Kończący się tydzień przyniósł publikację badań ważnych dla rozwiązania jednej z największych zagadek starożytnego Lewantu. Izraelsko-amerykański zespół naukowców z uniwersytetów w Tel Avivie i Harvard oraz Izraelskiego Zarządu Starożytności (Israel Antiquities Authority) przeprowadził najobszerniejsze jak do tej pory badania DNA ze stanowisk tzw. kultury gaszulskiej (Ghassulian culture). Przedstawiciele tej kultury przynieśli na terytoria dzisiejszego Izraela, Palestyny i Jordanii metalurgię, wcześniej nieznaną wśród miejscowych społeczności.

Kultura gaszulska pojawiła się w tym regionie nagle ok. 5 tys. lat p.n.e. i równie zagadkowo znikła ok. 3,5 tys. lat p.n.e. Wyróżniała się stosowaniem zaawansowanej technologii obróbki miedzi – tzw. wosku traconego. To metoda odlewnicza polegająca na wyrzeźbieniu woskowego prototypu. Następnie prototyp okleja się specjalnie spreparowanym gipsem lub masą ogniotrwałą. Później usuwa się wosk (np. gorącą wodą). Do pustej formy wlewa się płynny metal. Po rozbiciu formy przedmiot dodatkowo poddaje się szlifowaniu. Ponadto znaleziono ślady użycia koła garncarskiego oraz bogate zabytki ceramiczne, w tym świadczące o rozwiniętych kultach pogrzebowych. Grobowce z okresu kultury gaszulskiej można podzielić na trzy typy: dolmeny, kurhany i proste pochówki ziemne. Przed gaszulijczykami, kultury południa Bliskiego Wschodu nie znały zaawansowanej technologii metalurgicznej. Natomiast taka metalurgia miedzi wcześniej rozwinęła się na Bałkanach oraz w Anatolii i Iranie. Ten rejon wyjściowy technologicznej ekspansji na świat epoki kamienia potwierdziły teraz badania naukowców z Izraela i USA. Ich wyniki ukazały się w magazynie „Nature Communications”. Archeolodzy i genetycy przebadali szczątki 22. osób z masowego grobowca odkrytego w jaskini Peqi’in na północy Izraela. Okazało się, że blisko połowa pochowanych tam ludzi nie miała tubylczego pochodzenia. W pracy z 20 sierpnia 2018 r., „Ancient DNA from Chalcolithic Israel reveals the role of population mixture in cultural transformation”, zespół Éadaoin’a Harney’a stwierdził, że 57 proc. genów na tym stanowisku to potomkowie miejscowych, natomiast 43 proc. należy do przybyszy z Północy, ze wskazaniem na Anatolię i Iran. Określenie tych terytoriów jako źródła kultury gaszulskiej, w miarę blisko położonych w stosunku do Palestyny, nie było jednak największą sensacją tej analizy.

Błękitnoocy z Północy

Uczestnicząca w badaniach, dr Hila May napisała na portalu natureecoevocommunity.nature.com artykuł: „What were blue eyed people doing in Northern Israel 6,500 years ago?”. Zawarta w tym pytaniu informacja została powszechnie podchwycona przez izraelskie media. „Mysterious 6,500-year-old Culture in Israel Was Brought by Migrants, Researchers Say Genetic analysis shows ancient Galilean farmers warmly embraced blue-eyed, fair-skinned immigrants from Iran and Turkey in the late Copper Age” – napisano w haaretz.com. „Anomalous blue-eyed people came to Israel 6,500 years ago from Iran, DNA shows” – podał timesofisrael.com. Zresztą artykuły o podobnych tytułach i główkach ukazały się w ciągu kilku dni na kilkudziesięciu lub kilkuset stronach internetowych na całym świecie, co świadczy o sile polityki historycznej Izraela, lecz to nie temat mojego wpisu, a więc pozostawię to spostrzeżenie bez komentarzy. Jakiejby jednak publikacji w tej sprawie nie rozpatrywać, to przekaz jest jednoznaczny – ludzie o błękitnych oczach i jasnej skórze z Północy przynieśli do centrum Bliskiego Wschodu nieznaną tu wcześniej zaawansowaną cywilizację.

Zanim pokrótce przybliżę dane DNA zawarte w omawianej pracy, warto przypomnieć skąd wzięli się niebieskoocy ludzie. Niebieskie oczy to wynik mutacji genetycznej sprzed 4-8 tys. lat p.n.e. – stwierdził profesor Hans Eiberg z Uniwersytetu Kopenhaskiego. Zdaniem naukowców, wcześniej wszyscy ludzie mieli brązowe oczy. Błękitny kolor oczu pojawił się najpierw w północno-zachodniej części regionu Morza Czarnego, ale Eiberg rozważał też północną część Afganistanu. Inni badacze ustalili, że pojedyncza mutacja genu OCA2 (odpowiedzialnego za jasny kolor oczu i skóry) pojawiła się około 6 tys. lat p.n.e. u jednego z mieszkańców północno-zachodniego wybrzeża Morza Czarnego. Nie sprecyzowano czy to tereny dzisiejszej Rumunii i Mołdawii, czy też Ukrainy południowo-zachodniej. Zmiany dotyczyły genu OCA2, który jest zaangażowany w produkcję barwnika melaniny. Mutacje nie wyłączyły całkowicie OCA, ale zmniejszyły jego aktywność, a więc ilość powstającej melaniny. W ten sposób brązowe oczy „pojaśniały” do niebieskich. Generalnie melanina w skórze chroni jej głębsze warstwy przed szkodliwym działaniem promieni ultrafioletowych, które wchodzą w skład promieniowania słonecznego. Spadek tych substancji w ludzkim organiźmie mógł więc być odpowiedzią na pobyt pierwszych niebieskookich w rejonach mniej narażonych na intensywne promieniowanie słoneczne.