III. Genetyczny ród R1a i jego podgrupy
– pionierzy indoeuropejskości i słowiańskości

W pierwszej części artykułu, wyżej, wyjaśniono pojęcia genealogii genetycznej Y-DNA i mtDNA, na tle ludności świata omówiono spotykane w rejonie Dunajca haplogrupy, czyli rody ojcowskie Y-DNA, a szczególnie genetyczny ród R1b, który stanowi zasadniczą część ludności Europy Zachodniej, a naszym rejonie reprezentowany jest przez około 13 procent społeczeństwa.

Drugą część artykułu poświęcimy bratniemu dla rodu R1b rodowi R1a, który również genetycznie ewoluował z haplogrupy /rodu/ R1-M173. Burzliwie rozwijająca się genealogia genetyczna i odkrycie nowych węzłowych mutacji doprowadziły do tego, że przed rokiem przygotowany do druku materiał, musiał teraz być od nowa w całości opracowany.

*    *    *    *    * 

Mówimy tu o wielkiej populacji, liczącej kilkaset milionów ludzi, rozprzestrzenionej w w Europie i Azji od Wysp Brytyjskich do i od Uralu do Alp, z centrum zagęszczenia do 57 procent ludności w Polsce i ws niektórych okręgach Rosji; podobnie jest w naszym, naddunajeckim regionie. Wymaga więc ona specjalnego omówienia.

Interesujący nas rejon Dunajca i jego pobliże(w Polish Project FTDNA)Stan badań –
marzec 2012 r. Kolor szarozielony to ród R1a 70 osób testowanych i ród R1b 9 osób testowanych

Badaniem genealogii rodu R1a i jego podgrup zajmują się w świecie szczególnie trzy ośrodki naukowe.

1)  Od 2007 roku rosyjscy biochemicy i genealogowie Anatolij Klosow (AKlyosov, Moskwa-Boston) oraz Igor Rożanski (I. Rozhanski, Ukraina-Japonia). Dane i wyniki analiz i dyskusje  publikują w portalu Rodstvo.ru, miesięczniku Вестник Российской Академии ДНК-генеалогии (Proceedings of the Russian Academy of DNA Genealogy); dostęp do tej publikacji:  http://aklyosov.home.comcast.net/~aklyosov/ ) oraz w niedawno powstałym półroczniku Advances in Anthropology:  http://www.scirp.org/journal/aa/ (vol 1 i 2). Podobne prace prowadzi rosyjska grupa Gentis i jej potal MolGen.

2) W ramach Polisch Project FTDNA między innymi grupą genetyczną R1a początkowo zajmowali się dwaj Amerykanie małopolskiego pochodzenia, Lawrence Mayka, prowadzący Polish FamilyTree DNA Project:  http://www.familytreedna.com/public/polish/ oraz  wspomagający go analityk Joseph Gwozdz: .http://www.gwozdz.org/PolishClades.html#PolishProject .

3) Natomiast ostatnio, od roku 2010, cenną inicjatywę i aktywność wykazał  Łukasz Łapiński i jego międzynarodowy zespół, do którego przystąpiło wielu polskich, rozyjskich i zachodnich genealogów genetycznych. Prowadzi on  międzynarodowy portal dla całej światowej gałęziu R1a: “R1a1a and Subclades Y-DNA Project”, http://www.familytreedna.com/public/R1a/default.aspx .

*  *  *  *  *

Haplogrupa R1a powstała w ojcowskim rodzie R1-M173 kilkanaście tysięcy lat temu. Stało się to w Azji, zapewne po odejściu R1 z rejonu Sundalandu, choć do niedawna praojczyznę R1a widziano przeważnie na terenie Iranu północnego, a wcześniej – nawet Indii.

Mapa obecnego rozmieszczenia w Europie i Azji populacji haplogrupy R1a1a z zaznaczeniem jej szczególnego zagęszczeniawedług Underhill et al,  2009

 

Praojczyzna Indoeuropejczyków
– na Kujawach? Chyba tak!

Po wielu tysiącach lat, około 5.500 lat przed Chr., niewielka grupa z haplogrupy/rodu R1a, zapewne drogą przez góry Kaukaz i ukraiński step, w ramach archeologicznej kultury Janisławicko-bugoosterowskiej przybyła do Polski,  dokładniej na  KUJAWY (zob.). W trakcie tej migracji albo dopiero w Polsce, na Kujawach, doszło u jednego mężczyzny do powstania mutacji M417, której nosiciel dał początek olbrzymiemu w świecie rodowi Praindoeuropejczyków, którego potomkowie zasiedlaja dziś głównie kraje Europu Środkowo-Wschodniej (wśród Słowian około 30-60 %), Iranu, Afgasnistanu, Pakistanu, a zwłaszcza Iranu i Indii (jako Ariowie, do około 25 % społeczeństwa). Przekazawszy już w starożytyności, w neolicie, epoce brązu i póxniej cechy jezykowe i kulturowe, dzisiejsi Indoeuropejczycy  zasiedlają prawie całą Europę, znaczną część Azji i obydwie Ameryki. Brawo Kujawy!   (zapisano:  3.05.2014) UWAGA. Powyższe odkrycie przekazałem do weryfikacji niekórym zainteresowanym archeologią i prahistorią Kujaw  naukowcom Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a nadto genetykom i antropologom na internetowych forach naukowych, np. Anthrogenica http://www.anthrogenica.com/showthread.php?3139-Kuyavia-Kujawy-the-homeland-of-the-Proto-Indo-Europeans-I-think-so! MolGen (na stronach angielskojęzycznych i polskojęzycznych) http://eng.molgen.org/viewtopic.php?f=183&t=1529 Forum KUJAWY http://forum-kujawy.pl/viewtopic.php?f=17&t=294&sid=71527ae8c0282ad82dd87866b68173d0 Forum Wiara/Kreacjonizm ewolucjonistyczny http://forum.wiara.pl/viewtopic.php?f=47&t=34539          Po upływie pół roku dyskusji nie dostarczono mi żadnego argumentu przeciw tej teorii o Praojczyźnie Indoeuropejczyków na naszych Kujawach. Co więcej – w rosyjskich sprawozdaniach i opracowaniach  badań archeologicznych zwłaszcza na Północnym Kaukazie znalazłem bardzo mocne potwierdzenie powyższej tezy, gdy stwierdzono istnienie tam zabytki archeologiczne, językowych oraz mitologicznych jednoznacznie pochodzących z kultur archeologicznych Polski i Środkowo-Północnej Europy: z kultury amfor kulistych, pucharów lejkowatych ceramiki sznurowej, o czym podaję na stronie Praindoeuropejczycy

Obecnie ród R1a, z mutacją M417 i młodszymi, występuje licznie w Azji Środkowej, np. w niektórych plemionach Kirgizji do około 70%, i w Azji Południowej (Pakistan, Iran i Indie – po kilkanaście procent, ale to oznacza w Indiach około 150 milionów ludzi, a wśród kapłańskiej kasty braminów nawet 72%!). Licznie występuje także  w Europie Środkowej i Wschodniej. W Rosji i Ukrainie około 45-50%, na Słowacji – około 40%, w Czechach około 35% ludności;  dokładniej zob. w Wikipedii:  http://www.en.wikipedia.org/wiki/Haplogroup_R1a_(Y-DNA)
lub na portalu Eupedia: http://www.eupedia.com/europe/european_y-dna_haplogroups.shtml

W Polsce natomiast ludności rodu R1a jest najwięcej spośród krajów Europy, bo ok. 55-57% społeczeństwa.
Dlatego wymaga ona tu szczególnej uwagi.

W ramach światowego programu pełnego testowania  „1000 Genomów” wykryto w 2011 roku kilka węzłowych mutacji SNP w genetycznym rodzie R1a. Ułatwiają one teraz budowanie poprawnego drzewa filogenetycznego, opracowanie geografii rozprzestrzenienia poszczególnych podgrup oraz kojarzenie ich obecności i migracji z wielkimi procesami historycznymi.

Oto aktualne drzewo filogenetyczne rodu R1a, opracowane przez Igora Rożanskiego.

Źródło: http://r1a.org/index.htm. Uwaga. Na drzewie rozróżniono czas wydzielenia się gałęzi ze wspólnego pnia
oraz czas wspólnego przodka żyjącej dziś populacji (kolorowe paski). Stan badań 2013 r.

Na powyższym diagramie nie uwzględniono jeszcze świeżo odkrytych SNP i modyfikacji tego drzewa na skutek wydajnego aktualnie, od końca 2012 r. prowadzonego projektu Geno 2.0

 

1. A.
   Najstarsze rody R1a w Europie
2. a) Rody R1a, R1a1, R1a1a

Trzy najstarsze reliktowe gałęzie drzewa R1a w Europie, zwane gałąź staroeuropejska lub Old European branch R1a* – M420, L62 – pineski żółte.R1a1* – SRY10831.2 – pineski czerwone.R1a1a* – M198 –  pineski foletowe.

Mapa polska (L. Łapiński)

Gałąź staroeuropejska tj. Old European branch w pełnym ujęciu, sugerującym region powstania rodu R1a (Mezopotamia?) i trasę migracjiR1a*-M420, L62 – kolor niebieskiR1a1*-SRY10831.2 – kolor żółtyR1a1a*-M17, M198 – kolor brąz.

Źródło: http://www.familytreedna.com/public/R1a/default.aspx?section=results

Powyższe mapy należą już raczej do przeszłości, gdyż większość owych próbek Y-DNA została, po kolejnych testach, przyporządkowana młodszym grupom, jak niżej. Przypuszcza się, że takie grupy powinny nadal znajdować się raczej gdzieś w Azji, na szlaku migracji od Sundalandu ku Europie.

 

B.
Wielkie rody R1a1a1 pod mutacją M417

           Patrząc ponownie na powyższy diagram drzewa filogenetycznego, na jego pniu zauważamy zapewne autochtonną, europejską mutację M417 (czerwony punkt) określoną obecnie na drzewie jako R1a1a1, powstałą  około 6800 lat temu (4800 przed Chr.).

 

       1) Mutacja CTS4385 i jej podgrupa L664
– północno-zachodni ród R1a1a1i („dziesiętnicy”)

         W czasie około 3800 lat przed Chr. w rodzie M417 u jednego mężczyzny powstała  mutacja CTS4385, a ona zapoczątkowała ród zwany dziesiętnikami, gdyż w markerze DYS388 wyjątkowo ma 10 alleli. Najstarsze populacje tej haplogrupy jednak wyginęły, skoro wspólny przodek obecnie żyjącej populacji żył dopiero około 2800 lat przed Chr. (zob. na mapie poniżej, pineski żółte). Ród ten, podobnie jak poprzednio omówione, znów rozprzestrzenił się prawie tylko  w północno-zachodniej Europie, o czym informuje poniższa mapka. Stąd i jego nazwa: „gałąź północno-zachodnia”.

         Ta północno-zachodnia haplogrupa sięga nawet na północnoszkockie wyspy Orkady. A właśnie tam niedawno odkryto ośrodek starej i wielkiej kultury archeologicznej, z megalitami starszymi niż piramidy egipskie i dużym ośrodkiem świątynnym. Najstarsze z nich powstały około 3200 lat przed Chr.
http://archeowiesci.pl/2012/01/03/kompleks-swiatynny-z-orkadow-starszy-od-stonehenge/
http://archeowiesci.pl/2007/08/15/pradawna-osada-na-odleglych-orkadach/
http://www.orkneyjar.com/history/skarabrae/index.html
W rejonie Dunajca nie znajdujemy przedstawicieli tego pólnocno-zachodniego rodu.

2) Mutacja Z93
jako hapologrupa „azjatycka”

         Mutacja Z93 na drzewie genetycznym stanowi obecnie haplogrupę R1a1a1h. Powstała ona w rodzie z mutacją M417, zapewne gdzieś w Europie wschodniej, około 3500 lat przed Chr. Jest  to wielka populacja określana ogólnie jako azjatycka, bo rozprzestrzeniła się w Azji na przestrzeni wielkiego trójkąta: od Morza Kaspijskiego i Południowego Uralu  do Kirgizji na wschodzie i Indii na południu. Od początku musiała żyć niejako na uboczu pozostałej części M417, zapewne w rejonie andronowskiej kultury Sitashta (a grodem Arkaim w rejonie Południowego Uralu), skoro niezmieszana z innymi wcześniejszymi grupami tego rodu, rozproszyła się w Azji. W niektórych plemionach Kirgizji  liczebność tego rodu sięga 70% ludności, a w Indiach – około 16 %, czyli co najmniej 150 milionów.

         I co ciekawego – w górnej kaście hinduskich braminów liczebność tej mutacji sięga aż 72 %. Lud tej mutacji zdobył  te przywileje zapewne jako najeźdźcy, przybysze a Europejskiej praojczyzny. Głównie ten ród, Z93 i jego podgrupy,  zwłaszcza w Indiach i Iranie, występuje w starożytnych pismach pod nazwą Ariowie. Musiała ona do nich przylgnąć  jeszcze przed migracją na południe ku Indiom i Iranowi, która nastąpiła około połowy 2 tysiąclecia przed Chr., zapewne z terenu kultury andronowskiej (do tej nazwy „Ariowie” nawiązywali np. niemieccy rasiści, zmyślając mit rasy aryjskiej).

         Jednak Rosjanie z grupy Klosowa cały ród R1a, zwłaszcza z mutacją Z280, nazywają Ariami – zapewnie niesłusznie.

         Trzeba dodać, że z tej grupy aryjskiej Z93 wywodzi się też ród aszkenazyjskich żydów-lewitów, który rozprzestrzenił się zwłaszcza w pasie między Morzem Czarnym a Bałtyckim (ale Hitler o ich genetycznym pochodzeniu nie wiedział!).

          Rosyjska mapa wskazuje przedstawicieli rodu Z93 w dwóch miejscowościach naszego regionu: w Bieczu i Mielcu.

 3) Mutacja Z283
jako europejska haplogrupa R1a1a1g
i jej trzy wielkie podgrupy z mutacjami: 1) Z284, 2) Z280 i 3) M458

         Ten ród rozprzestrzeniony jest szeroko w Europie od Alp i Łaby po Ural, a także w Skandynawii południowo-zachodniej i stamtąd częściowo także na Wyspach Brytyjskich. Rodowi Z283 trzeba przypisać uformowanie i rozwój ważnego zespołu („horyzontu”) archeologicznych kultur ceramiki sznurowej w Europie Środkowej i Wschodniej oraz  w południowej Skandynawii. Kultura ta zapoczątkowana została około 3200 lat przed Chr., a więc daleko wcześniej niż w Europie Zachodniej i Środkowej  pojawiała się kultura ceramiki dzwonowej, przypisywana zachodnioeuropejskim rodom R1b.
Jak na poniższej mapie widzimy, teren starożytnego zespołu kultury ceramiki sznurowej pokrywa się z przestrzenią dzisiejszych ludów słowiańskich lub przynajmniej zagęszczeniem genetycznego rodu R1a. W zespole kultur ceramiki sznurowej już słynna M. Gimbutas upatrywała twórców języka praindoeuropejskiego.

       Mniej więcej wtedy, około 4.000 lat przed Chr., ród Z283 podzielił się pod względem geograficznym, ale i pod względem genetycznym, według trzech zasadniczych mutacji: Z284, Z280 i M458 (zob. wyżej na drzewie filogenetycznym).

         1. Skandynawski ród Z284
        Ród ten z kontynentu wyemigrował na północ, do Skandynawii, albo tam się wyłonił w rodzie ojca-emigranta i stamtąd, zapewne w ramach ekspansji normańskiej, pojawił się na Wyspach Brytyjskich. Pod mutacją Z284 powstały kolejne synowskie mutacje: L448, Z287 i następne.  Ród ten jest kolejnym, drugim rodem północno-zachodnim grupy R1a.
Nie ma go w regionie Dunajca, bo też i niewiele zostawił śladów na samym kontynencie europejskim. Na to wskazuje poniższa mapa.

         Głównie w tym rodzie genealodzy chcą widzieć buszujących po Europie wczesnośredniowiecznych   rozbójników-rycerzy i wytrawnych żeglarzy, zwanych wikingami.

         2, Bałtosłowiański ród Z280 (na drzewie jako R1a1a1g2)

         Drugi, również wydzielony spod mutacji Z283, ród – to wielka grupa Z280, obecnie oznaczana na drzewie jako R1a1a1g2. Jest szeroko rozprzestrzeniona od Łaby w Europy Środkowej do Uralu na Wschodzie,  Ród ten bywa nazywany bałtosłowiańskim, gdyż w nim i na tym terenie kształtowały się kiedyś ludy pra słowiańskie i prabałtyjskie Językowo była to więc grupa jakby pośrednia między zespołem praindoeuropejskim a prasłowiańskim.
Genealodzy, analizując mutacje STR i SNP, w tym wielkim rodzie dopatrują się wiele gałęzi, ale geograficznie niezbyt jasno rozgraniczonych. Do najwyraźniej rozgraniczonych i geograficznie zlokalizowanych należą cztery z nich.

         a) Gałęzie pomorskie, kaszubskie i pruskie, z mutacjami L365 i L366
         Pierwsza z nich ulokowała sie na zachód od Wisły. Wyróżniają się nią zwłaszcza Kaszubi (co bardzo wyraźnie ilustruje mapa I. Rozanskiego). Choć wyłoniła się ona spod mutacji Z280 dawno, bo blisko 3000 lat przed Chr., związana z własnym środowiskiem nie zdołała się rozprzestrzenić daleko poza region Pomorza.

         Trzech ludzi grupy L365 zidentyfikowano w naszym regionie, w miejscowościach: Łącko, Niedzica i Łapszanka.

         Natomiast rozmieszczona na wschód od Dolnej Wisły grupa pruska, w której niektórzy legitymują się mutacją L366, jest mniej liczna i nie ma przedstawicieli w naszym regionie.

         b) gałęzie północno i wschodniosłowiańskie

         Kilka gałęzi północnych i wschodnich rozprzestrzenia się pomiędzy Bałtykiem a Uralem, dość rzadko, może z powodu braku bardziej intensywnego testowania. Niektóre ich populacje żyją jakby zanurzone w populacjach północnowschodniej haplogrupy uralskiej i ugrofińskiej N1a3 i zapewne uczestniczyły kiedyś, przed tysiącami lat, w genezie Bałtów.
A rejonie Dunajca testy Y-DNA dotąd nie ujawniły przedstawicieli tych gałęzi.

         c) Trzy gałęzie tzw. karpackie
c-1) Gałąź karpacka I

więcej u źródła: http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/pol_dunajec.htm