Faust Socyn (1539 – 1604) – Brat Polski – Strażnik Wiary Przyrodzonej; Aleksander Brückner o Arianach

Opublikowano przez

Faust Socyn (1539 – 1604) – Brat Polski – Strażnik Wiary Przyrodzonej

FAUST SOCYN

1539-1604

Faust Socyn
arianin, teozof, pisarz i poeta

Przybył do Polski w roku 1579 z rodzinnej Sieny. Opuścił Italię z powodu prześladowań ze strony nietolerancyjnego Kościoła Rzymskokatolickiego. Do Polski przybył w momencie, gdy brak jednoznacznie sformułowanego wyznania wiary młodego, polskiego ruchu chrystiańskiego utrudniał rozwój zborów. Osiedlił się w Krakowie, gdzie istniało aktywne pisarsko skupisko włoskich antytrynitarzy (bankier Giovanni Batista Cettis, organizator pierwszej Poczty Polskiej Prosper Provana, lekarze królewscy Niccol Buccella, Simon Simonius, Giorgio Blandrata, sekretarz króla Michael Brutto).
Ten wybitny arianin i znawca dzieł Sebastiena Castelliona, francuskiego humanisty, rzecznika tolerancji i wolności sumienia, przeciwnika Kalwina, podjął się gigantycznej i niełatwej pracy. Zdołał powiązać rozmaite kierunki reprezentowane wśród Braci Polskich i stworzyć dla nich wspólną płaszczyznę ideową. Zajmował się teozofią. Prowadził wykłady oraz seminarium dla Braci. Odpierał też katolickie i protestanckie ataki na doktrynę ariańską. Nie miał przeto ani nastroju, ani zbyt wiele czasu na pisanie wierszy. Ciężko pobity w 1598 roku podczas antyariańskiego tumultu w Krakowie i cudem uratowany z rąk oprawców przez profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Marcina Wadowitę, stopniowo podupadał na zdrowiu. Zmarł w roku 1604 w Lusławicach, ale i po śmierci nie dane mu było zaznać spokoju. Trumnę ze zwłokami podczas kolejnego tumultu katoliccy prześladowcy wrzucili do Dunajca.
Wbrew własnej woli, wbrew postanowieniom
Serce me ogień miłości ogarnął,
Ziemskiej istocie siebie w darze dałem
Łzy tylko w zamian biorąc i cierpienie.Teraz gdy Boga, Ojca przedwiecznego
Źródło cnót wszelkich dusza cała pragnie
Pokochać słodkiej miłości płomieniem
Dalekie jeszcze tęsknot mych spełnienie.Gdybym mógł wszakże, tak jasno jak widzę
Anielskie piękno pierwszej mej miłości,
Dostrzec tej drugiej miłosierdzia ogromWówczas już śmierci, szponów jej okrutnych
Szczęśliwym będąc nie bałbym się wcale,
Wielbiąc Go, życia wiecznego rękojmie.

Aleksander Brückner o Arianach

Aleksander Brückner pisze w książce „Różnowiercy polscy. Szkice obyczajowe i literackie”, Warszawa 1962, o braciach polskich w następujący sposób:
„Nie zamierzamy kreślić znanych dziejów wzrostu i upadku reformacji w Polsce; chcemy zwrócić uwagę na niejedną dramatyczność czy komiczną kolizję, wydobyć garść znaczących szczegółów z zapomnianych dzieł, broszur i rękopisów, zbliżyć tryb życia ich i ich samych zapomnianych, nieraz spotwarzonych, nigdy dostatecznie nie ocenionych, do sądu i znajomości ogółu, zwrócić uwagę naszych powieściopisarzy na tę niewyczerpaną koplnię motywów i konfliktów.
Wybraliśmy arian, bo jeżeli kto, to oni? i najciekawsi, i najwięcej zapomniani, i najniesprawiedliwiej zasądzeni. Nasz ogół wie o nich tylko, że przeczyli przedwiecznemu bóstwu Chrystusa; że Raków był ich Atenami; że zdradzili kraj dla Szwedów, za co niby ich wygnano.
Natomiast może mniej między nami rozpowszechnione jest przekonanie, że szare kopieniaki (płaszcze) owych ludzi bez broni kryły najlitościwsze, najcieplejsze serca polskie, że między arianami XVII wieku odnajdziemy i najbystrzejsze głowy, i najhartowniejsze charaktery; że umiejętność polską owego wieku między europejskimi reprezentują najświetniej dzieła polskich arian, a nazwiska ich znają i powtarzają ze czcią tam, dokąd nazwiska innych Polaków nie docierały; że kwestie wznowione za naszych czasów i światu jako objawienie głoszone rozsądzały między sobą już owe zboreczki ariańskie w Lublinie, Rakowie czy Lusławicach. I potępiły one niewolę chłopa na trzysta lat przed emancypacją włościan; zakazały wojowania bronią dawno przed wielkimi ligami pokoju; nie przyznawały trybunałom prawa miecza, nim jeszcze ktokolwiek o zniesieniu kar cielesnych pomyślał, głosiły naukę niesprzeciwiania się złu, a zwalczania go dobrym; natrafiały u mędrców tego świata na te same zarzuty szyderstwo i obojętność, jakie po wiekach np.: Lwa Tołstoja czekały; broniły one najwytrwalej wolności badania i wyznania, niewiązania sumień, nieprześladowania wiary w czasach, gdy inkwizycja katolicka i protestancka tylko stosem i mieczem, więzieniem i torturą, banicją i konfiskatą prawowierności strzec się podejmowała.
I nie wiedzą u nas, że zasady i metody ariańskie, niegdyś od samych protestantów opluwane i potępione, wystawiane zawsze jako dzieło szatańskie, już dawno rozeszły się i rozrosły z tryumfem po wyznaniach protestanckich; że kąkol wypleniony u nas, przyjął się na glebie obcej, że w Anglii i Ameryce tysiącami liczono i jeszcze dziś liczą zwolenników lub wyznawców dawnego ariaństwa, między nimi Izaak Newton i inne znakomitości, choć z czasem ariaństwo i nazwę zmieniło i wierne swej zasadzie ciągłego rozwoju w szczegółach się przekształciło, i nowego ducha nabrało; że jednym słowem, w Europie i Ameryce na racjonalistyczny rozwój wiary nasze ariaństwo stanowczy wpływ wywarło.”
Bracia polscy nie tylko zakwestionowali prawo biskupa Rzymu do reprezentowania Mesjasza na planecie Ziemi i zasadność tzw. sukcesji apostolskiej, jednego z filarów rzymskiego katolicyzmu. W trakcie licznych synodów bracia stworzyli podstawy dla ukształtowania się racjonalizmu europejskiego oraz zbudowali podwaliny narodowego kościoła, zbudowanego na fundamencie proroków i apostołów. Tolerancja miała w nim wymiar praktyczny. Chrystianizm nie został sprowadzony do poziomu systemu filozoficznego i zbioru dogmatów, lecz był jedynie rodzajem nauki moralnej, opartej na Kazaniu Jezusa na Górze (Ewangelia według Mateusza 5, 6, 7). Taki kościół wolności, tolerancji i braterstwa, w którym wolno było zadawać niewygodne pytania i nikt nie stawiał barier ludzkiemu poznaniu był naprawdę groźny dla katolicyzmu. Nie było wyjścia. Należało go za wszelką cenę zniszczyć! Ale czy można zniszczyć bożego ducha? Czy można unicestwić prawdę i wolność, które ten duch ze sobą niesie?
Może się wydawać, że bracia polscy w XVII wieku zapłacili stosunkowo wysoką cenę za swoje twórcze i oryginalne rozumienie chrystiańskiej wiary. Ich wygnanie z granic Rzeczypospolitej było wielkim sukcesem katolickiej Kontrreformacji, która odtąd w niezakłócony niczym sposób mogła opanowywać dusze i umysły Polaków. W istocie wygnanie braci polskich było pierwszym objawem poważnej choroby państwowego organizmu, do której powstania Kontrreformacja walnie się przyczyniła. Choroba ta na stulecia miała pogrążyć Polskę w ogniu wojny, morzu krwi, nietolerancji i zaściankowości. Przy tej okazji znowu obudziły się antyżydowskie żywioły, którym sprzyjało oficjalne nauczanie Kościoła rzymskokatolickiego. Zastanawiano się po raz pierwszy najzupełniej poważnie, czy by jednak korzystniej nie było skazać na banicję polskich Żydów? Kto wie, czy odległym skutkiem takiego myślenia o Żydach nie były pogromy we Lwowie, w Kielcach czy w Jedwabnem?
Wygnanie nie przerwało żywota ariańskich ideii. Wprost przeciwnie, idee te zaczęły żyć własnym życiem, docierając do Ameryki, skąd po stuleciach powróciły do Polski za pośrednictwem unitarian, adwentystów, baptystów, zielonoświątkowców, świadków Jehowy i innych badaczy pism hebrajskich i chrystiańskich, prezentowane jako oryginalny wkład tych Kościołów do teologii. No cóż, pomyśleć tylko, że myśmy to wszystko już tutaj w XVI i XVII wieku przerabiali w zborach w Rakowie, Pińczowie, Lublinie, Lusławicach, Chmielniku, Straszynie, Kisielinie, Śmiglu i wielu, wielu innych miejscowościach.
Dziś, gdy społeczeństwo polskie staje przed realnym niebezpieczeństwem zepchnięcia do drugiej kategorii społeczeństw Zjednoczonej Europy (Invocatio Dei), w dobie załamania i zaściankowości nauki w Polsce, niewydolności gospodarczej, gdy padają kłopotliwe dla Polaków-katolików pytania o Jedwabne, może warto sobie o tym wszystkim przypomnieć… ?
Pisane 31 padziernika 2002r.w Dniu Reformacji, w Zborze Ariańskim w Poznaniu
Źródło:

Faust Socyn. Religijna herezja i nowożytny racjonalizm

 źródło: https://www.polskieradio.pl/8/6250/Artykul/1906215,Faust-Socyn-Religijna-herezja-i-nowozytny-racjonalizm
Ostatnia aktualizacja: 31.10.2017 13:17
– Gdyby Faust Socyn nie uciekł z Włoch do Polski, lecz próbował rozwijać swoją doktrynę wyłącznie na zachodzie Europy, to dzisiaj nikt by o nim nie słyszał – powiedział w Dwójce prof. prof. Zbigniew Ogonowski.
Audio

1 plik

  • 30’08

    Faust Socyn i jego doktryna (Reformacja po polsku/Dwójka)
Faust SocynFoto: Polona/domena publiczna

W audycji „Reformacja po polsku” rozmawialiśmy o sytuacji europejskich myślicieli religijnych, unistów i antytrynitarzy, którzy chronili się w Polsce przed pościgiem Inkwizycji lub nie mniej rygorystycznymi wyrokami kościoła kalwińskiego. Wolność słowa i tolerancja powodowały, że Polska jawiła im się jako ziemia obiecana.

– Tylko w Polsce istniała całkowita swoboda religijna i nieograniczona wolność druku. Najważniejsze pisma Fausta Socyna głoszące heretyckie tezy, ukazały się drukiem dopiero w Polsce. Ogromny zasięg swobód religijnych był w niej bowiem nieporównywalny z żadnym innym krajem w Europie – przypomniał  prof. Zbigniew Ogonowski, znawca doktryny socyniańskiej.

Według gościa Dwójki, wpływ Fausta Socyna na rozwój racjonalizmu europejskiego był ogromny, lecz wciąż jest niedoceniany. – Socyn uważał, że teologia racjonalna jest wypaczeniem. To niezwykły paradoks, jak z myśli wybitnie religijnej wyrosły późniejsze trendy areligijne a nawet antyreligijne – powiedział w audycji drugi z badaczy prof. Danilo Facca.

Jaki wpływ miała herezja powstała w łonie kościoła protestanckiego na rozwój zachodnioeuropejskiego racjonalizmu, skoro wpływ idei socyniańskich odkryto nawet w pismach Izaaka Newtona? O tym w nagraniu audycji.

***

Tytuł audycji: Reformacja po polsku

Prowadzi: Anna Lisiecka

Goście: prof. Zbigniew Ogonowski, prof. Danilo Facca

Data emisji: 27.10.2017

Godzina emisji: 14.30

Grób Socyna w Lusławicach – niegdyś

Wikipedia

 

Faust Socyn, (ur. 5 grudnia 1539 w Sienie, zm. 3 marca 1604 w Lusławicach) – włoski reformator religijny, teolog, polemista, pisarz i poeta. Twórca socynianizmu i doktryny religijnej Braci Polskich, dziadek Andrzeja Wiszowatego. Wpływ poglądów Socyna na ówczesną Europę zachodnią i środkową był znaczący i przyczynił się do stworzenia racjonalizmu i koncepcji państwa demokratycznego.

Życiorys

Wczesne lata życia

Urodził się w bogatej i wpływowej rodzinie z Toskanii, syn Alessandra Sozzini, (Scopeto), i Agnese Petrucci, z rodziny Petrucci, z której pochodzili papieże: Pius II, Pius III i Paweł V. Pod wpływem stryja, Celso Sozzini, który opiekował się nim po śmierci rodziców, stryja Lelio Sozzini (Lelio Socyna), i Miguela Serveta odrzucił istnienie Trójcy Świętej i dogmatów katolickich. W 1562 opublikował pierwszą rozprawę teologiczną: Komentarz do pierwszego rozdziału Ewangelii św. Jana (już w 6 lat później przetłumaczoną na język polski). Kolejne 10 lat spędził na dworze księcia Toskanii Kosmy I, unikając kwestii religijnych i pisząc utwory o tematyce politycznej i miłosnej.

Działacz Reformacji

Narastająca presja ze strony Inkwizycji sprawiła, że w 1574 przeniósł się do ośrodka wolnomyślicielstwa – Bazylei, gdzie w 1578 opublikował swoje najbardziej oryginalne dzieło: O Jezusie Chrystusie Zbawicielu, które negowało znaczenie śmierci na krzyżu jako odkupienia grzechów, a podkreślało rolę Jezusa jako nauczyciela ludzkości, której wskazał drogę do osiągnięcia zbawienia (główne znaczenie nie przypisywał wierze, ale etyce postępowania ludzi). Zaprzeczał także istnieniu grzechu pierworodnego jako sprzecznego z logiką, twierdząc, że grzech obciążać może jedynie jego sprawcę Adama, a nie całą ludzkość. Wierzył w możliwość doskonalenia człowieka, który przez rozwój nauki i techniki w końcu wyzwoli się od cierpień i klęsk.

Pobyt w Polsce

Jesienią 1578 po raz pierwszy przyjechał na krótko do Polski, do Krakowa, w następnym roku przyjechał znowu, nawiązując kontakty z grupą antytrynitarzy – Włochów z otoczenia królowej Bony. Chciał wstąpić do krakowskiego zboru arian, ale odmówiono mu tego, ponieważ sprzeciwił się ponownemu ochrzczeniu (twierdził, iż każdy chrzest chrześcijański jest tak samo ważny). Niemniej nie przestał współpracować z polskimi arianami, pomagając im ustalić spójną doktrynę religijną i rozstrzygając ich wewnętrzne spory. Od 1598 stał się nieoficjalnym przywódcą polskich arian; reprezentował nurt umiarkowany, który nie sprzeciwiał się pańszczyźnie, państwu i sądownictwu. W 1580 napisał traktat polemiczny O autorytecie Pisma Św., który podkreślał rolę Biblii jako Słowa Bożego, ale przyznawał, że w logiczny sposób nie można tego udowodnić.

W 1586 ożenił się z córką Krzysztofa Morsztyna (protektora protestantów) – Elżbietą, która urodziła mu jedyne dziecko – Agnieszkę. W Polsce nasilała się presja kontrreformacji: w 1571 zniszczono w Krakowie zbór protestancki i cmentarze innowierców, a od 1594 Socyn padał ofiarą napaści i przemocy. W 1598 grupa krakowskich studentów, podburzonych przez miejscowy kler katolicki, wywlekła Socyna z jego mieszkania, spaliła jego księgozbiór i usiłowała go zabić; w ostatniej chwili uratował go ksiądz-profesor Marcin Wadowita.

Mauzoleum Fausta Socyna w Lusławicach

Socyn, obawiając się o życie, wyjechał w 1598 do Lusławic koło Tarnowa, gdzie znajdował się duży ośrodek Braci Polskich. Tu zmarł w wieku 65 lat.

Nie zaznał spokoju nawet po śmierci; Gdy w latach 70. XIX wieku wybuchła w okolicach Lusławic cholera, która zdziesiątkowała mieszkańców pobliskich wsi, za poradą miejscowego proboszcza, dla odwrócenia klęski, spławiono w Dunajcu zwłoki „heretyków” – w tym ciało Fausta Socyna, które nigdy nie zostało odnalezione[1] (według opinii prof. Włodzimierza Demetrykiewicza kości Socyna nadal spoczywają nietknięte w grobie[2]). Staraniem unitarian z USA i Wielkiej Brytanii w 1936 wybudowano mauzoleum Socyna według projektu Adolfa Szyszko-Bohusza wkomponowując kamień przeniesiony z grobu reformatora. Pierwotne miejsce pochówku Fausta Socyna znajdowało się na niewielkim wzniesieniu przy drodze gminnej Lusławic. Symboliczny dziś grób Socyna znajduje się na terenie prywatnego parku dworskiego, należącego do kompozytora Krzysztofa Pendereckiego i nie jest udostępniany zwiedzającym.

Grób Fausta Socyna na fotografii zreprodukowanej w książce Zbigniewa Ogonowskiego Arianie polscy, Warszawa 1952, s. 100.

Twórczość

Ważniejsze dzieła (chronologicznie)

  • Ad Iac. Paleologi librum, cui titulus est: Defensio verae sententiae de magistratu politico etc. pro Racoviensibus responsio, (Raków) 1581, (drukarnia S. Sternacki, wyd. anonimowo); wyd. następne: Raków 1627
  • De loco Pauli Apostoli in Epistola ad Rom. cap. septimo Prosperi Dysidaei cum nobiliss. quodam viro disputatio, Kraków 1583, drukarnia A. Rodecki; wyd. następne: Raków 1612, (zawiera także list J. Niemojewskiego i odpowiedź Socyna; przekł. polski: T. Bieńkowski, L. Chmaj, I. Lichońska, Z. Matuszewiczowa, W. Preisner
  • Responsio fratrum qui in Polonia et Lithuania de uno Deo Patre, unoque Dei Filio consentiunt, quos Volanus Samosatenianos vel Ebionitas appelat, brak miejsca wydania (1583?); przekł. holenderski: 1664
  • De Jesu Christi Filii Dei natura sive essentia, brak miejsca wydania 1588 (Estreicher przypuszcza: drukarnia A. Rodeckiego, wyd. anonimowo); wyd. następne: Raków 1627, (dziełko to jest dalszym ciągiem polemiki z A. Wolanem)
  • De S. Scripturae auctoritate… per Dominicum Lopez Societatis Jesu, Hispali (Amsterdam) 1588; wyd. następne: brak miejsca wydania 1589; pt. De Sacrae Scripturae auctoritate libellus Fausti Socini Senensis. Cui addita est Summa religionis christianae eiusdem Socini. Utrumque ex italico in latinum conversum, Raków 1611; brak miejsca wydania 1611; przekł. polski: rozdz. 5: Z. Ogonowski „Socynianizm polski”, Warszawa 1960, Myśli i ludzie nr 2; przekł. francuski: Nicolas Bernaud pt. Livre de l’ authorité de la S. Écriture, brak miejsca wydania 1592; przekł. holenderski: pt. Tractaet van de auctoriteyt de H. Schrifture, Raków (według A. Kaweckiej-Gryczowej w rzeczywistości: Niderlandy) 1623; także pt. ‚t Boeck van Socinus van de authoriteyt der H. Schriijftuur, Raków 1623; także pt. Van de Geloofwaerdigheyt der H. Schriftuur, 1666
  • Argumenti pro trino et uno Deo, brak miejsca wydania 1591 (egz. obecnie nieznany); wyd. następne: pt. Tractatus de Deo, Christo et Spiritu Sancto, Raków 1611
  • De peccato et peccatorum remissione, brak miejsca wydania 1591
  • Iustificationis nostrae per Christum synopsis, Gerapoli 1591; przedr. w zbiorku pt. Tractatus de iustificatione, Raków 1611
  • Quaenam sit ea in christum qua iustificamur, brak miejsca wydania 1592, (ekscerpt z dzieła pt. De Jesu Christo Servatore, brak miejsca wydania 1594)
  • Refutatio libelli quem Iac. Vuiekus Iesuita anno 1590 polonice editit, de divinitate Filii Dei et Spiritus Sancti. Ubi eadam opera refellitur quidquid Rob. Bellarminus itidem Iesuita Disputationum suarum tomo primo, secundae controversiae generalis libro primo, de eadam re scripsit, brak miejsca wydania 1594; wyd. następne: pt. Responsio ad libellum Iacobi Wuieki Iesuitae, brak miejsca wydania 1624, drukarnia S. Sternacki; przekł. polski: nie stwierdzono tożsamości tłumacza pt. Refutacya książek…, brak miejsca wydania 1593, drukarnia S. Sternacki
  • De Jesu Christo Servatore (O Jezusie Chrystusie Zbawicielu), brak miejsca wydania 1594, drukarnia S. Sternacki; według A. Kaweckiej-Gryczowej: Kraków po 1 października 1594, drukarnia A. Rodecki, (dzieło to było przedmiotem szerokiej polemiki w kraju i za granicą; polemizowali m.in.: Grzegorz z Żarnowca, Jan Niemojewski, D. Clementinus, H. Grotius, J. Covet, W. Salinarius, K. Vorstius, A. Graver i Höffner; przekł. holenderski: pt. Van de Gesaflde Heyland, 1654, (ekscerpt z dzieła pt. De Jesu Christo Servatore, brak miejsca wydania 1594)
  • Defensio disputationis suae de loco septimi capitis Epistolae ad Romanos, sub nomine Prosperi Dysidaei, ante 12 annos ab se editae, brak miejsca wydania 1595; wyd. następne: Raków 1595; przekł. holenderski: 1664
  • De unigeniti Filii Dei existentia. Inter Erasmum Iohannis et Faustum Socinum disputatio, brak miejsca wydania 1595; wyd. następne: Raków 1626, (dysputa odbyła się w Krakowie w roku 1584)
  • De Jesu Christi invocatione disputatio, quam Faustus Socinus per scripta habuit cum Francisco Davidis anno 1578 et 1579 (Dysputa o oddawaniu czci Jezusowi Chrystusowi…), brak miejsca wydania 1595
  • Okazanie tego, iż ci ludzie, którzy w Królestwie Polskim i w Wielkim Księstwie Litewskim pospolicie ewanielikami nazwani są, którzy by skutecznej pobożności naśladowani być chcieli, powinni by się do zboru tych ludzi przyłączyć, którzy w tychże narodziech fałszywie i niesłusznie ariany i ebionitami nazywani bywają, powst. 1599 w Lusławicach, wyd. Raków 1600, (porównaj: De officio hominis…, Irenopoli 1610; Quod Regni Poloniae…, Raków 1611; stosunek tych 3 wersji nie jest bliżej ustalony)
  • De statu nortuorum usque ad diem ultimum (traktat dyskutowany w Rakowie), wyd.: J. Hoornbeck Socinianismus confutatus, t. 3. Ultrajecti, 1650, s. 505-523; fragmenty przedr.: D. Cantimori Per la storia degli eretici italiani del secolo XVI in Europa, Rzym 1937, s. 249-253; L. Szczucki „Z eschatologii braci polskich”, Część pierwsza. Dwa pisma Leliusza i Fausta Socynów, Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, t. 1 (1957); przekł. polski: L. Joachimowicz pt. O stanie umarłych aż do dnia ostatecznego, wyd. L. Szczucki Z eschatologii…
  • Praelectiones theologicae, Kraków 1609, drukarnia S. Sternacki; wyd. następne: Raków 1627 (według F. S. Bocka istniała edycja z roku 1625; nieznana Estreicherowi; dzieło nieukończone); przekł. polski: rozdz. 2: Z. Ogonowski „Socynianizm polski”, Warszawa 1960, Myśli i ludzie nr 2; przekł. holenderski: pt. Teologische Lessen, Raków 1627; inne wydanie pt. Theologische Lessen, Raków około 1630 (według A. Kaweckiej-Gryczowej w rzeczywistości: Niderlandy)
  • De officio hominis christiani in hodiernis istis de religione controversiis, Irenopoli 1610 (według Estreichera prawdopodobnie oznacza to Amsterdam lub Franeker); wyd. następne: Raków 1611, (według Estreichera jest ono prawdopodobnie zbliżone lub identyczne z dziełkiem Quod Regni Poloniae…, Raków 1611; będącym być może przeróbką Okazanie tego…, Raków 1600); przekł. holenderski: pt. Het Ampt van een Christen Mensch, brak miejsca wydania 1630 (według A. Kaweckiej-Gryczowej w rzeczywistości: Niderlandy)
  • De statu primi hominis ante lapsum disputatio adversus Franciscum Puccium (O stanie pierwszego człowieka przed upadkiem…), Raków 1590 (według Estreichera edycja wątpliwa); inne wydania: pt. De statu primi hominis ante lapsum disputatio. Quam Faustus Socinus Senensis per scripta habuit cum Francisco Puccio Florentino anno 1578, Raków 1610, drukarnia S. Sternacki
  • Miscellanea, Raków 1611, drukarnia S. Sternacki
  • Quod Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae homines, vulgo Evangelici dicti, Raków 1611, drukarnia S. Sternacki, (porównaj: Okazanie tego…, Raków 1600 i De officio hominis…, Irenopoli 1610)
  • Tractatus de Deo, Christo et Spiritu Sancto, Raków 1611, drukarnia S. Sternacki; wyd. następne: Raków 1611 (wyd. z dodatkiem pt. Asserciones theologicae…)
  • Tractatus de Ecclesia, Raków 1611, drukarnia S. Sternacki; przekł. holenderski: pt. Van de Kercke off Ghemeynte, verscheyden Tractaten, (Amsterdam) 1639
  • Tractatus de iustificatione, Raków 1611, drukarnia S. Sternacki; wyd. następne: Raków 1616 (według A. Kaweckiej-Gryczowej w rzeczywistości: Niemcy, prawdopodobnie Altdorf); zob. także: Iustificationis nostrae per Christum synopsis, Gerapoli 1591
  • De baptismo aquae disputatio, Raków 1613, drukarnia S. Sternacki; przekł. holenderski: pt. Van de Water-Doop. Disputatie oft een Christen Mensche, brak miejsca wydania 1632 (według A. Kaweckiej-Gryczowej: Niderlandy)
  • Commentarius in Epistolam Iohannis Apostoli primam, Raków 1614, drukarnia S. Sternacki (według A. Jochera istniała edycja z roku 1618; Estreicher uważa to za wątpliwe)
  • Brevis discursus de causa, ob quam creditur aut non creditur Evangelio Jesu Christi, et de eo, quod quid credit proemio, qui non credit poena a Deo afficiatur, Raków 1614, drukarnia S. Sternacki; przekł. holenderski: 1649
  • Concionis Christi… explicatio, Raków 1616, drukarnia S. Sternacki
  • Breves de diversis materiis ad religionem Christianam pertinentibus tractatus, Raków 1618
  • Breves quidam de diversis materiis ad Christianam religionem pertinentibus tractatus, Raków 1618, drukarnia S. Sternacki
  • Christianae religionis brevissima institutio, per interrogationes et responsiones, quam catechismus vulgòvocant… Opus imperfectum (Krótka nauka o religii chrześcijańskiej, w pytaniach i odpowiedziach, zwana powszechnie katechizmem…), Raków 1618, drukarnia S. Sternacki
  • Novum Fragmentum catechismi prioris (uzupełnienie katechizmu), Raków 1618-1619
  • De Coena Domini tractatus brevis, Raków 1618, drukarnia S. Sternacki
  • Defensio animadversionum, Raków 1618, drukarnia S. Sternacki
  • Disputio de adoratione Christi, Raków 1618, drukarnia S. Sternacki, (polemika z C. Franckenem)
  • Lectiones sacrae… Opus imperfectum, Raków 1618, drukarnia S. Sternacki; przekł. holenderski: pt. Schriftuurlijke Lessen, 1666
  • Fragmenta duorum scriptorum, Raków 1619, drukarnia S. Sternacki
  • Elenchi sophistici, Raków 1625, drukarnia S. Sternacki
  • Religionis christianae brevis institutio, (Raków) 1629; wyd. następne: (Raków) 1634; przekł. niemiecki: pt. Kurtzer Inhalt der Christl. Religion, 1629
  • Fausti et Laelii Socini, item Ernesti Sonneri tractatus aliquot theologici, nunquam antehac in lucem editi, Eleuteropoli (Amsterdam) 1654, drukarnia G. Philadelphus

Wydanie zbiorowe

  • „Opera omnia in duos tomos distincta. Irenopoli (Amsterdam) post annum Domini 1656”, Bibliotheca Fratrum Polonorum, t. IV-V (z portretem Socyna); tu także korespondencja.

Listy i materiały

  • Korespondencje z lat 1561-1604 w przekł. polskim: T. Bieńkowskiego, L. Chmaja, I. Lichońskiej, Z. Matuszewiczowej, W. Preisnera – ogł. L. Chmaj: F. Socyn „Listy”, t. 1-2, Warszawa 1959, Biblioteka Pisarzy Reformacyjnych nr 2, (zawiera poniżej podaną korespondencję, także zawartą w De loco Pauli Apostoli in Epistola ad Rom. cap. septimo Prosperi Dysidaei cum nobiliss. quodam viro disputatio)
  • Korespondencja, m.in. z: E. Arciszewskim, J. Blandratą, M. Czechowicem, K. Lubienieckim, H. Moskorzewskim, J. Niemojewskim, W. Smalcem, M. Scuarcialupim, P. Statoriusem, M. Wadowitą; 95 listów wyd. prawdopodobnie W. Smalcius pt. Fausti Socini Senensis ad amicos epistolae, Raków 1618, drukarnia S. Sternacki; przedr.: Opera omnia…, wyd. zbiorowe, t. 1, s. 359-495; przekł. polski 2 listów (od M. Scuarcialupiego, dat. w Alba Julia 15 września 1581, oraz odpowiedź Socyna, dat. w Krakowie 20 listopada 1581): I. Lichońska; ogł. L. Szczucki, J. Tazbir Literatura ariańska w Polsce XVI wieku. Antologia, Warszawa 1959, (jest to część zbioru, zgromadzonego po śmierci F. Socyna przez W. Smalciusa w liczbie przeszło 200 listów; zbiór ten przeszedł później w ręce Marcina Ruara), przekł. holenderski: Brieven aan zijn Vrienden geschreeven, 1666
  • C. C. Sandius Bibliotheca Anti-Trinitariorum, Freistadt 1684, (tu inne listy ze zbioru W. Smalciusa, porównaj: Korespondencja, m.in. z: E. Arciszewskim, J. Blandratą, M. Czechowicem, K. Lubienieckim, H. Moskorzewskim, J. Niemojewskim, W. Smalcem, M. Scuarcialupim, P. Statoriusem, M. Wadowitą)
  • 9 listów z lat 1561-1588 do: B. Bolgariniego, B. Bargagliego i wielkiego księcia Toskanii; wyd. S. Ciampi Bibliografia critica delle antiche reciproche correspondenze… colla Polonia, t. 3, Florencja 1834, s. 70-74; C. Cantu Gli eretici d’ Italia, t. 2, Turyn 1886, s. 491 nn.
  • Ad Andream Dudithium epistolae ex italico in latinum conversae, Raków 1635, drukarnia S. Sternacki; przedr. w: Opera omnia…, wyd. zbiorowe, t. 1, s. 495-510, (4 listy z lat 1580-1583 ze zbioru W. Smalciusa)
  • Do A. Wojdowskiego, dat. w Krakowie 25 listopada 1593; do W. Radeckiego, dat. w Lusławicach 24 lutego 1602; ogł. L. Chmaj „Dwa nieznane listy F. Socyna”, Studia nad arianizmem, Warszawa 1959
  • Do M. Wadowity, dat. w Igołomii 14 czerwca; ogł. w: Opera omnia…, wyd. zbiorowe, t. 1, s. 457-477; przekł. polski: I. Lichońska; ogł. L. Szczucki, J. Tazbir Literatura ariańska w Polsce XVI wieku. Antologia, Warszawa 1959
  • Do J. Krzesza, dat. 1599; ogł. T. Crenius Animadversiones philologicae et historicae, cz. 7, Lejda 1700, s. 216
  • Do H. Moskorzewskiego, dat. 1603; ogł. F. S. Bock Dissertatio inauguralis memorabilia Unitariorum qui vulgo Sociniani appellantur, acta in Prussia exhibens, cz. 1, Królewiec 1753, s. 703
  • Do H. Moskorzewskiego, dat. z Rakowa 5 czerwca 1603; ogł. P. Tschakert „Ein ungedruckter Brief”, Altpreussische Monatsschrift 1886
  • Protokoły z obrad w Rakowie; zob. także De loco Pauli Apostoli in Epistola ad Rom. cap. septimo Prosperi Dysidaei cum nobiliss. quodam viro disputatio, Kraków 1583

Utwór o autorstwie niepewnym

  • Instrumentum doctrinarum Aristotelicum in usum christianarum scholarum, exemplis theologicis illustratum per Prosperum Gratianum, Łosk 1586, (Estreicher nie zna tego pseudonimu, powątpiewa w autorstwo Socyna i jako domniemanego autora proponuje J. Liciniusa).

Przypisy

 

  • Reformacja w Polsce, Warszawa 1922, rocznik II, s. 282

 

  1. Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany, Warszawa 1912, rocznik 3, nr 21, s. 337

Bibliografia

  • Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 261-266

Linki zewnętrzne

Podziel się!