Wilcze Święta u Rumunów (między 14 listopada a 6 grudnia)
Od Furio Muerte
Ta sprawa wymaga szerszego omówienia bowiem już patrząc na terminy przedstawione przez autora w tym zestawieniu widzimy nałożenie się na siebie świąt Ukośnego Krzyża i Krzyża Prostego oraz 14 listopada termin Łucznicy, która zwykle występuje około 13 dnia miesiąca. Wilk to zwierzę Tynu Makoszów, a ten czas to słowiańskie święto Mokridy.
Początek tego święta tłumaczy się tutaj jako Fillipią Jesień. Boginki Fillipy u Rumunów to bostwa pomocnicze wzwiązane z przędzeniem, z czynnościami kobiecymi, podobnie jak u Słowian związane z Makoszami (Mokoszą, Makoszem, Dolą i Widem-Wijem Makowicem Odmienice oraz Mamuny. Fil-Lipy (Filipki) byłyby więc semantycznie rzecz biorąc nieco zniekształconymi w brzmieniu i zapisie pomocnicami Wida-Wija, a ich pierwotnie miano brzmieć mogłoby podobnie do Wijłapy / Wijlepy / Wijlipy. Nawiązanie do Wida-Wija Wijącego Przeszlość i Przyszłość wydaje się tu taj dosyć pewne. U nasw jego pomocnice to Mamuny lub Odmienice – Odmieniajace los.
Od 30 listopada do 6 grudnia mamy święta Ukośnego Krzyża (post-celtyckie), a od 20 d0 26 listopada Krzyża Prostego (postsłowiano-aryjskie). Widać więc w Rumunii i Wołoszy to przemieszanie wynikające ze splotu plemion Słowiano-Ariów R1a i Romańskich Celtów R1b. W Księdze |Tanów zawarłem tezę, że być może w dawnych czasach istniał pełny kalendarz świat Ukośnego Krzyża – 12 a nie tylko 4 związane z Górowaniami Pór Roku. W każdym miesiącu / znaku zodiaku-zowijaku jest przecież jego własne górowanie.
Wilcze Święta u Rumunów (między 14 listopada a 6 grudnia)
„Ciclul sărbătorilor cuprinse între 14 noiembrie şi 6 decembrie, deşi concentrează numeroase elemente rituale specifice unui scenariu de renovare a timpului, nu deschide sau închide, aşa cum ne-am fi aşteptat, un sezon sau un an economic (agrar, pastoral). Dar chiar această excepţie de la regula generală e un semn că scenariul ritual de la sfârşitul lunii noiembrie şi începutul lunii decembrie ţine de un strat de credinţe foarte vechi, probabil vestigii ale culturii geto-dace. Acum începe o avalanşă de sărbători dedicate lupului, animal totemic al dacilor şi al altor popoare antice, încep Filipii de Toamnă, zeităţi străvechi sărbătorite şi moştenite până la sfârşitul secolului al XlX-lea pe linie matriliniară. După unele credinţe populare, în această perioadă calendaristică ar începe adevărata iarnă.
Ca orice început de perioadă calendaristică, acest an nou ritual cuprindea o suită de obiceiuri care se cereau efectuate pe parcursul mai multor zile. Perioada se deschidea pe data de 14 noiembrie, la Filipii de Toamnă şi Lăsatul Secului de Crăciun, şi se încheia pe data de 6 decembrie, la Sânnicoară. Între aceste limite poporul sărbătorea încă două zile importante: 21 noiembrie, Intrarea în Biserică a Maicii Domnului, numită în Calendarul popular Ovidenia sau Filipul cel Şchiop, iar pe 30 noiembrie, când cădea Sântandrei.”
Ion Ghinoiu – Sărbători și Obiceiuri românești
„Există în imaginarul ţărănesc tot felul de reprezentări incerte şi temute care mare bine nu fac, dar pot face rău, uneori un rău de moarte. Pentru Filipi, femeile ţineau post, se fereau să spele rufe şi, mai ales, nu prelucrau lână, adică nu scărmănau, nu periau şi nici nu torceau. Filipii erau mulţi, nici o femeie nu-i păzea pe toţi. Fiecare vedea de câţiva. Fata primea Filipii de zestre de la mama ei sau îi moştenea de la soacră. În felul acesta, Filipii, care erau protectori ai lupilor, deveneau şi păzitorii casei. În ce mă priveşte, am fost frapată de faptul că o problemă atât de gravă cum era frica de lup fusese încredinţată spre rezolvare exclusiv femeilor. Bărbaţii luptau cu bâta, femeile aveau soluţii mai subtile”
Irina Nicolau
http://www.replicahd.ro/zilele-lupilor-animalele…/
Foto – Muzeul Etnografic al Transilvaniei și My Romania – Vlad Dumitrescu
źródło: https://www.facebook.com/photo/?fbid=505003134999792&set=a.462630975903675
„Cykl świąt między 14 listopada a 6 grudnia, choć skupia w sobie liczne elementy rytualne charakterystyczne dla scenariusza odnowy czasu, nie otwiera ani nie zamyka, jak byśmy tego oczekiwali, sezonu gospodarczego czy roku (rolniczego, pasterskiego). Ale jest to wyjątek od ogólnej reguły który świadczy o tym, że scenariusz rytualny na przełomie listopada i grudnia należy do warstwy bardzo starych wierzeń, prawdopodobnie pozostałości kultury geto-dackiej.
Wilk, totemiczne zwierzę Daków i innych starożytnych ludów, początek upadku Filippi, starożytnych bóstw czczonych i dziedziczonych do końca XlX wieku w linii matrylinearnej. Według niektórych popularnych wierzeń, w tym okresie kalendarzowym miała rozpoczynać się prawdziwa zima.
Jak każdy początek okresu kalendarzowego, ten rytualny „nowy god” (święto godowe CB) obejmował szereg zwyczajów, które należało odprawiać przez kilka dni. Okres rozpoczynał się 14 listopada w Filipii de Toamnă i Lăsatul Secului de Crăciun, a kończył się 6 grudnia w Sânnicoara. Pomiędzy tymi granicami ludzie obchodzili jeszcze dwa ważne dni: 21 listopada, dzień wejścia do Kościoła Matki Bożej, zwany w popularnym kalendarzu Ovidenia lub Filipa Kulawego, oraz 30 listopada, kiedy upadło Sântandrei”.
Ion Ghinoiu – Rumuńskie święta i zwyczaje
„W wyobrażeniach chłopskich jest wiele rodzajów niepewnych i budzących lęk przedstawień, które nie czynią wiele dobrego, ale mogą wyrządzić krzywdę, czasem śmiertelną. Dla Filippi kobiety pościły, powstrzymywały się od prania ubrań, a przede wszystkim nie przetwarzały wełny, czyli nie przesiewały, nie szczotkowały ani nie przędły. Filipian było wielu, a żadna kobieta nie pilnowała ich wszystkich. Każdy widział kilka. Dziewczyna otrzymała Filippi w posagu od matki lub odziedziczyła je po teściowej. W ten sposób Filipowie, którzy byli obrońcami wilków, stali się także strażnikami domu. Co do mnie, uderzyło mnie to, że tak poważny problem, jak strach przed wilkami, został powierzony wyłącznie kobietom. Mężczyźni walczyli na kije, kobiety miały bardziej subtelne rozwiązania” Irina Mikołaj http://www.replicahd.ro/zilele-lupilor-animalele…/ Foto – Muzeum Etnograficzne Siedmiogrodu i Mojej Rumunii – Vlad Dumitrescu
Filipii de Toamnă
La 14 noiembrie, când în calendarul ortodox este prăznuit Sfântul Apostol Filip, în tradiţia populară orală sărbătoarea este cunoscută drept Filipii de toamnă. Înainte vreme, femeile ţineau această zi cu mare băgare de seamă. Nu lucrau, considerând că astfel îşi vor proteja gospodările de animalele sălbatice de temut, în special de lupi. Le era permis doar să pregătească merinde, nicidecum să măture sau să scoată gunoiul afară, nici să coasă ori să toarcă sau să împletească lână “altfel se vor primejdui oile”, în nici un caz să dea ceva cu împrumut! “Când o da cinevaşilea cenuşă cu cărbuni în noaptea de Filipi, atunci vine lupul şi-i mănâncă cevaşilea de pe lângă casă; de n-are ce mânca, atunci îl mănâncă pe om” (Tudor Pamfile, Sărbătorile la români). Femeilor le era totuşi permis să spele rufele, dar nu oricum, ci numai cu apă clcotită, spre a clocoti şi gura lupului.
Pentru cei care le respectau sărbătoarea, Filipii deveau protectori. “Filipii apără casa de rele, de primejdii, de foc, de lupi, (…) pe copii de primejdii şi de alte nenorociri. În funcţie de felul în care au preluat obiceiul, femeile ţineau sărbătoarea de la o zi până la şase. “Prin unele părţi se crede că Filipii sunt nişte sfinţi mai mari peste animalele sălbatice sau peste lupi. Unele femei au un Filip – ţin un Filip – altele au doi Filipi, iar cele mai multe ţin trei Filipi. (…) Unele gospodine au şase Filipi pe cari îi serbează la 11, 12, 13, 14, 15 şi 16 noiembrie (…) sau în zilele de 12-17 noiembrie. (…) Sunt sate prin judeţul Prahova pe unde se serbează şapte Filipi, trei sunt în Căşlegi şi trei sunt în Postul Crăciunului” (Tudor Pamfile, Sărbătorile la români).
Femeile aveau datoria de a ţine aceste sărbători din momentul în care se măritau, preluând obiceiul de a ţine un Filip sau mai mulţi, în funcţie de locul în care le era dat să trăiască. Dacă se mutau cu bărbatul în casa soacrei, preluau obiceiul acesteia, dacă rămâneau în casa părintească, păstrau obiceiul mamei sale. “Când însurăţeii îşi fac casă nouă, nevasta tânără îşi ţine Filipii soacrei sale sau ai mamei sale, ca şi când ar fi rămas în casa lor”.
Ca să-şi păzească gospodăria de lupi pe timpul iernii, femeile lipeau în această zi gura sobei, spre a lega şi gura lupilor. Şi pentru bărbaţi erau unele interdicţii. Ei aveau voie să lucreze orice, mai puţin să dea găuri cu burghiul, din acelaşi motiv: pentru a nu da lupul iama prin vite. Cei mici nu aveau voie să mănânce boabe de porumb fierte sau coapte, existând credinţa că se vor îmbolnăvi de bubat.
źródło: https://mariustuca.ro/obiceiuri-si-traditii/filipii-de-toamna-44965.html
Filipińska jesień
14 listopada, kiedy w kalendarzu prawosławnym obchodzony jest dzień św. Filipa Apostoła, w popularnej tradycji ustnej święto to znane jest jako Jesień Filippi.
Kobiety traktowały ten dzień bardzo poważnie. Nie pracowały, uważając, że w ten sposób ochronią swoje domostwa przed budzącymi postrach dzikimi zwierzętami, zwłaszcza wilkami. Pozwolano im tylko przygotowywać posiłki, w żadnym wypadku nie zamiatać ani nie wynosić śmieci, nie szyć ani nie prząść, ani nie splatać wełny „w przeciwnym razie owce będą w niebezpieczeństwie”, w żadnym wypadku niczego nie pożyczać! „Kiedy ktoś daje swój popiół z węglami w noc Filippi, wtedy przychodzi wilk i zjada jego rzeczy w pobliżu domu; jeśli nie ma nic do jedzenia, zjada człowieka” (Tudor Pamfile, Sărbătorile la romani).
Kobietom nadal wolno było prać ubrania, ale jeżeli już to tylko we wrzącej wodzie, tak aby piorąc „ugotować” też paszczę wilka. Dla tych, którzy obchodzili ich święto, Filipy były opiekunami. „Filipy chronią dom przed złem, niebezpieczeństwem, ogniem, wilkami, (…) dzieci przed niebezpieczeństwem i innymi nieszczęściami.
W zależności od tego, jakiego rodzaju obrządek godowy przyjmowały kobiety obchodziły uroczystość od jednego dnia do sześciu dni.
„W niektórych kręgach uważa się, że Fillipy są większymi świętościami niż dzikie zwierzęta czy wilki. Niektóre kobiety mają jedną Fillipę – zatrzymują jedną Fillipę – inne mają dwie Fillipy, a większość z nich ma trzy. (…) Niektóre gospodynie mają sześć Filippi, które czczą w dniach 11, 12, 13, 14, 15 i 16 listopada (…) lub 12-17 listopada. (…) W powiecie Prahova są wioski, w których obchodzi się siedem Filippi, trzy w Căşlegi i trzy w okresie Wielkiego Postu” (Tudor Pamfile, Sărbătorile la romanii).
Kobiety miały obowiązek obchodzenia tych świąt od chwili zawarcia małżeństwa, przejmując obrzędy obchodzenia jednej Fillipy lub więcej, w zależności od miejsca, w którym dane im było zamieszkać. Jeśli przeprowadziły się z mężczyzną do domu teściowej, przejmowały jej obrządek, jeśli zostawały w domu rodziców, zachowywały obrządek matki.
„Kiedy nowożeńcy urządzają nowy dom, młoda żona zatrzymuje Filipę teściowej lub matki, jakby została w domu którejś z nich”. Aby uchronić domostwo przed wilkami w okresie zimowym, kobiety tego dnia zaklejały otwory w piecu, aby „zalepić” pysk wilków. Były też pewne zakazy dla mężczyzn. Pozwolono im robić wszystko, z wyjątkiem robienia dziur wiertłem, z tego samego powodu: aby wilk nie pożerał bydła (nie wziął go na kły). Maluchom nie wolno było jeść gotowanych ani pieczonych ziaren kukurydzy, bo wierzono, że zachorują na dymienicę.