Ludobójstwo na Polakach w Rosji 1937-1938 (rocznica)

Opublikowano przez

Ludobójstwo na Polakach w Rosji 1937-1938 (rocznica)

„Jedno z największych ludobójstw w historii Polski”. Dziś mija rocznica

Wikipedia:

 

Operacja polska NKWD – wymierzona w Polaków operacja NKWD, wynikająca z Rozkazu Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR nr 00485[1] z dnia 11 sierpnia 1937, wydanego przez ówczesnego Ludowego Komisarza NKWD Nikołaja Jeżowa, przeprowadzona w latach 1937–1938 na terytorium ZSRR. Według dokumentów NKWD skazano 139 835 osób, z tego zamordowano bezpośrednio 111 091 Polaków – obywateli ZSRR, a 28 744 skazano na pobyt w łagrach – struktury podległej Gułag. Wyroki były wykonywane natychmiast. Masowo deportowano Polaków zamieszkujących Ukraińską SRR i Białoruską SRR, m.in. do Kazachstanu, na Syberię, w rejony Charkowa i Dniepropetrowska. Łączna liczba deportowanych Polaków wyniosła ponad 100 tysięcy.

 

Przebieg

 Osobny artykuł: Polacy w Rosji#Historia.

Antypolska operacja Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich była jedną z zaplanowanych ludobójczych operacji tego komisariatu ludowego przeprowadzonych, w czasie „Wielkiego terroru”, którego ofiarą padło w latach 1936–1938 co najmniej 8 milionów obywateli ZSRR[2]. Była to jednocześnie operacja NKWD, dotycząca zbiorowo (w formie oficjalnej) największej liczby członków konkretnej narodowości, w tym wypadku polskiej. Akcja objęła wszystkich Polaków, bez względu na przynależność klasowo-społeczną, decydowała narodowość. Wśród zamordowanych i deportowanych byli:

  • Polacy, mieszkańcy dawnego terytorium Rzeczypospolitej na wschód od granicy państwowej II RP, ustalonej w 1921 traktatem ryskim (od grudnia 1922 granica pomiędzy Polską a ZSRR); Jedynym przedstawiecielem polskich elit. który do końca domagał się przylączenia terenów zamieszkałych prze liczną polską mniejszość (m.in. Mińsk, Łuniniec, Płoskirów oraz Kamieniec Podolski) był szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Tadeusz Rozwadowski[3]. Ostatecznie uległ wobec groźby odwołania ze stanowiska skierowanej przez przedstawicieli PPS – Daszyńki, a także Narodowej Demokracji – Władysław Grabski.
  • Ostatecznie uczłonkowie Polskiej Organizacji Wojskowej, aresztowani według specjalnej listy. Wielu z nich przypisano przynależność do organizacji, chociaż nigdy nie byli członkami POW;
  • wszyscy jeńcy polscy po wojnie polsko-bolszewickiej, znajdujący się jeszcze w ZSRR;
  • wszyscy imigranci z Polski;
  • uchodźcy polityczni z Polski (głównie członkowie KPP);
  • członkowie i założyciele PPS oraz innych partii niekomunistycznych;
  • działacze narodowi mniejszości polskiej w ZSRR (w praktyce każdy Polak);
  • rodziny tych osób[4].

Eksterminacja zdziesiątkowała także polskie duchowieństwo katolickie, które zostało przeznaczone do całkowitej likwidacji[5]. Spośród 470 duchownych, świadczących posługę w sowieckiej Rosji po zakończeniu czystki etnicznej, pozostało zaledwie 10 kapłanów oraz dwa czynne kościoły katolickie – w Moskwie i Leningradzie.

Miejsca zbrodni w granicach państw współczesnych

Białoruś

Wiele z pomordowanych osób narodowości polskiej spoczęło w zbiorowych mogiłach w Kuropatach na peryferiach Mińska, stolicy Białorusi.

Ukraina

Ofiary tej operacji stanowią prawdopodobnie znaczną część osób pochowanych przed rokiem 1939 w Bykowni pod Kijowem. Po agresji na Polskę dołączyli do nich także oficerowie polscy.

Zasięg operacji był tak powszechny, że np. w Berdyczowie do czerwca 1938 aresztowano do 60% zamieszkujących miasto Polaków. Ważną jej częścią był także mord w Winnicy, gdzie oprócz Ukraińców mordowano także Polaków. Mord w polskiej dzielnicy Płoskirowa, Greczanach, znamy dzięki świadectwu Zofii Pawłowskiej[6].

Rosja
Azja Środkowa i Syberia

Masowe deportacje bardzo często miały charakter świadomego ludobójstwa. Ofiary pozostawiano samym sobie w miejscach pozbawionych jakiejkolwiek możliwości wyżywienia. Osoby, którym udało się przetrwać, założyły sporą liczbę miejscowości, np. Tajynszę oraz Żanaszar; potomkami tych osób jest znaczna część Polaków w Kazachstanie.

Jak obliczył historyk Uniwersytetu Harvarda, profesor Terry Martin, w czasie „Wielkiego terroru” Polak mieszkający w ZSRR miał 31 razy większą szansę być rozstrzelanym, niż wynosiła średnia dla innych grup narodowościowych w tym okresie. Polaków w tym okresie zabijano tylko dlatego, że byli Polakami. Ocenia się, że we wszystkich operacjach w czasie Wielkiej Czystki zginęło nie mniej niż 200 tysięcy Polaków. Jest to dziesięć razy więcej niż w zbrodni katyńskiej.

Wykonawcy

Nikołaj Jeżow, szef NKWD

Głównymi wykonawcami „operacji polskiej NKWD” byli:

Wszystkich zamordowano w okresie „Wielkiego terroru”.

Klasyfikacja „operacji polskiej” jako zbrodni ludobójstwa w badaniach naukowych

W świetle badań czołowych znawców i autorów pierwszych monografii naukowych „operacji polskiej” historyka z Uniwersytetu Opolskiego prof. Mikołaja Iwanowa[7] oraz socjologa dr. Tomasza Sommera[8] zbrodnie na Polakach w Związku Sowieckim w latach 1937–1938 są klasyfikowane jako ludobójstwo.

Upamiętnienie

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej dwukrotnie przyjmował uchwały upamiętniające ofiary operacji polskiej NKWD, w których wyrażono także wdzięczność historykom i działaczom rosyjskiego stowarzyszenia Memoriał podtrzymującym pamięć o dokonanym ludobójstwie:

  • uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 lipca 2009 upamiętniająca ofiary zbrodni dokonanych w latach 1937–1939 na Polakach zamieszkałych w ZSRR (M.P. 2009, poz. 675)[9],
  • uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 sierpnia 2012 w sprawie hołdu wszystkim zamordowanym i represjonowanym na terenach Związku Radzieckiego w ramach tzw. Operacji Polskiej w latach 1937–1938 (M.P. 2012, poz. 676)[10].

Z treści wyżej wymienionych uchwał sejmowych RP wynika, że eksterminacja dokonana na Polakach w Związku Sowieckim w latach 1937–1938 została oficjalnie nazwana zbrodnią ludobójstwa.

Zobacz też
Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów Operacja polska NKWD (1937–1938)
Przypisy

 

  • Pełny tekst rozkazu przetłumaczony na język polski w piśmie: „Karta”. 11, s. 27–29, 1993. Warszawa.
  • Robert Conquest, Great Terror (1968), wydanie uzupełnione: The Great Terror: A Reassessment (1990) ​ISBN 0-19-505580-2​; wydanie polskie: Wielki Terror (1997), ​ISBN 83-902063-9-0​.
  • Mariusz Patelski, Generał broni Tadeusz Rozwadowski. Żołnierz i dyplomata, 2003.
  • Tomasz Sommer, Rozstrzelać Polaków!, Najwyższy CZAS!, nr 23, rok XXI.
  • Tomasz Sommer, „Rozstrzelać Polaków. Ludobójstwo Polaków w Związku Sowieckim – dokumenty z centrali”, 3SMedia, Warszawa 2010.
  • Wspomnienia Zofii Pawłowskiej.
  • Mikołaj Iwanow, Zapomniane Ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938, Kraków 2015, s. 480.
  • Tomasz Sommer, Operacja Antypolska NKWD 1937-1938. Geneza i przebieg ludobójstwa popełnionego na Polakach w Związku Sowieckim, Warszawa 2014, s. 415.
  • M.P. z 2009 r. Nr 46, poz. 675.

 

  1. M.P. z 2012 r. poz. 676.
Bibliografia
REF orange.svg
 Ta sekcja zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Uwagi: Przetłumaczyć na polski odesłanie do polskiego źródła.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł.
(Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające).
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
  • Wielki terror: operacja polska 1937–1938, t. 1–2, Warszawa 2010, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ​ISBN 978-83-7629-146-8​.
  • Rozkaz НКВД СССР № 00485 w skróconej postaci został opublikowany w książce: Ленинградский мартиролог, 1937–1938. Т. 2. СПб., 1996. С. 454–456. Po polsku opublikowany w całości w czasopiśmie historycznym «Karta», wydawanym w Warszawie (1993. N 11. S. 27–29). Tajne pismo ГУГБ НКВД z 11 sierpnia 1937, patrz: ЦХСД. Ф. 6. Оп. 13. Т. 6. Л. 8–51.
  • Rozkaz НКВД СССР № 00447 patrz: Книга памяти жертв политических репрессий. Ульяновск, 1996. С. 766–780. Po raz pierwszy opublikowany ze znacznymi skrótami w: Труд. 1992. 4 июня; Московские новости. 1992. 21 июня.
  • Archiwum УФСБ Moskwy i obwodu moskiewskiego. Praca śledczego А.О. Postiela № 52668. Przesłuchanie z 11 października 1939.
  • Dane o wymianach więźniów polskich i radzieckich są niejednoznaczne. W materiałach Polskiego Czerwonego Krzyża (ГАРФ. Ф. 8406) można znaleźć informacje o sześciu takich akcjach w latach 1923–1932, w rezultacie których radzieckiej stronie przekazano 425 osób, a stronie polskiej dwukrotnie mniej.
  • Wszechzwiązkowy spis osiedlenia z 1937: Краткие итоги. М., 1991. С.83, 85, 94.
  • Postanowienie СНК СССР z 28 kwietnia 1936 w książce: Бугай Н.Ф. Л.Берия – И.Сталину: «Согласно Вашему указанию…». М., 1995. С. 9–11. Oprócz Polaków wysiedlenie powinno obejmować również Niemców.
  • Rozkaz НКВД СССР № 00486 patrz: Сборник законодательных и нормативных актов о репрессиях и реабилитации жертв политических репрессий / Сост. Е.А.Зайцев. М., 1993. С. 86–93. Po raz pierwszy opublikowano w: Мемориал-Аспект. 1993. № 2/3 / Публ. Н. Г. Охотина.
  • «Operacja Harbińska» (czasem nazywano ją «harbińsko-japońską») była skierowana w pierwszym rzędzie przeciwko wracającym do ZSRR byłym urzędnikom wschodniochińskiej kolei żelaznej. Oskarżano ich głównie o szpiegostwo na rzecz Japonii. «Харбинский приказ» НКВД СССР № 00593 от 20 сентября 1937 г. см.: Мемориал-аспект. 1993. № 1(3) / Публ. Н. Г. Охотина.
  • Dyrektywa A. J. Wyszyńskiego № 1/001532 z 17 kwietnia 1938 // ГАРФ. Ф. 8131. Оп. 28. Д. 33. Л. 2.
  • АПРФ. Ф. 3. Оп. 58. Д. 254. Л. 156–157.
  • Решение Политбюро от 15 сентября 1938 г. впервые опубликовано в «Московских новостях» (1992. 21 июня).
  • Постановление от 17 ноября 1938 г. см. в кн.: Органы государственной безопасности СССР в Великой Отечественной войне: Сб. документов. Т. 1. Кн. 1. М., 1995. С. 3–8. Там же на с. 16–20 опубликован с небольшими купюрами приказ НКВД СССР № 00762 от 26 ноября 1938 г. «О порядке осуществления Постановления СНК СССР и ЦК ВКП(б) от 17 ноября 1938 года».
  • О ликвидации «пятой колонны» как о цели массовых репрессий 1937–1938 гг. подробно и обоснованно говорится в кн.: Хлевнюк О. В. Политбюро: Механизмы политической власти в 1930-е гг. М., 1996. С. 196–198.
  • Ср. сталинские рассуждения 3 марта 1937 г. на Пленуме ЦК ВКП(б) о «буржуазных странах», «которые окружают Советский Союз, выжидая случая для того, чтобы напасть на него, разбить его или, во всяком случае, подорвать его мощь и ослабить его», а также о «буржуазных государствах», непрерывно засылающих «друг к другу в тыл своих шпионов, вредителей, диверсантов, а иногда и убийц» с целью «создать там свою сеть и „в случае необходимости” взорвать их тылы, чтобы ослабить их и подорвать их мощь» («таков закон взаимоотношений между буржуазными государствами»), и его вывод, что, «с точки зрения марксизма», «в тылы Советского Союза буржуазные государства должны засылать вдвое и втрое больше вредителей, шпионов, диверсантов и убийц» (Вопросы истории. 1995. № 3. С. 5–6).
  • АПРФ. Ф. 3. Оп. 58. Д. 6. Л. 53.
  • Формально немецкая операция началась раньше польской. По сути же это не так. Приказ НКВД СССР № 00439 от 25 июля 1937 г. (опубликован в кн.: Ленинградский мартиролог. Т. 2. С. 452–453) касался лишь «германских подданных», работающих или работавших на определенных оборонных заводах или на транспорте. Осуждать по нему предлагалось через Военную коллегию Верховного суда или ОСО. Расширение категорий, подлежащих аресту, до рамок национальной операции и установление «альбомного порядка» осуждения произошли в октябре 1937 г.
  • Разъясняющее указание Отдела актов гражданского состояния НКВД СССР № 1486178 от 29 апреля 1938 г. см.: Мемориал-аспект. 1994. № 10.
  • Andrzej Nowak, Zgoda, prawda i szyderstwo, Rzeczpospolita Plus Minus z 30 kwietnia/1 maja 2011.
  • Timothy Snyder, Skrwawione ziemie, Świat Książki, 2011, ​ISBN 978-83-247-2278-5​.
  • Tomasz Sommer, Operacja antypolska NKWD, Warszawa 2014.
Linki zewnętrzne

80. czy 223. Rocznica Ludobójstwa Polaków w Rosji (Ochrana/NKWD/KGB) a Powstanie Warszawskie 1944

Podziel się!