod kierownictwem Teodora Leszetyckiego. Jego mistrz polecił go później na posadę nauczyciela gry na fortepianie w Strasburgu. Pierwszy większy sukces odniósł, debiutując jako pianista w 1887, a w 1888 roku miał miejsce jego pierwszy duży koncert w Paryżu. Tam też spotkał i zaprzyjaźnił się z kompozytorem Camille’em Saint-Saënsem.

Później przez pewien czas przebywał w Londynie, gdzie koncertował między innymi przed królową Wiktorią. Wielkim sukcesem okazało się jego pierwsze tournée po Stanach Zjednoczonych w latach 1891–1892, na które Paderewski zmuszony był się udać z powodów finansowych. Na stałe zamieszkał w USA. Zyskał sobie ogromną popularność, nazywany był „największym ze wszystkich”, „mistrzem”, „królem pianistów”, „czarodziejem klawiatury”. Podczas koncertowania w USA doznał kontuzji dłoni, myślał nawet o zakończeniu kariery. Sprawność dłoni przywrócił mu Friedrich Lange – pionier niemieckiej chirurgii w Stanach. W 1899 roku Paderewski ożenił się z Heleną Marią Górską z domu Rosen, czym sprawił zawód wielu wielbicielkom urzeczonym jego talentem i wyglądem (zwłaszcza długimi, falującymi włosami). Pomimo zakupienia dworku w Kąśnej Dolnej (koło Tarnowa) państwo Paderewscy osiedli w Szwajcarii, w posiadłości Riond-Bosson w Tolochenaz niedaleko Morges (w pobliżu Lozanny).

Paderewski skomponował swoje jedyne dzieło sceniczne, operę Manru[6][7], na przełomie stulecia. Jej prapremiera odbyła się w Dreźnie 29 maja 1901 roku, a wkrótce zaprezentowano dzieło we Lwowie. Prapremiera amerykańska odbyła się w Metropolitan Opera 14 lutego 1902 roku. Odbyło się jeszcze 9 przedstawień w tym samym sezonie, po czym dzieło zdjęto z afisza i nigdy nie zostało wznowione. Manru pozostaje jedyną operą skomponowaną przez Polaka, która została wystawiona w Metropolitan Opera.

Przyjazd Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania 27 grudnia 1918 był bezpośrednim impulsem do wybuchu powstania wielkopolskiego

Polityka
 Osobne artykuły: Pomnik Grunwaldzki w Krakowie i Rząd Ignacego Jana Paderewskiego.

Na zlecenie Paderewskiego w 1908 roku rzeźbiarz Antoni Wiwulski wykonał pomnik upamiętniający zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Grunwaldem. Monument został odsłonięty w 1910 roku w Krakowie, w obecności ponad 150 tys. osób[8]. Paderewski wygłosił wówczas przemówienie o charakterze niepodległościowym.

Po wybuchu I wojny światowej zaczął prowadzić szeroko zakrojoną działalność dyplomatyczną na rzecz Polski i Polaków, wykorzystując swą popularność na Zachodzie. Paderewski zbierał m.in. fundusze na pomoc ofiarom wojny i był jednym ze współzałożycieli komitetów pomocy Polakom w Paryżu i Londynie. W 1915 roku wraz z Henrykiem Sienkiewiczem założył w Vevey Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. W tym samym roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontynuował działalność. Przed każdym występem przemawiał na temat postulowanej przez niego niepodległości Polski. W krótkim czasie udało mu się zbliżyć do doradcy prezydenta Wilsona, Edwarda House’a. Później spotkał się z samym prezydentem, któremu w styczniu 1917 roku przekazał memoriał na temat Polski (zawierający m.in. koncepcję Stanów Zjednoczonych Polski). Być może z tego powodu sprawa polskiej niepodległości znalazła się w słynnych 14 punktach Wilsona. W sierpniu 1917 roku został przedstawicielem na USA Komitetu Narodowego Polski z Romanem Dmowskim na czele.

Po powrocie do kraju Józefa Piłsudskiego i powierzeniu przez niego misji formowania rządu Jędrzejowi Moraczewskiemu, również i Paderewski powrócił do Polski. Najpierw przypłynął 23 listopada 1918 roku do Liverpoolu, skąd udał się do Londynu[9]. W przeciągu kilku kolejnych dni rozmowy z nim prowadził ówczesny minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Arthur Balfour namawiając go do wyjazdu do Polski i pokierowania nowym rządem. Paderewski zażądał podróży do Warszawy przez Gdańsk i Toruń, chociaż były to formalnie ziemie jeszcze Niemieckie[9]. Z Paderewskim do Polski pojechała półoficjalna delegacja na której czele stanął brytyjski attache wojskowy Harry Herschel Wade[9], a jego zastępcą został Richard Kimens z Ministerstwa Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii, były konsul angielski w Warszawie[9].

Paderewski wraz z żoną oraz z towarzyszącym im majorem Zygmuntem Iwanowskim w roli adiutanta wyruszył w podróż z portu Harwich do Polski na statku „Concord”[9]. Jeszcze 23 grudnia statek zawinął do Kopenhagi, a 25 grudnia dobił do brzegu w Gdańsku. Paderewski zamieszkał w hotelu Danziger Hof, a 26 grudnia o godzinie 11 udał się pociągiem przez Piłę do Poznania[9]. W celu uniknięcia demonstracji politycznych, Urząd Spraw Zagranicznych Rzeszy postanowił zakazać przyjazdu pianiście. W czasie drogi zdarzył się incydent w Rogozinie. Niemcy starali się zatrzymać pociąg i skierować go bezpośrednio do Warszawy z pominięciem Poznania. Dzięki postawie Paderewskiego i Wade’a zamierzenie to nie zostało zrealizowane. W drodze do Warszawy Paderewski przybył 26 grudnia do Poznania, czym wywołał ogromne poruszenie pośród miejscowych Polaków. Wręczenie mu nakazu opuszczenia miasta uniemożliwił niemieckim oficerom kordon Straży Ludowej. Paderewski udał się do hotelu Bazar, gdzie wydano na jego cześć okolicznościowy bankiet, po którym wygłosił przemówienie, zakończone owacją i manifestacją patriotyczną. Jego przybycie do stolicy Wielkopolski i entuzjastyczne przywitanie stało się impulsem do wybuchu zakończonego sukcesem powstania. Po przyjeździe do Warszawy, Paderewski spotkał się z Piłsudskim i podjął się roli mediatora pomiędzy nim a obozem Dmowskiego. 16 stycznia 1919 roku został premierem, pełniąc również funkcję ministra spraw zagranicznych[10].

Wraz z Romanem Dmowskim jako delegat pełnomocny reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu[11], zakończonej podpisaniem traktatu wersalskiego, kończącego I wojnę światową. W tym czasie wsparł gen. Tadeusza Rozwadowskiego w jego planach tworzenia Legionu Amerykańskiego, który miał walczyć w Polsce z bolszewikami. W wyniku tych działań powstała polsko-amerykańska Eskadra Lotnicza im. Tadeusza Kościuszki. Paderewskiemu nie udało się zrealizować wszystkich założeń strony polskiej, jednak dał się poznać jako sprawny negocjator i dyplomata. Pomimo tego jego bezpartyjny rząd był krytykowany w kraju zarówno przez lewicę, jak i prawicę. Paderewski wiedział, że jego gabinet ma charakter przejściowy, dlatego w grudniu 1919 podał się do dymisji[12]. Następnie wyjechał do Szwajcarii, aby odpocząć od polityki.

Powrócił jednak do Polski w kulminacji wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Został wysłannikiem rządu polskiego do Ligi Narodów. Wkrótce jednak zrezygnował z tej funkcji w 1921 roku.

Należał do Bohemian Club jako honorowy członek niejawnego ugrupowania.

Ostatnie lata

Ignacy Jan Paderewski

W 1922 roku wyjechał ponownie do USA, gdzie powrócił do koncertowania. Za odbycie trasy koncertowej po Stanach udało mu się zarobić 500 tys. dolarów, sumę jak na owe czasy astronomiczną. Później zajął się także działalnością charytatywną (w 1932 roku na występ Paderewskiego w Madison Square Garden przybyła rekordowa liczba widzów – 16 tys., a dochód z tego koncertu artysta przeznaczył na bezrobotnych amerykańskich muzyków). W tym czasie otrzymał wiele tytułów i odznaczeń, m.in. tytuł lordowski od brytyjskiego monarchy Jerzego V[13].

Po śmierci Piłsudskiego w 1935 roku Paderewski współtworzył tzw. Front Morges[a]. Organizacja ta, opozycyjnie nastawiona wobec polskiego reżimu autorytarnego, miała charakter centroprawicowy, a jednym z jej głównych założycieli był generał Władysław Sikorski. Front Morges domagała się demokratyzacji życia politycznego w kraju, ale również postulowała wybór Paderewskiego na prezydenta Polski.

26 maja 1939 przeszedł zawał serca przed planowanym koncertem w Nowym Jorku, na który zostało wyprzedanych ok. 16 tys. biletów[14].

Po wybuchu II wojny światowej Paderewski wszedł w skład władz Polski na uchodźstwie. Został przewodniczącym Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie, która stanowiła substytut Sejmu na emigracji. We wrześniu 1940 roku, mimo podupadającego zdrowia, udał się raz jeszcze do USA, by działać na rzecz Polski. Spowodował między innymi uzyskanie przez rząd Sikorskiego kredytów na uzbrojenie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W czasie II wojny światowej jego nazwisko naziści niemieccy umieścili na liście wrogów III Rzeszy tzw. Czarnej Księdze.

Paderewski zmarł na zapalenie płuc[15] 29 czerwca 1941 roku o jedenastej rano, w pokoju hotelowym Hotelu Buckingham na Manhattanie[16][17]. (Jednak sekcja zwłok wykazała, że od wielu lat cierpiał na raka jelita grubego, który dał przerzuty do płuc.[potrzebny przypis]) Następnego dnia premier Rządu RP na uchodźstwie i Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz nr 11, w którego ostatnich słowach napisał:

„
Naród polski okryty głęboką żałobą po pamięci I.J. Paderewskiego traci z Jego odejściem od nas na zawsze jednego z największych swych duchów przewodnich. Cześć Jego pamięci! Rozkaz niniejszy odczytać przed frontem oddziałów i na pokładach okrętów Rzeczypospolitej Polskiej.
 ”

Jedyny zachowany dom Ignacego Jana Paderewskiego – muzeum w Kąśnej Dolnej, nieopodal Tarnowa

Pochówki

Pierwotnie Paderewski został pochowany na Narodowym Cmentarzu w Arlington w pobliżu Waszyngtonu, za sprawą osobistego działania w tej kwestii prezydenta Roosevelta[18]. W ramach dokonujących się w Polsce przemian polityczno-społecznych po wyborach w czerwcu 1989, w dniu 29 czerwca 1992 roku trumnę z jego prochami sprowadzono do Polski, gdzie spoczęła w krypcie archikatedry św. Jana w Warszawie. Pośmiertnie odznaczony orderem wojennym Virtuti Militari[19].

Serce Paderewskiego

Tablica z sercem Paderewskiego w Naro­dowym Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej w Doylestown
 Tę sekcję należy dopracować:
Źródła WP:WER muszą być udostępnione publicznie, w formie drukowanej lub elektronicznej. Maszynopis …(w oprac.)… nie spełnia tego wymogu.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Podczas sekcji zwłok w tajemnicy usunięto z ciała I. Paderewskiego jego serce, z celem pochowania go w przyszłości w kościele św. Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, gdzie znajdowały się już i znajdują się serca F. Chopina i W.S. Reymonta. W jakiś czas po pogrzebie Jan Smoleński, przedsiębiorca pogrzebowy na Greenpoincie i znany tamtejszy działacz polonijny, który zajmował się pochówkiem Paderewskiego, przekazał urnę z sercem Paderewskiego nowojorskiej placówce Związku Weteranów Armii Polskiej na Brooklynie[1] na przechowanie.

Do kwestii tej powrócił pod koniec wojny ostatni osobisty sekretarz Paderewskiego – Ignacy Kołłupajło. W tym celu skontaktował się z szefem Wydziału Wschodnio-Europejskiego Białego Domu. Ten, po serii konsultacji, przekazał mu informację, że wobec nieustalonych w tym czasie nowych stosunków polsko-amerykańskich administracja rządowa USA na razie nie podejmuje działań w tym zakresie. W tej sytuacji Kołłupajło skontaktował się z kard. Speelmanem, aby pomógł przekazać urnę do kraju. Informacja o tym przedostała się do prasy wywołując falę ataków i gróźb ze strony części amerykańskiego środowiska polonijnego w stosunku do Kołłupajły, co spowodowało, że kardynał również nie podjął tej kwestii.

Kołłupajło w 1973 r., kiedy ukończył pisanie swoich wspomnień w Dallas[20] o ostatnim roku życia Paderewskiego, nie znał miejsca przechowywania urny, ubolewając, że w dalszym ciągu pozostaje ona poza granicami Polski.

Informacje o dalszych losach urny w materiale Danuty Piątkowskiej pt. Serce Paderewskiego[21]. Według niej urna z sercem Paderewskiego została przypadkowo odnaleziona w 1959 r. w krypcie mauzoleum na nowojorskim cmentarza Cypress Hill (Cyprysowe Wzgórze) m.in przez Henryka Archackiego, wydawcę, dziennikarza, artystę-grafika i działacza i historyka Polonii amerykańskiej. Mimo że sprawie został nadany szeroki rozgłos medialny, kwestia godnego pochówku nie została podjęta przez tamtejsze środowisko polonijne.

Ponownie, w 1983 r., zostały o tym znalezisku poinformowany Kongres Polonii Amerykańskiej oraz Fundacja Kościuszkowska, które dopiero w trzy lata później utworzyły Komitet Serca Paderewskiego pod przewodnictwem Henryka Archackiego. Staraniem komitetu urnę przewieziono do Johnson Atelier Technical Institute of Sculpture w Mercerville, NJ, do pracowni rzeźbiarza Andrzeja Pityńskiego i tam 26 czerwca 1986 r. dokonano jej komisyjnego otwarcia urny i potwierdzenia zawartości, po czym umieszczono je w urnie-płaskorzeźbie wykonanej przez Andrzeja Pityńskiego[b]. Tego samego dnia przewieziono ją do Doylestown, zwanego „amerykańską Częstochową”, do tamtejszego Narodowego Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej i przytwierdzono do marmurowej ściany we wschodniej części westybulu świątyni. Uroczystość odsłonięcia i dedykacji odbyła się 29 czerwca 1986 r., w czterdziestą piątą rocznicę śmierci Paderewskiego.

Rodzina

Lawrence Alma-Tadema, Portret Ignacego Jana Paderewskiego, 1891

7 stycznia 1880 roku Ignacy Jan Paderewski poślubił pochodzącą z Kresów Wschodnich Antoninę Korsak, absolwentkę Instytutu Muzycznego w Warszawie. Ślub odbył się w Rudni na Wołyniu – majątku panny młodej. Antonina zmarła 9 miesięcy później, 18 października 1880 roku, krótko po porodzie[16]. Ich syn, Alfred urodził się 9 października 1880 roku z chorobą Heinego-Medina[22]. Zmarł on w 1901 roku, w wyniku powikłań związanych z chorobą krążenia[23].

31 maja 1899 roku Paderewski ożenił się ponownie, z Heleną Marią Górską z domu Rosen, wywodzącą się z rodziny spolonizowanych inflanckich Niemców. Ślub odbył się w kościele Świętego Ducha w Warszawie. Helena Paderewska zmarła 16 stycznia 1934 roku w Riond-Bosson[24][25].

Braćmi przyrodnimi Ignacego Jana Paderewskiego byli Józef Paderewski (1871–1958), wieloletni nauczyciel gimnazjalny w Bydgoszczy i Stanisław Paderewski (1875–1914), polski inżynier górniczy oraz porucznik Legionów Polskich, który poległ 14 listopada 1914 roku w bitwie pod Krzywopłotami.

Odznaczenia, tytuły i nagrody
Ordery
Doktoraty honoris causa
Inne
Podziel się!