Spleciona, czyli życzenia na Szczodre Gody i Nowy God 7527
©®Czesław Białczyński i Jerzy Przybył
Spleciona, czyli Zapleciona przed Rozplecinami
Wszyscy wiemy o Zaplecinach, które dotyczą dziewcząt, a mają miejsce około 7-8 roku życia. Są odpowiednikiem męskiego obrzędu Przejścia, czyli Postrzyżyn u chłopców, który to obrzęd odbywa się także w tym samym wieku. Mało kto jednak wie, że to co Spleciono musiało zostać Rozplecione. A Rozpleciny to kolejny Obrzęd Przejścia dziewcząt, w dojrzałość płciową, w młodzieńczość – okres poprzedzający małżeństwo. W tradycji ludowej Polski ten obrzęd został zaadaptowany do zwyczajów weselnych, a w końcu w XIX wieku zlał się z prawdziwym dawnym zwyczajem Oczepin, czyli Obcięcia Włosów/Warkocza kobiety na krótko – w związku z przejściem w stan małżeński i przykryciem głowy czepkiem.
Na to wszystko w tradycji ludowej nakłada się Wieczór Panieński i Wieczór Kawalerski – obydwa te tzw. wieczory nie miały u Słowian żadnego związku z obrzędem małżeńskim. Spędzane wyłacznie wśród przedstawicielek/li jednej płci są reminiscencją tego samego obrzędu, jaki leży u źródła Rozplecin – Jest to inicjacja seksualna, wtajemniczenie, wejście w świat Młodzi, Obrzęd Przejścia do Dorosłości ale nie do dojrzałości. Urządzano go by przyjąć dana osobę do Bractwa lub Siostrzeństwa. Bractwa te kultywowały i rozwijały oraz uczyły typowych tajemnic związanych z płcią i płciowością oraz męską i żeńską rolą społeczną/plemienną. Chłopcy łączli sie w bractwa, które miewały często charakter rozbójniczy, i nazywane były Bractwem Wilków, Rysiów, Żbików, Niedźwiedzi, Żubrów itp.. Dziewczęta łączyły sie w Gromady (Siostrzeństwa) Ptasie: Przepiórek, Krucze, Sowie, Gołębie, Gęsie, Kurek, Jastrzębie, Orle, Sokole.
W miarę utrwalania się patriarchatu Siostrzeństwa Ptaków Drapieżnych zanikały, gdyż były to tradycje Mazonek/Amazonek, wojowniczek, a z tej roli społecznej kobiety były w średniowieczu stopniowo rugowane. Słowianie zachowali jednak w swoim obyczaju do dzisiaj ten wpływ kultury Amazonek, który powoduje specyficzny stosunek do kobiet nadający im status uprzywilejowany, wielki szacunek i głos równy mężczyźnie w sprawach domu czy gospodarstwa.
Chrześcijaństwo wykastrowało Słowian w sensie dosłownym, z wszystkiego co naturalne, co Przyrodzone jest Człowiekowi.
Wikipedia:
Rozpleciny, zwane też warkoczem – dawny obrzęd obchodzony przez narzeczoną i druhny w ostatni wieczór przed ślubem. Odpowiednikiem rozplecin w domu przyszłego pana młodego był wieczór kawalerski.
Rozpleciny były symbolicznym pożegnaniem panieństwa. W niektórych regionach, np. w Polsce południowo-wschodniej, tradycja ta znana jest również obecnie.
Druhny, śpiewając żałosną pieśń, przystrajały włosy panny młodej gałązkami, kwiatami, kokardkami. Bogato przystrojony warkocz skrywały pod chustą. Kiedy do domu przybywał orszak weselny złożony ze swatów i drużbów, ze starostą na czele, ale bez pana młodego, przy dźwiękach kapeli rozpoczynano obrzędowe pożegnanie panieństwa. Starosta, pierwszy drużba lub brat dziewczyny ściągał jej chustę z głowy i rozplatał warkocz, usuwając ozdoby. Jedna z druhen zbierała w tym czasie datki na grzebień.
Obrzęd rozplecin, połączony z zabawą i poczęstunkiem, najczęściej trwał do rana. W tym czasie również w domu pana młodego żegnano wolny stan.
Obie grupy spotykały się na krótko przed wyjazdem do kościoła. Pan młody musiał najpierw wykupić rózgę, którą poprzedniego dnia na rozpleciny przyniósł starosta weselny. Z biegiem lat, bo już w wieku XIX, rozpleciny stopiły się z oczepinami[1].
Oczepiny (zwane też przedbabinami, czepieniem, czepinami) to dawny obrzęd weselny znany u większości ludów słowiańskich, podczas którego panna młoda symbolicznie przechodziła ze stanu panieńskiego w zamężny. Nazwa oczepiny pochodzi od czepca, nakrycia głowy, jakie nosiły mężatki w miejsce panieńskiego wianka.
Oczepiny odbywały się o północy, kiedy to pannę młodą prowadzono do bocznej izby, śpiewając przy tym pieśń Oj, chmielu, chmielu… Potem druhny zdejmowały z głowy panny młodej wianek, ścinano jej warkocz lub skracano włosy, a starsze zamężne kobiety nakładały czepiec. Czepiec weselny, z białego płótna, misternie haftowany, najczęściej był podarunkiem od matki chrzestnej. Brat panny młodej lub najstarszy drużba wręczał go starościnie (która często była wcześniej swatką). Umieszczony na głowie, naznaczony znakiem krzyża, stawał się atrybutem małżeństwa.
Oczepinom towarzyszyły różne zwyczaje: panna młoda „na niby” zrzucała i deptała czepek, czasem któryś z drużbów zamiast czepka wkładał jej na głowę męski kapelusz, uciekała dookoła stołu przed mężatkami chcącymi ją oczepić, broniła się przed oczepinami sama lub „pomagali” jej żonaci mężczyźni.
Współcześnie w Polsce pozostałością oczepin jest spotykany na wsi w niektórych regionach zwyczaj datków „na czepiec”.
Oczepiny mogą być różnego typu, w tych nowoczesnych np. przygotowuje się około stu balonów. Do dwóch wkłada się karteczki z napisem „Pan Młody” i „Panna Młoda”. Wygrywa ten, kto je znajdzie poprzez nakłuwanie igłą balonów.
Wieczór panieński – zwyczajowe przyjęcie urządzane dla panny lub przez nią samą przed ślubem. Wieczór panieński spędzany jest w wyłącznie w towarzystwie osób płci żeńskiej i w założeniu ma być ostatnią okazją do zażycia przyjemności niedostępnych po ślubie.
Wieczór panieński jest głęboko zakorzeniony w tradycji staropolskiej. Zwany jest też wieczorem dziewiczym, rózgowinami, rozplecinami, wieńczynami.
„W dzień przed ślubem organizowany jest huczny pożegnalny wieczór młodych. Chłopiec i dziewczyna bawią się osobno, każde ze swoimi przyjaciółmi – członkami orszaku weselnego. W zabawie powinny brać udział wyłącznie osoby stanu wolnego.
Wieczór panieński nacechowany był bogatą symboliką związaną z czystością dziewczyny, a także z rychłym aktem ofiarowania wybranemu mężczyźnie jej cnoty.
Bardzo ważnym elementem wieczoru panieńskiego było wypiekanie kołacza weselnego, zwanego korowajem. Kołacz wyrabiany z mąki pszennej i dekorowany figurkami z ciasta można było wypiekać tylko raz w życiu, przepowiadał los młodej pary – wyrośnięty wróżył długie i szczęśliwe życie, natomiast popękany i z zakalcem oznaczał iż małżeństwo nie będzie zgodne. Korowaj otoczony był wiankiem symbolizującym czystość panny młodej, pośrodku umieszczano gniazdko oznaczające przyszłe potomstwo, kłosy zaś i gąski umieszczane po bokach wiązały się z życzeniami powodzenia materialnego.
Rózga weselna strojona podczas wieczoru panieńskiego była symbolem uroczystości weselnej. Za szkielet służyła naturalnie rozwinięta gałąź sosny lub świerku, dekorowana jabłkami, orzechami, ozdobami wykonanymi z bibuły. Na koniec wieczoru następował akt wykupin rózgi – starosta dzierżył ją aż do momentu oczepin, wznosząc w górę podczas kulminacyjnych momentów wesela.
Tak jak wianek jest symbolem dziewictwa i czystości kobiety, tak rózga jest atrybutem męskim, oznaką potencjału mężczyzny i jego mocy prokreacyjnej.”[1]
Wieczór panieński na Lubelszczyźnie – historia mówiona pana J. Ignaciuka
„A w chacie panny młodej w sobote przed weselem, nie powiedzialem tego, odbywaly sie wynoczki, to znaczy wianeczki, czyli wieczór panieński. Przychodzily jej koleżanki, których ona poprosila z, za drużków, czyli druhnów poprosiła. Oni śpiewali obrzędowe pieśni i wiły wianki dla panny mlodej i dla siebie wianki. I to, ten wieczór, na ten wieczór jak sie odbyło, odbył sie ten zbór, to przychodził pan mlody swoimi marszałkami do panny mlodej na takie potańcówki przy, przyprowadzał muzykanta i on, muzykant gral, a dziewczęta i chlopaki tanczyli. To były takie wynoczki, wianeczki, czyli wieczór panieński.”[2]
- [1]http://www.polska-chata.pl/wiadomosci/43,ostatni-wieczor.html
- [2]http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/Content/51488/HM_Ignaciuk_Jan_2011_02_28_Zareczyny,_wieczor_kawalerski,_wieczor_panienski.pdf