Fotoreportaż z krainy Słowian – Ziemia Lubuska

 

Ziemia Lubuska to kraina historyczna położona na dzisiejszym pograniczu polsko-niemieckim w okolicach ujścia Warty do Odry. Ziemia ta pod względem historycznym i geograficznym niewiele ma wspólnego ze współczesnym województwem lubuskim. Granice historycznej Ziemi Lubuskiej i obecnego województwa lubuskiego pokrywają się w niedużym stopniu. Historyczny region lubuski położony jest mniej więcej w połowie na terenie obecnej Polski i w połowie na terenie obecnych Niemiec.

Mało kto w Polsce wie skąd wzięła się nazwa „Ziemia Lubuska” i przymiotnik „lubuskie” w nazwie województwa.

 

 

Nie wie tego też większość mieszkańców tegoż województwa. Niniejszy fotoreportaż jest odpowiedzią na te zasadnicze pytanie. Otóż Ziemia Lubuska, a w konsekwencji województwo lubuskie zawdzięczają swą nazwę staremu polskiemu grodowi o nazwie Lubusz. Położony jest on obecnie po niemieckiej stronie Odry, tuż przy granicy z Polską. Jest to liczące dziś ponad 3 tysiące mieszkańców niemieckie miasteczko, które Niemcy nazywają „Lebus”. Paradoksem jest fakt, iż współczesne polskie województwo nosi nazwę pochodzącą od miasteczka, które leży poza Polską. W średniowieczu teren ten zamieszkiwało jedno z polskich plemion o nazwie Lubuszanie (łac. „Leubuzzi” u Adama z Bremy). W latach 1123 – 1124 polski książę Bolesław III Krzywousty utworzył biskupstwo z siedzibą w Lubuszu. Stąd także wzięła się nazwa biskupstwa lubuskiego – od nazwy stołecznego grodu. Granice biskupstwa mniej więcej pokrywały się z granicami starej ziemi Lubuszan. Od początku swego istnienia biskupstwo lubuskie podporządkowane było arcybiskupowi gnieźnieńskiemu. Stan ten trwał aż do 1424 r., gdy podporządkowano je arcybiskupstwu w Magdeburgu. Wcześniej, bo w 1276 r. przeniesiono stolicę biskupią z Lubusza do pobliskiej Górzycy (niem. Göritz). Po zburzeniu katedry i zamku w Górzycy w 1325 r. stolicę biskupstwa przeniesiono ponownie do Lubusza, by ostatecznie w 1385 r. przenieść ją do Fürstenwalde (pol. Przybór). Biskupstwo ostatecznie zlikwidowano w okresie Reformacji w końcu XVI w. W latach 1241-1242 istniało wydzielone księstwo lubuskie. W międzyczasie księstwo te należało do książąt śląskich. W 1250 r. książę Bolesław II Rogatka, potrzebując pomocy przeciwko księciu wrocławskiemu Henrykowi III, sprzedał ten strategiczny rejon Marchii Brandenburskiej i arcybiskupowi magdeburskiemu Wilbrandowi. W 1252 r. ostatecznie przeszedł on we władanie Brandenburgii.
Po II wojnie światowej, gdy po wielu wiekach polska administracja powróciła na ziemie zachodnie, Bogumił Krygowski i Stanisława Zajchowska wprowadzili w 1946 r. pojęcie „Ziemi Lubuskiej” na określenie części obszaru Ziem Odzyskanych, która w 1945 została wcielona do województwa poznańskiego, a w 1950 r. prawie w całości należała do pierwszego województwa zielonogórskiego. Po reformie administracyjnej w 1975 r. ziemię tę w nowym znaczeniu podzielono między dwa nowe województwa: gorzowskie i zielonogórskie. W obu tych województwach wydawana była i jest do dziś „Gazeta Lubuska” – najpopularniejszy dziennik regionu. Po ponownej reformie administracyjnej utworzono w 1999 r. z części obu województw – gorzowskiego i zielonogórskiego, a także z niewielkiej części woj. leszczyńskiego nowe województwo, które postanowiono nazwać „lubuskim”. Powstało zatem nowe znaczenie Ziemi Lubuskiej będącej współcześnie synonimem województwa lubuskiego. Nowe województwo stało się dwustołeczne: siedziba wojewody mieści się w Gorzowie Wielkopolskim, zaś siedziba marszałka województwa w Zielonej Górze. Dla wielu historyków określenie „Ziemia Lubuska” w znaczeniu współczesnym tożsamym z województwem lubuskim jest nie do przyjęcia. Nazwa jednak się przyjęła i używana jest potocznie. Wystarczy wspomnieć, że tzw. Derby Ziemi Lubuskiej na żużlu dotyczą meczów rozgrywanych pomiędzy dwiema drużynami z województwa lubuskiego – Stali Gorzów i Falubazu Zielona Góra. Warto wspomnieć, że ani jedna, ani druga stolica województwa nie leżała na terenie historycznej Ziemi Lubuskiej. Teren, na którym w 1257 r. powstał Gorzów należał wcześniej do Wielkopolski. Stąd współczesny mylący przymiotnik w nazwie tego miasta. Zielona Góra zaś to miasto śląskie. Jeszcze do 1945 r. nosiło ono niemiecką nazwę Grünberg in Schlesien, czyli Zielona Góra na Śląsku. Jest to swego rodzaju ciekawostka, że obie stolice współczesnego województwa lubuskiego nie są historycznie miastami lubuskimi. Miastami tymi są natomiast po stronie niemieckiej: Lebus (pol. Lubusz), Frankfurt nad Odrą, Fürstenwalde (pol. Przybór), Storkow/Mark, Müncheberg, Seelow (pol. Zelów lub Żelów) czy Buckow (pol. Buków). Natomiast po stronie polskiej: Kostrzyn nad Odrą, Słubice, Sulęcin, Witnica, Rzepin, Ośno Lubuskie, Cybinka, Torzym oraz duże wsie o charakterze miejskim: Łagów i Słońsk.

Współczesne województwo lubuskie na tle dzielnic historycznych.
Historyczna Ziemia Lubuska zaznaczona jest na czerwono
(źródło: http://lubuskie.blogspot.com/).

 

Niniejszy fotoreportaż dotyczy Ziemi Lubuskiej w znaczeniu historycznym. Nie będzie w nim nic o terenach leżących w województwie lubuskim poza obszarem historycznej Ziemi Lubuskiej. Zatem takie miasta jak Gorzów, Zielona Góra, Międzyrzecz, Świebodzin, Żary czy Żagań nie zostały w nim ujęte. Być może powstanie kiedyś inny fotoreportaż z tych miast i okolic, ale wówczas będzie on nosić nazwę „Województwo Lubuskie” zamiast „Ziemia Lubuska”.

Do tekstu wtrącam też wątek rodzinny, gdyż po II wojnie światowej moi przodkowie od strony ojca, po opuszczeniu swoich rodzinnych Kresów Południowo-Wschodnich osiedlili się właśnie na terenie historycznej Ziemi Lubuskiej, blisko powojennej granicy z Niemcami.

Fot. 1: Lubusz (niem. Lebus) – historyczna stolica Ziemi Lubuskiej. Widok na miasto, Odrę i położoną na drugim brzegu rzeki Polskę.

Fot. 2: Lubusz: za kościołem widoczne wzgórze – to tam właśnie stał prapolski gród, siedziba plemienna Lubuszan.

Fot. 3: W Lubuszu postawiono kilka tablic informacyjnych. Ta przedstawia historię biskupstwa lubuskiego. Wiele tablic jest w języku polskim. Niniejsza jest w trzech językach: w polskim, niemieckim i angielskim.

Fot. 4: Na wzgórze grodowe (niem. Turmberg) prowadzą strome schody. Za Odrą widoczna jest polska część Ziemi Lubuskiej.

Fot. 5: Lubusz: widok ze wzgórza grodowego na okolicę. Na zdjęciu widoczna Odra, polska część regionu oraz po prawej stronie w oddali miasto Frankfurt nad Odrą (niem. Frankfurt an der Oder). Wyrastający ponad horyzont budynek to Oderturm (pol. Odrzańska Wieża) – najwyższy wieżowiec miasta.

Fot. 6: Kilka lat temu szczyt lubuskiego wzgórza zagospodarowano, tworząc oznaczenia w miejscu dawnych murów i obwarowań biskupiego zamku zbudowanego na miejscu polskiego grodu.

Fot. 7: Muzeum „Haus Lebuser Land” (pol. Dom Ziemi Lubuskiej) w Lubuszu: rekonstrukcja wyglądu zamku biskupów lubuskich.

Fot. 8: Muzeum „Dom Ziemi Lubuskiej” w Lubuszu: grot włóczni z runami i swastyką z II wieku n.e. Według Niemców jest to świadectwo germańskiego kunsztu. Można się z tym zgodzić pod warunkiem, że ci ówcześni Germanowie byli faktycznie Słowianami i mówili po słowiańsku. Swastyka to piękny, stary aryjsko-słowiański symbol szczęścia zawłaszczony i splugawiony przez niemieckich nazistów. Grot został znaleziony w 1865 r. w pobliskim Münchebergu wzbudzając ówcześnie sporą sensację.

Fot. 9: Niemiecki słup graniczny nieopodal brzegu Odry w Lubuszu.

Fot. 10: Niedaleko Lubusza leży miasteczko Seelow (pol. Zelów lub Żelów). Liczy ono około 5.400 mieszkańców i jest stolicą powiatu Märkisch-Oderland (pol. Marchia Odrzańska). W kwietniu 1945 r. rozegrała się w tej okolicy wielka Bitwa o Wzgórza Seelowskie, będąca częścią tzw. Operacji Berlińskiej. Wojska sowieckie przy udziale I Armii Wojska Polskiego przeprowadziły atak na pozycje niemieckie ukryte na wzgórzach. Był to ostatni etap operacji w drodze do Berlina. Mimo poniesionych ogromnych strat w ludziach, bitwa zakończyła się zwycięstwem Sowietów, którym otworzyła się droga na Berlin. W związku z tą bitwą w Seelow utworzono muzeum, w którym poza pamiątkami można obejrzeć film o tej bitwie – również w języku polskim. W muzeum są także informacje na temat udziału I Armii Wojska Polskiego w Operacji Berlińskiej. Przed budynkiem muzeum stoją pojazdy i działa używane w czasie II wojny światowej. Z tyłu zaś, na wzgórzu znajduje się cmentarz żołnierzy sowieckich, a na jego szczycie stoi okazały pomnik sowieckiego żołnierza.

Fot. 11: Seelow. Pomnik „sołdata” oraz cmentarz żołnierzy sowieckich.

Fot. 12: Seelow. Groby żołnierzy sowieckich oraz widok na dolinę Odry. Stąd w czasie II wojny światowej niemieccy żołnierze mieli dobre punkty widokowe na nacierającą doliną Armię Czerwoną.

Fot. 13: Seelow. Punkt widokowy oraz tablica informacyjna z mapą terenu obrazującą przebieg Bitwy o Wzgórza Seelowskie.

Fot. 14: Frankfurt nad Odrą (niem. Frankfurt an der Oder) widziany od strony polskich Słubic. Na zdjęciu widoczny Most Przyjaźni łączący oba miasta. Po lewej stronie Ratusz, na prawo od niego wspomniany wcześniej 24-piętrowy, 89-metrowy wieżowiec Oderturm (pol. Odrzańska Wieża). Po prawej stronie dwie wieże Kościoła Pokoju (niem. Friedenskirche), najstarszego murowanego budynku w mieście.

Fot. 15: Słubice fotografowane z Mostu Przyjaźni zwanego też Mostem Pokoju. Tuż za mostem budynek Collegium Polonicum.

Fot. 16: Kowalów – wieś w powiecie słubickim, w gminie Rzepin. Na zdjęciu jeden z najstarszych zabytków sakralnych Ziemi Lubuskiej – pochodzący z lat 1250 – 1270 r. późnoromański kościół parafialny pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

Fot. 17: Radzików to niewielka wieś w gminie Cybinka, w powiecie słubickim. To właśnie w tej miejscowości w 1945 r. po opuszczeniu swoich rodzinnych Kresów Południowo-Wschodnich (okolice Kołomyi) osiedlili się moi dziadkowie Leszczyńscy ze swoimi dziećmi, w tym z moim wówczas 4-letnim ojcem Bronisławem, najmłodszym z pięciorga rodzeństwa. Na zdjęciu zabytkowy kościół filialny Matki Boskiej Królowej Polski z 1712 r. o konstrukcji szachulcowej.

Fot. 18: Radzików. W samym środku wsi stoi były dom rodzinny moich dziadków Leszczyńskich. Z tyłu widoczny kościół.

Fot. 19: Z pobytem mojej rodziny w Radzikowie wiąże się jedna smutna historia. W 1952 r. w pobliskim lesie wciąż był niezabezpieczony poniemiecki magazyn broni. Stamtąd mój stryj – wówczas 13-letni Kazimierz z moim 11-letnim ojcem Bronisławem oraz z ich kolegą przynieśli pocisk, przy którym grzebali na podwórku obok domu moich dziadków. Lekkomyślna zabawa nastolatków z pociskiem skończyła się tragicznie dla jednego z nich – Kazimierza, który od wybuchu zginął na miejscu. Mojego ojca i kolegę uratowało to, że na chwilę poszli do domu tuż przed momentem eksplozji pocisku. Te traumatyczne wydarzenie, z którym nie umiała poradzić sobie moja babcia Antonina, spowodowało niedługo potem wyprowadzkę całej rodziny z Radzikowa. Rodzina najpierw przeprowadziła się do Witnicy, później zaś do Gorzowa. Na zdjęciu: grób Kazimierza Leszczyńskiego na cmentarzu w Radzikowie.

Fot. 20: Radzików, najprawdopodobniej 1949 r. Na zdjęciu: babcia Antonina Leszczyńska z synami. Od lewej: Józef (ur. 1937 r.), Bronisław (mój ojciec, ur. 1941 r.) oraz Kazimierz (ur. 1939 r., zm. 1952 r.). Brak jest tu dwójki najstarszego rodzeństwa – Eugenii i Piotra oraz dziadka Michała.

Fot. 21: Na wschodnich rubieżach historycznej Ziemi Lubuskiej leży Łagów – słynna miejscowość wypoczynkowa, malowniczo wciśnięta pomiędzy dwa jeziora – Łagowskie i Trześniowskie. Miasteczko słynie z organizowanego tu każdego roku festiwalu filmowego o nazwie „Lubuskie Lato Filmowe”.

Fot. 22: Łagów w XIII w. był własnością zakonu templariuszy. Na początku XIV w. został sprzedany zakonowi joannitów, którzy zbudowali tu zamek. Na zdjęciu mój syn Filip na tle Zamku Joannitów w Łagowie (zdjęcie z marca 2014 r.).

Fot. 23: Wczesnowiosenny widok na Łagów z wieży Zamku Joannitów.

Fot. 24: Jezioro Łagowskie.

Fot. 25: Jezioro Łagowskie.

Fot. 26: Jezioro Trześniowskie (J. Ciecz) w Łagowie.

Fot. 27: Zdjęcie zrobione w 2007 r. Na nim moja, wówczas 7-letnia córka Natalia na tle Zamku Joannitów w Łagowie.

Fot. 28: Joannici posiadali na Ziemi Lubuskiej również inne posiadłości, między innymi w Słońsku. Jednak w odróżnieniu od Zamku Joannitów w Łagowie, zamek w Słońsku od lat stoi w ruinie. Na szczęście dosłownie tydzień temu została podjęta decyzja o odbudowie tego zamku, który ma przybrać ponownie swój barokowy wygląd, jaki po kilku przebudowach został mu nadany w XVII wieku. Słońsk to duża, bo ponad 3-tysięczna wieś położona w powiecie sulęcińskim, na skraju Parku Narodowego Ujście Warty.

Fot. 29: Słońsk. Kościół parafialny pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej – gotycki, wybudowany w latach 1475-1522, przebudowany w XIX wieku.

Fot. 30: Lapidarium w Słońsku.

Fot. 31: Park Narodowy Ujście Warty obejmuje zalewowy teren łąk, rzek, rozlewisk i mokradeł położony u ujścia rzeki Warty do Odry. Obszar parku wynosi 81 km². Park założono w celu ochrony unikatowych terenów podmokłych, rozległych łąk i pastwisk, które są jedną z najważniejszych w Polsce ostoi ptaków wodnych i błotnych. Na jego terenie występuje 245 gatunków ptaków, w tym 174 lęgowych. Aż 26 z nich należy do gatunków ginących w skali światowej. Na zdjęciu: wieża widokowa „Czarnowska Górka” stojąca tuż przy drodze krajowej nr 22 Gorzów – Kostrzyn nad Odrą.

Fot. 32: Widok z wieży widokowej „Czarnowska Górka” na łąki Parku Narodowego Ujście Warty. Podczas wiosennych roztopów niemal cały teren widoczny na zdjęciu aż po odległe wzgórza, zalany jest wodą. Na horyzoncie widać kominy i zabudowania Kostrzyna nad Odrą – przygranicznego miasta znanego w Polsce z festiwalu „Woodstock” i przemysłu papierniczego. Prywatnie z tego miasta pochodzi moja bratowa, Agnieszka. W Kostrzynie także urodziło się jedno z czwórki dzieci mojego brata – córka Weronika.

Fot. 33: Park Narodowy Ujście Warty.

Fot. 34: W Parku Narodowym Ujście Warty nie ma wiele szlaków i ścieżek turystycznych. Jedną z najpopularniejszych ścieżek pieszo-rowerowych jest „Ptasim Szlakiem”. Jest to dwukilometrowa ścieżka dydaktyczna prowadząca betonową trasą po równym jak blat terenie. Ścieżka zaczyna się w miejscu parkingu samochodowego i biegnie wzdłuż rzeki Postomii. Na parkingu znajduje się wiata dla turystów, na której powieszono tabliczki wskazujące stan wody podczas dwóch największych powodzi w ostatnich latach.

Fot. 35: Wiata z tabliczkami wskazującymi poziom wody podczas powodzi w lipcu 1997 r. oraz w styczniu 2011 r.

Fot. 36: Rzeka Postomia w Parku Narodowym Ujście Warty.

Fot. 37: Konie oraz krowy są nieodłącznym elementem Parku Narodowego Ujście Warty. Swobodnie pasą się one na ogromnych obszarach łąk.

Fot. 38: Łąki parku narodowego.

Fot. 39: Park Narodowy Ujście Warty: gęsi w locie i łabędzie pływające po Postomii.

Fot. 40: Warta płynąca przez Ziemię Lubuską.

Fot. 41: Widok z wieży widokowej na wieś Nowiny Wielkie i dolinę Warty.

Fot. 42: Lubuski krajobraz podziwiany z wieży widokowej w pobliżu Nowin Wielkich.

Fot. 43: Dwa ostatnie zdjęcia ponownie pochodzą z prawdziwej historycznej stolicy Ziemi Lubuskiej, czyli z Lubusza.  Widok na miasteczko, Odrę i Polskę po drugiej stronie rzeki.

Fot. 44: Nad Odrą w Lubuszu.

 

KONIEC

Adrian Leszczyński
aleszczynski@interia.pl