Goleszów z Góry Chełm
♦
(nadesłane przez Dobrosława Wierzbowskiego)
Góry Chełm i Żmijgrody oczami archeologa.
Fragmenty książki Andrzeja Buko Archeologia Polski Wczesnośredniowiecznej.
Chełm Lubelski
Żmijgrody
Przy okazji Chełm koło Łazów i Chełm w Grybowie oraz Chełm w Godziszowie
Goleszów
Goleszów (cz. Holešov ve Slezsku, niem. Golleschau) − wieś gminna położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, siedziba gminy Goleszów. Powierzchnia miejscowości wynosi 1211 ha, a liczba ludności 4045, co daje gęstość zaludnienia równą 334 os./km².
Miejscowość składa się z 3 sołectwGoleszów Dolny (identyfikator SIMC: 0052333), 1520 mieszkańców (31 grudnia 2004)[1]
- Goleszów Górny (0052340), 1637 mieszkańców (31 grudnia 2004)[1]
- Goleszów Równia (0052385) – położony we wschodniej części miejscowości, na granicy z Ustroniem; 886 mieszkańców (31 grudnia 2004)[1]
Pierwsze wzmianki pochodzą z roku 1223, a w 1293 r. zbudowano tu pierwszy kościół z kamienia o drewnianej dzwonnicy.
Około 1580 roku wieś zamieszkiwało 39 osiadłych rolników, poddanych księcia cieszyńskiego. W 1632 Piotr Górecki sprzedał Goleszów swojemu synowi Wacławowi, a ten w 1646 swojemu bratu, Erazmowi[4].
Na terenie Goleszowa znajduje się także niewielki kompleks skoczni narciarskich należących do klubu Olimpia Goleszów.
.
Góra Chełm w Godziszowie koło Goleszowa
Kierując się ul. Lotniczą w prawo, podchodząc stale w górę, docieramy na szczyt Chełmu (451 m n.p.m.), gdzie kiedyś znajdowała się szkoła szybowcowa. Duże zasługi w jej powstaniu i funkcjonowaniu miał Franciszek Kępka – senior, który tu mieszkał. Tu urodził się i uczył latania na szybowcach Franciszek Kępka – junior – mistrz Polski i Europy w szybownictwie, czterokrotny drugi wicemistrz świata, wielokrotny rekordzista świata i Polski w długości lotów oraz zdobywca diamentowej odznaki szybowcowej.
Stok północny Chełmu był używany do szkolenia członków Koła Szybowcowego „Start” w Cieszynie od 1932 roku. Szkołę Szybowcową Aeroklubu Śląskiego w Goleszowie, zwaną potocznie szkołą harcerską, otwarto 15 lipca 1934 roku. W uroczystości wziął udział m.in. przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego, wojewoda śląski – Michał Grażyński. Zbudowano drewniany hangar z przybudówką. W 1936 roku zbudowano drogę na szczyt Chełmu oraz budynek administracyjno-mieszkalny, dwa nowe hangary i magazyn. W tym samym roku placówkę przemianowano na Śląską Szkołę Szybowcową LOPP na Górze Chełm im. mjr. Ludwika Idzikowskiego. Dwa lata później szkoła posiadała około 30 różnych typów szybowców np. „salamandra”, „komar” i „sroka”. Na początku 1939 roku zastępcą kierownika szkoły został Franciszek Kępka. W okresie międzywojennym szkoła wyszkoliła około 1,5 tys. pilotów. Po wyzwoleniu Goleszowa, już w maju 1945 roku Franciszek Kępka przystąpił do reaktywacji szkoły. Niestety w 1950 roku rozpoczęto jej likwidację, ponieważ lotnicze władze centralne podjęły decyzję o przeniesieniu szkolenia szybowcowego z gór na niziny. Ostatecznie życie szybowcowe na Chełmie zamarło wiosną 1951 roku. Jednym z ostatnich wyszkolonych pilotów był Franciszerk Kępka „junior”.
Tradycje latania są jednak podtrzymywane na Chełmie, ponieważ obecnie organizowane jest tu szkolenie paralotniowe.
Teren obejmujący szczyt Chełmu jest dziś własnością prywatną. Działa tam pięknie odrestaurowany Pensjonat „Markis”, oferujący kilkadziesiąt miejsc noclegowych. Za zgodą właścicieli warto jednak wyjść na platformę widokową, gdzie kiedyś stała wieża triangulacyjna, aby obejrzeć jedną z najładniejszych na Pogórzu Cieszyńskim panoramę, dzięki temu, że Chełm o 150 metrów góruje nad otaczającymi go terenami.
Patrząc w kierunku północno- zachodnim ( z tarasu dawnego ośrodka kolonijnego), widzimy północną część Cieszyna oraz drogę dla pojazdów samochodowych biegnącą od przejścia granicznego w Cieszynie-Boguszowicach, w stronę Skoczowa. Daleko na horyzoncie widnieją zakłady przemysłowe Karwiny i Ostrawy, a przy bardzo dobrej widoczności można dostrzec nawet Sudety. Na prawo, w głębi, miasta Jastrzębie i Wodzisław Śląski oraz hałdy górnicze koło Rybnika. Na północ, u podnóża Chełmu, są tereny rolnicze Godziszowa (Chełm też jest częścią Godziszowa), Kisielowa i Ogrodzonej, a za nimi – Dębowiec. W głębi dostrzec można kopalnię w Pawłowicach, za nią osiedla mieszkaniowe w Żorach, a nieco po prawej, w głębi, hałdy w okolicach Knurowa i Orzesza oraz dymiące kominy elektrowni i huty Łaziska. Patrząc na północny-wschód, z miejsca gdzie stała wieża triangulacyjna, widzimy najbliżej zabudowania Kisielowa, a za nimi wzgórze – Górka Wilamowicka, za którym daleko na horyzoncie wyłania się komin elektociepłowni w Pszczynie. W kierunku pólnocnym możemy więc obserwować tereny należące do Pogórza Cieszyńskiego (najbliżej), Kotliny Ostrawsko – Oświęcimskiej (dalej) oraz Wyżyny Śląskiej i Sudetów (najdalej).
Goleszów z Chełma
W kierunku południowym ze szczytu Chełmu obserwujemy głównie południową część Pogórza Cieszyńskiego, Beskid Śląski i Beskid Śląsko – Morawski na terenie Republiki Czeskiej. Na południowym-zachodzie (po lewej) widzimy w głębi grupę Klimczoka (1117 m) i Szyndzielni (1026 m), ze szczególnie wyróżniającym się grzbietem Trzy Kopce (1080 m) – Stołów (1041 m) – Błatnia – Czupel – Zebrzydka. Przed nimi rozciąga się dolinna Brennicy, a jeszcze bliżej pasmo Lipowskiego Gronia – Równicy – Orłowej i Trzech Kopców Wiślańskich. Za nim potężny masyw Baraniej Góry, a w prawo od niego kolejno Wielka Czantoria, Mała Czantoria i Ostry. Pasmo Równicy i Czantorii rozdziela dolina Wisły. Na zboczach Równicy widać charakterystyczne piramidy Ustronia-Zawodzia, a w prawo od nich wieżowce Osiedla Manhatan w Ustroniu. U stóp Małej Czantorii, która w kierunku północnym opada blisko 400 metrowym progiem, występują wzgórza (od lewej): Jelenica, Kowalok, Cis, Grodzisko i Tuł, a przed nim Machowa. Najbliżej, na południu jest pasmo Jasieniowej z widocznymi kamieniołomami. Na prawo od niej rozciąga się czeska część Beskidu Śląskiego, czyli tzw. Beskid Śląsko – Morawski, ze szczytami Ostrego (1044 m), Jaworowego(1032 m), Ropicy (1082 m) i górującej nad nimi Lysej Hory (1324 m n.p.m.) – najwyższego szczytu całego Beskidu Śląskiego, z charakterystyczną wieżą telewizyjną na szczycie. Bliżej nich – kominy huty w Trzyńcu, a jeszcze bliżej nas – zabudowania „Kępy” w Dzięgielowie. W szerokim obniżeniu między Chełmem a Jasieniową widzimy cały Goleszów, a pomiędzy Chełmem i Ustroniem – Kozakowice, Nierodzim i Hermanice.
Z Chełmu wracamy do Goleszowa, idąc ulicą Lotniczą w dół. Po pokonaniu ok. kilometra odchodzi w prawo ul. Żniwna, którą po przejściu 500 metrów możemy dotrzeć na szczyt Kępy (385m. n.p.m.), będącej jedną z kulminacji południowo-zachodniego grzbietu Chełmu.
Grybów Góra Chełm 779 m
Miasto Grybów leży w centralnej części Karpat Zachodnich w obniżeniu stanowiącym obszar graniczny Beskidu i Pogórza Karpackiego. Jest to mezoregion Pogórza Rożnowsko–Ciężkowickiego, geobotaniczny okręg Beskidy, w Karpackiej Krainie przyrodniczo – leśnej zlewni Dunajca, w skład której wchodzi zlewnia rzeki Białej Tarnowskiej. Bliskie sąsiedztwo Beskidów Zachodnich i Pogórza Karpackiego jest głównym atrybutem dla rozwoju turystyki i rekreacji.
Do głównych szczytów górskich znajdujących się w najbliższym otoczeniu miasta należą:
- Chełm (779 m n.p.m.)
- Jaworze (880 m n.p.m.)
- Matulanka (473 m n.p.m.)
Góra Chełm pod Łazami
Warunki naturalne
Gmina Łazy charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem elementów środowiska przyrodniczego. Pasmo wzniesień Niegowonicko-Smoleńskich, z najwyższym wzniesieniem Stodólsko, naturalnie dzieli obszar gminy na dwie części. Jej wschodnia krawędź leży w obrębie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, którą stanowi płyta wapieni górnojurajskich. W poziom wyżyny wcięte są, wypełnione piaskami, suche płaskie doliny z okresu zlodowacenia odrzańskiego. Pozostała część gminy położona jest na Wyżynie Śląskiej, w obrębie Kotliny Mitręgi. We wschodniej części kotliny, w okolicach Niegowonic i Grabowej, ponad jej płaskie dno wypiętrzają się ostańce wapienne o wysokości 360 – 430 m n.p.m. Są to fragmenty rozerwanego progu tektonicznego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, przesunięte ku zachodowi w postaci ostańców wapiennych.
Około 44% powierzchni gminy stanowią lasy. W zdecydowanej większości są to lasy ochronne, na które składają się bory sosnowe, bory mieszane, lasy łęgowe i olsy. Kompleksy leśne pokrywające północną część gminy stanowią fragment korytarza ekologicznego, łączącego doliny Odry i Wisły. Obszar ten wyznaczony jest w krajowej sieci ekologicznej Ekonet-PL jako korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym. Wschodnia część gminy znajduje się w granicach parku krajobrazowego Orlich Gniazd oraz w obszarze chronionego krajobrazu – otuliny parku. W granicach parku usytuowany jest rezerwat przyrody Góra Chełm.
Zróżnicowany i mozaikowy układ siedlisk stanowi dobre miejsce bytowania dla wielu gatunków zwierząt. Na terenie gminy licznie występują: sarny, jelenie, dziki, lisy, zające, kuropatwy i bażanty. Notowane są również cietrzewie i łosie. Spotkać można tutaj również liczne gatunki kręgowców związanych ze środowiskiem wodnym. Dla wielu gatunków ptaków atrakcyjny jest obszar ostańców jurajskich, zlokalizowanych w południowo-wschodniej części gminy.
Z uwagi na duże walory przyrodnicze, które występują na terenie gminy Łazy planowane jest rozszerzenie zakresu ochrony na kolejne szczególnie cenne obszary, do których można zaliczyć:
Rezerwat Kromołowiec – proponowany rezerwat objąłby obszar ostańca jurajskiego o dużych wartościach morfologicznych, położony między wsiami Niegowonice i Grabowa. Na terenie tym rosną dorodne lasy bukowe i grądowe. Występuje tutaj wiele rzadkich i chronionych roślin, a także drzewa o wymiarach pomnikowych. Wśród skał zlokalizowany jest punkt widokowy, z którego można podziwiać rozległą panoramę okolicy.
Obszar chronionego krajobrazu Łąki i lasy uroczyska Mokrzynia – obszar położony na południe od wsi Trzebyczka, obejmujący tereny łąk i nieużytków. W runi łąkowej występuje około 200 gatunków roślin naczyniowych, w tym wiele gatunków chronionych: pełnik europejski, kosaciec syberyjski, goryczka wąskolistna, zimowit jesienny, storczyk plamisty. W zbiorowiskach leśnych występują płaty buczyny sudeckiej z żywcem dziewięciolistnym i jodłą.
Użytek ekologiczny źródła Centurii – obszar źródliskowy potoku Centuria ze stanowiskiem warzuchy polskiej (roślina zaginiona). źródliska Centurii stanowią jeden z najbardziej malowniczych obszarów źródliskowych południowej Polski. Potężny lej źródliska utworzony został przez erozję wsteczną wód Centurii.
Użytek ekologiczny Młynek – zbiornik wodny oraz rozlewiska położone przy przysiółku Spaleniska, w tym obszary łąk wilgotnych i torfowisko przejściowe zaroślowe.
Użytek ekologiczny Potok od Rokitna – rozlewiska i obszary torfów z licznie reprezentowaną florą gatunków olszyn i roślinności bagiennej.
Stanowisko ekologiczne Kamieniołom Wysoka – obszar nieczynnego kamieniołomu wapieni jurajskich, szczególnie wartościowy do celów dydaktycznych i poznawczych.
| Rezerwat Góra Chełm |
| RezerwatGóra Chełm obejmuje ochroną w formie częściowego rezerwatu leśnegoobszar góry, będącej ostańcem jurajskim o wysokości 461 m n.p.m.Rezerwat położony jest na zachód od wsi Hutki Kanki. Został utworzony w1957 roku dla ochrony zbiorowiska typowej flory lokalnej. Zajmujepowierzchnię 12 ha i stanowi część parku krajobrazowego Orlich Gniazd. Rezerwat prezentuje w modelowy sposób układ roślinności charakterystyczny dla Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Układten polega na tym, że piaszczyste doliny porośnięte są głównie boramisosnowymi, a wapienne wzgórza lasami bukowymi, przy czym mniejnasłonecznione zbocza północne zajmują buczyny górskie, a zboczapołudniowe są siedliskami buczyny storczykowej. Na terenie rezerwatuwystępują trzy zespoły leśne: żyznej buczyny sudeckiej, termofilnejbuczyny storczykowej i kwaśnej buczyny niżowej. Obok zbiorowisk lasówliściastych obecne są tu również murawy kserotermiczne i termofilnezarośla. Flora zbiorowisk bogata jest w rośliny górskie i chronione.Występują one przede wszystkim na północnych stokach w zespole buczynysudeckiej. Do najczęściej spotykanych gatunków należą: jodła pospolita,klon jawor, żywiec dziewięciolistny, zachyłka Robertiana, świerkpospolity, kokoryczka okółkowa i starzec gajowy. Runo leśne urozmaicam.in. bluszcz pospolity, przylaszczka i gajowiec żółty. Zbiorowiskomroślinnym rezerwatu przypisano najwyższą wartość przyrodniczą. Ogółemstwierdzono tutaj występowanie 221 gatunków roślin naczyniowych, w tym25 gatunków chronionych. Walory krajobrazowe rezerwatu zwiększająpołożone u podnóży Góry Chełm malownicze źródliska i dolina rzekiCenturii. Przez najciekawsze partie rezerwatu prowadzi ścieżkaprzyrodnicza. Przechodzi tędy również długodystansowy szlak turystycznyTysiąclecia z Bytomia do Skarzyc ze specjalnym obejściem rowerowym tegoszlaku wokół Góry Chełm. |
Przepiękne wzgórze z 60-100 letnim drzewostanem. Szczyt 440 m n.p.m. porośnięty z jednej strony ciepłolubną buczyną naskalną z drugiej buczyną sudecką. Dzięki temu rezerwat sprawia wrażenie reliktu z czasów panowania surowego klimatu. Las jest ciemny, zwarty, tajemniczy. Porasta grupę kilkudziesięciu ostańców.
Spacer wiedzie wąskimi szlakami, otoczony jest niezwykle bogata i tajemniczą florą i fauna. Podłoże wyścielane bluszczem i konwalią daje wyjście sędziwym bukom, ich korony dają schronienie drapieżnym myszołowom.