Bogowie Słowian – część 5 Trzem Białobogi Tum Jaruny

Copyright © by Czesław Białczyński, all rights reserved ® by Jerzy Przybył

Bogowie Słowian – część 4

Tumy podległe Trzemowi Białobogi

(Więże-Wieże, Wierze-Wiary, Trony-Struny)

Trzem Białobogi

Kirowie

Jaruna-Jaryło

Postacie-wcielenia (równe miana): German-Germeruda, Jarowit, Kukavec-Kukier

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Jarowita, Jarota, Jar, Kukierica, Kukavica, Kurent-Kirent, Wiosna-Wisznia, Wisznu, Wiszeń, Winszeń, Jarymąż, Or, Orz, Oromudra, Jaromudra, Orymąż, Jarmuż, Ormuzd, Jaryman (Aryman, Ahura Mazda), Garman, Gorymąż, Harman.

Zajmowany krag: Krąg Stronporów, Trzeci Krąg Najwyższego Kręgu, Ostatni Krąg Wewnętrzny, Najniższy Krąg Najwyższego Kręgu (na Kirach zamyka się Krąg Wewnętrzny tworzony przez Siedmiu Bogów Najwyższego Działu [czerta 7], Krąg Wewnętrzny tworzy Trójca: Swąt – Bóg Bogów, Dzięgle i Kirowie).

funkcja (zakres działania): wszystko w kirze i przestroni oraz runie orzym – jarunnym – czyli wostocznym. Pory, strony, kiry, runy, wity (czas i przestrzeń, rozwój), Głębia i wsze byty rozciągnięte w porze i kirze

Kirowie (Godowie [Godagowie], Strąprzyce, Kunicze)

pochodzenie: Kirowie są dziećmi Swąta i Wspóry-Straprzy lub Swąta i Głąbi-Powłoki

główność: dwugłowy

przynależność: Twer Swąta, Trzem Białobogi, Tum Jaruny

główny przybytek (miejsce przebywania): Gniazdo-Gwiazda na Skrajach Świata, u Wostocznego Skraja Dali na Wstoku, gdzie  Swąt zmieszał sie z Nicą o Zoraniu świata. Jest to gwiazda Skra Wschodu – Jutra-Jutrzenka. Innym miejscem jego pobytu jest także Tum na Wzgórzach Wozgrzy na Weli

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Mietlica, Palma i Wielkie Złote Jajo.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Światłogońce, Skrowie-Skrajowie (Żar Ptaki, Kunicze) – powstały ze Wspórzy (rozumianej jako resztki macicy Strąprzy-Wspóry lub drzazgi Wspóru Śwąta). Pomocnikami Gaja są Jargońce ( Jarogońce)

Inne miana Światłogońców: Świętogońce (Świętojerki, Świętorujki, Świętojeszki, Świętostromki), Maścińce, Żywogonie, Bożoptaki-Bożoptice, Maslenice-Maślińce

Członkowie rodu: Jesza-Yesse, Jaruna-Jaryło, Ruja-Rajek, Kostroma-Kolada

Członkowie rodziny: Światłogońce

Atrybuty

żywe: Jiwa (Wierzba-Iwa) lub Jarząb, Wyklina, Wyka, i Wieniec z Kaczeńca, jej Zwierz to Biała Krowa, ptak Sikora, i Biała Kura, Owad Mucha.

kamienne: –

metalowe: –

rzeczowe: Kwiat i Liść każdego drzewa i rośliny oraz Wiosna, Przesilenie Marcowe

maści (barwy): Zielona

czerty i rezy (liczby): Czerta 6, Liczba 24

taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity): Taja J, Gramota y,

Wieńce i ofiary: Jarząb, Wyklina, Wyka, i Wieniec z Kaczeńca. Ofiary z kwiatów i białych kur.

Obrzędowy wypiek:

Wizerunki:

Jaruna-Jaryło (Jarowit)

Jaruna w postaci Młodego Jaryły-Jarowita, z głową starego Kukawca-Germerudy w ręku, na koniu objeżdżający pola w wiosennym obrzędzie Pochodu Płodności (płaskorzeźba, w drewnie)

Wizerunki pomocników:

Światłogońce-Kunicze (Żarptaki, Stronporowie)

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Orzy – to młody, świeży, jarzęcy, orwity, jurny, silny, płonący, gniewny, goniący, nacierający

Jej główne imię nawiązuje do rdzenia orz obecnego w takich słowach, jak: orzeł, orzech, orzyna (jeżyna), orzyć (orać) oraz orz – wierzchowiec. Orzy znaczy szybki, popędliwy, ładny, zwinny, płodny, i przede wszystkim jarzący, błyszczący, jasny, silny. Jest to słowo pochodzące z czasów Wspólnoty, znane wszystkim Ariom (Indoeuropejczykom). U Istów jako nazwa zorzy i imię bogini Zorzy zachowało się bardzo pierwotne miano Ausra. W językach Słowian przetrwało ono w takich słowach, jak: hoży, hyży, jary, orzeł, orać, orzyć i innych. Słowo orewit oznaczało niegdyś popędliwość konia ku klaczy, a zatem siłę płodności. Do dziś huculskie woryk znaczy źrebiec, a wora stado. Trzeba zauważyć, że Polacy do XVI wieku na oznaczenie szybkiego wierzchowca używali słów orz, orzs, ors, hors i źrzebiec. Od tego wyrazu pochodzą również takie nazwy, jak Orawa, Orzew, Worów czy Horyń. Orzyć znaczy poza tym – wywracać, rozcinać, rozpoczynać, rozpędzać, pędzić, gnać, pustoszyć, niszczyć. Rdzeń ten pozostaje w bliskim związku z pojęciami źrzeć – widzieć, przejrzeć, źrały – dojrzały, źrebię – nowonarodzony, źrzeb, źreb – los, zręb – podstawa, wzrok – spojrzenie, wzór – rzecz godna naśladowania, wzierać – spoglądać, wyzierać – wyjawiać się, zórać – jaśnieć, wychylać się, wschodzić, zerkać – obejrzeć, spozierać – patrzeć, zerkało – zwierciadło, lustro odbijające, wzraz – odcisk, odbicie, kształt, podobieństwo, obraz – odbicie, na wyraz – na kształt, na podobieństwo, źrenica dawniej zrzenica i jirzenica – oko. Tu dochodzimy do słowa zór mającego wiele rozgałęzień świadczących o jego prastarym i głębokim znaczeniu magicznym. Oznacza ono przede wszystkim jaśnienie, blask, żar, zarzewie, pożar, ognistość, łunę, co wyraźnie wskazuje na związek z bogami Ognia i Jasnego Nieba. Poprzez bliskość z wyrazami życie, żyć, ożyć, ożywić, jur, jurzyć, jary, jurny wskazuje na związek postaci z bogami Życia (Simami, Rodami, Bożebogami) i płodności (Sporami, Rgłami, Dziewami). Wykazuje także, poprzez wyrazy zrąb, źrzeb, źrebiec, rok i wierg, bliski związek z bogami Bytu i Doli.

Gaj-Ruja

Postacie-wcielenia (równe miana): Gaik-Gajek, Rujewit-Rajek, Maik-Maja

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Gaja, Rinvit, Ruja, Runa, Rugiewit, Rana

Zajmowany krag: Krąg Stronporów, Trzeci Krąg Najwyższego Kręgu, Ostatni Krąg Wewnętrzny, Najniższy Krąg Najwyższego Kręgu (na Kirach zamyka się Krąg Wewnętrzny tworzony przez Siedmiu Bogów Najwyższego Działu [czerta 7], Krąg Wewnętrzny tworzy Trójca: Swąt – Bóg Bogów, Dzięgle i Kirowie).

funkcja (zakres działania): wszystko w kirze i przestroni oraz runie rujnym – jużnym (południowym). pory, strony, kiry, runy, wity (czas i przestrzeń, rozwój), Głębia i wsze byty rozciągnięte w porze i kirze

ród: Kirowie (Godowie [Godagowie], Strąprzyce, Kunicze)

pochodzenie: Kirowie są dziećmi Swąta i Wspóry-Straprzy lub Swąta i Głąbi-Powłoki

główność: dwugłowy

przynależność: Twer Swąta, Trzem Białobogi, Tum Rui

główny przybytek (miejsce przebywania): Gniazdo-Gwiazda na Skrajach Świata, na Jugu Głębi (Nieba Głębokiego),  u Jużnego Skraja Dali gdzie nastaje światło najwyższe Światło Półdnia. To gwiazda Skra Południa. Innym miejscem jego pobytu jest także Tum na Wzgórzach Wozgrzy na Weli

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Izwit (Grono), Wiecha, Złote Jabłko.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Światłogońce, Skrowie-Skrajowie (Żar Ptaki, Kunicze) – powstały ze Wspórzy (rozumianej jako resztki macicy Strąprzy-Wspóry lub drzazgi Wspóru Śwąta). Pomocnikami Gaja są Rujgońce ( Rujogońce)

Inne miana Światłogońców: Świętogońce (Świętojerki, Świętorujki, Świętojeszki, Świętostromki), Maścińce, Żywogonie, Bożoptaki-Bożoptice, Maslenice-Maślińce

Członkowie rodu: Jesza-Yesse, Jaruna-Jaryło, Ruja-Rajek, Kostroma-Kolada

Członkowie rodziny: Światłogońce

Atrybuty

żywe: Jarząb albo Jawor, Rdest, Malina, Lilia, Biały Byk, Ptak Dudek, i Biały Kogut, Owad Pszczoła

kamienne:-

metalowe: –

rzeczowe: Przesilenie Czerwcowe i Lato, a także Owoc każdego drzewa i rośliny oraz wszelkie owoce

maści (barwy): Żółta

czerty i rezy (liczby): czterta 4, reza 22

taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity): Taja G, gramota e

Wieńce i ofiary: Rdest, Lilia, wszelkie owoce i biały kogut, miód, miód pitny

Obrzędowy wypiek: miodownik

Wizerunki:

Gaj-Ruja (Rujewit)

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Słowo raj pochodzi ze wspólnego słowiańsko-sarmackiego lub słowiańsko-scytyjskiego okresu, w którym obie kultury przenikały się, a Słowianie czerpali pojęcia związane z wiarą z zasobów plemion będących przodkami dzisiejszych ludów indo-irańskich. Oznacza ono w języku irańskim nie tylko miejsce bytowania zmarłych, ale i las. W gwarach języka polskiego i języku serbskim istnieje słowo rajec w znaczeniu – las. Wyraz raj nawiązuje do pojęcia mnożności – raić, narajać, ruić, roić, rojny, ruja, ruń. Była to kraina obfitości i wieczystego żywota -rująca życie. Te same znaczenia są zawarte w pojęciu Rajca i Wyraju, skąd wyrajają się ptaki i dusze przechodzące do jedności z Bogiem Bogów – Światłem Świata. Warto zwrócić uwagę na magiczny aspekt tego pojęcia w odniesieniu do słowiańskiego określenia świeżości, młodości, siły i nowego życia – jar, jary. Podobnie jak w wypadku pary Wesel –Weles i tutaj zachodzi identyczna odwrotność raj – jar, widoczna również w parze Ruja-Jaruna.

Również nazwa żyta (reż, roż, raża, irża, orża, rugias, rugys, która współcześnie przeszła u Słowian na określenie ryżu, a w języku polskim ocalała w gwarach i ogólnej nazwie rżyska –ścierniska (po ściętym życie) i słowie rżnąć – ciąć, ścinać, dawniej: kosić żyto) ma pochodzić od wspólnych przodków Słowian i Istów (Bałtów). Początkowo nazwa ta była imieniem rolniczych bogów Rgła, Reży, Rogala (Wołosa) i Rgiełca, Rui-Rajka (Rujewita)^c, uosobionych wcieleń ziarna 1 sporu.

Od rdzenia rug, rog = roż (przechodzącego w roh, roj – rojny, ruja, roić – ruić, runić – rana) pochodzi między innymi nazwa plemienia Rugianie-Rujanie i nazwa Świętej Wyspy Słowian Rugii-Rui, zwanej też Raną^d, która to nazwa nie bez powodu nawiązuje do określenia najbliższej Bogu Bogów Nawi Welańskiej – Raju.

♣

Tum Jaruny

Bogowie Żywiołów i Bogowie Mocy

Żywiołowie i Mogtowie

Żywiołowie: Borowiłowie, Wodowie

Mogtowie: Mokosze, Plątowie, Dziewowie.

Żywiołowie

TYN WIŁÓW (KIENIÓW)

Członkowie rodu: Borowił, Lesza-Borana, Boruta, Wilec, Rokita

Główność: jednogłowy

Przynależność: Twer Swąta, Trzem Czarnogłowa, Tum Jeszy, Tyn Wiłów

Główny przybytek, miejsce przebywania: Ziemia, Wela, Niebo

Atrybuty

żywe: Jodła i Sosna, ze Zwierząt Niedźwiedź, z Ptaków Dzięcioł, z Roślin Huba-Czyr, z Krzewów Borówka Czarna i Czerwona (Brusznica), z Ziół Czarownych Podkolan i Wiłe Grzyby, z Ziół Wieńcowych Dyptam i Kopytnik, z Owadów Trzyszcz i Trzmiel ,

kamień: Zielony Diament

minerał: Cynk,

rzecz: Żywica i Miód,

maści (barwy): Jasna Zielona

czerty i rezy (liczby): Czerta 4, Liczba 4

taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity, wici): Taja L, Gramota h,

Miesiąc Kwiecień (Trawień),

Na Weli

Niwa (symbol): Niwa Lasu i Drzew

Tyn: Dwór Drzewiany

Wieńce i ofiary: Dyptam i Kopytnik oraz Wiłe Grzyby, Podkolan

Obrzędowy wypiek (potrawa, obiad – potrawa obiata): chleb borys, borszcz – barszcz, miód, żywica i wosk leśny

♣

BOROWIŁ

Postacie-wcielenia (równe miana): Borowił-Darzbor, Borowił-Borzych i Borowił-Srogi

Inne nazwania jego osoby (przydomki): BoRAs, Borys, BorReAsz, Borotur,Pan Puszczy i Władca Grubego Zwierza, Borzan, Pan Boru, Boreusz, Borak, Bór, Borz

Zajmowany krag: Czwarty Krąg

funkcja (zakres działania):opiekun boru (szczególnie iglastego) oraz dużych zwierząt leśnych

ród: Wiłowie

pochodzenie: Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Kielich-Trąbita z Wielkiego Turzego Rogu i Berło Sosnowe zwieńczone Wielką Czarowną Szyszką i Trzema Kitami Białego Lisa. Ma ciemnozielone szaty

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Laskowce (Gajowce, Laskowiki, Leszy, Borowce, Puszczewiki, Lisowiki)

Wizerunki:

Borowił (Leszy)

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Miano Borowił, ukształtowane dwuczłonowo, oznacza zarówno „ten, który bór uwił – uczynił”, jak i „ten, który bór zamieszkuje” (owitat’ – zamieszkiwać). Pierwszy człon bor poza znaczeniem bór – iglasta, pierwotna puszcza, zawiera również takie sensy, jak bara – torf, błoto (borowina), ber – ostry, kolczasty (brona), bor – walczący (borbiący), borba – walka (bróc), borykający się – zwalczający, zaboroło – ostróg, palisada (podkreślające dodatkowo męskość bóstwa), baru (litew.) – łajać, kłócić się, ale i borysz – korzyść, pokój, ugoda. Także z rdzenia bor wywodzą się nazwy: barszcz (borszcz) – potrawa, zupa (polewka) i roślina, z której ją robiono, boroszno –mąka (skąd pochodzi nazwanie drugiego rodzaju barszczu, białego, opartego na ukiszonej mące). Wypiekano również chleb ofiarny, zwany borysem. Pierwotnie był to specjalny chleb ofiarny poświęcony Borowiłom, robiony z mąki umielonej z ziarna leśnych traw zbożowych, dzikiego jęczmienia lub innych leśnych zbóż. Z czasem nazwa przeszła na chleb wysokiej jakości, pieczony ze zwykłej mąki, ale odróżniany wyraźnie od chleba zwykłego – czeladnego. Uroczyste jedzenie tego chleba w obrzędzie Jościa było symbolicznym spożywaniem ciała Borowiła i Borany. O świętości i mitycznych odniesieniach rdzenia bor świadczy zachowane na Łużycach archaiczne nazwanie Bożego Ciała Broszną. Miano Borowiła przechowały stare kroniki.

Miano Darzbor ma pierwszy człon identyczny jak w imieniu Dażboga, darz – darujący, dawca, a jednocześnie jasny, świetlisty (od dag – jaśnieć, płonąć, co często określa istoty boskie i niebiańskie, jako pochodzące wprost od Swąta – Światła Świata). Może też znaczyć darzący w walce, w łowach (od borba, borc). Bór sprzyja prowadzeniu walki, jest schronieniem wyrzutków, także świętym miejscem wojowników w Zaświatach (Boski Rajec – Bór Walecznych w Raju Welańskim). Zwraca uwagę związek z określeniem borć (barć) – leśne miejsce dające miód, i burt-burtnik – czarownik mieszkający w borze, a także burtowanie – sposób wróżenia oparty na patyczkach, źdźbłach traw i ziół, polegający na obrotach –obracaniu nimi.

Miano Borzych oddaje znaczenia: silny, krzepki, młody (orzy – jarzy – jary – bodry), jurny, płodny, waleczny, twardy i pełny, odradzający (orzech). Istnieje bliski związek bor z brać we wszyskich znaczeniach tego słowa: birać – nieść, zabierać – zajmować, rozbierać – obnażać, rozkładać, branka – wyłap do niewoli, a jednocześnie wybranie, zbir – napastnik, złodziej, zbiór – plon, ubiór – odzienie, zbór – gromada, zebranie (np. kapłanów lub bogów), zbór – danina, zabór – rozbój. Wszystkie te pojęcia związane są z pierwotnym borem i jego funkcjami oraz z osobą Borowiła – Władcy Lasu. Określają go one jako walecznego, bitnego, męskiego, a jednocześnie dawcę pokoju, ratującego uciekinierów i zbiegów chroniących się przed napaścią^b.

Srogi ma w tym wypadku znaczenie: ostry, rogaty, groźny (co bierze się wprost z wyglądu tego boga, który jest rogaty, okryty szyszem – zbroją), posługujący się rogiem-trąbitą.

♣

LESZA-BORANA

Postacie-wcielenia (równe miana): Lesza-Borana, Borana-Wiła i Borana-Pomiana.

Inne nazwania jej osoby (przydomki): Borzana, Borzena, Borżena, Borza Żena, Wilja, Uwiła, Pani Knieji, Władczyni Drzew, Prybora/Przyborza, Praborana

Zajmowany krag:Czwarty Krąg

funkcja (zakres działania):Opiekunka Knieji – szczególnie lasów liściastych i wszystkich rodzajów drzew, czyli wielkich roślinnych mieszkańców borów

ród: Wiłowie

pochodzenie: Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Berło Dębowe z Poczwórnym Złotym Żołędziem i Czterema Złotymi Listkami. Berło to nazywa się także Złotodębowym. Ma jaskrawozielone suknie.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Wiły (Samowiły, Samojudy, Samodiwy)

Wizerunki:

Borana (Lesza, Wiła, Pomiana)

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Żona-siostra Borowiła, Borana, ma przydomki Lesza^c, Wiła i Pomiana. Lesza, oprócz znaczenia Pani Leśna, określa również Dawczynię Drewna (budulca), Władczynię Drzew. Inne, pozornie odległe, ale związane znaczenie to lasa – krata, sito i lasowy – kraciasty, plamisty. Strój Borany, jej suknia, to plamista, kraciasta szata przetykana jasną i ciemną zielenią, jak wnętrze lasu złożone z plam zielonego światła i cienia.

Wiła, czyli owijająca się, wijąca się, uwijająca las-bór, owitająca (zamieszkująca) bór, świeża, młoda i silna, pogodna (witalna), widząca, wiedząca, ale i wikłająca. Wiła – szalona, oszukująca, rozpustna, lubieżna (co bez wątpienia oddaje wybujałość i rozbuchane cechy przyrodzenia Borany). Miano to łączy w sobie wszystkie znaczenia wyjaśnione przy okazji omawiania postaci Światowita w poprzednich tajach.

Pomiana, czyli przemawiająca, mówiąca, odpowiadająca na głosy ludzkie i w ogóle wszystkie głosy w lesie, przedrzeźniająca. Pomian to stare słowiańskie miano pogłosu, podźwięku, zwielokrotnienia, wyparte przez wzięte z mitologii Greków echo.

Miano Borana także składa się z dwóch członów. Jest to zniekształcone przez uproszczenie Bor-runa, czyli oruniająca bór, mnożąca jego pożytki, dająca Życie roślinom i zwierzętom, powodująca zarojenie się lasów (runić – roić, ruja – runia). Borowił nosi przydomki Borowił-Darzbor, Borowił-Borzych i Borowił-Srogi.

Pomocnice- boginki:Wiły (Samowiły, Samojudy, Samodiwy) [autorka jest mi nieznana, ale wiem że wykonała rysunek dla Wikipedii- C.B.]

♣

WILEC

Postacie-wcielenia (równe miana): Wilec-Owilec, Wilec-Debrz i Wilec-Kurpcz

Inne nazwania jego osoby (przydomki):Pan Ostępów i Trzęsawisk, Władca Leśnej Gadziny, Król-Car Wężów, Uwilec

Zajmowany krag:Szósty Krąg

funkcja (zakres działania):włada tajemnymi zakątkami leśnymi i trzęsawiskami, w jego władzy pozostają też mchyi porosty, a ze zwierząt gadziną którą odziedziczył po Ciszu

ród: Wiłowie

pochodzenie: z Rodu Przeplątów – Syn Borany i Przepląta

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Potrójna Złota Łochynia

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Wilce (Wiłowie, Sjeny),

Wizerunki :-

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Wilec ma przydomki Owilec, Debrz i Kurpcz. Istyjski odpowiednik Wilca to Silnicius – Bóg Mchów lub leśna bogini Lazdona. Wyraz Wilec oznacza syna Wiła albo syna Wiłów (Kienów – Borowiła i Borany-Leszy). Prócz omówionych w poprzednich tajach^a przydomek ma również znaczenie wijący się, płożący się, nawiązujące do królowania przez owego boga wężom i runu leśnemu. Wiłowaty znaczy także kręcący się w koło, szalejący, wariujący, tańczący taniec w kole. Przydomek Debrz oznacza boga dobrego i jednocześnie opiekuna gadziny leśnej oraz runa (debrz – runo, zarośla). Te cechy, dobroć i łagodność ojca Wilców-Sjenów, przekazicieli próśb i ofiar do Niebios, są czymś, co się w postaci Wilca wybija.

Debra znaczy dokładnie: zarośnięty parów, dolina, cierniste zarośla, wąwóz leśny, gęstwina, zapadłość wypełniona wodą. Prasłowiańskie dbr to: otchłań, dolina wypełniona wodą, woda i bagno. Określenie debr ma także dokładne odpowiedniki w innych językach pobliskich: łotewskie dubra – bagno, litewskie duburys – zapadłość wypełniona wodą i w odleglejszych indoeuropejskich, jak iryjskie dobar, starokimeryjskie dubr – woda, czy inne pochodzące od rdzenia dheu-b – głęboki, wydrążony, które dały początek nazwom rzek: Dunaj, Dunajec, Don, Dniestrz, Dniepr czy Brda (Dbra).

Przydomek Kurpa (Kurpcz) oznacza „łatacza”, mieszkańca puszczy, puszczanina, tego który chodzi w plecionych z łodyg poszycia leśnego trzewikach. Słowo to wykazuje powiązanie zarówno z karcz –pniak, kark – szyja, barki, grdyka, gardło, plecy, grzbiet, jak i z krak – przysadzisty, krępy, krak (krzak) – krzaczasty, wielopienny, korcz – miejsce wykarczowane (co odpowiada roli Władcy Runa), kirkać – kręcić, krzykać – krzyczeć, karkati – skrzeczeć, krakać. Także bliski jest związek między rdzeniem karp i chors – jasny i chropowaty (bo obdarty ze skóry), chropawy – szorstki, ostry, karpaty – górski (co widać jasno w zbliżonym brzmieniu nazw Karpaty i Charwaty – Chorwaci). Wskazuje to na władcę niedostępnych polan śródgórskich i połonin szczytowych, wiązanych we wszystkich niemal podaniach z Królem Wężów z tego powodu, iż są porośnięte wyłącznie roślinnością runa – niskopienną.

Postać owego boga lasu występuje powszechnie w podaniach ze wszystkich stron Słowiańszczyzny do dnia dzisiejszego.

Wilec-Kurpcz był szczególnie czczony przez plemię Karpian (Karpianów), z którego wywiedli się zarówno współcześni górale podhalańscy i Łemkowie Beskidzko-Bieszczadzcy (Pogórzanie Karpaccy), jak i Kurpiowie – odłam owego plemienia, który wywędrował na północ w czasach słowiańskich wędrówek (w IV-VII wieku).

♣

BORUTA

Postacie-wcielenia (równe miana): Leszy, Kusy i Borutra-Berut.

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Beruta, Pan Boru i  Władca Małego Zwierza, Pan Ziół i Strażnik Czystości Boru, Borowiec, Borzec

Zajmowany krag:Szósty Krąg

funkcja (zakres działania):zarządza małymi zwierzętami leśnymi i ziołami, ale szczególnie dba o czystość lasu i przestrzeganie zasad jego wykorzystywania przez ludzi i bogów

ród: Wiłowie

pochodzenie:syn Borany i Borowiła

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Berło Trójświerkowe zwieńczone Złotymi Szyszkami

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Leśnice (Lisyvki, Gaiły)

Wizerunki: –

 

Marek Hapon – Boruta

Robert Sawa – Boruta

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Boruta nosi przydomki Leszego, Kusego i Borutry-Beruta. U Istów odpowiada mu Diwiriks – Zajęczy Bóg. Jest on władcą małych zwierząt leśnych, a kiedyś był także władcą ptaków. Stąd właśnie drugi człon jego miana -uta ( -utra) – ten który utracił, któremu odebrano (człon ber) władanie darami boru. Jednocześnie utra (utro) – znaczy poranek (Bor-utra to Ten Który Narodził się u Zarania Boru – pierworodny syn Borowiła), a także władca ruty (Bor-ruta), małych leśnych roślin, Pan Ziół, Strażnik Czystości Boru. Przydomek Leszy podkreśla funkcję owego boga jako Strażnika Czystości, strzegącego boru i lasów przed zniszczeniem. Miano Kusy określa Borutę jako kulejącego, chodzącego krzywo (koso) i niechętnego ludziom, patrzącego koso na ich obecność w lesie (łowiectwo oraz zbieractwo umniejszające zasoby borów). Boruta jest kulawy od czasu pojedynku z potworami, kiedy to uderzenie jednego z nich przetrąciło mu rękę i biodro.

Postać tego boga przetrwała w licznych podaniach, zwłaszcza w ziemicy wielkopolskiej i na Rusi Czarnej, Białej oraz Czerwonej.

♣

ROKITA

Postacie-wcielenia (równe miana): Bugaj, Bubacz i Świepiot

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Pan Gajów i Polan, Władca Owadów (Król-Car Pszczół), Boraczek, Bugajec, Bugajnik/Bógajnik, Bóg Gajów.

Zajmowany krag:Szósty Krąg

funkcja (zakres działania):opiekun lasków, gajów, w tym gajów świętych i władca polan śródleśnych, a także opiekun owadów

ród:Wiłowie

pochodzenie: syn Borany i Borowiła

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Berło Trójdzwonkowe ze Złotej Konwalii

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Bugaje (Szyszymory, Hihimory, Kikimory, Szyszaki, Szaszory, Bubacze).

Wizerunki:

Rokita

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Rokita nosi przydomki Bugaj, Bubacz i Świepiot. Jego istyjski odpowiednik to Baubilos – Władca Pszczół. Pamięć o nim przetrwała najlepiej w ziemicy małopolskiej – Wiślanii oraz na Śląsku i na Słowacji. Miano główne tego boga jest dwuczłonowe i stało się drugą nazwą drzewa wierzby. Związek ten wypływa wyłącznie z mitu i jest w nim podwójnie zakorzeniony. Po pierwsze bowiem Bubacz siedział na wierzbie wypatrując odebranych Borucie ptaków, po drugie zaś włożył w wierzbową dziuplę maź z rany Bożeboga, z której to mazi wylęgły się pszczoły. Jak wiadomo, Rokita stał się Władcą Pszczół. Nazwa Rokita związana jest z wierzbą także przez to, że wierzba jest drzewem, które jako pierwsze z początkiem roku kwitnie, puszczając kity-koty, które są świętymi kwiatami obchodów starosłowiańskiego Nowego Roku (20-26 marca).

Rokita będący strażnikiem niewielkich kęp drzewnych, bogiem Gajów (Bug-gaj to jeden z jego przydomków) obrał sobie za siedzibę wierzby rosnące na skraju lasu, wzdłuż rzek i strug śródłąkowych albo dróg i ścieżek. Bugajem określa się brzegi rzeki zarosłe wierzbiną, zapadłe doliny nad wodami, pofałdowany prześwietlony teren pokryty kępami drzew i krzewów, a także wzniesienia zarosłe niskimi krzewami albo całkiem nagie. Miano Bugaj jest przez Wiedzących łączone z imieniem pradawnego boga i takimi pojęciami, jak bugór, bugóriszcze, bugriszcze^a. Poświęcona mu była rzeka Bug, choć niektóre kąciny uważają ją za rzekę Bożeboga.

Miano Bubacz wywodzi się z rdzenia bu(b), bu(cz), bu(ch) i oznacza boga butwienia (buczenie –butwienie), ryczącego, szalejącego, huczącego (buczati – ryczeć), bubiącego (bubać – bełkotać, huczeć). Inne bliskie określenia to: buchać – uderzać, buc – cios, buczeć – brzęczeć (jak np. pszczoły, bąki), buczny – tęgi, pyszny, wyniosły, huczny, buczwieć – nadymać się. Podobnie w litewskim bukuoti, boukti – ryczeć, łotewskim bauks – hałas związany z upadkiem, czy w staroindyjskim bukkati – szczekać^b. Bliskie są także związki tego wyrazu z takimi pojęciami, jak buk – drzewo, bukiew – orzech bukowy, bukwa – litera cięta w drewnie, bąk, byk, buhaj (bugaj), buszny – pyszny, bucha – wybuchać płomieniem, buszować – myszkować, bouchati – bić, buchnut – nabrzmieć, buta – pycha, brzuchacz –grubas, buczny – próchniejący^c. Istnieje także nazwa pieczywa wywodzącego się z obrzędowego chleba pieczonego ku czci Bugaja – buchta.

Przydomek Świepiot odwołuje się wprost do roli Władcy Pszczół sprawowanej przez Rokitę. Słowo to określało zarówno u Polaków, jak u Rusinów leśne barcie dzikich pszczół, zwłaszcza mieszczące się w dziuplach wypróchniałych Świętych Drzew (Świe-pień, Świe-piet). W owych miejscach roiło się od pszczół, swepeti se znaczyło więc i roić się, poruszać, chwiać, kołysać. Człon ro- w imieniu boga Rokity nawiązuje również do owego ruchu, rojenia się, roju pszczelego i pojęcia rui – rozmnażania. Imiona i przydomki Rokity wiążą się niemal wprost z określeniami bóstwa i Świętości, takimi jak bóg (buk, bug) i swęt (świepiot)^d.

TYN WODÓW

Członkowie rodu: Wąda, Wodo, Śląkwa-Dżdża, Wodnik, Wodyca,

Główność: jednogłowy

Przynależność: Twer Swąta, Trzem Czarnogłowa, Tum Jeszy, Tyn Runów

Głowny przybytek, miejsce przebywania: Ziemia, Wela, Niebo

Atrybuty

żywe: Sokora i Webło (Drzewo Morskie), Łoś i Żółw, Czapla, Rybitwa i Mewa, Sadziec, Tatarak i Mozga, Niezapominajka, Grzybienie i Grążel, Pływak Żółtobrzeżek,

kamień: Niebieski Diament i Szmaragd,

minerał: Głozno-Jątar (Bursztyn),

rzeczy: Torf i Woda

maści (barwy): Niebieska (Niebiesko-Zielona),

czerty i rezy (liczby): , Czerta 5, Liczba 5

taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity, wici): Taja W, Gramota s

Miesiąc Maj (Kwieteń),

Na Weli

Niwa (symbol): Niwa Wody

Tyn: Kryształowy Dwór

Wieńce i ofiary: Niezapominajka, Grzybienie i Grążel i Sadziec

Obrzędowy wypiek (potrawa, obiad – potrawa obiata):

♣

WĄDA

Postacie-wcielenia (równe miana): Wąda-Węda, Wąda-Wębora i Wąda-Nurta

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Wonda, Pani Jezior i Płytkowodzi, Pani Bagienna, Undyna, Unda, Wąta, Woda, Wanda, Wodawa, Nerta, Nerthus, Nura, Nurzyca, Pani Przy Nurze Stojąca

Zajmowany krag:Czwarty Krąg

funkcja (zakres działania):zarządza wielkimi wodami słodkimi, stojącymi – jeziorami i rozlewiskami, a także bagnami i wszystkim co się na nich i w nich znajduje

ród:Wodowie

pochodzenie: Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Webło (Tasiemnica) i Złota Wędka. Nosi szaty ciemnoniebieskie.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Bagienniki (Topieluchy, Trzęsawice)

Wizerunki:

Wąda-Węda

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Wąda nosi miana Wądy-Wędy, Wądy-Wębory i Wądy-Nurty. Ten ostatni przydomek, Nurta-Nura, nawiązuje do wspólnej indoeuropejskiej nazwy określającej rwący prąd wodny, bieg rzeki. Starożytni kronikarze znali ją jako boginię Nerthus (możliwe, że to najstarsza wspomniana nazwa osobowa bóstwa słowiańskiego – pochodzi ona z przełomu starej i nowej ery), co oznacza jednocześnie głębię, dół wodny i wszelki dół (nora, nura, nyrza, zanurzać, wynurzać, ponury). Oznacza boginię posępną, mrukliwą, odosobnioną w głębinach, narowistą. W zabytkach cerkiewnych mianem Pronoriw określa się diabła, co dowodzi uprzedniej świętości postaci Nurty-Nury w religii naturalnej. Także Nurów określano jako złych, diabelskich przez ich odmienianie się w wilkołaków, o czym pisał Herodot. Nurowie byli wielkimi czcicielami Wądy-Nury (Nertus) i Chorsa.

Nury – szczeliny skalne, nurta – loch, nurt – także porywający, gwałtowny bieg rzeki, ponury – niebezpieczny, posępny, nyrit (rus.) – smucić się, nyrjat’ – lżyć, nyr – mruk, zły, iznreti – wynurzać się, zanere (serb.) – zanurzyć (to samo litewskie – nerti), narowy, narwany, narowisty – gwałtowny.

Wąda-Wębora – czyli węba (od wębor ceber, ubor – ubywanie i przybór – przybywanie wód), także wabiąca i posługująca się webłem – tasiemnicą w celach czarownych. Wębora – wybierająca i wyborna – doskonała. Jest to bogini, która musi mieć wszystko, co najlepsze, sterująca przybieraniem i opadaniem wód. Drugi człon przydomku -bora nawiązuje do jej boskości (borza) i bliskiego związku z Boraną, krzewieniem się, rośnięciem drzew oraz ziół. Ma także związek z brać, jako że Wąda często zabiera płody ziemi, obrywa pola uprawne, pochłania ofiary.

Węda, czyli łowiąca i jednocześnie wędrująca. Od niej zależą połowy ryb. W przydomku tym jest zawarte znaczenie Dawczyni Wody (Węd-dawa). Człon -da mówi o jej boskości nawiązując zarazem do diews – miana złączonego przez Słowian z kobiecością. Także ponętna, nęcąca (przynęta – wnada, ponuta).

♣

WODO-WEŁM

Postacie-wcielenia (równe miana): Wodo-Wełm, Wodo-Bełt i Wodo-Głąb

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Wodan, Wodyn, Wądyn, Udyn, Odyn, Wotan, Posiej Dun, Posiejtoń, Posejdon, Posijduna, Posidon, Posejduń, Posiejdun, Poseidon, Okołonas, Okołonasz, Okołónasz, Okołuna, Okeanus, Okoanus, Oko Anu, Pan Toni, Władca Duny, Nur, Nurz, Pan Wielkiej Wody, Władca Mórz, Pan Wód Ziemskich i Niebieskich.

Zajmowany krag:Czwarty Krąg

funkcja (zakres działania):zawiaduje wodami słonymi i wszystkim co się w nich znajduje

ród: Wodowie

pochodzenie: Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Tryzub i Trygubica. Ma szatę barwy szmaragdowej (niebieskozielonej).

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Topielice (Wodnice, Panny Wodne, Undyny, Jurasmaty, Łobasty)

Wizerunki:

Wodo-Wełm

Wodo – Siergiej Panasenko

Wodyn-Posiejtoń/Posiejduna – Iwan Aivazovski

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

W językach słowiańskich występuje związek woda – wid, czyli wodzić (wódz) – wiązać (więzić) – wieść (prowadzić) – wieszczyć (wiedzieć, widzieć). Te znaczenia określają boskie cechy Wodów i wiążą ich z innymi bogami – cząstkami Światowita-Swąta. Końcówka -da ( -do) jest jednocześnie nawiązaniem do dawać, oznaczającym bogów dawców, jak i do pojęcia głębiny, dołu, koryta rzeki zawierającej się w indoeuropejskim rdzeniu dou (dheu-b), od którego wywodzi się wiele nazw słowiańskich rzek (np. Dunaj, Dnieprz, Dniestrz, Brda-Dbra, Dunajec). Wodo zwany jest też imionami Wodo-Wełm, Wodo-Bełt i Wodo-Głąb.

Wełm – czyli wielki, wełniasty – okryty runem, wełna – grzywiasty, falujący, wełm – morskie bałwany, fale morskie i miano ducha burz (wymieniane w starych psałterzach), również wełm – podziemny (oczywiste przez związek z Weles i Wela). Pojęcie wełm ma bliski związek z wiłn – wijący się, wilna – wijąca się, i całym szeregiem znaczeń w rodzaju: zawiły, wikłać, wić, uwijać, a więc znów uwić – stworzyć i owitat’ – zamieszkać. Inny ciąg znaczeniowy tworzą bliskie pojęcia wywodzone od wałs – własność, włość, władać. Wodowie są więc stworzycielami wód zamieszkującymi w ich głębinach i władającymi nimi. Sam Wodo-Wełm jest bogiem orunionym białymi włosami (wiłsami). Tak samo bliski jest związek z wywodzącym się z tego samego rdzenia wiła-wiły – szalony, nieobliczalny, rozbuchany. Wał – opoka, przegroda, wałs – uderzający, walący, wał – gładki, równający, wał – drąg (podkreślenie cech męskich bóstwa), także siekiera (czes. valaska, również imię legendarnej władczyni Czech, córki Kroka), wałaszący – trzebiący, wałęsający się – krążący (ruchliwy, poruszający wody ).

Bełt, podobnie jak Wełm, oznacza rozkołysanie, rozfalowanie, kręcenie masą wód i mieszanie jej, czynienie mętną i spienioną. Odnosi się to miano do kolistego ruchu okrężnego typowego dla magii i świętych tanów. Błądzenie, błąkanie się (często powodowane przez Woda), błękitny – niebieski (maść Wodów), błąk i błog, błogi-bogi (odnosi się wprost do boskości) to inne pojęcia wyznaczające krąg Bełta. Także błoto – bagno, bolt – wir, bezdeń, bołozno – belka, bełt – grot, pocisk, strzała (dwa ostatnie pojęcia podkreślają męskość bóstwa). Wreszcie błona-błenia-błonie (płaszczyzna, rozległy płaski przestwór) i biel -biały (słowo to jednocześnie określa wielkość, biały – wielki, jak i maść-barwę białą oraz moczary, bagna -bielawy, i wypływa bezpośrednio z wizerunku Woda – boga grzywiastego, białowłosego jak spienione fale).

Miano Głąb omówiono przy postaci Głąbi w poprzednich tajach. Tutaj warto jeszcze dodać znaczenie nawiązujące do wody – glibiel, głębina, czyli toń lub wsysający moczar, bagno chłonące

♣

ŚLĄKWA-DŻDŻA

Postacie-wcielenia (równe miana): Słota, Dżdża i Liniąta

Inne nazwania jego osoby (przydomki):Mokrzycha, Pani Wód Spadających, Pani Deszczu i Władczyni Wodospadów, Kisza, Kysz

Zajmowany krag: Szósty Krąg

funkcja (zakres działania):zajmuje się wszelkimi wodami spadającymi, w tym także pomaga Perperunie w trakcie burzy i wyżyma deszcz z chmurnych ciemnych sukien Perperuny, które ta dozwala jej prać. Posiada Kocioł z którego dolewa żywej wody do deszczu, a także skrapia z niego Ziemię swoim Kropidłem-Żywidłem.

ród:Wodowie

pochodzenie: córka Wądy i Wodo-Wełma lub być może córka Dażboga i Wądy – wtedy z Rodu Sołów

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Kocioł Wieczniepłynący Żywą Wodą i Kropidło

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Brodzice (Brodarice, Panny Wodne)

Wizerunki:

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Bogini Śląkwa zwana także Śliniątą nosi przydomki: Słota, Dżdża i Ducza. Istyjski odpowiednik Śląkwy to bóg deszczu Lituvanis.

Przydomek Ducza wiąże się z kręgiem pojęć oznaczających spadającą wodę: ducza – wodospad, duli, dunąti – mżawka, deszcz z wiatrem, duja – burza. To odniesienie zbliża Śląkwę, podobnie jak przydomek Słota, do gromady bogów Nieba i Światła (Dażbogowie, Denga) i bogów Powietrza [duch –powietrze (wozduch), ducha – zapach] oraz Wiatru (Dyj). Przydomek Ducza nawiązuje także do obrzędowego tańca w kole (dujti –tańczyć)^a. Ducza zatem to Pani Wód Spadających. Słota oznacza córkę Sołów, także Boginię Ślącą Deszcz. Słowo to określa również niepogodę, mżawkę, stały, ciągły deszcz. Wyraz rosyjski dożd (pol. dżdżysty) określa rodzaj mżawki, ciągłego opadu deszczu, który jest systematyczny, długotrwały, ale niedokuczliwy. Dżdża-Dożda to Dawczyni Deszczu. Główne miano bogini, Śląkwa, ma też odmianę Śliniąta. Wyraz linąti to prastare słowiańskie określenie związane z lejącą się wodą: linąć – lunąć, lić – lać, lij – ulewa, rozlewać się – nie tylko płynąć ale i bujnie się rozrastać, śliwa – zlewa, ulewa, śląk – wysięk, wylew, siąknięcie, ślina, siąpienie (śląpienie), śluz, śliskość, ślizgać, sliozy – łzy.

Stąd wzięła się nazwa Śląsko (Śląsk, Ślęgia) – Ziemica Deszczów, zamieszkana przez liczne plemiona z ludu Lęgów (Z-Lęgów), wchodzące w skład Lęgii (Lugii). Lęgowie byli głównymi czcicielami Wielkiej Bogini Deszczu Śląkwy.

Bliski związek z mianem bogini mają także wyrazy z kręgu ślęczeć, ślęczyć – czyli dukwieć, mozolić się, słąka – skrzywienie, słonko – słońce, łąka, łęg, łekno, lęg, leżeć, legać, ze wszystkimi rozległymi związkami i odniesieniami świadczącymi o tym, iż bogini ta była zapewne kiedyś, w najdawniejszych czasach, główną boginią ludu Lęgów -Wielką Matką, mającą w swej pieczy wody, lasy, łąki, całą ziemię plemienną, płodność zwierząt i roślin owej ziemi oraz rozród i powodzenie całego ludu.

♣

WODNIK

Tak samo jak Śląkwa zrodził się z pary Wodów, albo z ich oparu, Wodnik. i posługuje się,

Postacie-wcielenia (równe miana): Wodnykus-Nyks, Kołbań i Nur-Nurec

Inne nazwania jego osoby (przydomki):Pan Rzek, Nurec, Nurzec, Nurnik, Nur

Zajmowany krag:Szósty Krąg

funkcja (zakres działania):należy do niego wszystko co w rzekach i opieka nad wodami płynącymi po ziemi lub pod ziemią.

ród: Wodowie

pochodzenie: syn Wądy i Wodo-Wełma

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Czarowne Wiosło-Niosło, którego jedno pchnięcie przenosi łódź o wielką odległość, albo wzbija ją ponad burzące się wody.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Wodniki (Wodianniki, Wodjany, Wodjanoje, Wodelniki, Potopielniki, Topielce, Potopniki, Wirniki, Pływniki, Nyksy, Wódnykusy)

Wizerunki:

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Wodnik jest znany pod przydomkami Wodnykus-Nyks, Kołbań i Nur. Miano główne oznacza po pierwsze syna Wodo, po drugie boga Znikającego w Wodach albo Przykrywającego Wodami. Podobne jest znaczenie przydomka Wodnykus, z tym że człon nyks, jako mocniej związany z pojęciem śmierci, oznacza najpewniej Tego Który Wciąga w Głąb i Uśmierca albo Uśmierca Powodując Wylewy. Miano Nyks jest skróceniem pełnego brzmienia owego przydomka i było używane na Połabiu, a do dzisiaj przetrwało zarówno wśród Łużyczan, jak i Ślązaków. Postać Wodnika jest znana całej Słowiańszczyźnie i wiążą się z nią do dzisiaj liczne podania oraz obrzędy mające ułagodzić wylewające rzeki lub zapobiec ich wyschnięciu. Pozostałe dwa przydomki oznaczają Tego Który Się Zanurza (nur – nurkować, pogrążąć się w otchłani) oraz Władcę Bań. Banią, baniorem nazywano staw, jeziorko, ale i głębię na rzece, która z racji swej ciemności i głębokości może być siedliskiem Wodnika lub jego pomocników bogunów Wodników-Wodzianych (Wodianojów). Człon koł w imieniu boga kojarzy się z pojęciami kołowania, koła, koł bienia, kłębienia, jak i kołka, kłody, kłódzi, czyli pnia. Te ostatnie nawiązania podkreślają bliskość Wodnika i Swąta – Boga Bogów oraz jego męskość. Odpowiednikiem Wodnika u Istów jest Potrimpus.

Uroczysko Czarna Woda na Łużycach w okolicy Milska jest miejscem czci Wodnika (Wodnykusa, Nyksa). Obrzędy sprawowali tu kołbiowie, którzy nie tylko wróżyli z lotu ptaków, ale również byli kapłanami Wodnika. Za siedziby Wodnika uznawano wszelkie rzeki i jeziora o czarnej wodzie, składano mu również ofiary z czarnych zwierząt. Czarny kogut na dachu oraz czerwono malowane ogrodzenie z białym obramowaniem były jeszcze z początkiem XIX wieku znakiem rozpoznawczym tych okolic, gdzie w dawnych wiekach mieszkali Słowianie, bowiem umieszczano go na zwieńczeniach kościołów od czasu chrystianizacji (IX-XIII wiek) po to, by opornym na nową wiarę Słowianom przybliżyć owe świątynie, jako domy boga. Wcześniej, za czasów pogańskich Słowianie wieńczyli „kurkiem” świątynie wiary przyrodzonej^a.

Kogut i kura jako ptaki ofiarne i symbole zarówno Kauków, czyli Bogów Działu, jak i Kirów – Bogów Pór, zajmowały szczególne miejsce w zdobnictwie wszelkich budowli, miały znaczenie magiczne, ochronne zupełnie podobne do ofiar zakładzinowych składanych pod fundamentem. Dachowy „kurek” chroniący przed złym, przed pożarem, złodziejem, nieszczęściem, przetrwał jako charakterystyczny element, w postaci strzałek wiatrowych z wyciętym kogutem, na dachach ważniejszych budowli we wsiach całej Słowiańszczyzny.

Czarne Wody znajdują się także na Śląsku (np. okolica Toszka) i w Małopolsce.

♣

WODYCA

Postacie-wcielenia (równe miana): Bajora, Tryska i Ponicza,

Inne nazwania jego osoby (przydomki):Pani Źródeł, Stawów i Strumieni, albo Pani Wód Tryskających i Władczyni Wylewów, Nuroczka.

Zajmowany krag: Szósty Krąg

funkcja (zakres działania):włada wodami bijącymi, tryskającymi – źródłami, strumieniami, wodami żywymi i wylewami, czyli także powodziami. Wszystkie wody którymi włada mają moc ożywiania. Dlatego i jej składają kobiety ofiary gdy mają rodzić potomstwo i do niej modlą się chorzy i rolnicy gdy proszą o deszcze – aby nie były za duże a były przez nią ożywione i zasilone

ród:Wodowie

pochodzenie: z Rodu Simów i Perunów – córka Siemi, Peruna i Wodo-Wełma

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Złota Ryba i Złota Sieć

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Utopce (Topce, Utopki)

Wizerunki:

Wodyca – Ponicza

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Wodyca nosi przydomki Bajory, Tryski i Poniczy. Główne miano bogini oznacza córkę Woda i Wądy, Dawczynię Wody. Przydomek Bajora wiąże się nie tylko ze znaczeniami banior, bajoro – głębia wodna, oko wodne, staw, czy bania, balja, bagno – moczar, kąpiel, łaźnia, błoto, woda, ale również z baj, baja, bajor i bajorek^a – mit, Materia Świata, nieć Świata i wstążka ofiarna barwy błękitnej. Takich wstążek używano do zawiązywania na gałęziach drzew sjenowitych dla przekazywania próśb bogom Żywota – Rodom (opiekunom rodziny i narodzin), Źrzebom-Mokoszom (mającym w pieczy byt i dolę człowieczą) i Prowom (czuwającym nad uczynkami ludzkimi). Pannie Młodej przed obrzędem zaślubin wplatano we włosy liczne wstążki ofiarne zwane jeszcze w XIX wieku bajorkami, a będące równocześnie symbolem jednej z nieci Świata – nieci błękitnej, stanowiącej główny splot Materii Świata, Bai, tkanej przez Makosza-Dodola.

Panny modliły się nad strumieniami do Wodycy o czystość, urodę i zdrowie (dobry poród) i szczęśliwe małżeństwo, ponieważ w jej pieczy znajdują się, według podań, welańskie studnie (źródła) żywej wody. Skropione żywą wodą nieci Bai są mocne i stanowią o powodzeniu życiowym, o losie jednostki wplecionym w ogólny los plemienia, w przyszły i teraźniejszy los miejsca oraz w wierg (wyroki) i źrzeb całej Ziemi. Stąd wzięło się pojęcie bai – podania, jako ciągłej, nieprzerwanej opowieści o wielu barwnych wątkach. Baja to słowiańskie miano religijnego, wierzeniowego mitu, które zostało przeniesione na opowiastki dla dzieci w czasach chrześcijańskich. Opowiastki dla dzieci zwano pierwotnie baśniami, czyli opowieściami do snu, do śnienia. Z biegiem czasu określenie baja zostało doszczętnie zdeprecjonowane (bajać, bajdurzyć, bajarz, bajduła, bajda).

Poprzez baje przekazywano wiedzę o przeszłości i właśnie baje były głównym źródłem zachowania pamięci dawnych podań wiary przyrodzonej. Chrześcijaństwo musiało zdesakralizować baję jako świętą opowieść wcześniejszej religii.

Czas opowiadania baj będących przekazem skondensowanej wielowiekowej tradycji i całej wiedzy plemienia, a także zasad wiary kształtującej podstawy wspólnoty, był czasem świętym. Wieczory baj rozpoczynały się jesienią, kiedy było już po zbiorach i wypasach. Wiązały się zawsze z przędzeniem, czyli snuciem nici będącej symbolem nieci żywota kształconej przez boginię Bytu, Mokosz. Wieczory owe zostały zatem splecione ze świętem Mokridy (Prządek) i poprzedzały je obrzędy ku czci tej bogini. Czynności przędzenia (jak i wyplatania) miały charakter pracy, a jednocześnie uświęconego obrzędu. Główną osobą tego obrzędu był kapłan-gadacz (gajda, gędźbiarz, guślarz, bajarz lub zamawiacz) albo stare kobiety, będące najważniejszym i krzewicielkami wiary i przekazicielkami wiedzy plemienia. Kobiety te były kapłankami Gogołady-Mieni i zwano je kazicielkami. Nawet gdy straciły już pozycję kapłanek, w czasach wprowadzania nowej wiary, były traktowane z lękiem i czcią. Od miana kapłanek-kazicielek pochodzi starosłowiańskie imię żeńskie Kazi – rozkazująca, czyli opowiadająca, ale i nakazująca pamiętać, przestrzegać, wierzyć. Bajać znaczy nie tylko opowiadać, lecz pleść; bajati (serb.) – czarować, baju –  (litewskie) zapytywać, bajać się – bać się. W obrzędzie uczestniczyły, poza kapłanem, wyłącznie kobiety i dzieci. Było to jedno z ważniejszych świąt jesiennych, Święto Kobiet. Kobiety odpowiadały za wychowanie dzieci i przygotowanie ich do uroczystych obrzędów pierwszego przejścia (postrzyżyny, zapleciny) oraz do podjęcia roli dorosłego członka społeczności. Jeszcze w XIX wieku na Rusi urządzano owo święto, wiążąc je nadal z boginią Mokoszą, której chrześcijaństwo nie zdołało przez 1000 lat unicestwić i musiało ją przechrzcić na Piatnicę. Święto to przetrwało także w Polsce pod mianem Prządek. W wyrazie przędać zachował się dawny mitologiczny (bajny) rdzeń dwóch znaczeń: prząść (wprzęgać) – łączyć ze sobą wątki i nitki oraz prządać – porządkować, układać, przeć do przodu, posuwać się, opowiadać. Owe święta służyły porządkowaniu wiadomości oraz układaniu wiedzy w umysłach dzieci i wszystkich słuchających. Przygotowywały młodych do wejścia w dorosłość, a ucząc wspólnych wartości kształtowały jedność plemienia.

Obrzędy Prządek odbywały się z użyciem świętej wody, wody ze świętych źródeł albo świętych strumieni, ponieważ proces przędzenia wiąże się zawsze z moczeniem lnu czy konopi w wodzie. Nici skrapiano podczas plecenia świętą, czyli żywą, wodą po to, by każda wypleciona rzecz była uświęcona i niosła w sobie boski spór. W Rosji przetrwał obyczaj wrzucania do studzien w dniu rozpoczynającym Prządki (Piatnicę) wrzeciona kądzieli albo motka wełny (nici). Było to więc także święto bogini Wodycy.

Przydomek Tryska bierze się właśnie z roli Opiekunki Wód Tryskających, a więc źródeł, studni, siklaw (gejzerów bijących w powietrze – np. wód mineralnych)^b. Niewyjaśnione do dzisiaj należycie przez badaczy kultury słowo Tryzna na określenie obrzędu igrów związanego ze starosłowiańskim pogrzebem, bierze się między innymi od bogini Tryski. Na koniec części żalnej pogrzebu dokonywano bowiem zagaszenia ogniska żgielnego żywą wodą (darem bogini Tryski-Tryzgi) i pokropienia nią prochów zmarłego, by się mógł odrodzić w Zaświatach do życia na Ziemi jako nowy człowiek. Z tą chwilą zaczynała się radosna część pogrzebu poświęcona odradzeniu, od-nowieniu życia – igry i walki obrzędowe pokazujące siłę życia toczącego się na przekór śmierci. Wspomagały one zmarłego wodzyskaniu nowego żywota i poczesnego miejsca na Weli. Taka była istota pogańskiego obrzędu Tryzny. Tresną nazywa się również specjalne ozdoby, wieszane jako bajorki na drzewach sjenowitych na mogiłach przechowujących urny zmarłych i na rosochach, gdzie przy rozstajnych drogach stawiano urny.

Ostatni przydomek, Ponicz, odnosi się do tego, że owa żywa woda Wodycy bierze się z niczego, a potem cieknie wąską, maleńką strużką zanikając (ponikając) co chwilę między kępami roślinności i kamieniami górskich stoków. Istyjskim odpowiednikiem Wodycy jest bóg Wód i Fal – Bangputis.

TYN MOKOSZY (ŹRZEBÓW)

Członkowie rodu: Makosz, Mokosza, Wid-Wij, Dodola-Dola

Główność: jednogłowy

Przynależność: Twer Swąta, Trzem Czarnogłowa, Tum Jeszy, Tyn Runów

Głowny przybytek, miejsce przebywania: Ziemia, Wela, Niebo

Atrybuty

żywe: Wiąz i Białodrzew (Biała Topola), Wilk, Jeż, Sowa, Konopie, Len, Mięta, Mak, Pająk

kamień: Ametyst

minerał: Bazalt

rzecz: Przędza, Włókno i Nić (Nieć),

maści (barwy): tzw. Mocna Żółta – Amarant (makowy), albo Amarant Ciemny, czyli złoto-czerwono-fioletowa (amarantowa, lub makowa)

czerty i rezy (liczby): Czerta 5, Liczba 14

taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity, wici): Taja A, Gramota k,

Miesiąc Świbań (Świcień, Przedmarczyk)

Na Weli

Niwa (symbol): Niwa Obręczy

Tyn: Bazaltowy Dwór

Wieńce i ofiary: Konopie, Len, Mięta, Mak

Obrzędowy wypiek (potrawa, obiad – potrawa obiata):  Konopie, Len, Mięta, Mak

♣

MAKOSZ-DODOL

Postacie-wcielenia (równe miana): Makosz-Mołwa, Makosz-Dodol i Usud-Żreb

Inne nazwania jego osoby (przydomki):Mokszysz, Źrzeb, Źreb, Zręb, Osuda, Osikosz, Ośkosz, Oś Koszu, Zrąb, Makosz nosi tytuły Pan Wyroków Świata i Pan Źrzebu-Zrębu, Pan Osądu-Przeznaczenia

Zajmowany krag:Piąty Krąg

funkcja (zakres działania): włada wyrokami świata. Sam zajmuje się wyplataniem najważniejszej części Bai – Zrębu (Sieci-Welonu), czyli osnowy, która stanowi o dziejach świata. Oznacza to że wykonuje najważniejsze sploty losu-kosu (koszu) – tworzy Zręb Świata. Kos-zręb odnosi się do najważniejszych linii zawoju świata, najważniejszych rzeczy, choć posiada go każda rzecz.  Jednakże Makosz  ma też bardzo ważne inne zadanie – w swojej izbie przydziela wszelkim bytom żywym wierg, czyli kos-wyrok, który decyduje w jaki sposób byt i dola człowieka w jego życiu ziemskim i potem po śmierci splecie się z Wyrokiem Świata a za jegho pośrednictwem ze Zrębem Świata. Jeśli splecie się przeciw nim to nic nieodwróci złego bytowania na Tym (ziemskim) ani na Tamtym (zaziemskim) Świecie. Ten wierg przydziela Makosz stąpając po skorupach, które rozsypujeco rano w swojej welańskiej izbie. Następnie wierg ów wplata w baję jego żona Mokosza. Swoimi Nożycami Makosz przecina Nieci-Struny Wszechświata.

ród:Żrzebowie

pochodzenie: Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Złota Trójgłowa Berłomakówka, Srebrna Trójmakówka i Złote Nożyce

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Mamuny (Mamony, Mamicze, Mamaki, Płaczki, Szutowki, Sutnice, Suścice, Sytnice, Szuścice, Szustnice)

Wizerunki:

Makosz-Usud (Niemy) z Wilkiem Skrzystym na swojej Niwie (Bańskich Łąkach i Borach) – [autor Zdzisław Beksiński]

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

MAKOSZ i MOKOSZA to bogowie Żrzebu (zrębu, losu) i Wiergu – Wyroków Nieba. Ich istyjskimi odpowiednikami są Moschel i Marsza (Masza). Ich miana są dwuczłonowe i zawierają w drugim członie wyraz kosz będący prastarym określeniem zbiorczym wszystkich rodzajów losu, właściwie przypadku niepowiązanego jeszcze wtedy z przeznaczeniem. Człon mok (mąk-, mak-) odnosi się do pojęcia mokrości, mącenia-mieszenia, mączenia-mieszenia (pomiechrać, pomąchrać – powikłać).

Mo(ł)kosz znaczy Ten Który Przepowiada Kosz (źrzeb-los). Właśnie od plątania przy pomocy mowy bierze się pojęcie matactwa, mętnych wywodów. Pojęcie mętności odnosi się także do wody, ma więc związek z mokrością i motaniem (męty, mąty). Mokosze pokazują ludziom ich los w sposób powikłany, niejednoznaczny. Wikłają też los w sposób dosłowny, wyplatając Materię Świata – Baję. Istotę wikłania i mieszania przez Mokoszów najlepiej oddaje przykład Pająka Mokoszy. Pająk Mokoszy spoczywa zawsze na jej piersi i z jej polecenia zabija lub wraca życie, odwraca wierg (los-wyrok), sprowadza szczęście lub nieszczęście na człowieka. Nigdy nie wiadomo, co w końcu przyniesie. Stąd wzięła się wiara w moc pająka, który napotkany o wieczorze ma przynosić nadzieję, a o poranku nieszczęście, i zakaz-tabu zabijania pająków, będących wszak wyplataczami Nieci Żywota (bytu, wiergu, źrzebu, doli) na Bańskich Łąkach Mokoszów. Człon mak- nawiązuje również do maku będącego atrybutem Makosza, rośliny, która jest znana z właściwości odurzających i była używana przez wieszczbiarzy w celu wieszczego wróżenia – przepowiadania przyszłych zdarzeń.

Makosz nosi miana Makosza-Mołwa, Makosza-Dodola i Żreba-Usuda. Mokosza nosi miana Mokoszy-Mokrzy, Mokoszy-Mąkszy i Mokoszy-Wiergi. Przydomek Mołwa zawierający znaczenia męłcia i mowy został już omówiony.

Dodol oznacza Dawcę Doli, Ojca Doli, a także boga Dodającego – dokładającego i wplatającego coraz nowe Nieci w Materię Świata. Słowo to zawiera w sobie znaczenie dolina, dolny, dół, biorące się z dolnego położenia Niwy Mokoszów na Weli, w Dodolinie (Dolinie), pośrodku której leżą podmokłe Bańskie Łąki. Przydomek ten zachował się szczególnie mocno u Słowian Południowych.

Źreb-Źrzeb, a także Usud-Sud, to bóg tworzący źrzeb-los Wszego Świata, zwany inaczej sudem (sądem lub siudbą – przeznaczeniem). To dawca zrębu-sudu – podstawy dziejów Świata. Jednocześnie oznacza zrębującego, czyli odcinającego wplatane nieci, kończącego dolę, byt, decydującego o zerwaniu Nici Żywota. W bliskim związku ze źrzeb pozostają pojęcia żreć – jeść, ucztować, ofiarować, i żerca (żrec, żyrzec) – ofiarnik oraz źrebię – młode zwierzę (w polskim wtórnie ograniczone wyłącznie do młodych koni).

♣

MOKOSZA

Postacie-wcielenia (równe miana): Mokosza-Mokrza, Mokosza-Mąksza i Mokosza-Wierga

Inne nazwania jej osoby (przydomki): Moksza, Mokrida, Pani Bytu i Wiergu, Pani Wyroku

Zajmowany krag:Piąty Krąg

funkcja (zakres działania): Mokosza splata na Bańskich Łąkach śnieci swoich pajączków w nieci Bai. Przesącza je swoim Złotym Sitem-Przetakiem nadając im odpowiednią grubość i jakość. Od niej więc zależy czy nieci wiergu, zrębu, doli i bytu będą dobre. Osobiście zajmuje się wplataniem w Baję drugiego co do ważności rodzaju nieci – Nieci Wyroku Świata – wiergu. Od Mokoszy bardzo wiele zależy, bo może ona przepleść ów wierg zupełnie na odwrót niż go Makosz wydeptał i zmienić tym samym czyjeś życie.

ród: Źrzebowie

pochodzenie: Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Posługuje się nieodłącznym Złotym Sitem-Przetakiem. Ma też Złotego Pająka, który spina szatę na jej piersi niczym brosza, ale jest żywy i wykonuje wszystkie polecenia Bogini.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Odmienice (Dole, Dólki, Białoludy, Białoludki, Białogłówki)

Wizerunki:

Mokosza-Mąksza

Mokosza-Wierga

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Mokos – wyplot, przędzenie i przędza. Postać bogini Mokoszy znajdowała się w panteonie Włodzimierzowym i jest potwierdzona przez najstarsze latopisy. Jej pamięć przechowala się na Ukrainie do XIX wieku, kiedy obchodzono jeszcze jej święto jako Piatnicę. Wtedy też urządzano obchód z Mokoszą. Przedstawiano ją jako długowłosą, wielkogłową, długoręką boginię i wiedziono przez całą okolicę, zamykając obchodem święty krąg. Obrzędy te nazywano Mokridą. Mokrza to jeden z przydomków bogini^a. Słowo mąka znaczyło dawniej jednocześnie ciasto i mieszenie (męłcie), a nie sypką mąkę i wiązało się ze znaczeniem mokry, lepki. Motać (mołtać, moktać) znaczyło nie tylko nawijać, naplątywać, ale i mówić (mołwa – mowa).

O przydomku „Mokrza” warto dodać, że oznacza on boginię Mokrokrzewiącą, Mokrokrzeszącą, co się odnosi do rozkrzewiania i krzesania Nieci Żywota na Bańskich Łąkach, skrapiania ich Żywą Wodą oraz rozczesywania. Z powodu owej ożywiającej właściwości wody z Bańskiej Łąki i studzien Mokoszów w razie suszy nie tylko składa się ofiary bogom Wód, ale i odprawia obrzędy mające zyskać przychylność Mokoszów (Mokoszy i Dodoli lub Makosza-Dodola), by woda, która spadnie, była dobra, ożywiająca zwiędłe rośliny.

Przydomek Mąksza został omówiony wyżej, tu trzeba dodać dwa znaczenia miękki i męka – obydwa wychodzące, tak samo jak mąka, z rdzenia mięk – oznaczającego ugniatanie, gniecenie, urabianie. Owo urabianie i miękczenie na mokro dotyczy Nieci powstających z włókien bańskich traw, obrabianych tak jak len czy konopie. Między kątynami i gromadami nie ma zgody co do tego, czy Nieci Żywota pochodzą wyłącznie od Bańskich Pająków, czy również są wyrabiane z Bańskich Traw. W pierwszym wypadku byłyby plecione w grube nici i sznury, a potem tworzyłyby Materię (materiał) Świata, w drugim włókna wplatano by w Baję, tak jak się je wplata w maty i kosze.

Zachowały się także wzmianki wskazujące na związek Mokoszy z kobiecym seksualizmem i onanizmem. W rosyjskim przeniesiono miano jej kapłanek mokoszij (Gromada Mokoszek lub Mokochanek) na nierządnice. Wiąże się to ze świętem Mokridy, czyli polskimi Prządkami, obrzędami zamkniętymi dla mężczyzn, świętem wyłącznie kobiecym, podczas którego miały miejsce różne zabiegi mające wzmocnić płodność, a więc rozbudzić pożądanie, przekazać kolejnemu pokoleniu kobiet tajemnice nie tylko opowieści prządkowych – bajów mitycznych, ale i inną tajemną wiedzę kobiecą.

Wierga – znaczy zarówno Dająca Wierg (los-wyrok) Nieba, jak i wierna Makoszowi oraz wiergna – prawa, właściwa, wracająca (choć według mitu wielokrotnie odchodziła). Także wierzgająca – rzucająca się (wreszti, wrh – rzut), wróża – przepowiadająca (wróżąca), wroga, wróżdżąca – mściwa, wrożąca – krępująca, wiążąca powrozem losu, wiersznia – wysoka, wierzchnia – zapoczątkowująca (poczynająca), źródłowa, zawierszająca – kończąca, wiersza – łapiąca w sieć (wierszę) przeznaczenia^b.

Wrog i Wierg to rodzaj losu związany z działaniem Makosza w jego welańskiej izbie – jest to inaczej mówiąc Wyrok Nieba lub Wyrok Makosza. Jego kształt rozstrzyga się jednak w chwili, kiedy Mokosza wplata nieć żywota danej osoby w Materię Świata w określony, wybrany przez siebie sposób. Przeważnie ów Wyrok-Wrog jest wydawany raz na zawsze, na całe ludzkie życie, ale bywa, że Mokosza przeplata nieć nawet na drugą stronę Materii Świata (co przemienia źrzeb, dolę i byt danej osoby w zupełne przeciwieństwo dotychczasowego losu) lub wywleka nieć z dotychczasowego i wplata w inne, nowe miejsce Bai. Wierg to oznajmienie owego WroguWyroku i niejako złączenie rzeczywiste wyroku w postaci przedmiotowej z określoną osobą – rzeczywistym podmiotem.

Źrzeb to ogólny los przeznaczony człowiekowi, wynikający z powiązania jego wrogu z wrogami innych bytów w Zrębie, czyli Sieci-Osnowie Bai.

Różne rodzaje wiergów, zabiegi towarzyszące narodzinom i sposoby przyjmowania Rodzanic, Narecznic czy Sądzenic dokładniej opisane są w innych źródłach^a. Także wiadomości o tym, jak starano się zapobiegać przydzieleniu złego wiergu noworodkowi, i o różnych sposobach walki z bogami Źrzebu podają badacze obrzędów i obyczajów ludowych.

♣

WID-WIJ

Wid czczony jest pod przydomkami Wida-Makowica, Wija-Wicia (Wijsta) i Wida-Widara.

Postacie-wcielenia (równe miana): Wid-Makowic, Wij-Wić i Wid-Widar.

Inne nazwania jego osoby (przydomki):Witj, Wijst – Pan Nieci, Pan Wyplotu, Pan Wijący Nieci Żywota

Zajmowany krag:Siódmy Krąg

funkcja (zakres działania):To Wid kieruje wyplotem wszystkich części Bai i stanowi o tym kiedy i co się wplata, a też kto co wplecie. Nie jest bowiem powiedziane, że wszystkie Nieci muszą być wplatane przez bogów, którzy mają daną rzecz w swoim zakresie robót. Niekiedy sam Makosz zniża się do wplecienia byle dólki albo złebytki w czyjś wierg, jeśłi mu bardzo na tym zależy, ale nie może tego uczynić kiedy i jak chce – to Wid, który widzi przyszłośćdozwala na zmiany losu-koszu.Sam Wid wplata w Baję najmniejsze cząstki stanowiące o rodzaju losu jaki wiąże się z chwilą – o bycie.

ród: Źrzebowie

pochodzenie: z Rodu Wiłów – Syn Borany i Makosza

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Rozwidły – widły, którymi rozdziela od siebie poszczególne nieci. Rozwidły owe są trójzębne. Ma też Wid do pomocy małe Pięciopalczaste Pazurki – Zgrzebło

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Wieszczyce (Wedi, Viedi, Wiedice, Wieszczychy, Wiedelnice),

Wizerunki:

–

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Wid czczony jest pod przydomkami Wida-Makowica, Wija-Wicia i Wida-Widara. Istyjskim odpowiednikiem Wid a jest bogini losu Karta. Zasadnicze miano Wid a zostało omówione przy okazji opisu znaczeń imienia Światowida, podobnie jak cała grupa określeń wynikających z członu wit – wić, wijać, owijać, owitat’ – mieszkać, wedat’ – wiedzieć, widzieć, wieść, przewodzić. Tutaj warto tylko zwrócić uwagę na przydomek Widar wspólny dla Słowian i Germanów, a mający znaczenie Dawcy (Darcy) Widzenia – boga jasnowidzącego, znającego przyszłość.

♣

DODOLA-DOLA

Postacie-wcielenia (równe miana): Dodola, Niedola i Odola. Pierwsze z tych jej wcieleń oznacza Dobrą Dolę, drugie Złą Dolę a trzecie Odmianę czyli Dolę Zmienną.

Inne nazwania jej osoby (przydomki): W języku bułgarskim jej imię brzmi Dudula, Didiula, w serbskim Dodolica, Dodola, w chorwackim Duduleica, Dudilasz, w albańskim Dudule, w rumuńskim Diodóla, Dindiul, w polskim Dola. W litewskim zachował się przydomek Dundulis – „Łoskot Gromu”, w łotewskim zaś określenie Dudina perkuonins. W języku i tradycji Załabian, Drzewian i Łużyczan – Dunder, a w języku Ślązaków i Małopolan – Dyngus – Pani Doli Człowieczej, Pani Dająca – czyli Dodająca, lub Pani Niedająca – czyli Odbierająca, albo Pani Oddająca – czyli Odmieniająca

Zajmowany krag: Siódmy Krąg

funkcja (zakres działania): Dodola rządzi losem-dolą czyli żywotem człowieka na Ziemi, wiąże jego wyrok-wierg z niećmi bytu Wida-Wija i ze strunami Zrębu. Kieruje ręką Peruna i tym samym wyznacza czas i miejsce gdzie pojawi się Perperuna, a z nią Śląkwa i Wodyca. Nic ważniejszego dla doli człowieczej nie ma jak opady deszczu i uderzenia perunowej srebrnobłyskawicy.

ród:Źrzebowie

pochodzenie: z Rodu Sołów i Wodów – Córka Mokoszy Dażboga i Woda

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Złota Kądziel i Kłębek Nieci Żywota (Kłąb Wołoci).

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Ćmunki (Ćmy, Ćmoki, Cienie, Cinie, Pościenie).

Wizerunki:

Dodola

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Dodola nosi przydomki Dodola, Odola i Niedola. Jej istyjskim odpowiednikiem jest bogini Dekla. Postać Doli była czczona od dawien dawna we wszystkich krajach Słowian i zwana także Dudulicą – czyli córką Dodola (Makosza). Do dzisiaj zachowała się ona w licznych podaniach Ślązaków, Pomorzan, Wielkopolan, Mazowszan, Małopolan, Podolan, Poleszuków, Słowaków, Czechów i Łużyczan. Jako dawczyni dobrego losu jest wzywana przez Serbów i Bośniaków, Macedończyków i Bułgarów podczas obrzędów sprowadzania deszczu, kiedy prosi się Perperunę – Panią Burzy i Burzowych Chmur, by polała ziemię wodą, a Dodolę (Duduleicę), by ta woda była dobra, „żywa”. Przydomki bogini mają budowę złożoną. Główny człon imienia, dola, wywodzi się z del – dział, dziełanie – praca, robota, dzielenie, udział – część, dziejanie – czynienie, dziedziczenie – przejmowanie udziału, dzieło – rzecz wykonana i dołać (podołać) – wykonywać. Słowo to oznacza los – udział, część, przeznaczenie, szczęście^a i jest znane wszystkim Słowianom. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na jego związek z pojęciem dołu, padołu (jako Ziemi), doliny, dążności i dzielności (odwagi). Dola to bogini Dolnego Wiergu, czyli Bytu Człowieczego – codziennego, składającego się ze zwykłych chwil i działań, dążenia do małych celów. Dola jako Dodola jest boginią dodającą sił, by podołać przeciwnościom wiergu, jest dawczynią dobrej doli. Jako Odola jest boginią sprowadzającą odmianę, która ma pomóc przezwyciężać (rus. odeleti – zwyciężać) i pokonywać, przemagać i przełamywać nieprzychylny wierg. Także jednak Odola może spowodować przełom w złym kierunku, gdy się człowiekowi wiodło. Niedola to dawczyni złej doli, powodująca niedolanie, brak działania, kiepski byt ziemski.

Dodola posiadała swoją świątynię i bugryszcze w Widinie, grodzie na prawym brzegu Dunaju, zwanym też Bdinem, gdzie w V wieku zamieszkali Słowianie zakładając osadę przy starorzymskim kasztelu Bononia. W VI wieku zbudowano zamek zwany Baba Wida. Tam właśnie czczono trójcę bogów: Wida, Bodnyjaka i Dolę – zwaną Babą Wida. W XI wieku na miejscu poprzedniego gródka i zamku powstała twierdza Bułgarów zdobyta przez cesarza bizantyńskiego Bazylego II Bułgarobójcę.

Inne miana Dodoli w językach słowiańskich (lub z nich przejęte), a także związki z ogólną aryjską (indoeuropejską) tradycją mityczną – np. germańskie Donar czy staroislandzkie określenie dyja – trząść (o włosach gromowładnego Thora), czy staroindyjskie śmaśru dódhuvad (o Indrze), wskazują, że ta bogini była oblubienicą boga Gromowładnego. W języku praindoeuropejskim rdzeń dhu oznacza wstrząsanie. Znaczenie wyrazu dola (część, udział) i jego związki z pojęciem gromu (wstrząsania) dowodzi roli, jaką Dodola musiała spełniać u boku Peruna. Właśnie z tego powodu obrządek polewania się wodą zwany Dyngusem należy przypisać czci Dodoli jako sprawczyni spadania z nieba sprzyjających wód, dających rozród i życie. Jest również charakterystyczne, że w serbskich obrzędach zamawiania deszczu z udziałem postaci Dodoli wzywa się, by zesłała ona „sytą rosę”, a nie ulewę.

TYN PLĄTÓW

Członkowie rodu: Przepląt, Plątwa, Mąd, Licho

Główność: jednogłowy

Przynależność: Twer Swąta, Trzem Czarnogłowa, Tum Jeszy, Tyn Plątów

Głowny przybytek, miejsce przebywania: Ziemia, Wela, Niebo

Atrybuty

żywe: Chebd (Bez Czarny) i Czeremcha, Kozioł, Przepiórka (przepierzyca) i Jemiołuszka, Fiołek, Rosiczka, Oset Przepłoch i Kąkol, Motyl Preperuga,

kamień: Czarna Perła

minerał: Piasek

rzecz: Wiklina

maści (barwy): Szara

czerty i rezy (liczby): Czerta 2, Liczba 2

taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity, wici): Taja E, Gramota f

Miesiąc –

Na Weli

Niwa (symbol): Niwa Splotu

Tyn: Czarny Dwór

Wieńce i ofiary:

Obrzędowy wypiek (potrawa, obiad – potrawa obiata): Mike to rodzaj obrzędowego placka, świętego pieczywa Plątów

♣

PRZEPLĄT-PEREPŁUT

Postacie-wcielenia (równe miana): Przepląt-Perepułt, Przepląt-Kus i Przepląt-Kos.

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Siewca Niezgody, Pan Splotu, Władca Przypadku, Dziwykosz, Kosykosz

Zajmowany krag: Piąty Krąg

funkcja (zakres działania):jest siewcą niezgody i robi wszystko by w wyplot Bai i nieci Mokoszy a także w samą pracę pająków na bańskiej Łące które snują śnieci losu-koszu wprowadzić nieład. Z tego właśnie powodu uchodzi za Pana Splotu, ponieważ ostatecznie dodaje cząstkę swojej działalności w uporządkowany obraz wyplatany przez Źrzebów na Bai.

ród: Plątowie

pochodzenie: Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Złota Sieć i Złoty Przepiór-Wabik

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Zwodnice (Uwodnice, Zwiedlice, Viedmy, Wiedźmy)

Wizerunki:

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Kosze dotknięcia – dotknięcia miłosne, niosące rozkosz, dotknięcia zmieniające dolę, byt, wierg (kosz) – budzące uczucia, z których powstają trwałe związki. Stąd staropolskie wyrazy koszkać – kochać, bośkać – całować, kosztować – rozkoszować się, budzić i dawać rozkosz – miłe doznania związane z kochaniem, miłością. Kosz to „przypadek”, jeden z rodzajów losu spadającego nagle, niespodziewnaie, odmieniającego przyszłość. Kosz pozostawał we władaniu Przepląta. Pierwotnie było to jedyne określenie tego, co się oddaje greckim terminem „los”. Z czasem ograniczyło się wyłącznie do oznaczania działań Plątów – losu-przypadku. Stąd niemiłe konotacje kosza-przypadku, dopustu: koszmar – tknięcie przez Marę, kara kosza – pręgierz, kosz – więzienie, kose spojrzenie – ukośne, złowrogie, kosa – narzędzie Nyi-Śmierci, karkosza – kij, laska (być może do wymierzania kary).

PRZEPLĄT-PEREPUŁT (Perepłut) – miano tego boga jest dwuczłonowe. Drugi człon -pułt nawiązuje do putat’ – plątać, wikłać, pętać, czyli przewikłujący, plątający, spętujący. Pierwszy człon imienia, pere-, jest identyczny jak w słowie Perun (uderzający, piorący, bijący nagle, spadający niespodzianie) i ma takie same ewentualne odniesienia – omówione także przy osobie Spora: ostry, silny, prący, napierający, skłócający, prawy, prawiący, sądzący. Gdyby przyjąć drugą wersję końcówki, -plut, wtedy plut’ – płynąć, perepluti – przepłynąć. Imię boga miałoby więc znaczenia: przepływający, niezauważalny, nieuchwytny. Także pląt – plączący, plotący, pełtający – pielący, wyrywający, karczujący, plewtający (rus. połowu – plewię), plutający – plujący. Z Przeplątem jest związany zwyczaj plucia przez ramię, plucia w kruż z miodem, jak i wiele przysłów czy powiedzeń, które wiążą plucie z przekleństwem i złym czarem, niepowodzeniem, splątaniem zamiarów, zepsuciem.

Przepląt oprócz omówionego miana Przepląta-Perepułta nosi imiona wtórne Przepląt-Kus i Przepląt-Kos.

Kus znaczy kuszący – podkuszający, kuszący – powabny, budzący zainteresowanie, dotykający delikatnie (kusznąć, kuszać – dotykać, całować), kęsający – pożerający, kąsający – gryzący, podgryzający, kąsający – próbujący, smakujący. Także szorstkoskóry.

Kos, czyli ukośny, krzywy, stający w poprzek drogi, długowłosy z warkoczem (kosa -warkocz pleciony, ale i w ogóle długie włosy), kosmaty – włochaty. Także kosiarz – posługujący się kosą-sierpem. Kosz – pułapka, zamknięcie, ale i kosz – przypadek, los, kosz – dotknięcie, czyli „dotknięcie losu” – przypadek. Kosz – plecionka, a więc bóg plotący, pętający, wikłający.

Kara kosza to kara średniowieczna, która polegała na zawieszeniu w koszu nad błotem. Aby wyjść, trzeba się było odciąć wpadając w błoto. Była to bardzo hańbiąca kara, stosowana zwłaszcza wobec nierządnic. Z kolei „dostać kosza” znaczyło zostać opuszczonym, odtrąconym, zdradzonym (Plątwa zdradziła Przepląta ujawniając miejsce zakopania Taj). Z drugiej strony od rdzenia kos – dotykać, pochodzą pojęcia całować i kochać. Widać tutaj znowu typową dla Plątów dwoistość znaczeń i bezpośrednie nawiązania do mitu, bowiem oboje Plątów spotkała hańbiąca kara – zostali umazani swoim postępkiem i dosłownie unurzani w błocie (ocaliło ich ukrycie się na dnie bagna). Przepląt stał się od tamtej chwili bogiem Podziemnym.

Istyjskimi odpowiednikami Przepląta i Plątwy są Wajżgants (wiążący) i Raugupatis (bóg zakwasu-termentacji). Obydwaj mają męską postać, co jest późniejszą naleciałością. Postać żeńska nie została zachowana do czasów, kiedy zanotowali te miana kronikarze.

♣

PLĄTWA-PRZEPIGOŁA

Postacie-wcielenia (równe miana): Plątwa-Przepigoła, Plątwa-Prekolicha,   i Plątwa-Kłóta

Inne nazwania jego osoby (przydomki):Pani Nieładu i Kłamstwa, Pani Podstępu i Wielka Kłótnica, Kłuta, Kła, Pani Zołza, Pani Łża, Pani Łza, Łeż, Łoza, Łaza

Zajmowany krag:Piąty Krąg

funkcja (zakres działania): Jest pania kłótni i robi wszystko by wprowadzić w świat nieład, a każdemu tak zakręcić w głowie by zbładził. Nigdy nie mówi prawdy, kołuje i jest władczynią podstępu. Jako taka bywa ulubienicą wojowników. Jedna z ciemnych bogiń.

ród:Plątowie

pochodzenie: Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Złota Puszka i Złota Rogalka-Kołotuszka.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Męcice (Pleciugi),

Wizerunki:

Plątwa na wizerunku w dwóch posyaciach – u góry Plątwa-Przepigoła (po karze nałożonej przez Swąta w wyniku Wojny o Taje; na dole Plątwa-Kłóta (Kłotnica) z czasów swojej piękności przed Wojną Tajową.

Poniżej Plątwa autorstwa Zdzisława Beksińskiego [on jej tak nie nazywał, ale mnie się kojarzy z idealnie z ta Plątwą kuszącą i kłocącą – tajemniczo piękną i niebezpieczną]

Plątwa – powabna i młoda

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

PLĄTWA-PRIPEGALA (Przepigoła), to znaczy Tworząca Pląt lub Plątowa Baba, czyli żona Przepląta. Miano bogini, Pripegala, pochodzi ze źródeł germańskich i jest zniekształcone. Należałoby je zrekonstruować jako Prepigala lub Przepigoła. Człon pierwszy wywodzi się z rdzenia pre, per, i ma znaczenia takie same, jak zawarte w mianach Peruna, Perperuny, Prowego, Czstnoty-Pry, Przepląta i Spora. Człon drugi, gala-gała-gola, zawiera kilka istotnych znaczeń określających funkcje tej bogini. Tak więc: gala – narośl na dębie (galas), galić – służyć, przygalić – przysłużyć się (specyficzne, np. galić na zgubę komuś, galić na dwie strony), galić – skakać, przegalać – przeskakiwać ze strony na stronę. Istnieje znany magiczny obrządek pierwotny, polegający na przeskakiwaniu bruzdy lub rowu z jednej strony na drugą z wypowiedzeniem zaklęcia odwracającego zły los – to właśnie jest galenie. Galenie (rus. nagalit’) – nagły okrzyk i przyśpiew (pod wpływem nieopanowanego impulsu, rozpierającej radości, bólu lub zadumy), halyty (ukr.) – napędzać, naganiać, haliti se (czes.) – śmiać się bardzo głośno, gałuch-gałas –krzyk, hałas, gałować – zagłuszyć (krzyczeć, zakrzyczeć, zagłuszyć). Inne bardzo bliskie znaczenia to głuch, głuszec, głuchy. Także gał – czarny, gałki – kule (szczególnie o losowaniu przy pomocy czarnych i białych kulek-gałek, co odwołuje się do mitycznej funkcji Przeplątów – Dawców Koszu-Przypadku (losu przypadkowego, nieprzeznaczonego). Również gała – ślipie, oko, galić – ślipić (patrzeć bardzo uważnie), przyglądać się (co wywodzi się wprost z mitu, jako że Plątwa galiła, podgalała – podglądała, śledziła-ślipiła za Przeplątem, gdy zakopywał Taje). Gałuszka – główka laski, narośl, pęcherz, orzech (znów wprost z mitu, gdyż Plątwa, która była boginią piękną i wesołą, została ukarana szpetotą po swoim uczynku wykradzenia Taj i jej ciało pokryło się całe bąblami, pęcherzami i naroślami).

Wreszcie najprostsze znaczenie goła – naga, odkryta, ogołocona (oboje Plątowie stracili po Wojnie o Taje wszystko, co mieli, i zostali goli, także rola Plątwy w wykradzeniu taj została odkryta i tym samym jej podwójne zamiary obnażone – obgalone), progalit – przejaśniać, progalina – owalna polana w lesie (goła dziura w gęstwinie, litym borze), co nawiązuje do żeńskości i nagości bogini, gołać (godać) – mówić, głogoł – mowa, głagolica – pismo, pierwszy alfabet słowiański (bezpośrednie nawiązanie do Taj oddanych ludziom przez Przepigołę), również głos – mowa, wołanie. W wielu językach słowiańskich (np. w czeskim, serbskim, słowackim) zachowała się specyficzna podwójność znaczenia haliti. Czeskie haliti – zakrywać, holiti – odkrywać. Nawiązuje to znowu wprost do postaci obojga Plątów, którzy odkrywają i zakrywają przed ludźmi jednocześnie tę samą rzecz, po prostu plączą obrazy rzeczy. Dalej golący – ogałacający, golemy – wielki, gałąź – pręt bez liści, góla – naga góra złożona ze skał, hala – polana trawiasta pośród gół (ewidentny symbol kobiecego łona). Od Przepigoły wzięło się zachowane u Polaków słowo gałgan określające szmatki, strzępki, ale i oszusta, szalbiercę, urwisa, przecherę. Dalsze znaczenia wiążą się z glić. Jest to ciąg takich pojęć, jak glina – kleista gleba, ślina – wydzielina, śluz – ciągnąca się wydzielina, ślozy – łzy, glibiel – błoto, klej, glibki – lgnący, kleisty, glna, gnila – gnić, zgnilizna, lgny – lgnący, lepki, gleń – błoto, bagno i uglenie – ubrudzenie, uczernienie, zwęglenie. Dalsze znaczenia wykazują związki z gładzią – pięknością, młodością, niedojrzałością i gładzią – zagładą, czyli zniszczeniem, trzebieniem, zacieraniem (głoda – zagłada, goła – śmierć, goła – wszelka pustka, próżnia, gołota (hołota) – ludzie nic nie warci, nieosiadli i głód – nienasycenie, pragnienie, niespełnialna żądza, pożądanie)^a. Z powyższych związków znaczeniowych, zawartych wyłącznie w głównym mianie bogini, można odczytać fragmenty mitu o jej wspaniałości, piękności, niedojrzałości, beztrosce i lekkoduchowatości, które ją przywiodły do upadku, czyniąc z niej szpetną, pokrytą naroślami, złą, prowadzącą do zguby i zagłady, przez co stała się Panią Nieładu, Kłamstwa, Władczynią Kłótni. Plątwa jest boginią nieszczęśliwą, która chciała być Dawczynią Głosu i Pisma (Taj), a straciła wszystko, niszcząc też przy okazji swego męża Przepląta – Strażnika Taj. Inne szczegóły postaci wyłaniają się dodatkowo z pozostałych mian Plątwy: Plątwa-Prekolicha i Plątwa-Kłóta.

Prekolicha – znaczy kołująca, stawiająca się w poprzek (preko – poprzek, wprzeki, poprzeczny). Miano ma też związek z kłótnią, przeko – przeczyć, przekomarzać się – sprzeczać się, kołocić – kłócić, upierać się. Jest to bogini przekoślawiająca, przeinaczająca (prekosłowity – przeciwmówiący). Jednocześnie Prekolicha znaczy kołująca w przeciwną stronę (wiadomo, że koło to święta figura, a taniec w Koło był jednym z najważniejszych zbiorowych obrzędów religii naturalnej, służącym kontaktowi z bogami i wyrażającym porządek świata. Jednocześnie taniec ten wprawiał w ekstazę, stanowił wieszczy wzlot ducha. Perkolicha – bogini o zadartym, wydatnym nosie. Także Perkolicha – Matka Licha (Pierwolicha), kołująca ku Lichu. Zasługuje na uwagę także nazewniczy związek Przepigoły z przepiórką – plepielicą, plepielichą, prepelicą, ptakiem Plątów, który właściwie nie lata, ale polatuje (lata i nie lata). Przekobiała – przecięta białą smugą, białym pasem, bogini o dwu twarzach – jasnej i ciemnej, o dwu postaciach – dawnej i obecnej, o dwu przyrodzeniach^b.

Miano Kłóty bierze się nie tylko z jej kłótliwości i zdolności wywoływania kłótni, ale i stąd, że jej atrybutem jest Złota Kłódka-Zatrzask, którą zamyka ofiary w sidłach kłamstw i żądzy, czyniąc spory nierozwiązywalnymi. Miano to ma związek zarówno z kłóć – kłuć (kolić, kolec, ukłucie), jak i kuć (kować, skować, zakuwać)^c.

Plątwa była znana Słowianom Alpejskim znad Jeziora Bodeńskiego, górnego Renu i Menu oraz Drzewianom Załabskim, Czechom i Słowakom jako Perchta, czyli Per-chota, Per-chołota (Pripegala)^d.

♣

MĄD

Mąd jest jednym z Dziewięciu Bogów Podziemia. Jako Pan Ćmicy-Ciemności, Władca Zmącenia, Pan Zaślepiający często przewodzi  Ciemnym Siłom. Ćmica nie jest ciemnością widzialną, lecz mocą zła.

Postacie-wcielenia (równe miana): Mętlik-Nikuła (Mikuła), Mądrak-Zwód i Mąd-Kół

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Mądry, Modry, Mudr, Mudra, jest nazywany Panem Zmącenia, Władcą Zemsty, Panem Ćmicy, Opiekunem Wilków lub Wilczym Pasterzem

Zajmowany krag:Siódmy Krąg

funkcja (zakres działania): jest panem zmącenia, wszystko czyni niejasnym i nieczytelnym, a jest także siewcą bezmyślnej zemsty – wróżdy. Jednocześnie sprowadza na umysły ludzkie takie zaćmienia i rozbudza takie żadze że są oni gotowi poświęcić wszystko co posiadają żeby zdobyć daną rzez. Powoduje też że bez opamiętania trwonią swój dobytek. Mąd chodzi ze swuym worem i rozdaje na lewo i prawo rzeczy jako podarunki. Z tego powodu i jako pan beztroski jest przez wielu bardzo lubiany, a swoje święto ma 6 grudnia, kiedy obdarowuje każdego. Z tymi jego podarkami trzeba jednak uważać by nie przywiodły człeka do próżności i chęci trwonienia.

ród:Plątowie

pochodzenie: z rodu Ładów, rodu Źrzebów lub Simów – Syn Mokoszy i Łado (a także Plątwy i Przepląta), lub Sima i Mokoszy

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Posługuje się otrzymanym od Łada i Przepląta Kijem-Wijem, nazywanym też nieraz Sochą-Mądką. Kiedy był jeszcze dzieckiem wystrugał sobie Rogalkę-Kołotuchę, którą mącił wody, ale tę zabrała mu Plątwa. Posiada także Miech-Wór, w którym ukrył Kamień Kamieni.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Mątwy (Pletuny).

Wizerunki:

–

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Mętlik-Nikuła (Mikuła) – imię dwuczłonowe. Człon pierwszy, męt, nawiązuje do pojęć mętności, matactwa, pokrętnności, drugi, tlik (tłuk), oznacza boga prującego nieci bytu, tlącego je (tlący – naruszający), nadpalającego. Człon ten podkreśla też męskość boga (tłuk – trzonek, pałka). Mętlić – plątać, a więc Mętlik to Plączący Nić Bytu i Źrzebu lub Plotący Nieć (przeplatający). Przydomek Nikuła-Mikuła wywodzi znaczenie od nyt – nic, nyt’ – niknąć, zanikać, nić, nieć. Końcówka kuła wiąże się z pojęciami kołować – kręcić, kłócić – bełtać, kować – kuć.

Przydomek Mądrak-Zwód zawiera takie grupy znaczeń, jak: drak – krzyczący, drący – rozrywający, droczyć się – wszczynać waśnie, mądry, modry, zwodzący – oszukujący, zawodzący – rozczarowujący, zawodzący – płaczący, zawadzający – przeszkadzający, wodzący – prowadzący, unikający, uciekający, zwodny – wyłaniający się „z wód”, zwód – ustanawiający zasady, zwący – wzywający (zwnieć, wznieć – staropolskie wzywać, ogłaszać, brzmieć, wznąk, zwonk – dzwon), zwący – nazywający, łączący i dzielący.

Przydomek Mąd-Kół oznacza boga wykuwającego, kującego, ale także kołującego, kolącego, zakałę wszelkich poczynań. Określenie kół w znaczeniu kołek, kij, jest wskazaniem na męskie atrybuty postaci.

Miano podstawowe Mąd zawiera znaczenia odnoszące się do dwoistości owego boga, do jego mądrości z jednej strony i do mącenia, mędzenia – przeszkadzania, zaciemniania, zawadzania, z drugiej^a. Jednocześnie miano to nawiązuje do rdzenia, który odnajdujemy w imieniu Mokoszy: mąk. A więc: mąka – ziarno (pył), męka, mokrość^b itp. Z treści mitu wynika, że Mąd okrywa drobnym pyłem złyrudzi nieci bytu wyplatane przez Dodolę albo polewa je martwą wodą z czarnego źródła, w którym sam się także lubi moczyć^c. Mąd to rdzeń, z którego wywodzą się takie znaczenia, jak: smucić się, smędzić, smuga, smuta – żal, odmęt, zamęt, kołamęcić – bałamucić, męsti – mieszać, męczyć.

Mąd jest znany z zapisów od najdawniejszych czasów jako Mikoła-Mikuła. Jego imię można znaleźć już w Latopisach ruskich, jest także postacią znaną z Bylin. To postać mityczna, boska, wspólna Słowianom i Finom. Oba te ludy długi czas współżyły ze sobą i mieszały się na obszarze północno-wschodniej Europy, w okolicy Jeziora Białego, Merii, Wesi i Mordwy. U ludów fińskich bóg ten występuje pod mianem Nikolator^d. Od Słowian północnych i wschodnich (Burów) rozeszły się zapewne podania i kult Mąda-Nikuły. Oddawano mu cześć w całej Słowiańszczyźnie. Postać przetrwała w licznych obrzędach, obyczajach i podaniach. Na Połabiu kapłanów nazywano mikami. Mike to również rodzaj obrzędowego placka, świętego pieczywa, pierwotnie przeznaczanego konkretnemu pogańskiemu bogu, najpewniej Mikule. Jeszcze w wieku XVIII pieczono miki, jako święte ciasta

♣

LICHO

Postacie-wcielenia (równe miana): Lisza, Pastwa-Pacwa i Chowaniec-Tszcza.

Inne nazwania jego osoby (przydomki):Lichwa, Lichota, Licha, Lisz, Liszyca, Lisa, Pani Nieznanego, Władczyni Niczego, Wielki Porywacz

Zajmowany krag:

funkcja (zakres działania): włada wszystkim co nieznane i niewiadome, a także ukrywa co jej się podwinie pod rękę.

ród: Plątowie

pochodzenie: Dziecko Plątwy i Przepląta .

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Posługuje się Miotłą-Wymiotłą a jej atrybutami są także Kłódka i Klucz.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Liszki (Chowańce, Odnogłazki, Triechgłazki, Jednoocze, Trójocze)

Wizerunki:

Licho

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Licho ma przydomki Lisza, Pastwa-Pacwa i Chowaniec-Tszcza.

W mitach i podaniach wschodniosłowiańskich Licho przedstawiano jako olbrzymkę pożerającą ludzi lub wychudzoną jednooką kobietę. Słowacki wyraz lih znaczy nieparzysty. Także polskie, ukraińskie, bułgarskie czy macedońskie odniesienia wiążą licho z pojęciami zła, głupoty, nieszczęścia i nieparzystości. W mowie potocznej wszystkich krajów słowiańskich występują wciąż jeszcze liczne powiedzenia w rodzaju: „Nie szukaj dobra w lichu”, „Licho nie śpi”, „Niech cię licho porwie”^a. Wszystkie one nawiązują do dawnej pozycji bogini Licho, zdegradowanej przez chrześcijaństwo do roli demona. W języku bułgarskim lichuja znaczy oszukiwać, przechytrzać, w ukraińskim łychowaty – wyrządzać zło, ograbiać. Ogólnie najpełniejszy opis Licho przechowali Rosjanie. W ich języku lichoj, lich, licha, licho – zły, niedobry, powodujący szkodę, zepsuty, podstępny, obłudny, gniewny, mściwy, złośliwy, trudny, surowy, powodujący biedę, ale jednocześnie lichoj – większy, śmiały, dzielny, silny, smutny, bystry, rączy, zwinny, zawadiacki. Łużyczanie widzą w pojęciu lich takie znaczenia, jak próżny, goły, pusty, fałszywy, ale i wolny, swobodny. Także Białorusini przypisują temu słowu znaczenia dwubiegunowe: gniewny, pozbawiony wartoŚci, zły, nieszczęśliwy, ale i dziarski, chwacki, słynny. W czeskim wyraz ten posiada znaczenie: fałszywy, obłudny, zły, zły duch, mara, czarownica, straszydło, a zarazem – pieszczotliwy, pochlebiający, w słowackim oznacza: straszydło, czarownicę, ale znaczy też pochlebny^b. We wszystkich krajach jest to słowo skojarzone z pojęciem nadmierności, nieparzystości, złego ducha lub diabła. Powyższe fakty świadczą o dawne i pozycji bogini w panteonie starosłowiańskich bóstw. Dodatkowy argument za boskim pochodzeniem Licho to wspólny indoeuropejski rdzeń leżący u podstawy niemieckiego Licht – światło, jasny i słowiańskiego łuna – blask, jasność (od tego pierwiastka w obu grupach języków pochodzi wspólny wyraz lichtarz –świecznik, latarnia). Powyższe spostrzeżenia dotyczą też bogunów, duchów pomocniczych bogini Licho, zwanych Liszkami lub Lichoradkami. Wszędzie łączą się one z pojęciem zła, złośliwości, złożyczenia i złoczynienia. Ich nazwę jako przynoszących choroby przypisano w późniejszych, chrześcijańskich czasach na Rusi samym chorobom, np. febrze-zimnicy, ospie i innym. Lichmanić znaczyło w staropolskim zwodzić i oszukiwać, czyli licho maniti (rus. mamić i źle czynić). Pewien związek ze znaczeniem wyrazu licho wykazuje również słowo lico – fasada, zewnętrzność. Oblicze to prawdziwa, właściwa strona przedmiotu, rzeczy, w odróżnieniu od odwrotnej. Określenie wróżebnego rzutu monetą, które przetrwało do naszych czasów jako cetno i licho (orzeł i reszka), zostało przeniesione z obrzędów wróżenia patyczkami, gdzie liczba parzysta była znakiem bogini Cetny (czystej, symbolizowanej przez orła), a nieparzysta wróżyła źle i należała do Licho. Bliskie znaczeniowo są również pojęcia liczby i liczenia, więc i liczykrupy czy Liczyrzepy – demonicznej postaci znanej ze Śląska, która powstała jako postać mityczna z połączenia dwóch bytów: Licho i Rzepióra. Zwierzęta takie, jak lis czy łaska (łasica), nazwy włochatych gąsienic, larw i gatunków motyli czy gatunków grzybów w różnych krajach słowiańskich również zdają się mieć bliski związek z postacią bogini Licho.

Przydomek Lisza ma podobne znaczenie jak opisany powyżej. Liszyć znaczy bowiem we wszystkich językach Słowian to samo: zbyteczny, niepotrzebny, nadmierny, zbędny, pozbawiać czegoś, odstraszać, odstręczać, tracić, stronić, unikać, różnić się, uwalniać się od czegoś, odebrać, ogołocić, cierpieć niedostatek. Tutaj do wspólnego kręgu dochodzą także takie znaczenia jak liszaj – choroba skóry, szpetna narośl, lisza – plama na skórze, liszan – szalej jadowity, roślina trująca, zawierająca cykutę (alkaloid znany od starożytności i używany w celach trucicielskich) ^c.

Przydomek Paść-Pastwa nawiązuje do takich znaczeń, jak pułapka, wnyki, przepaść – jama bez dna, ćma, ciemność, błoto, grząskość. Bliskie są takie określenia, jak paciep (archaiczne słowo oznaczające ćmę – ciemność i miejsce zatopione)^d oraz pacwa – potwór. Od imienia i postaci potwora Pacwy pochodzą chyba takie nazwy, jak serbskie pa(r)cow – szczur, litewskie paciuk – wieprz, a także staropolska nazwa szczura – pac. Skojarzenia te opisują Licho-Paść-Pacwę, jako mocno pachnącą, mającą sierść szczeciniastą i wygląd pomiędzy szczurem a wieprzem. Pacwa znaczy dziwoląg, licho^e. Pacyna oznacza bryłę gliny, grudę soli, na Śląsku zaś bochen np. chleba, zatem pacyna mogła być obrzędowym pieczywem przeznaczonym dla Licho.

Najczytelniejszy jest ostatni przydomek, Chowaniec, który określa Licho jako boginię chowającą przedmioty, niecnotę (znów w odróżnieniu od Cetny-Cnoty) pożerającą przedmioty (nykti – unicestwiać).

TYN KUPAŁÓW (DZIEWÓW, Kraszów-Kresów)

Członkowie rodu: Kupała, Dziewanna, Krasatina, Dzildzielija

Główność: jednogłowy

Przynależność: Twer Swąta, Trzem Czarnogłowa, Tum Jeszy, Tyn Dziewów

Główny przybytek, miejsce przebywania: Ziemia, Wela, Niebo

Atrybuty

żywe: Brzęk (Jarząb-Brekinia) i Jarzębina, Sarna i Pies (Suka), Jaskółka, Dziewanna, Kalina i Chmiel, Bylica i Piołun oraz Dyptam, Paź Królowej

kamień: Biała Perła,

minerał: Żywa Woda (Sołwa

rzecz: Napoje (Piwo, Miód i Wino),

maści (barwy): Krwista Czerwona,

czerty i rezy (liczby): Czertę 6, Liczbę 6

taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity, wici): Taję K, Gramotę m

Miesiąc Czerwiec

Na Weli

Niwa (symbol): Niwa Ścieżki

Tyn: Dwór Perłowy

Wieńce i ofiary: Dziewanna, Kalina i Chmiel, Bylica i Piołun oraz Dyptam

Obrzędowy wypiek (potrawa, obiad – potrawa obiata):

♣

KUPAŁA-DZIWIEŃ

Postacie-wcielenia (równe miana): Dziwień-Kupała, Dziwień-Kapała i Dziwień-Wesel

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Jest określany jako Pan Żądzy i Władca Połowu, Krasz, Kreszeń, Kres, Kryszna, Kraszeń, Krysz, Kras, Krasy, Krasny, Krzeszeń, Lubicz, Pust.

Zajmowany krag:Mogtowie, Piąty Krąg

funkcja (zakres działania): zarządza żądzą i łowami we wszelkiej ich postaci

ród: Dziewów

pochodzenie: Dzięgle: Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: posługuje się Berło-Członem zwanym Kapałą i Piszczałką-Piszczelą (Pałąjącą Pieszczącą Piszczelką).

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Kąpielniki

Wizerunki:

Kupała-Dziwień

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

kap, kaplica

Para przydomków to Kupała i Kapała. W obu zawarte są bliskie sobie znaczenia wywodzące się z rdzenia kup (kap, kąp) i pała, tylko że określają one (i akcentują) nieco odmienne funkcje boga. Jest to krąg takich znaczeń, jak kąpiel, kąpać się (rus. kupatsja), kuper (pośladek, wzgórek), kupa (skupienie, bycie razem w gromadzie, skupisko), kupno (kupować, zakup) – wymiana (związane z wianowaniem, a potem rozszerzone znaczeniowo na każdy zakup), kucia (pochwa), kop – kopiący, kop – dzida (męskość bóstwa), kopuła (Dziwień był współtwórcą Kopuły Niebios – Nieba Wysokiego), kopułowanie (kopulacja), kąp – szynka (kąper-kuper), kąpać, kąpiel, skąd Kupajła – obrzęd (jedna z głównych części Święta Kresu obchodzonego 20-26 czerwca). Inne znaczenia bliskie to: kępa – krzaczaste skupisko (Kupała jest bogiem obficie owłosionym w specyficzny kępiasty sposób, czyniący go także fizycznie Dziwieniem), kapać – kpić, kap – kpiarz, kap – cap, kacap – lubieżnik, rozpustnik, kapa – przykrycie odświętne, kapica – przykrycie, suknia, kapka – kropla, kapałka – serwatka, sperma, kapalica – napój obrzędowy (alkoholowy z domieszaną spermą i serwatką lub mlekiem) czy wreszcie kap – posąg bóstwa, kaplica, kapiszta – świątynia, kopiec – święte wzgórze (pojęcia związane bezpośrednio z budowlami kultowymi).

Słowo kap nawiązuje etymologicznie do pojęcia kół: kołek, koło, kolić-kłuć-kluć i kołbić – wróżyć)^b. Posadowione były na szczytach obłych gór lub wzgórz wynoszących się znacząco nad okolicę i uznawanych za święte. Otaczano je często kamiennymi wałami lub przy pomocy kamieni wyznaczano krąg – odzwierciedlenie Kręgu Bogów.

Kaplica – nosiła dawniej nazwę kapły. Kapły były małymi budynkami przy kapisztach, w których przechowywano przedmioty kultu (np. Czarnego Ogiera Trzygława w Szczecinie, chorągwie, małe posążki) i narzędzia kultu (np. topory ofiarne, naczynia), a także skarby ofiarowane bogu. Kapły budowano również przy świętych źródłach, obejmując je niejako i zakrywając ścianami budowli, aby je uchronić przed profanacją. Kapka-kapla-kapja-kapelka – kropla. Kapła mogła otaczać nie tylko źródło kapiące świętą wodą, lecz i ołtarz ofiarny. Wtedy była rodzajem półziemianki, a kapała tu nie woda, lecz krew ofiarna. Kapła była także domem kapłana czy ofiarnika sprawującego kult przy większym obiekcie w kompleksie świętym. Najprostsza i najmniejsza kapła była stawiana kapowi, czyli posągowi boga czczonego przez zdrugę, ród, indywidualnie, przez społeczność wsi czy opola. Mieściła ona w sobie tylko posąg albo była zredukowana do daszku chroniącego bóstwo przed kapaniem-deszczem. Nazywano ją kapliczką i stawiano pod świętymi drzewami, na rozstajach, w szczególnych miejscach.

Pojęcia kaplicy i kapliczki przejęło chrześcijaństwo, tak samo jak pojęcie kościoła.

Warto zaznaczyć bliski związek pojęć takich, jak: kap – posąg bóstwa, kapiszta – świątynia, kaplica-kapła – rodzaj małej świątyni, Kupała – Dziwień, bóg Żądzy, kapłan -osoba sprawująca kult i obrzędy, kapa – czechół (obrzędowy obrus), kapica – strój kapłański, kapalica (kapałka) – serwatka, która była obrzędowym napojem (mieszana z wodą deszczową spadającą z nieba, jako płyn powstający przy robieniu sera)^c; czy nawiązujących do śmierci pojęć opartych na znaczeniu kapać – marnieć, umierać.

dziw

Najpierw omówimy miana Dziwień i Dziewanna, bowiem są to pierwsze, najważniejsze imiona tej pary. Z nimi wiąże się też bezpośrednio objaśnienie wszystkich przydomków Dziewanny. Dziwień jest obecnie bardziej znany pod swoim przydomkiem Kupała niż pod głównym imieniem, Miano Dziwień łączy w sobie szereg pojęć wywodzących się od diews – bóg. To dwuczłonowe imię (Diw-weń) znaczy – bóg Wianujący (Wieńczący). Taką samą wymowę ma imię jego małżonki, Wenić znaczyło kupować, dobijać targu, kończyć. Wenią nazywano ogólnie dobry czas, dobrą, słoneczną pogodę, powietrze, a także zapach (woń), pojęcie wianowania wiąże się ze zwyczajem kupowania kobiety i dobijania targu małżeńskiego, bowiem w starożytności kupowało się żonę. Ten szczególny rodzaj kupna nazywano wianowaniem. Z czasem zasady wianowania i wiana uległy przemianom, ale echo tego zwyczaju jest obecne do dzisiaj w obrzędach weselnych. Weselu i małżeństwu patronowali Dziewowie (także Mokosze i Rodowie), a samym zaślubinom nawet Prowe – czuwający też nad tym, by nie łamać prawa, zwyczaju i przysięgi. Składano wtedy ofiary wszystkim bogom, jako że małżeństwo to inicjacja – akt wszechstronny i wszechobejmujący. Wesele, jako akt zdjęcia pannie wianka symbolizującego wolność, było drugim szczeblem plemiennej inicjacji, sankcjonującym dojrzałość młodych do założenia rodziny i nowego gospodarstwa. Pierwszym była dojrzałość rozrodcza – nabywana w obrzędzie Postrzyżyn chłopców i Siudów dziewczyn (po których dziewczyna nabywała prawo do noszenia wianka). Dziewowie, jako Opiekunowie Miłości i bogowie Żądzy, byli darczyńcami (dawcami) i opiekunami tego aktu zwieńczającego (a w sensie dosłownym odwieńczającego) miłość młodych. Z rdzenia diews wypływają trzy ważne rodzaje znaczeń wiążących się poprzez mit w jeden krąg. Mit ten nie dotyczy jednak bezpośrednio Dziewów, lecz syna Dziewanny i Łada – Diwa-Ładziwa [patrz w następnych tajach].

Pierwszy krąg znaczeń sprowadza się do określenia kobiecości w całym jej zakresie, od pojęcia dziewica poprzez dziewczyna, dziewka, dziewa, dziwa do dziwka (lubieżna, rozpustna) i znaczenia zawartego w pojęciach dzieci, dziatwy (rodzącej się z dziewek) czy dziewierza. Te wszystkie określenia zawarte są w przydomku Dziewanny Dziewuna,

Drugi rodzaj znaczeń sprowadza się do pojęcia dzikości, nieokiełznania, żądzy, nieopanowania, dziwy, dziwoki = dziki. Tu wchodzi także określenie dźwięk – krzyk, głos, dziki hałas, dzwonek (źwonek – narzędzie magiczne odstraszające złe moce) i wreszcie dźwiganie – ruch, walka, podnoszenie (dwiżiti, podwig – walka, dwiżenje – ruch). Ten rodzaj odniesień określa przydomek Dziwa.

Trzeci rodzaj sprowadza się do pojęcia dziwności, dziwu, zadziwienia wywodzącego się z diwiti – patrzeć i diewas – bóg (jaśniejący, objawiający się). Tu także należy włączyć blisko spokrewnione dzięki, dziękować, dziękczynić, wdzięczność – oddawanie czci. Tym znaczeniom odpowiada przydomek Dziewa.

Ostatni przydomek Dziwienia, Wesel, jest bardzo ciekawy przez wyrażoną fizycznie w brzmieniu słowa (za pomocą odwrócenia sylaby) opozycję Dziwienia i Welesa (Wesel – Weles), dwóch odwiecznych wrogów ścierających się nieustannie w nierozstrzygniętych potyczkach. Raz zwycięża jeden, raz drugi. Niewątpliwie mamy tu do czynienia z nieprzypadkowym przestawieniem, które świadomie oddaje przeciwieństwo sensu.

WELES – miano Pana Weli, Władcy Zaświatów, boga Śmierci – rozkłada się na dwa człony wel- i -les. Pierwszy z nich oprócz pojęcia Władający Welą, Wel – mieszkaniec i król Welów (Zmarłych) znaczy także wielki (welmi – wielki). Człon -les określa władającego lasem (symbolem siedliska tajemniczych i ciemnych sił, bezładu i Zaświatów). Weles jest władcą Welańskiego Lasu – Rajca położonego w Nawi Raju -miejsca odpoczynku wojowników.

WESEL – miano Władcy Żądzy i Miłości, Siewcy Życia, Dawcy Rozkoszy rozkłada się na człony wes- i –sel. Człon pierwszy jest wywodzony od was – światło, wes – wesoły, wasara – dzień, wesna – wiosna, wasara (powasaris) – lato. Człon -sel stanowi wzmocnienie tego znaczenia: sol (soł) – słońce (sołnce) albo sel – sła (posyłać, mościć, ścielić (posłanie). Oznacza więc Ślącego Wiosnę, Ścielącego Światło, wesołego i słonecznego Siewcę Rozkoszy i Radości^a.

Warto też w tym miejscu dodać, że Welon, własność Welesa, został mu skradziony przez Dziwienia i stał się symbolem małżeństwa zamiast śmierci.

♣

Dziewanna

Postacie-wcielenia (równe miana): Dziewanna-Dziewa, Dziewanna-Dziewuna i Dziewanna-Dziwa.

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Pani Miłości i Pani Uczucia, Pani Łaski (Łaskawa), Krasa, Kresa, Kresduna, Krestona, Pani Krasna, Pani Czerwona, Czaropani

Zajmowany krag: Piąty Krąg

funkcja (zakres działania): włada niepodzielnie uczuciem, które nie jest sterowane rozumem lecz odczuciem, zadaje miłosne jady i je uśmierza, z tego powodu nazywana jest Łaskawą

ród: Dziewowie

pochodzenie: Dzięgle – Czarnogłów i Białoboga

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Złotą  Obręczą (Obrączką) i Pąkiem Róży Szypszyny, Na jej piersiach lub ramionach siedzą też zawsze dwa Motyle Pazie Królowej – Czarny i Niebieski – pierwszy jest posłańcem miłości płochej (chwilowej, nieszczęśliwej), drugi miłości dozgonnej(pełnej i szczęśliwej).

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Rusałki

Wizerunki:

Dziewanna-Dziewa

Dziewanna – Dziewuna

Dziewanna-Dziwa – Na Jeleniu z Duszami w Zaświaty

Dziewanna w postaci Dziwego Motyla pazia królowej – Rusałki

Przepołowione Jajo Dziewanny – jej córki Krasatina i Dzieldzielija

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

♣

KRASA-Krasatina

Postacie-wcielenia (równe miana): Krasatina, Stodarnica-Witoluba i Żarłuna,

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Pani Piękna, Pani Słodyczy, Dawczyni Rozkoszy, Krasula, Czerwona Panna, Pani Czucia i Uczucia, Mała Krasa, Okrasa, Kraśnica, Krasa Tina – Cień Krasy, Cieńka Krasa, Z Tynu Krasy.

Zajmowany krag: Siódmy Krąg

funkcja (zakres działania): opiekuje się zakochanymi, jest panuią dobrej miłości i słodyczy, panią dobrego smaku, piękna i rozkoszy

ród: Dziewowie

pochodzenie: z rodu Chorsów – Córka Dziwienia, Dziewanny, Chorsa i Chorsiny

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Krasny Kielich i Złote Serce

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Krasawki

Wizerunki:

Krasa-Krasatina

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Krasa nosi miana Krasatiny, Stodarnicy-Witoluby i Żarłuny-Krasopani. Wszelkie związki jej głównego miana: Krasa, Krasatina, Krasopani, omówiono przy opisie postaci Chorsa i Chorsiny-Krosiny^a. Krasny to nie tylko czerwony, piękny i zdrowy, ale także s-krasany, czyli skrzesany, żywy jak is-kra. Z-krzay (kry) – zgrubiały, stwardniały, obrzmiały (co się odnosi do grubego, twardego brzucha kobiet noszących płód w łonie). Kraśny to, z jednej strony, okraszony – ozdobiony (kraszanki – obrzędowe potrawy ofiarne, święte dania posiłków świątecznych, początkowo najpewniej poświęcone tylko Krasie), z drugiej zaś okraszony – polany obficie tłuszczem (stąd inne potrawy świąteczne, związane z zimowym przesileniem, np. ruskie maslanice). Wyraz kras oznaczał dawniej kolor, bo Krasatina władała kolorami (maściami – maslami), nim je wykradła Denga. Dlatego określano ją jako świetlistą, czyli świetną (krasny – świetny, krasny – jasny, świetlisty, litew. krosnis – piec, żar, gorąco)^b. Krasatina jest pasterką Krasnej Bożej Krowy.

Postać Bogini jest znana z licznych dawnych dokumentów, zwłaszcza czeskich. Tutaj, za Karpatami, przechowała się najpełniej postać owej bogini w licznych podaniach, w których występuje jako Krasna Pani, Czerwona Bogini, Krosina, Krasa, Krasopani – Siostra Słońca.

Jej miano Stodarnica bierze się z tego, że obdarowuje stokrotnie każdego, kto się jej przysłuży, czyli sto darzy swym wyznawcom. Osoba, na którą spłynie łaska Krasatiny, żyje w poczuciu stokrotnego szczęścia i we wszystkim ma powodzenie.

Przydomek Żarłuna odzwierciedla jej czerwoną barwę (jedyną, jaka pozostała we władaniu bogini) i odbija treść mitu o porwaniu maści przez Dengę oraz o zalaniu Świata purpurowym światłem Krasatiny. Bogini ta została opisana przez niemieckich kronikarzy średniowiecznych jako Witoluba, co znaczy dokładnie Wijąca (Dająca) Miłość (Lubow‚)^c. Stąd przypisać należy jej mianu również wszystkie znaczenia wynikające z rdzenia wit. Bogini słowiańskiej odpowiada u Istów, spełniająca podobną rolę, bogini Milda.

♣

DZIELDZIELIJA

Postacie-wcielenia (równe miana): Dzidzilelia, Dzileli albo Żela-Ziela

Inne nazwania jego osoby (przydomki): Zelu-Żla, Zła-Łza-Łża. Pani Zdrady i Żalu, Władczyni Złych Uczuć, Pani Goryczy i Pani Poronna, Dziewuna, Ziewuna, Ziewona, Pani Zielna, Pani Zielona, Dzydzyleya, Dzi-Lela, Dzileja, Dzielya, Dzielija, Dzidziela, Dziewa Siwa, Siwuna, Ziewuna, Niekrasa, Pokrasa.

Zajmowany krag: Siódmy Krąg

funkcja (zakres działania): zawiaduje złymi uczuciami, a zwłaszcza nieszczęśliwą miłością, zdradą, zadrą i żalem.

ród: Dziewowie

pochodzenie: z rodu Welesów lub Plątów – Córka Dziwienia, Dziewanny, Plątwy i Welesa

narzędzia czarowne – oznaki władzy: Posługuje się Czarnym Kielichem i Cierniem-Jigłą.

Pomocnicy (Stworze – bogunowie): Dziedziłami

Wizerunki:

Dzieldzielija-Ziewuna-Zielia

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana:

Dzieldzielija nosi miana Dzidzileli, Dzileli albo Żeli-Zieli (Zelu-Żla). Jej główne imię nosi takie znaczenia, jak: dzieląca, działająca, dzieci leląca (bogini ta odpowiada za poronienia i wywołuje comiesięczne krwawienie u kobiet). Wszelkie znaczenia związane z jej zdwojonym imieniem omówiono w poprzednich tajach^a. Tu warto jeszcze dodać odniesienia miana Dzilela i Dzidzilela do imienia Lelijab poprzez człon lelia. Bogini ta jest poświadczona u kronikarzy od niepamiętnych czasów^b w całej północnej Słowiańszczyżnie. Jej związek z Lelijem, odzwierciedlony w mianie, jest nastęPstwem tego, że oboje oni są bogami Podziemia, Sił Ciemności i Nawi, a także stanowią parę nierozstających się kochanków. Jedno i drugie sprowadza na żywe istoty smutek, płacz, rozpacz i żal – oboje przyczyniają się do śmierci. Stąd przydomek bogini Zelu-Żela-Ziela-Żla. Ma on różne brzmienia w różnych stronach Słowiańszczyzny i miał różne odmiany w dawnych czasach. Działanie Dzieldzielii przeciw miłości powoduje również żal, żal innego rodzaju, związany z utratą uczucia i bliskiego człowieka. Ów żal, chociaż inny, jest bardzo pokrewny żalowi wynikłemu z utraty kogoś, kto umarł. Stąd bierze się również związek Dzidzileli-Żali z bogunkami płaczów i żalów smętarnych – Żaligżenami (Popielnicami). Niektórzy uważają, że Dziedzielija jest kochanką obydwu nawskich bliźniaków, czyli także Sowija-Polela. Gdyby tak było, Polel, który jest sowicie zaopatrzony w siły witalne, miałby dwie boskie kochanki, Chorsowicę i Dzieldzieliję (także o Zmorze mówi się, że jest kochanką Sowiego). Nie jest to jednak pewne, bo Dzieldzielija-Ziela jest straszliwie zazdrosna. Jej ciągła słabość i złość, zapiekła nienawiść do miłości i ludzi kochających się, a także do każdego zdążającego ku uczuciom stworzeniu, powoduje, że bogini ta jest ciągle zielona, ma zieloną twarz i dłonie, ciemnozielone usta oraz paznokcie. Dlatego właśnie nazywa się ją Zielą, a wszyscy Słowianie od dawien dawna znają powiedzenie: „pozieleniał ze złości albo z zazdrości”. Istyjskim odpowiednikiem bogini jest Żelus^c.

 

Bogowie Słowian – część 6

Wstęp czyli- Poczętek Pocztu

Bogowie Słowian – część 1

Bogowie Słowian – część 2

Bogowie Słowian – część 3

Bogowie Słowian – część 4

Bogowie Słowian Spis treści Pocztu